Η ¨ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ¨ ΣΑΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΟ ΟΓΔΟΟ ΤΕΥΧΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ ¨ΕΡΩ¨ – (ΟΚΤΩΒΡΙΟ -ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ 2011). ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΤΩΡΑ ΣΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΣΑΣ. ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Γραφεῖα Θεσσ/νίκης: Μοναστηρίου 225, Μενεμένη, 54628 τηλ: 2310552207, τηλεομοιότυπο: 2310552209 Γραφεῑα Ἀθηνῶν: Πανεπιστημίου 34 καί Ἱπποκράτους γωνία, Στοά Παλλάδος 10679, 2ος ὄροφος, τηλ.2105227967 καί Πανεπιστημίου 39, Στοά Πεσματζόγλου 10679, 5ος ὄροφος, τηλ.2106930355 http://www.enromiosini.gr/

1. 1
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011 / ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗς-ΠΡΟΒΟΛΗς ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ / ΤΕΥΧΟΣ 8 /
ΙΑ
μα ΗΣ
ω
ι ερ ΚΛ
φ ΕΚ
α
ην
στ
"Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ Τ ΙΘΗΝΟΣ Τ ΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΜΑΣ"
ΣΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΑΥΤΟ ΓΡΑΦΟΥΝ:
ΜΗΤΡ. ΑΙΤΩΛΙΑΣ & ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ κ. ΚΟΣΜΑΣ, ΜΗΤΡ. ΠΙΣΙΔΙΑΣ κ. ΣΩΤΗΡΙΟΣ, ΑΡΧΙΜ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΨΑΝΗΣ, ΑΡΧΙΜ.
ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΥΡΙΑΖΟΠΟΥΛΟΣ, ΑΡΧΙΜ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΚΑΝΣΙΖΟΓΛΟΥ, ΑΡΧΙΜ. ΑΧΙΛΛΙΟΣ ΤΣΟΥΤΣΟΥΡΑΣ, ΑΡΧΙΜ.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ ΚΟΚΛΙΩΤΗΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ. ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΖΗΣΗΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΜΠΑΤΙΣΤΑΤΟΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΠΑΡΟΥΤΟΓΛΟΥ, π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ, ΠΡΩΤΟΠΡ.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, ΙΕΡΟΜ. ΛΟΥΚΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ, ΜΟΝ. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ, π. ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ GEORGI,
ΒΟΥΡΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ, ΣΚΑΛΤΣΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ, ΤΣΙΓΚΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΚΟΥΚΟΥΣΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ, ΓΚΑΒΑΡΔΙΝΑΣ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΣΙΑΣΙΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ, ΡΕΡΑΚΗΣ ΗΡΑΚΛΗΣ, ΜΠΑΚΑΣ Θ. ΙΩΑΝΝΗΣ

2. 2
“Ὤ πατρίς μου μικρά!
Πόσο μεγάλη εἶσαι
ἐν τῇ θρησκείᾳ σου.”
Μοναχὸς Ἀνδρόνικος
(κατὰ κόσμον Ἀλέξανδρος Μωραϊτίδης)

3. 1
EΚΔΟΤΙΚO ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΤΕ Υ ΧΟΣ ΑΡ. 8/ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟς 2011
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ TOY ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ
ΜΕ ΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑ Σ «Ἡ Ἐκκλησία τιθηνὸς τοῦ Γένους»
Εἶναι σημεῖο τῶν καιρῶν ποὺ ζοῦμε νὰ χαρακτη-
ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ ρίζεται ἀπὸ ἀρκετοὺς ἡ Ἐκκλησία ὡς «θεσμός». Καὶ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ» μάλιστα νὰ ὑποστηρίζεται ὅτι διέρχεται κρίση μαζὶ μὲ
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ τοὺς ὑπόλοιπους θεσμοὺς τῆς χώρας μας. Μία τέτοια
-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ διαπίστωση δυστυχῶς ἀγνοεῖ πὼς ἡ Ἐκκλησία δὲν
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ εἶναι μόνον πέτρες καὶ τοῖχοι, πρόσωπα καὶ κανόνες,
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ KATA TON ΝΟΜΟ ἀλλὰ πρωτίστως εἶναι Πίστη καὶ τρόπος ζωῆς. Ἔχει
Παπαδόπουλος Θεόφιλος, Πρόεδρος Κεφαλή της τὸν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστὸ καὶ ὡς ἐκ
Τηλ.: 6985 085 012 τούτου ἔρχεται ἀπὸ τὴν Ἀρχὴ τοῦ κόσμου τούτου καὶ
νικηφόρα συνεχίζει ὣς τὸ τέλος τοῦ Αἰῶνος.
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ Ὅπως χαρακτηριστικὰ λέγει ὁ Ἱερὸς Χρυσόστο-
Χειλαδάκης Νικόλαος μος: «Τίποτε δὲν εἶναι ἴσο μὲ τὴν Ἐκκλησία. Μὴ μοῦ
λέγης τὰ τείχη καὶ τὰ ὅπλα, διότι τὰ τείχη μὲ τὸ χρό-
ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
Βιλλιώτης Γεώργιος
νο παλαιώνουν, ἐνῷ ἡ Ἐκκλησία ποτὲ δὲν γερνᾶ. Τὰ
Γαλανόπουλος Χρῆστος τείχη οἱ βάρβαροι τὰ γκρεμίζουν, τὴν Ἐκκλησία ὅμως
Θανάσουλας Δῆμος οὔτε οἱ δαίμονες δὲν τὴν νικοῦν. Καὶ ὅτι τὰ λόγια αὐτὰ
δὲν εἶναι μεγάλη καύχηση, τὸ μαρτυροῦν τὰ πράγμα-
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ τα. Πόσοι πολέμησαν τὴν Ἐκκλησία καὶ αὐτοὶ ποὺ
Παπαδόπουλος Θεόφιλος τὴν πολέμησαν χάθηκαν; Αὐτὴ ὅμως ἀνέβηκε πάνω
ἀπὸ τοὺς οὐρανούς. Τέτοιο μεγαλεῖο ἔχει ἡ Ἐκκλησία.
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Ὅταν τὴν πολεμοῦν, νικάει· ὅταν τὴν ἐπιβουλεύω-
Βιλλιώτης Γεώργιος
νται, θριαμβεύει· ὅταν τὴν βρίζουν, γίνεται λαμπρότε-
Τζίκα Δήμητρα
Βελέτζας Χρῆστος
ρη· δέχεται τραύματα καὶ δὲν πέφτει ἀπὸ τὶς πληγές·
κλυδωνίζεται, ἀλλὰ δὲν παθαίνει ναυάγιο· παλεύει,
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ-ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ ἀλλὰ μένει ἀήττητη· ἀγωνίζεται, ἀλλὰ δὲν νικιέται.»
Ἀνανιάδης Γεώργιος Ἂς μὴν ἔχουμε λοιπὸν κανένα φόβο γιὰ τὴν
Ἐκκλησία παρὰ μόνο βεβαιότητα ὅτι αὐτὴ θὰ στέκη
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ πάντοτε, μὲ σιγουριὰ καὶ μὲ ἀσφάλεια. Ἂν εἶναι κάτι
& ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ποὺ θὰ πρέπη νὰ ἀγωνιοῦμε καὶ νὰ προσπαθοῦμε εἶναι
Ἰωαννίδου Μαρία γιὰ τὴν προσωπική μας στάση ἀπέναντί της. Καὶ τοῦτο
Τηλ.: 2310 552 207 γιατί σήμερα, ὅσο ποτὲ ἄλλοτε, πλήθυναν οἱ φωνὲς
EΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ
ποὺ πασχίζουν νὰ διαβάλλουν τὴν κρίση μας καὶ τὴν
Ἐσωτερικοῦ: 20 Εὐρώ, Ἐξωτερικοῦ: 40 Εὐρώ ὀπτική μας. «Ποῦ εἶναι ἡ Ἐκκλησία;» φωνάζουν. «Τὸ
Ἱερατεῖο, οἱ παπάδες, νὰ δώσουν τὰ χρυσαφικὰ γιὰ νὰ
ΤΡΑΠΕΖΙΚΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ σωθοῦμε», μυκτηρίζουν καὶ ἄλλα τέτοια θλιβερὰ ποὺ
Eurobank, BIC: EFGBGRAA μᾶς κλονίζουν, θολώνουν τὸ μυαλὸ καὶ τὴ ματιά μας.
IBAN: GR4002603220000140200352972 Τὸ τεῦχος τοῦ 'Eρῶ ποὺ κρατᾶτε στὰ χέρια σας
εἶναι ἀφιερωμένο στὴν Ἐκκλησία καὶ ἔχει ὡς στόχο
ΓΡΑΦΕΙΑ
νὰ μᾶς φανερώση, ἔστω καὶ λίγο, τὸ τί εἶναι ἡ Ἐκκλη-
Μοναστηρίου 225, 546 28 Θεσσ/νίκη
σία καὶ τὴ σπουδαιότητα ποὺ αὐτὴ ἔχει γιὰ τὸ Γένος
Τηλ. παραγγελιῶν: 2310 552 713
Τηλεομ.: 2310 552 209
μας. Νὰ μᾶς δώση νὰ καταλάβουμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία γιὰ
ἐμᾶς τοὺς Ἕλληνες εἶναι ἡ Μάνα μας, αὐτὴ ποὺ μᾶς
Διαδίκτυο: www.enromiosini.gr ἔδωσε ζωή, μᾶς ἐξέθρεψε καὶ μᾶς μεγάλωσε καὶ μᾶς
ἀγαπᾶ, τὸν κάθε ἕναν ἀπὸ ἐμᾶς ξεχωριστὰ καὶ μὲ τὸν
Ἠλεκτρ. ταχυδρομεῖο: τρόπο ποὺ ἁρμόζει. Συντρέχει στὶς δύσκολες στιγμές
contact@enromiosini.gr μας, ὑπομένει καρτερικὰ τὶς ἐφηβικές μας ἀντιδρά-
Οἱ συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων φέρουν τήν
σεις, χαίρεται καὶ συμπάσχει στοὺς προσωπικοὺς καὶ
εὐθύνη γιά τίς ἀπόψεις τους. συλλογικοὺς ἀγῶνες μας, εὔχεται γιὰ ὅλους μας καὶ
θέλει νὰ εἴμαστε ἀγαπημένοι μεταξύ μας γιατί εἴμαστε
ISSN: 1792-2828 ἀδέλφια, εἴμαστε τὰ παιδιά της. Εἴθε νὰ τὸ καταλάβου-
με καὶ νὰ τὸ βιώσουμε. Ἀμήν.

4. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
2 οκτωβριου - δεκ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Υ 2 0 1 1
Η ΦΥΣΗ Κ Α Ι Η Λ ΑΤΡΕΙ Α ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΙΕΡΑ ΠΟΣΤΟΛ ΙΚ Η ΕΣΧ ΑΤΟΛΟΓΙ Α
ΤΟ ΠΟΛ ΙΤΕΥ Μ Α ΤΗΣ ΕΚ Κ Λ ΗΣΙ ΑΣ ΜΟΝΑ Χ ΙΣΜΟΣ Κ ΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ
ΤΗΣ ΕΚ Κ Λ ΗΣΙ ΑΣ Σκαλτσῆ Παναγιώτη Κ Α Ι ΕΚ Κ Λ ΗΣΙ Α Μ Α ΡΤΥ ΡΙ ΑΣ Π Α ΡΑ ΔΟΣΗ
Βασιλείου Ἀθ. Τσίγκου Σελ. 18 Ἀρχιμανδρίτου Μητροπολίτου Διάκου π. Πορφυρίου
Σελ. 9 Γεωργίου Καψάνη Πισιδίας Σωτηρίου Σελ. 66
Σελ. 32 Σελ. 51
ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ
ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
σ. 4 Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ σ. 57 ΤΟ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ
π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
σ. 9 Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Μοναχοῦ Νικολάου Γρηγοριάτη
ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ σ. 61 Ο ΕΘΝΟΦΥΛΕΤΙΣΜΟΣ
Βασιλείου Ἀθ. Τσίγκου ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΤΟΥ
σ. 16 Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΣΜΕΙΝ ΚΑΙ ΛΥΕΙΝ Ἰωάννη Θ. Μπάκα
Μητροπολίτου Αἰτωλίας & Ἀκαρνανίας σ. 66 ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΑ
κ. Κοσμᾶ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
σ. 18 Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ Διάκου π. Πορφυρίου
Παναγιώτη Σκαλτσῆ σ. 72 ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟ
σ. 23 Ο ΠΛΟΥΤΟΣ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ π. Βασιλείου Καλλιακμάνη
Πρωτοπρεσβύτερου Θεοδώρου Ζήση σ. 76 ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
σ. 26 ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΟΥΝ ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΙ Πρωτοπρεσβ. Βασιλείου Α. Γεωργόπουλου
ΤΗΝ ΕΞΩ ΣΟΦΙΑ σ. 79 ΠΑΤΕΡΕΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Λάμπρου Σιάσιου Ἐπιμέλεια π. Ἀναστασίου Παρούτογλου
σ. 32 ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ
ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ἀρχιμανδρίτου Γεωργίου Καψάνη ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ-ΝΕΟΤΗΤΑ
σ. 37 Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΩΣ ΣΗΜΕΙΟ ΕΝΟΤΗΤΟΣ
ΚΑΙ ΔΙΑΙΡΕΣΕΩΣ σ. 86 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Βασιλείου Κουκουσᾶ ΣΤΟΝ ΑΠΕΓΚΛΩΒΙΣΜΟ ΤΩΝ ΝΕΩΝ
σ. 43 ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΥΓΙΕΣ ΦΡΟΝΗΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΛΗΘΑΡΓΟ
ΚΑΙ ΒΙΩΜΑ Ἠρακλῆ Ρεράκη
Ἀρχιμ. Νικοδήμου Κανσίζογλου σ. 90 Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΟΝΤΑ
σ. 47 Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟΥΣ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΥΣ
ΜΙΑ, ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ Πρωτοπρεσβ. Γρηγορίου Μπατιστάτου
π. Λουκᾶ Γρηγοριάτη
σ. 51 ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΚΑΤΑΘΕΣΗ
ΓΛΩΣΣΑ
ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ
Μητροπολίτου Πισιδίας Σωτηρίου, σ. 92 Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
(ὁ ἀπό Κορέας) Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη

5. 3
Ο ΛΟΓΟΣ ΣΥΣΤΗΜ ΑΤΑ Η ΣΥ ΜΒΟΛ Η ΜΕΛΩΔΟΙ Κ Α Ι ΜΙΑ «ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ»
ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΧ ΕΣΕΩΝ ΤΗΣ ΒΥΖΑ ΝΤΙΝΗΣ Υ ΜΝΟΓΡΑΦΟΙ ΕΛΛΗΝΙΔΑ!
Γεωργίου Βιλλιώτη ΕΚ Κ Λ ΗΣΙ ΑΣ ΜΟΥΣΙΚ ΗΣ ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΤΩΝ Χαράς Νικοπούλου
Κ Α Ι ΠΟΛ ΙΤΕΙ ΑΣ ΣΤΗ ΔΙ Α ΜΟΡΦΩ- Χ ΡΙΣΤΟΥ ΓΕΝΝΩΝ Σελ. 154
Σελ. 92 ΣΗ τησ Λ ΑΤΡΕΙ ΑΣ
Γεωργίου Γκαβαρδίνα Περσυνάκη Ἐμμανουήλ
Σελ. 106 Ἀθανασίου Θ. Βουρλῆ Σελ. 126
Σελ. 120
ΓΛΩΣΣΑ ΕΠΙΚΑΙΡΑ
σ. 99 ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΕΣ σ. 134 ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΧΕΙΡΟΤΟΝΙΩΝ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
Ἀρχιμανδρίτου Χριστοδούλου Κοκλιώτη
ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ σ. 137 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Θεώνης Μπούρα
ΜΙΣΘΟΔΟΣΙΑ ΚΛΗΡΙΚΩΝ
ΙΣΤΟΡΙΑ Ἀρχιμανδρίτου Πέτρου Μποζίνη
σ. 141 ΤΟ ΠΑΠΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
σ. 103 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ Ο Hans Küng, (μτφ. Ἀρχιμ. Μελέτιος Κουράκλης)
ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ σ. 142 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου «ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
σ. 106 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΣΕΩΝ σ. 144 ΣΧΕΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ-ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ Μανόλη Γ. Δρεττάκη
Γεωργίου Χ. Γκαβαρδίνα σ. 147 ΑΠΟΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ
ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ
ΠΑΡAΔΟΣΗ
Μητροπολίτου Δρυϊνουπόλεως,
σ. 112 Η ΕΥΛΑΒΕΙΑ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ Πωγωνιανῆς καὶ Κονίτσης κ. Άνδρέα
ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΑΣ σ. 148 Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΟΝΤΑ
Ἀρχιμανδρίτου Ἀχιλλίου Τσούτσουρα ΣΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ
σ. 116 ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟ ΓΗΡΟΚΟΜΕΙΟ ΖΩΣΙΜΑΔΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ Πέτρου Ἀ. Τσόδουλου
Ἀρχιμανδρίτου Χρίστου Κυριαζόπουλου σ. 150 ΠΡΩΤΟΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ
ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ
ΤEΧΝΗ σ. 151 «ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟΣ Ο ΝΟΜΟΣ
ΓΙΑ ΤΗ ΔΩΡΕΑ ΟΡΓΑΝΩΝ»
σ. 120 Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ Μητροπολίτου Πειραιῶς κ. Σεραφείμ
ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟΔΟΞΟΥ Θ.ΛΑΤΡΕΙΑΣ
Ἀθανάσιου Βουρλῆ
σ. 126 ΜΕΛΩΔΟΙ ΚΑΙ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΙ
σ. 156 ΕΙΔΗΣΕΙΣ
ΤΗΣ ΕΟΡΤΗΣ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
Ἐμμανουήλ Περσυνάκη
σ. 130 ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
σ. 160 ΔΙΑΦΟΡΑ
Σπυρίδωνος Μαρίνη

6. 4
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ
ΜΕΣΑ
ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
ὀρθόδοξα π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνοῦ
Ὁμότιμου καθηγητοῦ
πνευματικά θέματα Θεολογικῆς Σχολῆς
Πανεπ. Ἀθηνῶν
Ἡ Ἐκκλησία ὑπάρχει καὶ ἐνερ-
γεῖ στὸν κόσμο ὡς σῶμα
Χριστοῦ καὶ ἐν Χριστῷ κοινωνία, ὡς
ὁ χῶρος πραγματώσεως τῆς Ὀρθοδο-
ξίας, τοῦ πληρώματος τῆς Ἀληθείας,
ποὺ εἰσήγαγε στὸν κόσμο καὶ τὴν
ἱστορία ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ, Κύριος
ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός. Ἂν θέλαμε νὰ
ὁρίσουμε, συμβατικά, τὸν Χριστια-
νισμὸ ὡς Ὀρθοδοξία, θὰ λέγαμε ὅτι
εἶναι ἡ ἐμπειρία τῆς παρουσίας τοῦ
Ἀκτίστου (Τριαδικοῦ Θεοῦ) μέσα
στὴν ἱστορία καὶ ἡ δυνατότητα τοῦ
κτιστοῦ (τοῦ ἀνθρώπου) νὰ γίνει
θεὸς «κατὰ χάριν». Ὁ μοναδικὸς καὶ
ἀπόλυτος στόχος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς
εἶναι ἡ θέωση, ἡ ἕνωση δηλαδὴ μὲ τὸν
Θεό, ὥστε ὁ ἄνθρωπος, μετέχοντας
στὴν ἄκτιστη ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ, νὰ
γίνει «κατὰ χάριν» αὐτὸ ποὺ ὁ Θεὸς
εἶναι ἀπὸ τὴ φύση Τοῦ (ἄκτιστος,
ἄναρχος, ἀτελεύτητος). Αὐτὴ εἶναι
χριστιανικὰ ἡ ἔννοια τῆς σωτηρίας.
Δὲν πρόκειται γιὰ τὴν ἠθικὴ βελτί-
ωση τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ γιὰ τὴν ἐν
Χριστῷ ἀνα-δημιουργία, ἀνά-πλαση
ἀνθρώπου καὶ κοινωνίας, μέσα ἀπὸ
τὴν ὑπαρκτικὴ σχέση μὲ τὸν Χριστό,

7. 5
τὴν ἔνσαρκη φανέρωση τοῦ Θεοῦ φθορᾶς μὲ τὴν ἀνάσταση καὶ ἔξοδο
μέσα στὴν ἱστορία. Ἡ Ἐκκλησία, ἀπὸ τὴ φθορὰ τοῦ πιστοῦ (Ρωμ. 8,
ὡς τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ ἐν 18-23). Ὅπως ὁ πτωτικὸς ἄνθρωπος
Χριστῷ κοινωνία, ἱδρύθηκε γιὰ νὰ παρέσυρε καὶ ὅλη τὴν κτίση στὴν
προσφέρει τὴ σωτηρία, τὴν ἔνταξη πτώση του, ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος, ὁ
ἀνθρώπου καὶ κοινωνίας σ’ αὐτὴ δεχόμενος τὴν ἄκτιστη Χάρη τοῦ
τὴν ἀναγεννητικὴ διαδικασία καὶ Θεοῦ καὶ ἁγιαζόμενος καὶ φθάνο-
ἐμπειρία. ντας στὴν ἀφθαρσία, ὅπως συμβαί-
Ἡ Ἐκκλησία ὑπάρχει γιὰ τὸν νει μὲ τὰ λείψανα τῶν Ἁγίων,
κόσμο, τὸν ἄνθρωπο καὶ ὅλη τὴν συμβάλλει στὴν ἀπελευθέρωση καὶ
κτίση, ποὺ καλοῦνται νὰ ἀναγεν- τῆς κτίσης καὶ στὸν ἁγιασμό της.
νηθοῦν ἐντασσόμενοι στὴ ζωή της 2. Σὲ κάθε ἐποχὴ ὑπάρχει καὶ ὁ
καὶ δεχόμενοι τὴ Χάρη της. Ὅπως κόσμος τῆς πονηρίας καὶ ἁμαρτίας,
Ὁ κόσμος, ὅσο αὐξάνει ἡ τραγικότητά του,
τόσο περισσότερο ἀναζητεῖ τὴ σωτηρία,
ἀνεπίγνωστα, χωρὶς νὰ μπορεῖ νὰ ἀναζητήσει
τὸν ἀληθινὸ Θεὸ συγκεκριμένα.
Καὶ αὐτὸ καθιστᾶ τραγικότερη τὴν κατάστασή του.
Ὁ σύγχρονος κόσμος διψᾶ γιὰ Χριστὸ καὶ Ἀλήθεια.
ὁ ἄνθρωπος, ἔτσι καὶ ὅλη ἡ κτίση, ποὺ συμπορεύεται μὲ τὸν ἄνθρωπο
χωρὶς τὸν Χριστὸ ζοῦν μέσα στὴν χωρὶς Χριστὸ καὶ χωρὶς τὴ Χάρη
φθορὰ καὶ τὸν θάνατο, καρπὸ τῆς Του. Γι’ αὐτὸ σὲ κάθε ἐποχή, καὶ
πτώσεώς τους. Ἡ σάρκωση τοῦ μέχρι τὴ συντέλεια τῶν αἰώνων, ἡ
Χριστοῦ φανερώνει τὴν ἀγάπη Ἐκκλησία ὑπάρχει γιὰ νὰ ἁγιάζει
τοῦ Θεοῦ γιὰ τὸν κόσμο: «Οὕτω τὸν κόσμο καὶ νὰ τὸν ἐλευθερώ-
γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, νει ἀπὸ τὶς συνέπειες τῆς πτώσης
ὥστε τὸν Υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονο- του. Μέσα στὸν κόσμο τῆς πονηρίας
γενῆ ἔδωκεν (=ἐθυσίασε), ἵνα πᾶς δροῦν καὶ ἐνεργοῦν οἱ ἄνθρωποι τῆς
ὁ πιστεύων εἰς Αὐτὸν μὴ ἀπόλη- ἀνομίας, ἔγκλειστοι στὴν ἀνισορ-
ται, ἀλλ’ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ἰω. ροπία τῆς πτώσης τους, ποὺ ἐκφρά-
3,16). Ὑπάρχει ὅμως καὶ ὁ κόσμος ζεται ὡς ἄρνηση τοῦ Θεοῦ, ἀθεΐα
ποὺ «ὅλος κεῖται ἐν τῷ πονηρῷ» (Α΄ καὶ θεομαχία, ὡς ἀδικία καὶ ἐκμε-
Ἰω. 5,19). Ἡ κτίση, ἀκολουθώντας τάλλευση ἀπέναντι στὸν ἀδύνατο
τὴν πτώση τοῦ ἀνθρώπου, ὡς προέ- συνάνθρωπο καὶ τὴν κτίση, καὶ ὡς
κταση τῆς σάρκας του, «συστενά- ἐσωτερικὴ σχιζοφρένεια, διάσταση
ζει καὶ συνωδίνει» (=συνυποφέρει) δηλαδὴ καὶ διχοστασία μὲ τὸν ἴδιο
μὲ τὸν ἄνθρωπο, διότι ἔχει ὑποτα- τὸν ἑαυτό μας. Ὁ Χριστὸς σαρκώ-
χθεῖ στὴ ματαιότητα καὶ ἀναμένει θηκε καὶ ἵδρυσε τὴν Ἐκκλησία
νὰ ἐλευθερωθεῖ ἀπὸ τὴ δουλεία τῆς Του, γιὰ νὰ θεραπεύουν ὁ ἄνθρω-

8. 6
πος καὶ ἡ κτίση αὐτὴ τὴ νόσο τους ἀναδρομικὰ στὴν Pax Romana, καὶ
καὶ νὰ ἀποκαθιστοῦν χαρισματικὰ τὴ δυναμική της σ΄ ὅλη τὴν οἰκου-
τὴν σχέση τους μὲ τὸν Θεό, τὸν μένη.
συνάνθρωπο, τὴν ὑλικὴ κτίση καὶ Ὅπως τότε, ἔτσι καὶ σήμερα, ἡ
τὸν ἑαυτό του ὁ καθένας. Στὴν ἴδια ἀνθρωπότητα ἐντάσσεται σὲ ἕνα
τραγικὴ ἀκαταστασία βρίσκεται καὶ ὁ παγκόσμιο σύστημα πολιτικῆς καὶ
σημερινὸς κόσμος. Με τὴν ἀνάπτυξη, «ἀξιῶν», ποὺ ἐλέγχει καὶ διαμορ-
μάλιστα, τῆς ἐπιστήμης καὶ τεχνολο- φώνει καθολικὰ μέσῳ τῆς ἐνιαι-
γίας καὶ τὴν δι’ αὐτῶν αὔξηση καὶ οποιημένης «παιδείας» καὶ τῶν
τῶν μέσων (αὐτο)καταστροφῆς, ποὺ κατευθυνόμενων μέσων ἐπικοινω-
διαθέτει ὁ σημερινὸς ἄνθρωπος καὶ νίας τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν κοινωνία,
ὁ κόσμος, ἔχουν ἀκόμη μεγαλύτερη ὡς πλανητικὸ ἄνθρωπο καὶ πλανη-
τὴν ἀνάγκη τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς τικὴ κοινωνία.
θεραπευτικῆς προσφορᾶς της. Ποιός Αὐτὴ ἡ Νέα Ἐποχὴ (New Age) ποὺ
εἶναι, ἀλήθεια, ὁ σημερινὸς κόσμος; θεμελιώθηκε τὸ 1875 ἀπὸ τὴν ἱδρύ-
Θὰ ἀποτολμήσουμε μίαν ἁδρὴ σκια- τρια τῆς «Θεοσοφικῆς Θρησκείας»
γράφησή του. (Θεοσοφίας) Helena Petrovna
3. Πῶς μπορεῖ νὰ προσδιορισθεῖ Blavatsky (+1891), περιγράφθηκε
ὀρθόδοξα ὁ σύγχρονος κόσμος; Ἡ προφητικὰ ἀπὸ τὸν George Orwell
ἐποχή μας σφραγίζεται καθοριστικὰ στὸ ἔργο τοῦ «1984».
ἀπὸ μία νέα ἱστορική συγκυρία, τὴ Ἡ κίνηση τῆς Νέας Ἐποχῆς προσ-
νέα Παγκόσμια Τάξη πραγμάτων, διορίζεται ἀπὸ μία ἀποκρυφιστικὴ
μὲ μία παγκόσμια Μονοκρατορία, ἀντίληψη τῆς ἱστορίας, ποὺ θέλει
τὴν Pax Americana, ποὺ μεταφέρει τὴν ὑδροχοϊκὴ περίοδο τοῦ Ἀντιχρί-

9. 7
στου νὰ διαδέχεται τὴν ἐποχὴ τοῦ δὲν εἶναι ὁ Χριστός, ἀλλ’ ὁ ἄρχων τοῦ
«Ἰχθύος», δηλαδὴ τοῦ Χριστοῦ. κόσμου τούτου.
Μέσα σ΄ αὐτὸ τὸ πλαίσιο κατευθύ- 4. Ὅπως ὅμως ὁ Θεὸς ἀγαπᾶ τὸν
νεται ὁ κόσμος μας σὲ ὅ,τι σημαίνει κόσμο, καὶ μάλιστα φανερώνεται ἡ
ἄρνηση τοῦ Χριστοῦ καὶ καταπολέ- ἀγάπη Του ἐκεῖ ποὺ ἡ τραγικότητα
μηση τοῦ ἔργου Του καὶ τῶν πιστῶν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου πλεο-
Του. Ἐνῷ τὰ συνθήματα τῆς Νέας νάζει (Πρβλ. Ρωμ. 5,20), τὸ ἴδιο καὶ
Ἐποχῆς συνδέονται μὲ μία χιλια- ἡ Ἐκκλησία Του, ποὺ συνεχίζει μὲ
στικὴ προσδοκία, στὰ ὅρια μίας ἐνδο- τοὺς Ποιμένες της νὰ διακονεῖ τὸν
κοσμικῆς ἐσχατολογίας καθολικῆς κόσμο καὶ νὰ τὸν θεραπεύει, προσφέ-
εὐημερίας καὶ εἰρήνης, ἡ ἀπογοή-
τευση εἶναι παγκόσμια, διότι ἀναπα-
ράγεται τὸ παλαιὸ σύστημα μὲ ὅλη
τὴν παθογένειά του. Ἐξαπλώνεται
ὅμως ὅλο καὶ περισσότερο, ἕνα μονο-
κρατορικὸ παγκόσμιο σύστημα, ποὺ
παγιώνει τὴν ἀστάθεια, τὴν ἀνασφά-
λεια καὶ τὸν πόλεμο γιὰ τὴν ὑποταγὴ
καὶ ἐκμετάλλευση τῶν πάντων,
ἀλλὰ καὶ ἀβεβαιότητα γιὰ τὸ μέλλον.
Ὁ κόσμος μας βυθίζεται ὅλο καὶ
περισσότερο στὴν ἐξαθλίωση, πνευ-
ματικὰ καὶ οἰκονομικά, γιὰ νὰ διευ-
κολύνεται ἡ ὑποταγὴ ὅλων στὴν
Ὑπερδύναμη καὶ τὶς ἐπιλογές της.
Τὰ Χριστούγεννα ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδο-
ξοι ψάλλουμε τὸ ὑπέροχο τροπά-
ριο τῆς ἁγίας Κασσίας ἢ Κασσιανῆς,
τῆς Ὑμνογράφου, ἀναφερόμενοι
στὴν παγκόσμια μονοκρατορία τῆς
(Παλαιᾶς) Ρώμης: «ὑπὸ μίαν βασι-
λείαν ἐγκόσμιον τὰ ἔθνη ἐγένοντο».
Σήμερα τὰ ἔθνη τῆς ἐποχῆς μας «γίνο- ροντάς του τὴ θεραπεία γιὰ τὴ νόσο
νται» καὶ πάλιν ὑπὸ μίαν παγκόσμια του, πνευματικὴ καὶ κοινωνική. Ὁ
«βασιλεία», ἐντασσόμενα -ἀναγκα- κόσμος, ὅσο αὐξάνει ἡ τραγικότητά
στικὰ καὶ στανικά- σὲ ἕνα κατασκευ- του, τόσο περισσότερο ἀναζητεῖ τὴ
ασμένο ἀπὸ τοὺς ἀρχιτέκτονες τῆς σωτηρία, ἀνεπίγνωστα, χωρὶς νὰ
παγκόσμιας πολιτικῆς παγκόσμιο μπορεῖ νὰ ἀναζητήσει τὸν ἀληθινὸ
πολιτικὸ σχῆμα (global Government), Θεὸ συγκεκριμένα. Καὶ αὐτὸ καθιστᾶ
μὲ τὴν ἐπιβολὴ σ΄ ὅλα τὰ ἐπίπεδα καὶ τραγικότερη τὴν κατάστασή του. Ὁ
ὅλους τους χώρους τῆς Παγκόσμιας σύγχρονος κόσμος διψᾶ γιὰ Χριστὸ
Ὑπερδύναμης. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι σ΄ καὶ Ἀλήθεια καὶ γι’ αὐτὸ καταντᾶ,
ὅλους τοὺς τομεῖς καὶ τὶς δομὲς τῆς στὴν ἀναζήτησή του, θύμα τῶν
παγκόσμιας κοινωνίας κυριαρχεῖ ἡ προδρόμων τοῦ Ἀντιχρίστου.
Κοσμοκράτειρα σύγχρονη Ρώμη, σὲ Ἡ Ἐκκλησία καλεῖ στὸν ἀληθινὸ
μία ποίμνη, τῆς ὁποίας ὅμως Ποιμὴν Χριστὸ τῶν Πατέρων ἡμῶν μὲ τὴν

10. 8
ἱεραποστολή της πρὸς ὅλο τὸν τὸν κόσμο καὶ τὶς πλάνες του. Ἡ
κόσμο. Ἡ ἱεραποστολὴ τῆς Ἐκκλη- ἀληθινὴ ἱεραποστολὴ προϋποθέτει
σίας εἶναι πρόσκληση τοῦ κόσμου ἀληθινοὺς Ποιμένες καὶ ἀληθινὰ
στὴν ἐν Χριστῷ σωτηρία. Ἡ ἀληθινὴ πιστοὺς στὸν Χριστὸ ἀνθρώπους.
δὲ λύτρωση, ἡ αὐθεντικὴ μετοχὴ Ἀπὸ τὴν ἀλήθεια Ποιμένων καὶ
δηλαδὴ στὴν ἐν Χριστῷ σωτηρία, ὡς Πιστῶν ἀρχίζει τὸ πρόβλημα. Καὶ
καινὴ κτίση καὶ Χριστοζωή, ὁδηγεῖ κυρίως ἀπὸ τὴν ὀρθοδοξία τῶν
στὴν ἱεραποστολικὴ μαρτυρία, ποὺ Ποιμένων. Πόσο Ὀρθόδοξοι εἴμα-
εἶναι διπλή: πρῶτα βεβαίωση τῆς στε ἐμεῖς οἱ κατὰ χάριν Ποιμένες
λυτρωτικῆς ἐμπειρίας «εὑρήκαμεν καὶ πόσο ὀρθόδοξα εἶναι τὰ κριτή-
Ἰησοῦν» καὶ μετὰ κλήση σ’ αὐτὴ ριά μας;
τὴν ἐμπειρία, ποὺ ἐκφράζεται μὲ τὰ Καὶ ἐπειδὴ καὶ οἱ διαχριστιανι-
λόγια «Ἔρχου καὶ ἴδε» (Ἰω. 1,47). κοὶ καὶ διαθρησκειακοὶ διάλογοι
Αὐτὸ τὸ μήνυμα ἀπευθύνει καὶ τῆς Ὀρθοδοξίας χαρακτηρίζονται
σήμερα ἡ Ἐκκλησία στὴν ἐναγώνια ἀπὸ τὶς ἐκκλησιαστικὲς Κορυφὲς
λυτρωτικὴ ἀναζήτηση τοῦ κόσμου. ὡς προβολὴ τῆς Ὀρθοδοξίας,
Ἀπευθύνεται σ’ αὐτούς, ποὺ δὲν δηλαδὴ Ἱεραποστολὴ, τὸ ἐρώτημα
γνώρισαν τὸν Χριστὸ καὶ συνεχῶς εἶναι ἡ σχέση τῶν Ποιμένων μας
Τὸν ἀναμένουν ἤ καὶ σ’ αὐτοὺς ποὺ μὲ τὴν ἀποστολικὴ καὶ πατερικὴ
ἔμαθαν κάποτε κάτι γιὰ τὸν Χριστό, παράδοσή τους. Πόσο ἀποστολι-
ἀλλὰ αἱρετικὰ διεστραμμένο, καὶ κοὶ καὶ πατερικοὶ εἴμεθα; Ὁ μακα-
γι’ αὐτὸ Τὸν ξέχασαν στὴ ζωή τους, ριστὸς π. Ἰωάννης Ρωμανίδης
μιλώντας γιὰ «θάνατο τοῦ Θεοῦ» (1927-2001) συνήθιζε νὰ λέγει ὅτι
καὶ δείχνοντας τὴν ἀποχριστιανο- τὸ πρόβλημα θὰ εἶναι στὸ ἑξῆς πόσο
ποίησή τους. ὀρθόδοξοι εἶναι οἱ Ἐπίσκοποί μας,
Ἀπευθύνεται ὅμως καὶ στὸν ποιό εὐαγγέλιο δηλαδὴ κηρύσσουν.
κατ’ ἐπίφαση λεγόμενο χριστιανικὸ Τὸν κόσμο ὁδηγοῦν στὸν ἀληθινὸ
(ἤ καὶ κατ’ ὄνομα ὀρθόδοξο κόσμο), Χριστὸ ὅσοι εἶναι Ἅγιοι ἤ βαδίζουν
ποὺ ζεῖ μέσα στὴν αἱρετικὴ πανσπερ- καὶ πορεύονται «σὺν πᾶσι τοῖς
μία καὶ τὴν πολυειδῆ πλάνη, μὲ μία ἁγίοις» πρὸς τὴν ἁγιότητα. Ἀντί-
τυπικὴ καὶ ἐθιμικὴ χριστιανικό- θετα τὸν ὠθοῦν ὅλο καὶ βαθύτερα
τητα, ὑπὸ τὶς ἐπιρροὲς τῶν ἀντιχρί- στὴν πλάνη καὶ καταστροφή, «οἱ
στων ἰδεολογιῶν καὶ στὸ σκοτάδι ἔχοντες μόρφωσιν εὐσεβείας, τὴν
τοῦ χωρὶς Χριστὸν κόσμου. Πολὺ δὲ δύναμιν αὐτῆς ἠρνημένοι» (Β΄
δὲ περισσότερο ὅμως ἔχουν ἀνάγκη Τιμ. 3,5). Οἱ ταυτιζόμενοι δηλαδὴ
τὸν Ἀληθινὸ Χριστὸ ἐκεῖνοι, ποὺ καὶ συμπορευόμενοι μὲ τὴν πλάνην
ἔχοντας ταχθεῖ φορεῖς καὶ κήρυκες τοῦ κόσμου καὶ τοῦ ἐκκοσμικευμέ-
τοῦ σωστικοῦ μηνύματός Του στὸν νου Χριστιανισμοῦ, ποὺ καὶ αὐτὸς
κόσμο, διαπράττουμε τὸ ἔγκλημα ζεῖ καὶ πολιτεύεται, ὅπως ὁ χωρὶς
νὰ συντασσόμεθα μὲ τὴν πλάνη, Χριστὸν κόσμος.-
ποὺ εἰσῆλθε καὶ μέσα στὴν Ἐκκλη-
σία ὡς αἵρεση καὶ παραχάραξη τῆς
Ἀλήθειας. Ἡ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ
νὰ σώσει ἐν Χριστῷ τὸν κόσμο, ἂν
ἡ ἴδια συμφύρεται, στὰ πρόσωπα
τῶν ποιμένων καὶ πιστῶν της, μὲ

11. 9
Η ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
κατὰ τὴν ὀρθόδοξη θεολογία
Βασιλείου Ἀθ. Τσίγκου
Ἀναπλ. Καθηγητῆ Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.
Σ
Χριστῷ ζωή της. Συνεπῶς, δὲν ἔνιω-
τὴν πατερικὴ γραμματεία, στὶς θαν τὴν παραμικρὴ ἀνάγκη νὰ τὴν
ἀποφάσεις Οἰκουμενικῶν Συνό- ὁρίσουν καὶ νὰ τὴν περιορίσουν
δων, ἀκόμη δὲ καὶ σὲ μεταγενέστερα σ’ ἕνα λογικὸ ὁρισμό, παρὰ μόνον
μνημεῖα τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας, ἀρκοῦνταν πρωτίστως σὲ αὐτὰ ποὺ
ὅπως καὶ σὲ μὴ σχολαστικῆς ἐπίδρα- ὁμολογοῦσαν διὰ τοῦ Συμβόλου
σης νεότερα ἐγχειρίδια Δογματικῆς, τῆς πίστεως: «Πιστεύω... εἰς Μίαν,
δὲν ὑπάρχει πλήρης καὶ ἀκριβὴς Ἁγίαν, Καθολικὴν καὶ Ἀποστολικὴν
Ἐκκλησίαν».
Ὁ χαρακτηρισμὸς
ἀπὸ τὸν Ἀπόστολο
Παῦλο τῆς Ἐκ-
κλησίας ὡς «με-
γάλου μυστη-
ρίου»2 καθιστᾶ
ἀδύνατη κάθε
ἀπόπειρα νὰ δοθεῖ
πλήρης καὶ περι-
εκτικὸς ὁρισμός
της, πολὺ δὲ
περισσότερο, νὰ
προσδιορισθοῦν ἡ
φύση καὶ ἡ οὐσία
της. Παρὰ ταῦτα,
μπορεῖ κανεὶς νὰ
ἀρκεσθεῖ στὴν
ὁρισμὸς τῆς Ἐκκλησίας1. Αὐτὸ κατανόηση καὶ σημασία τῶν περι-
ἐξηγεῖται εὔκολα, ἀπὸ τὸ ὅτι οἱ Πατέ- γραφῶν καὶ ἐξεικονίσεων, μὲ τὶς
ρες ἀποτελοῦσαν ὀργανικὰ μέλη τοῦ ὁποῖες προσεγγίζουν τὴν Ἐκκλησία
σώματος τοῦ Χριστοῦ, ζοῦσαν τὸ ἡ Ἁγία Γραφὴ καὶ οἱ Πατέρες.
γεγονὸς τῆς Ἐκκλησίας καὶ εἶχαν Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μὲ ὄντως
σαφέστατη ἀντίληψη γιὰ τὸ τί εἶναι πρωτότυπο τρόπο καὶ περιγραφικὸ
πραγματικὰ ἡ Ἐκκλησία καὶ ἡ ἐν λόγο θεωρεῖ τὴν Ἐκκλησία ὡς χαρι-

12. 10
σματικὸ σῶμα, ὡς «σῶμα Χριστού»3, με, ἀλλὰ μόνο νὰ περιγράψουμε,
ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ μέλη, τὰ ὁποῖα Ἐκκλησία νοεῖται ὁ οἶκος τοῦ
ἔχουν λάβει τὰ πολυποίκιλα χαρί- Πατρός, ὅπου λειτουργεῖται ἀκατά-
σματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. παυστα τὸ μυστήριο τῆς προσφε-
Ἡ Ἐκκλησία ὡς σῶμα Χριστοῦ μὲ ρόμενης ζωῆς τοῦ Υἱοῦ του, στὴν
χαρισματικὲς λειτουργίες ὅλων τῶν ὁποία ὁ ἄνθρωπος «συνεργεῖ»4, ὥστε
μελῶν της φανερώνει τὸ συγκροτού- νὰ μπορεῖ νὰ καταστεῖ μέτοχος καὶ
μενο ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα «θεσμὸ κοινωνὸς τῇ παρακλήσει τοῦ Ἁγίου
τῆς Ἐκκλησίας». Σημειωτέον ὅτι Πνεύματος. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ὁ
ἡ εἰκόνα τοῦ σώματος, ὅπως καὶ οἱ «τόπος» καὶ ὁ «τρόπος» τῆς ἐν Ἁγίῳ
πολλὲς ἄλλες βιβλικὲς περιγραφὲς Πνεύματι συνεχιζόμενης παρουσίας
καὶ ἐξεικονίσεις («ἄμπελος», «οἶκος τοῦ Χριστοῦ στὸν κόσμο μέχρι τῆς
Θεοῦ», «ποίμνη Κυρίου» κ.ἄ.), ποὺ συντέλειας τῶν αἰώνων καὶ γίνε-
χρησιμοποιοῦνται σὲ ὅλα τὰ πατε- ται γνωστὴ ὡς συνεχὴς πορεία μίας
ρικὰ συγγράμματα, σὲ καμμία περί- ζωντανῆς ἱστορικῆς κοινότητας, ποὺ
πτωση δὲν σημαίνει ὅτι ἐπαρκοῦν ὁδεύει πρὸς τὴν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
γιὰ νὰ προσεγγίσουν, πολὺ δὲ περισ- Ἡ Ἐκκλησία ἔχει συσταθεῖ ἀπὸ
σότερο νὰ ἑρμηνεύσουν, τὴν οὐσία τὸ μοναδικὸ γεγονὸς τῆς Ἐνανθρώ-
τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας. πησης. Εἶναι, δηλαδή, τὸ σῶμα τοῦ
Δίχως νὰ τολμήσουμε νὰ ὁρίσου- σαρκωμένου Λόγου· εἶναι τὸ σῶμα

13. 11
τῆς Κεφαλῆς καὶ σὲ αὐτὴν ὀφεί- ξανὰ καὶ ξανὰ τὴ σχετικὴ διδασκα-
λει τὴ φανέρωσή της. Ἡ Ἐκκλη- λία τοῦ Ἀποστόλου Παύλου ἀπὸ τὴν
σία ἀναπλάσθηκε μὲ τὴ σταυρικὴ πρὸς Κορινθίους ἐπιστολή του. Ὅσα
θυσία τοῦ Κυρίου καὶ ἀποτελεῖ τὴ δὲ ἀφοροῦν στὰ πολυποικίλα χαρί-
νέα δημιουργία, τὴν «καινὴ κτίση» σματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὰ
καὶ «καινὴ ζωὴ» τῆς Καινῆς Διαθή- ἐκκλησιαστικὰ λειτουργήματα καὶ
κης. Εἶναι πράγματι ὁ ἀληθὴς τοὺς θεσμοὺς ἔχουν σαφῶς ἁγιογρα-
Χριστός, ὡς ἐπέκταση καὶ πλήρωμα φικὴ θεμελίωση6.
τῆς Ἐνσάρκωσης, ἡ ὁποία συνεχίζε- Τὰ ἐκκλησιαστικὰ χαρίσματα καὶ
ται καὶ συντελεῖται ἐντὸς τῆς ζωῆς διακονήματα καὶ λειτουργήματα
τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἀποτελοῦν θεσμούς, ποὺ καθιερώ-
ἡ παρουσία τοῦ ζῶντος Χριστοῦ θηκαν μὲ τὴν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου
μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι Αὐτὸς Πνεύματος. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ὁ
ὁ Χριστὸς παρατεινόμενος στοὺς Ἀπόστολος Παῦλος ἀμέσως μετὰ τὴν
αἰῶνες. Ἡ Ἐκκλησία ὡς «σῶμα ἀναφορά του στὴ διανομὴ καὶ διαί-
Χριστοῦ» εἶναι ἕνας θεανθρώπινος ρεση τῶν χαρισμάτων, τῶν διακο-
ὀργανισμός, ὁ ὁποῖος ἐκφράζεται ὡς νιῶν καὶ τῶν ἐνεργημάτων ἀπὸ
«κοινωνία ἀναπλάσεως», ἀνακαινι- τὸ Ἅγιο Πνεύμα7 ἀναφέρεται στὰ
σμοῦ καὶ «θεώσεως» τῶν μελῶν της. ποικίλα ἐκκλησιαστικὰ λειτουργή-
Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ σκοπὸς τῆς παρουσίας ματα. Αὐτὰ θεωροῦνται ὡς χαρί-
της στὸν κόσμο εἶναι ἡ ἀνακαίνιση σματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ὅπως
τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κόσμου, στὸν καὶ οἱ θεσμοί, τοὺς ὁποίους ἔθεσε ὁ
ὁποῖο αὐτὸς ζεῖ. ἴδιος ὁ Θεός· «καὶ οὓς μὲν ἔθετο ὁ Θεὸς
Ἡ Ἐκκλησία, κατὰ τὸν ἅγ. Νικόλαο ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους,
Καβάσιλα, φανερώνεται, σηματοδο- δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκά-
τεῖται καὶ προβάλλει τὴν ταυτότητά λους, ἔπειτα δυνάμεις, ἔπειτα χαρί-
της πραγματικὰ στὰ ἱερὰ μυστή- σματα...»8.
ρια. Ἡ Ἐκκλησία ὡς σῶμα Χριστοῦ, Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἀναθέτει σὲ κάθε
ἀναφέρει, «σημαίνεται ἐν τοῖς μυστη- ἕναν ἀπὸ τοὺς βαπτισμένους διάφορα
ρίοις» καὶ «διὰ τῶν μυστηρίων σῶμα λειτουργήματα καὶ διακονήματα
οὖσα Χριστοῦ καὶ μέλη ἐκ μέρους»5. «πρὸς καταρτισμὸν τῶν ἁγίων, εἰς
Ἡ φύση καὶ ὁλόκληρη ἡ δομὴ τῆς ἔργον διακονίας, εἰς οἰκοδομὴν τοῦ
Ἐκκλησίας εἶναι μυστηριακή. Τὰ ἱερὰ σώματος τοῦ Χριστοῦ»9. Τὰ μέλη
μυστήρια εἶναι ὁ ἄξονας καὶ ἡ ψυχὴ του προικίζονται μὲ τὰ χαρίσματα
τῆς ὑποστάσεως καὶ ζωῆς τῆς Ἐκκλη- τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ διανομὴ
σίας. Στὴ θεία λατρεία συναντᾶται, τῶν χαρισμάτων γίνεται ἀπὸ τὸ Ἅγιο
συγκροτεῖται, οἰκοδομεῖται, αὐξά- Πνεῦμα «καθὼς βούλεται» μὲ σκοπὸ
νει καὶ πληροῦται ἡ Ἐκ­ ­ η­ ία ὡς
κλ σ τὴν κοινὴ ὠφέλεια, «πρὸς τὸ συμφέ-
σῶμα Χριστοῦ. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ρον», ποὺ εἶναι ἡ οἰκοδομὴ καὶ αὔξηση
θεωρεῖ τὴν Ἐκκλησία ὡς «σῶμα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος. Σὲ
Χριστοῦ», ὡς χαρισματικὸ σῶμα, κάθε πιστὸ δίδεται τὸ χάρισμα, μὲ τὸ
ἀποτελούμενο ἀπὸ μέλη ποὺ ἔχουν ὁποῖο φανερώνεται ἡ ἁγιοπνευμα-
προικισθεῖ μὲ ποικίλα χαρίσματα τοῦ τικὴ ἐνέργεια, γιὰ τὴν ὠφέλεια ὅλων
Ἁγίου Πνεύματος. Ἡ πατερικὴ διδα- τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας· «ἑκάστῳ
σκαλία στὸ σύνολό της καὶ ἰδιαιτέρως δὲ δίδοται ἡ φανέρωσις τοῦ Πνεύμα-
ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ἑρμηνεύουν τος πρὸς τὸ συμφέρον»10.

14. 12
Ἡ ἀλληλοσυμπλήρωση τῶν χαρισμά- δομὴ τῆς Ἐκκλησίας προέρχεται ἀπὸ
των, τὰ ὁποῖα ἔχουν λάβει τὰ μέλη τὴ Θεία Εὐχαριστία καὶ αὐτὸ σημαί-
τῆς ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ἀπὸ τὸ νει ὅτι τὰ χαρίσματα καὶ τὰ λειτουρ-
Ἅγιο Πνεῦμα, ὁδηγεῖ στὴν ἀλληλο- γήματα συνιστοῦν τὰ ἀπαραίτητα
συμπλήρωση ὅλων τῶν μελῶν. Αὐτὴ δομικά της συστατικά.
γίνεται συγκεκριμένη πράξη καὶ Σύμφωνα μὲ τὸν ἱερὸ Χρυσόστομο
νοηματίζεται πλήρως πρωτίστως καὶ μέσα στὸ σῶμα «ὅλοι εἶναι μέλη,
κυρίως στὴν εὐχαριστιακὴ ἐμπειρία καὶ διαφοροποιοῦνται ὡς μέλη. Ἡ
τῆς Ἐκκλησίας11. Ἄλλωστε, δὲν εἶναι κεφαλὴ βρίσκει πληρότητα στὸ ὅλο
καθόλου τυχαῖο τὸ γεγονὸς ὅτι τὰ σῶμα, καὶ τὸ ὅλο σῶμα στὴν κεφα-
μόνιμα θεσμικὰ λειτουργήματα τοῦ λή»13. Τὸ ἴδιο συμβαίνει καὶ στὴ ζωὴ
διακόνου, τοῦ πρεσβυτέρου καὶ τοῦ τῆς Ἐκκλησίας, ὅπου ὑπάρχει ἕνα
ἐπισκόπου ἀναπτύχθηκαν μὲ βάση σῶμα, τοὐτέστιν ἄνδρες καὶ γυναῖκες
τὴν εὐχαριστιακὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλη- σὲ σχέση «ἰσοτιμίας» μεταξύ τους. Τὸ
σίας12. σῶμα αὐτὸ συναπαρτίζουν οἱ κληρι-
Ὅλα τὰ χαρίσματα τῆς Ἐκκλησίας κοὶ (ἐπίσκοποι, οἱ πρεσβύτεροι καὶ οἱ
εἶναι λειτουργικά, καθὼς συνδέονται διάκονοι) καὶ οἱ λαϊκοί. Κάθε ἕνα ἀπὸ
μὲ τὸ μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαρι- τὰ μέλη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώμα-
στίας. Ὁποιαδήποτε ἄλλη θεώρησή τος ἔχει προικισθεῖ μὲ τὰ διάφορα
τους ἔξω καὶ μακρὰν τοῦ εὐχαρι- χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.
στιακοῦ πλαισίου ἐμπεριέχει τὸν Ὅλα τὰ χαρίσματα εἶναι πλήρως
κίνδυνο νὰ ὁδηγήσει σὲ κοσμικὲς καὶ ὀργανικῶς συνυφασμένα καὶ
προσεγγίσεις καὶ ἀξιολογήσεις γιὰ ἐνταγμένα ὡς λειτουργίες καὶ διακο-
τὰ χαρίσματα. Ἡ ἴδια ἡ φύση καὶ ἡ νήματα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώμα-
ταυτότητα τῆς Ἐκκλησίας ὡς σώμα- τος. Τὰ μέλη αὐτοῦ τοῦ σώματος
τος Χριστοῦ εἶναι εὐχαριστιακὴ καὶ εἶναι βεβαίως διαφορετικὰ μεταξύ
συνδέεται στενὰ μὲ τὴν εὐχαριστι- τους, ὡστόσο στὴν πραγματικότητα
ακὴ ἐμπειρία της. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἴδια ἡ ἔχουν ἕνα κοινὸ γνώρισμα, τὸ ὁποῖο

15. 13
τὰ συνέχει καὶ τὰ συντηρεῖ. Τὸ σῶμα τητα, συνυπάρξη καὶ συλλειτουργία,
χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν ἑνότητα χάριν τῆς ζωῆς καὶ τῶν ἀναγκῶν ὅλης
πολὺ διαφορετικῶν μελῶν. Ἐὰν τὰ τῆς κοινότητας. Γι’ αὐτὸ θεωρεῖται
μέλη δὲν ἦταν διαφορετικά, δὲν θὰ ἀναγκαία ἡ ἀλληλεξάρτηση καὶ ἡ
ὑπῆρχε καθόλου σῶμα. Ἐὰν ὅλα τὰ σχέση κοινωνίας ὅλων τῶν λειτουρ-
μέλη εἶχαν τὰ ἴδια χαρίσματα καὶ γημάτων καὶ χαρισμάτων, μὲ κοινὸ
κατεῖχαν τὴν ἴδια θέση στὴν Ἐκκλη- σκοπὸ τὴν οἰκοδομή, τὴν προκοπή,
σία, τότε θὰ ἦταν ὅλοι ἕνα μέλος καὶ τὴν ἑνότητα καὶ αὔξηση ὅλου τοῦ
δὲν θὰ ἀποτελοῦσαν ἕνα ἄρτιο σῶμα σώματος.
ἀπαρτιζόμενο ἀπὸ διάφορα μέλη. Τὸ χαρισματικὸ σῶμα τῆς Ἐκκλη-
Ἐὰν πάλι τὰ μέλη ἦταν μόνο διαφο- σίας εἶναι προφανὲς ὅτι δὲν μπορεῖ
ρετικά, δὲν θὰ σχημάτιζαν ἑνότητα νὰ νοηθεῖ χωρὶς τὴν ὕπαρξη καὶ τὴν
καί, συνεπῶς, δὲν θὰ ὑπῆρχε σῶμα. ὀργανικὴ σύνδεση καὶ ἑνότητα λαοῦ
Ἔχοντας τὰ ἀνωτέρω ὑπ’ ὄψιν, δὲν καὶ ἱεραρχίας. Εἶναι εὐνόητο ὅτι
μπορεῖ νὰ ὑπάρξει κανένα δίλημμα χωρὶς λαὸ δὲν ἔχουμε ἱεραρχία καὶ
γιὰ τὸ ποιὸς εἶναι ἡ κεφαλὴ στὴν χωρὶς ἱεραρχία ὁδηγούμεθα σὲ μία
Ἐκκλησία^ ὁ κλῆρος ἢ ὁ λαός. Γι’ αὐτὸ προτεσταντικὴ θεώρηση τῆς Ἐκκλη-
καὶ δὲν ἔχουν ἔρεισμα οἱ ἀξιολογικὲς σίας. Ὁ κλῆρος (ἢ ἄλλως τὸ ἱερατεῖο)
κρίσεις σὲ ἀνώτερα μέλη (κλῆρος) δὲν ἀποτελεῖ ξεχωριστὸ σῶμα ἔξω ἢ
καὶ σὲ κατώτερα (λαός). Δὲν ὑφίστα- πάνω ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ εἶναι
ται καμμία τέτοιου εἴδους διάκριση. ὀργανικὰ ἐνταγμένος στὸ ἕνα σῶμα
Ὑπάρχει ἁπλῶς ἰσότιμη καὶ ζωντανὴ της. Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἡ ταυτό-
κοινωνία ἱερέων καὶ λαοῦ, ἀρχόντων τητα καὶ τὰ λειτουργήματα τῶν
καὶ ἀρχομένων, καθὼς ὅλοι συνα- λαϊκῶν ἐντάσσονται πλήρως στὴν
ποτελοῦν μέλη τοῦ κοινοῦ σώμα- οὐσία τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας
τος τῆς Ἐκκλησίας. Στὴν κοινότητα καὶ ζωῆς.
τῶν πιστῶν, κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυσό- Κλῆρος καὶ λαὸς συναπαρτίζουν τὸ
στομο (14), δὲν ἔχουμε μία χαρισμα- ἕνα καὶ κοινὸ σῶμα. Ἄλλωστε, ὁποιο-
τικὴ ἀριστοκρατία ἢ ἕναν κοσμικῆς δήποτε χάρισμα ἡ λειτούργημα ἔχει
φύσεως ἐκλεκτισμό, ἀλλὰ ἰσοτιμία λόγο ὕπαρξης μόνον ὅταν ὁδηγεῖ
μελῶν, μία, θὰ λέγαμε, δημοκρατικὴ τοὺς πιστοὺς στὴν ἑνότητά τους
πνευματοκρατία, μία ἀντίδοση τῶν καὶ συμβάλλει στὴν οἰκοδόμηση καὶ
χαρισμάτων τους. Ἡ ποικιλομορ- αὔξηση τοῦ σώματος. Ὅπως στὸν
φία καὶ πολυποικιλότητα τῶν χαρι- ἀνθρώπινο ὀργανισμὸ ὅλα τὰ μέλη
σμάτων τῶν μελῶν τῆς Ἐκκλησίας συνεργάζονται γιὰ τὴν ὕπαρξη,
καὶ ἡ, κατὰ διάφορο τρόπο, ἐνεργο- εὐεξία καὶ κανονικὴ λειτουργία του,
ποίησή τους νοεῖται πάντοτε στὸ κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο καὶ οἱ λαϊκοὶ (ὁ
πλαίσιο τῆς κοινότητας, χάριν τῆς λαὸς) στὴν Ἐκκλησία ὀφείλουν νὰ
ζωῆς, τοῦ κοινοῦ συμφέροντος καὶ μὴ ρίχνουν «τὸ πᾶν ἐπὶ τοὺς ἱερέας,
τῆς οἰκοδομῆς ὁλοκλήρου τοῦ σώμα- ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ» νὰ φροντίζουν γιὰ
τος. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι τὰ χαρίσματα ὁλόκληρη τὴν Ἐκκλησία μιὰ καὶ
δὲν ἔχουν ἀξία καθ’ ἑαυτά, ἀλλὰ ἀμφότεροι συναποτελοῦν τὸ «κοινὸ
μόνο ὡς λειτουργήματα τοῦ σώμα- σῶμα»15. Στὸ ἕνα κοινὸ σῶμα κληρι-
τος τοῦ Χριστοῦ. Μεταξὺ τῶν διαφό- κοὶ καὶ λαϊκοὶ διακρίνονται μὲ βάση
ρων λειτουργημάτων δὲν ὑπάρχει τὸ γεγονὸς ὅτι ἔχουν ἀναλάβει διαφο-
ἀγεφύρωτο διάστημα, ἀλλὰ ἐγγύ- ρετικὰ λειτουργήματα καὶ ἐξ αὐτοῦ

16. 14
δὲν μπορεῖ νὰ ὑπάρξει διάκριση σὲ Ἡ Ἐκκλησία ὡς σῶμα Χριστοῦ
ἀνώτερα καὶ κατώτερα μέλη, παρὰ δὲν εἶναι μία ἄναρχη καὶ χαώδης
μόνον οὐσιαστικὴ ἰσοτιμία ὅλων κοινότητα, χωρὶς δομές, ὀργάνωση,
τῶν μελῶν τοῦ σώματος. Ἐξάπαντος, ἱεραρχικὴ διάρθρωση καὶ θεσμούς.
κλῆρος καὶ λαὸς εἶναι ἰσότιμα μέλη Ἀπεναντίας, ὅλα αὐτὰ δὲν εἶναι
τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ αὐτοῦ σώματος τοῦ ἀνεξάρτητα καὶ ἀπομονωμένα ἀπὸ
Χριστοῦ, ἀδιασπάστως ἑνωμένα μέσα τὴ ζωὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς κοινό-
σὲ πνεῦμα σύμπνοιας καὶ ἀγάπης. τητας. Στὴ φανέρωση, προάσπιση
καὶ ἐμβάθυνση τῆς ἐκκλησι-
αστικῆς ἑνότητας ἀποσκοπεῖ
ἡ ἱεραρχικὴ διάρθρωση καὶ
δομὴ μὲ τὴ θεσμικὴ καθιέ-
ρωση τῶν μόνιμων ἐκκλησια-
στικῶν λειτουργημάτων τοῦ
ἐπισκόπου, τοῦ πρεσβυτέρου
καὶ τοῦ διακόνου καὶ ὅλων
τῶν συγκροτούντων τὴν
Ἐκκλησία θεσμῶν. Τὸ κέντρο
ὅλων αὐτῶν ἀποτελεῖ ἀναμ-
φιβόλως τὸ λειτούργημα τοῦ
ἐπισκόπου, τοῦ προεστῶτος
τῆς εὐχαριστιακῆς σύναξης
τῆς Ἐκκλησίας.
Ὅλοι οἱ θεσμοὶ καὶ ὅσα
ἀφοροῦν στὴν ὀργάνωση
τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας,
ὅπως ἄλλωστε συμβαίνει καὶ
μὲ ὅλα τὰ χαρίσματα, εἶναι
ἀπαραίτητο νὰ εἶναι πλήρως
καὶ ὀργανικὰ ἐνταγμένοι ὡς
λειτουργίες καὶ διακονήματα
τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώμα-
τος. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι οἱ
θεσμοὶ καὶ τὰ λειτουργήματα,
τὰ ὁποῖα, σὲ τελικὴ ἀνάλυση,
εἶναι σχήματα καὶ δομὲς τῆς
Ἡ ἑνότητα τῶν μελῶν δὲν νοεῖται ἱστορίας, πηγάζουν ἀπὸ τὴ μυστη-
ἄλλως παρὰ μόνον ἐν Χριστῷ καὶ ριακὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἀπὸ τὴ
εἶναι δυνατὴ μόνον ὡς χαρισμα- χαρισματικὴ λειτουργία τῶν μελῶν
τικὴ ἐνέργεια ἐν Χριστῷ. Ἡ ἰσότιμη της. Μὲ ἄλλα λόγια, ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ
καὶ ζωντανὴ κοινωνία ὅλων ἀδια- σώματος τῆς Ἐκκλησίας φύεται καὶ
κρίτως τῶν μελῶν, κληρικῶν καὶ ἀναπτύσσεται ἡ ἱεραρχικὴ τάξη καὶ
λαϊκῶν, προεστώτων καὶ ἀρχομένων ὄχι βεβαίως ἀπὸ τὴν ἱεραρχικὴ τάξη
συναπαρτίζει ἕνα καὶ τὸ αὐτὸ σῶμα τὸ σῶμα της16. Προτάσσονται ἡ χαρι-
Χριστοῦ, στὸ ὁποῖο ὅλοι ἀξιώνονται σματικὴ ζωὴ καὶ ἡ ἐν Πνεύματι
καὶ ἀπολαμβάνουν τὴν ἴδια τιμή. Ἁγίῳ κοινωνία καὶ κοινότητα τῶν

17. 15
πιστῶν καὶ ἀκολουθοῦν ἡ θεσμικὴ 1. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Τὸ Σῶμα τοῦ
περιχαράκωση καὶ ἡ ὀργάνωση τῆς ζῶντος Χριστοῦ. Μία ὀρθό­ ο­ ος ἑρμηνεία τῆς
δ ξ
ζωῆς, στοιχεῖα ποὺ εἶναι ἀσφαλῶς Ἐκ­­­
κλησίας, (με­ ά­ ρ. Ἰ. Πα­ α­ ο­­ λου), ἐκ­ .
τ φ π δ ποῦ­ δ
Πα­ ρι­ ρ­ ι­ ὸν Ἵ­ ρυ­ α Πα­ ε­ ι­ ῶν Με­ ε­ ῶν,
τ α χκ δ μ τ ρκ λ τ
ἀπαραίτητα ἐντὸς τοῦ ἱστορικοῦ
Θεσ­­ λο­ ί­ η 19812, σ. 15.
σα­ ν κ
πλαισίου. Ἡ προτεραιότητα τῆς ζωῆς Ὁ Ἰω­ ννης Καρ­ ί­ ης στὴν ὀγκωδέστατη
ά μρ
τοῦ σώματος ἔναντι τῆς ὀργάνωσης, Ἐκ­ λησιολο­ ία του ἀπο­ εύ­ ει νὰ δώ­ ει
κ γ φ γ σ
τῶν δομῶν καὶ τῶν θεσμῶν (ποὺ πλήρη «ὁρισμὸ» τῆς Ἐκ­ λησίας καὶ κά­ ει
κ ν
ἀκολουθοῦν) σημαίνει ὅτι δὲν μπορεῖ λόγο γιὰ «ὠ­ ρὰν καὶ ἀτελῆ τινα ἔκ­­ σιν καὶ
χ φρα­­
νὰ ὑπάρξουν καὶ νὰ ἀναπτυχθοῦν ἑρμηνείαν τοῦ ἀνε­ ­ ρά­ του καὶ ἀνερμηνεύ-
κφ σ
θεσμοί, δομὲς καὶ ὀργάνωση, καὶ ἡ του μυ­ τηρίου τῆς Ἐκ­ λησίας» (βλ. Ὀρ­ όδ-
σ κ θ
ἐπακόλουθη θεωρητικὴ ἀνάπτυξή οξος Ἐκκλη­ ι­ λογία. Δογματι­ ῆς τμῆ­ α Ε´,
σο κ μ
τους, χωρὶς συγκεκριμένο ἀντίκρυ- Ἀθῆ­ αι 1973, σ. 11 καὶ 106).
ν
σμα ζωῆς καὶ πράξης. Μία τελευταία 2. Βλ. Ἐφεσ. 5, 22.
ἐπισήμανση εἶναι ἰδιαίτερης σπου- 3. Α΄ Κορ. 12, 27· Ἐφεσ. 1, 23· 4, 12· 5, 30·
Κολ. 1, 24.
δαιότητας. Στὴν ἐσχατολογικὴ προο-
4. Βλ. Α´ Κορ. 3, 9.
πτικὴ τῆς ἐν Χριστῷ, διὰ τοῦ Ἁγίου 5. Νι­ ολάου Καβάσιλα, Εἰς τὴν θείαν
κ
Πνεύματος, ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας Λειτουργίαν 37-38, PG 150, 452-453.
πρέπει νὰ τοποθετοῦνται, νὰ ἑρμη- 6. Ἡ ἄποψη ὅτι ἡ πρώτη Ἐκκλησία
νεύονται καὶ νὰ λειτουργοῦν ὅλα τὰ στεροῦνταν διοικητικῶν ὀργάνων καὶ ὅτι
ἐκκλησιαστικὰ λειτουργήματα καὶ ἐπικρα­ οῦ­ ε σὲ αὐτὴ μία χαρισματικὴ κατά-
τ σ
οἱ θεσμοί. Αὐτὰ ἐμπεριέχουν ἔσχατη σταση, μία δηλαδὴ ἀπό­ υ­ η πνευματοκρατία
λ τ
ἀλήθεια καὶ νόημα. Γι’ αὐτὸ δὲν ἔχει κυρίως προτε­ τα­ τικές ρίζες.
σ ν
ἀποτελοῦν ἔσχατα σημεῖα ἀναφορᾶς 7. Βλ. Α΄ Κορ. 12, 4-11.
τῶν πιστῶν, παρὰ μόνο σύμβολα 8. Α΄ Κορ. 12, 28. Περισσότερα βλ. στὴ μελέτη
καὶ ὑπομνήσεις τῆς Βασιλείας τοῦ μας, Θεσμικὴ καὶ χαρισματικὴ διάσταση
τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἑνότητα Χρι­ το­ ογίαςσ λ
Θεοῦ στὴν ἱστορία. Μὲ ἄλλα λόγια,
καὶ Πνευ­ ατολογίας στὴν Ἐκκλησιολογία
μ
προορίζονται νὰ ὑπηρετήσουν τὶς Ἰωάννου τοῦ Χρυ­ ο­ τόμου, ἐκδ. Πουρναρᾶ,
σ σ
πρόσκαιρες ἱστορικὲς ἀνάγκες τῆς Θεσσα­ ο­ ίκη 2010, σ. 115 κ.ἑξ.
λ ν
Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖες ἀντανακλοῦν 9. Ἐφεσ. 4, 12· Α´ Κορ. 12, 4-12.
τὴν πεπτωκυῖα κοσμικὴ τάξη πραγ- 10. Α΄ Κορ. 12, 7.
μάτων. Μὲ βάση ὅσα ἐξετέθησαν, ἀπὸ 11. Βλ. Ἰω­ ν­ ου Δ. Ζηζιούλα, Ἡ ἑνότης τῆς
ά ν
ἐνδεικτικὲς βιβλικὲς καὶ πατερικὲς Ἐκκλη­ ί­ ς ἐν τῇ Θείᾳ Εὐ­ α­ ιστίᾳ καὶ τῷ
σα χ ρ
μαρτυρίες, προκύπτει ἐναργῶς τὸ ἐπι­ κό­ ῳ κατὰ τοὺς τρεῖς πρώτους αἰῶνας,
σ π
συμπέρασμα ὅτι ἡ Ἐκκλησία κατα- ἐκδ. Γρηγόρης, Ἀθῆ­ αι 19902, σ. 44-45.
ν
νοεῖται περισσότερο ὡς χαρισματικὸ 12. Γιὰ τὴν ὀργάνωση τῶν ἐκκλησιαστικῶν
σῶμα μὲ χαρίσματα καὶ λειτουργή- λειτουργημάτων, βλ. Βασιλείου Στεφανίδου,
Ἐκκλησιαστική Ἱστορία. Ἀπ’ ἀρ­ ῆς μέ­ ρι
χ χ
ματα ὅλων τῶν μελῶν της καὶ λιγό-
σήμε­ ον, ἐκδ. Ἀστήρ, Ἀθῆναι 19986, σ. 42-51.
ρ
τερο ὡς καθίδρυμα στὴ θεσμική του 13. Βλ. Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Εἰς τὴν πρὸς
διάσταση. Αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ θεολογικὴ Ἐφεσίους 3, 2, PG 62, 26.
προσέγγιση προσδιορίζει, σημασιοδο- 14. Βλ. Ἰωάννου Χρυτοστόμου. Εἰς τὴν Β´
τεῖ καὶ προσφέρει τὸ στέρεο θεμέλιο πρός Κορινθίους 18, 3, PG 61, 527.
καὶ τὶς ἀπαραίτητες προϋποθέσεις 15. Ὅπ. παρ.
πληρέστερης περιγραφῆς καὶ αὐθε- 16. Βλ. Νι­ ο­ ά­ υ Ματσούκα, «Ἐκκλησιο-
κ λ ο
ντικότερης ἑρμηνείας τῆς φύσεως λογία ἐξ ἐπόψεως τοῦ τριαδι­ οῦ δόγματος»,
κ
καὶ τοῦ πολιτεύματος τῆς Ὀρθοδόξου Ε.Ε.Θ.Σ.Π.Θ. 17 (Ἀνά­ υ­ ον), Θεσσαλονίκη.
τ π
Ἐκκλησίας.-

18. 16
Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΣΜΕΙΝ ΚΑΙ ΛΥΕΕΙΝ
(Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΟΙΑΣ)
Μητροπολίτου Αἰτωλίας καὶ Ἀκαρνανίας κ. Κοσμᾶ
Ὁ ἄνθρωπος πλάστηκε
ἄπειρη ἀγάπη ἀπὸ τὸν Τρια-
δικὸ Θεό μας καὶ τοποθετήθηκε στὸν
μὲ
ἐπίγειο Παράδεισο. Συνεχὴς ἡ παρου-
σία τοῦ Θεοῦ μας ἐκεῖ, ἀδιάκοπη ἡ
φροντίδα Του, ἄγρυπνη ἡ προσοχή
Του ἕνεκα τῆς ἀμέτρου ἀγάπης Του
γιὰ τὸ πλάσμα Του^ τὸν ἄνθρωπο. Τὰ
πάντα γιὰ νὰ φθάση ὁ ἄνθρωπος στὸ
«καθ’ ὁμοίωσιν». Δυστυχῶς, ὁ ἄνθρω-
πος «ἐν τιμῇ ὢν οὐ συνῆκε»
Ἀγνώμων καὶ ἀχάριστος παρή-
κουσε τὸν Δημιουργὸ καὶ ἀντάλλαξε
τὴ φιλία τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν ὑποδού-
λωση στὸν διάβολο. Θεώρησε ὁ Ἀδὰμ
τὸν διάβολο ἀξιοπρεπέστερο ἀπὸ
τὸν Πλάστη καὶ Εὐεργέτη. Παρή- ὁ Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Πατρὸς γιὰ νὰ
κουσε καὶ ἔπεσε. Ἀρνήθηκε τὴν θεραπεύση τὸ ἀνθρώπινο γένος ποὺ
ἀγάπη τοῦ Πατέρα, ἁμάρτησε, ἀμαύ- εἶχε πληγωθῆ ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, νὰ τὸ
ρωσε τὸν καθαρὸ χιτώνα του καὶ συγχωρήση, νὰ λύσει τὰ δεσμὰ τῆς
ντύθηκε τοὺς δερμάτινους χιτῶνες, αἰχμαλωσίας. «Πρῶτα- πρῶτα», ὅπως
τὰ διάφορα πάθη, τὰ ὁποῖα τὸν ἀπεμά- λέει ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος, «ἔδωσε σὰν
κρυναν ἀπὸ τὴν κοινωνία του μὲ τὸν ἀντίδοτο τὸ ἅγιο Βάπτισμα καὶ ἔτσι
Θεό μας καὶ τοῦ ἔφερε τὶς γνωστὲς ἀποβάλαμε ὅλη τὴν κακία. Ἀμέσως ἡ
φοβερὲς ψυχοσωματικὲς συνέπειες. φλεγμονὴ ἔπαψε καὶ οἱ πληγὲς καυτη-
Βέβαια, ὁ Πατέρας τῆς ἀνεξαντλή- ριάστηκαν». Ἐπειδή, ὅμως, καὶ μετὰ
του πατρικῆς ἀγάπης καὶ τῆς εὐσπλα- τὸ ἅγιο Βάπτισμα μολύνουμε, σὰν
χνίας, ἀμέσως μετὰ τὴν πτῶσι τῶν ἄνθρωποι ἀδύναμοι τὸν ἑαυτό μας, ὁ
Πρωτοπλάστων, ἀνήγγειλε τὴν Κύριός μας μᾶς ἔδωσε φάρμακο. Τὸ
λύτρωση. Ἐνῷ ὁ ἄνθρωπος, στέναζε φάρμακο τῆς μετανοίας, τὸ μυστήριο
κάτω ἀπὸ τὴ δουλεία τοῦ ἐχθροῦ καὶ τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως.
ζητοῦσε λύτρωσι. Σ’ ὅλη τὴ διάρκεια Θεὸς Παντοδύναμος καὶ Παντο-
τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης κάθε ψυχή, κράτωρ ὁ Κύριος, μόνος Αὐτὸς ἔχει
ποθεῖ τὴ θεραπεία καὶ τὴ λύτρωσι καὶ τὴν ἐξουσία «τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν»,
ἱκετεύει λέγοντας: «Ἴασαι τὴν ψυχή τὸ νὰ συγχωρῆ τὶς ἁμαρτίες. Ὅταν
μου ὅτι ἥμαρτόν σοι». Καὶ ἦλθε τὸ στὴν Καπερναοὺμ ἔφεραν ἐμπρὸς
πλήρωμα τοῦ χρόνου. Ἐνανθρώπησε στὸν Κύριο τὸν Παραλυτικό, ὁ Κύριος

19. 17
εἶπε: «Θάρσει, τέκνον ἀφέωνταί σοι αἱ καὶ δίνει στὸν ἁμαρτωλὸ τὴν ἀναγέν-
ἁμαρτίαι σου». Ὅταν ὅμως οἱ Φαρι- νησι τὴν πνευματική, τὴν ἐπανέ-
σαῖοι ἀμφισβήτησαν τὴν ἐξουσία νταξι τοῦ πεσόντος καὶ ἀποστάτου
Του αὐτή, ὁ Κύριος ἀπάντησε: «ἵνα στὴν ὁλοφώτεινη καὶ ἁγιασμένη ζωὴ
δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ Υἱὸς τοῦ τῆς στρατευόμενης Ἐκκλησίας. Ὁ
ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρ- πνευματικὸς πατὴρ γίνεται γεννή-
τίας- τότε λέγει τῷ παραλυτικῷ ἐγερ- τωρ τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ἡ ἐξουσία
θεὶς ἆρον σου τὴν κλίνην καὶ ὕπαγε τοῦ δεσμεῖν καὶ λύειν τὸν ἀναδει-
εἰς τὸν οἶκον σου» (Ματθ.θ΄2-6). κνύει ὄργανο τοῦ Θεοῦ, διὰ τοῦ
Τὴν ἡμέρα τῆς Ἀναστάσεώς Του, ὁποίου ἀπαλείφονται οἱ ἁμαρτίες καὶ
τὴν ἡμέρα ποὺ συνέτριψε τὸ κράτος ἀναγεννᾶται ἐν Χριστῷ ὁ ἄνθρωπος.
τοῦ Ἅδου καὶ τοῦ θανάτου, συνέ- Ἐὰν ὁ ἄνθρωπος μὲ πίστι προσέλθη
στησε, ὁ Κύριος, τὸ μυστήριο τῆς στὸν πνευματικό, ἐὰν ὁμολογήση
Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως καὶ ἔδωσε εἰλικρινὰ τὰ ἁμαρτήματά του, ἡ ἐξου-
τὴν ἐξουσία στοὺς μαθητάς Του σία ἀφέσεως, τὴν ὁποία ἔχει ὁ πνευμα-
νὰ συγχωροῦν ἁμαρτίες. «Λάβετε τικός, θὰ ἀπαλείψη τὰ ἁμαρτήματά
Πνεῦμα Ἅγιον», εἶπε στοὺς μαθη- του. «Ἐὰν ὁμολογῶμεν τὰς ἁμαρτίας
τάς, «ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἡμῶν, πιστός ἐστι καὶ δίκαιος (ὁ Θεός)
ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, ἵνα ἁφῇ ἡμῖν τὰς ἁμαρτίας καὶ καθα-
κεκράτηνται» (Ἰωάν.κ΄ 22-23). ρίσῃ ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀδικίας» (Α΄
Ὁ Χριστός μας χειροτόνησε τοὺς Ἰωάν. α΄, 9). Τὸ ἀδύνατον τῆς μετά-
μαθητάς Του διδασκάλους τῆς Οἰκου- νοιας δὲν προέρχεται ἀπὸ τὸν Θεό,
μένης καὶ οἰκονόμους τῶν μυστη- ἀλλὰ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο. Ὁ Θεὸς θέλει
ρίων καὶ φανέρωσε τὴν ἐξουσία, ποὺ πάντα τὴ σωτηρία μας. Μέσα στὴν
ὁ ἴδιος τους ἔδωσε. «Ὅπως ἕνας βασι- πορεία τῆς Ἐκκλησίας μας συγκλο-
λεύς», λέει ὁ ἱ. Χρυσόστομος, «ὅταν νίζεται κανείς, ὅταν βλέπει βεβαρη-
ἀποστέλλη τοὺς ἄρχοντάς του, τοὺς μένες καὶ δαιμονόπληκτες ψυχές, νὰ
δίνει τὴν ἐξουσία νὰ βάζουν τοὺς προσέρχονται μὲ πίστη συγχωρήσεως
ἀνθρώπους στὸ δεσμωτήριο ἢ νὰ στὸν πνευματικὸ πατέρα, νὰ ἐλευθε-
τοὺς ἀπολύουν, τὸ ἴδιο ἔκανε καὶ ὁ ρώνουν τὴν ψυχή τους ἀπὸ τὴν ἀσθέ-
Χριστός». Ἀποστέλλοντας τοὺς μαθη- νεια τῆς ἁμαρτίας καὶ ἀναγεννημένες
τάς Του (στὸ ἔργο τοῦ εὐαγγελισμοῦ νὰ βαδίζουν πλέον ἐλεύθερες καὶ
καὶ τῆς σωτηρίας τῶν ἀνθρώπων), εὐτυχισμένες, πληρωμένες ἀπὸ χαρὰ
τοὺς περιβάλλει μὲ τὴ δύναμη νὰ καὶ χάρι τὸν δρόμο πρὸς τὸν ἁγια-
συγχωροῦν καὶ νὰ μὴ συγχωροῦν σμό τους καὶ τὴ ζωὴ τοῦ Παραδεί-
τὶς ἁμαρτίες» (ΕΠΕ 14, 708). Ἡ ἐξου- σου. Δόξα τῷ Θεῷ ζοῦμε καὶ σήμερα
σία αὐτὴ τῶν μαθητῶν τοῦ Κυρίου αὐτὴν τὴ βεβαιότητα. Ἡ ἐξουσία τοῦ
μεταδόθηκε στοὺς Ἐπισκόπους καὶ δεσμεῖν καὶ λύειν γίνεται ἡ δύναμι ἡ
διὰ τῶν Ἐπισκόπων στοὺς Πρεσβυ- ὁποία ἀναγεννᾶ μὲ βεβαιότητα κάθε
τέρους. Ἀπὸ τῆς ἐποχῆς τῶν Ἀποστό- ἄνθρωπο, ποὺ μὲ πίστι θὰ ἀναζητήση
λων αὐτὴ ἡ ἐξουσία τῆς Ἐκκλησίας, πνευματικὸ πατέρα καὶ συγχώρηση.
νὰ συγχωροῦνται ἁμαρτήματα, νὰ Ἂς εὐχηθοῦμε ὅλοι μας μὲ τὴ
λευκαίνεται ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου, δύναμι τῆς ἀφέσεως καὶ τῆς συγχωρέ-
νὰ ἀναγεννᾶται, νὰ μεταμορφώνε- σεως τῆς Ἐκκλησίας μας νὰ ἀναγεν-
ται ὁ χριστιανός, προσφέρεται ἀδια- νηθοῦμε καὶ νὰ φθάσουμε στὸν
λείπτως καὶ θὰ προσφέρεται ἕως τῆς γλυκὺ Παράδεισο.-
συντελείας τῶν αἰώνων. Αὐτὴ ἔδωσε

20. 18
Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Παναγιώτη Ἰ. Σκαλτσῆ,
Ἀναπλ. Καθηγητῆ Α.Π.Θ.
«Ἐγώ δέ καί ἡ οἰκία μου τῆς καθάρσεως ἀπό τά πάθη, ὅσο
λατρεύσωμεν καί αὐτῶν τῆς ἄσκησης τῆς ἀγάπης,
Κυρίῳ, ὅτι ἅγιός ἐστι» γίνομαι ζωντανό μέλος τῆς Ἐκκλη-
(Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ 24, 15) σίας ὡς σώματος Χριστοῦ καί κοινω-
Ἡ
νίας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἀπό τήν
Ἐκκλησία ὡς σῶμα Χριστοῦ1 ἄποψη αὐτή ἡ Λατρεία διαφοροποι-
καί συνέχιση τοῦ μυστηρίου εῖται ἀπό προχριστιανικές πρακτι-
τῆς Ἐνσαρκώσεως μέσα στήν ἱστο- κές τῆς σκιᾶς καί τοῦ γράμματος καί
ρία καί τόν κόσμο2 συνδέεται ἄμεσα καθίσταται «λογική»4, πνευματική
μέ τή θεία Λατρεία τόσο στήν κοινή, δηλαδή καί συνειδητή, «ἐν πνεύ-
ὅσο καί στήν ἀτομική της ἔκφραση3. ματι καί ἀληθείᾳ»5, «συντεταμένη
Λατρεύω τόν Θεό σημαίνει ἐφαρμόζω καί διηνεκής καί ἀμετεώριστος περί
στήν πράξη τήν πίστη μου σ’ αὐτόν τό λατρευόμενον θεραπεία»6.
καί διά τῶν ἔργων μου τόσο αὐτῶν Ὁ ἄνθρωπος ἀπό τή φύση του

21. 19
εἶναι λειτουργικό ὄν, μέ τήν ἔννοια πιστό γιά τήν κοινή προσευχή στίς
ὅτι καλεῖται ὡς μέλος τῆς Ἐκκλησίας «ἐπί τό αὐτό»16 καί «ἐν ἐκκλησίᾳ»17
νά ἔχει συνεχῆ μνήμη Θεοῦ καί νά συνάξεις τῆς Θείας Εὐχαριστίας καί
εὐφραίνεται γι’ αὐτό7, νά ἀγρυπνεῖ τῶν Ἀκολουθιῶν τοῦ Νυχθημέρου.
«ἐν παντί καιρῷ»8 καί νά προσεύ- Κοινή καί κατ’ ἰδίαν προσευχή σχετί-
χεται ἀδιαλείπτως9, νά λειτουργεῖ ζονται ἄμεσα, προϋποθέτει ἡ μία τήν
δηλαδή ὡς πραγματικός τοῦ Θεοῦ ἄλλη, γιατί ἀκριβῶς θεμελιώνονται
ἄνθρωπος, νύκτα δέ καί ἡμέρα μέσα στήν ἴδια ἐκκλησιολογική βάση καί
ἀπό τή λειτουργική ζωή «νά μεταμορ- ἀποτελοῦν δύο ὄψεις τῆς μίας ἐντός
φώνεται σέ προσευχή καί νά γίνεται τῆς Ἐκκλησίας βιούμενης λογικῆς
μυστήριο διαρκοῦς θείας κοινωνίας, Λατρείας. «Ἡ κοινή προσευχή ἔχει
πού φθάνει μέχρι τή θέωση καί τήν ὡς προϋπόθεση τήν κατ’ ἰδίαν καί
ἕνωση μέ τό Θεό»10. ἡ κατ’ ἰδίαν εἶναι προέκταση τῆς
Αὐτή ἀκριβῶς ἡ διαδικασία πρός κοινῆς»18.
κοινωνία καί θέωση ξεκινᾶ «ἐν Βασική πτυχή τῆς κοινῆς λατρευ-
τῷ κρυπτῷ» ἀπό «τό ταμιεῖον»11 τικῆς ζωῆς στόν κατ’ ἐξοχήν λειτουρ-
τοῦ καθ’ ἑνός, τό βάθος δηλαδή τῆς γικό τόπο, δηλαδή τόν ἱερόν Ναό,
καρδιᾶς, τό μυστικό τόπο ὅπου εἶναι ἡ νυχθήμερος Λατρεία κατά
κυοφορεῖται ἡ προσευχή. Ἐδῶ τήν ὁποίαν συνάζονται οἱ πιστοί
μακριά ἀπό τήν τύρβη τῶν ἐγκο- «ψαλμούς καί ὕμνους ὁμοθυμαδόν
σμίων μπορεῖ ὁ προσευχόμενος τῷ Κυρίῳ ἄδοντες»19. Πρόκειται γιά
ἄνθρωπος νά προσομιλεῖ μέ τόν Θεό τίς τακτές ὧρες καί τούς τεταγμέ-
ἀπερίσπαστα, νά ἀλλοιώνεται ἐσωτε- νους καιρούς20 πού ἀπό τίς κατά τά
ρικά και ὡς μέλος τῆς Ἐκκλησίας νά ἰουδαϊκά πρότυπα τρεῖς προσευχητι-
γίνεται φωτοειδής12. Νά ἑλκύει μέσα κές εὐκαιρίες «ἑσπέρας καί πρωΐ καί
του τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μεσημβρίας»21 ἐξελίχθηκαν σέ ἑπτά
καί μέ τόν νοῦ του νά φαντάζεται στή Λατρεία τῆς Ἐκκλησίας κατά τό
«θεϊκά νοήματα καί τά ἀγαθά τοῦ «ἑπτάκις τῆς ἡμέρας ἤνεσά σε»22 καί
οὐρανοῦ»13. Καταφάσκει ὁ προσευ- «κατά τόν ἀριθμόν τῶν χαρισμάτων
χόμενος στήν ἡσυχία ἡ ὁποία μέ τήν τοῦ Πνεύματος»23.
τοῦ Ἰησοῦ ἀδιάλειπτη μνήμη καθί- Οἱ ἐν λόγῳ Ἀκολουθίες, Ἑσπε-
σταται «ἀδιάσπαστος Θεῷ λατρεία ρινός, Ἀπόδειπνο, Μεσονυκτικό,
καί παράστασις»14. Ὄρθρος καί Ὧρες διαμορφώθη-
Ὁ διά τῆς ἐσωτερικῆς καί νοερᾶς καν σιγά-σιγά ἕως ὅτου πάρουν τή
λεγόμενης προσευχῆς καλλιεργη- μορφή πού ἔχουν σήμερα μέ διατά-
μένος ἄνθρωπος ἔχει ὅλες τίς προϋ- ξεις δύσκολες, πλούσια ὑμνογραφία
ποθέσεις νά προσεύχεται καί στήν καί θεολογικό περιεχόμενο ἀνεπανά-
ἐντός τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ κοινή Λατρεία. ληπτο. Μέσα ἀπό αὐτόν τό θησαυρό,
Ἡ κατά μόνας προσευχή, ἐπισημαί- πού ὑπηρετεῖ τόν ρόλο τῆς λειτουρ-
νει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, γίας πρίν ἀπὸ τὴ θεία Λειτουργία,
πού γίνεται στό σπίτι, ἀκόμη καί ἡ Ἐκκλησία παιδαγωγεῖ τόν πιστό
στούς δρόμους καί τίς ἀγορές «εἰς ἱκανοποιώντας τήν ὑπαρξιακή του
προσευχήν διέγερσις τήν ἐπ’ ἐκκλη- ἀνάγκη γιά ἀδιάλειπτη κοινωνία
σίας συνίστησι πρός τόν Θεόν καί μέ τόν Θεό καί συνεχή μνήμη τῆς
ἡ ἔνδον κατά διάνοιαν τήν διά τῶν ἱστορίας τῆς σωτηρίας. Ἡ ἑνότητα
χειλέων»15. Προετοιμάζει δηλαδή τόν Χριστοῦ καί Ἐκκλησίας διαφαίνε-