Moeder, waarom leren wij?
Inspiratienota 111, september 2019
1
Auteur: Serge Huyghe
Over de kwaliteit van ons onderwijs en de relatie met de arbeidsmarkt

1. De kwaliteit van ons onderwijs
1.1 Tanende kwaliteit?
1.2 De recente peilingen
1.3 Oorzaken
1.4 Gelijke kansen en excelleren
2. De tekorten op de arbeidsmarkt
2.1 Knelpuntberoepen
2.2 STEM-actieplan
2.3 Oplossing
2.4 Mag het onderwijs afgestemd worden op de arbeidsmarkt?
2
Moeder, waarom leren wij

3
Moeder, waarom leren wij?
• Begin april 2019 stonden onze media bol van de berichten rond de
afkalvende kwaliteit van ons onderwijs.
• Vanuit de ondernemerswereld heerst er ook bezorgdheid over de
relatie tussen onderwijs en arbeidsmarkt, mee ingegeven door het
grote aantal knelpuntberoepen en de tekorten op de arbeidsmarkt.
urgentie, durf en ‘out-of-the-box’-denken zijn meer dan ooit nodig.

1. De kwaliteit van ons onderwijs
4
In Vlaanderen zetten we in de internationale vergelijkende metingen al ruim 15
jaar minder goede resultaten neer.
1.1 Tanende kwaliteit?
Evolutie leerresultaten secundair onderwijs
Bron: OESO
Bovendien blijkt de basiskwaliteit in Vlaanderen onvoldoende verzekerd: een
aantal scholen haalt het absolute minimum niet en het verschil tussen
sommige scholen is erg groot.

5
• Peiling naar Nederlands, afgenomen op 31 mei 2018 bij 3.119 leerlingen
uit 119 basisscholen → iets meer dan acht op de tien leerlingen haalde
de eindtermen voor begrijpend lezen en luisteren = lager dan in 2013.
• Peiling naar de kennis van wiskunde bij 2.985 leerlingen (eerste graad,
A-stroom) uit 104 scholen → leerlingen zijn meer gemotiveerd dan
pakweg 9 jaar geleden (zeker de meisjes), maar voor sommige
onderdelen zijn de resultaten dalend en in enkele gevallen heel laag.
• Ook het hoger onderwijs ontsnapt niet aan de dalende kwaliteitstendens:
uit een vergelijkend onderzoek van de hogeschool Odisee blijkt dat de
taalvaardigheid drastisch achteruitgaat: begrijpend lezen, begrip van de
tekststructuur, kennis van de woordenschat…
1.2 De recente peilingen

6
Op het eerste gezicht spelen een veelheid aan factoren een rol, maar
zinnige conclusies zijn momenteel onmogelijk want er wordt bitter weinig
onderzoek naar de oorzaken gedaan.
1.3 Oorzaken
1.4 Gelijke kansen en excelleren
In Vlaanderen: bijna een trade-off tussen kwaliteit en gelijke kansen.
Voldoende aandacht voor sterke leerlingen en de lat voldoende hoog leggen
om te kunnen werken aan gelijke kansen en sociale mobiliteit = evidentie.
→ Is dit in de praktijk mogelijk binnen de huidige onderwijsorganisatie?
→ Gelijke kansen ≠ gelijkheid in uitkomst: niet iedereen moet over dezelfde
lat, maar uitsluiting en sociale segregatie moeten worden tegengegaan.

2. De tekorten op de arbeidsmarkt
7
Naast belang van de technische geletterdheid van alle jongeren, ook
economisch belang van technisch geschoolden: heel wat arbeidsplaatsen
worden niet ingevuld → groeitempo van economie zal verder afnemen.
2.1 Knelpuntberoepen
Rekening houdend met de huidige demografische en maatschappelijke
ontwikkelingen, wordt de arbeidsmarktkrapte structureel van aard.
Mismatch tussen wat onderwijs, vorming en opleiding vandaag aanbieden en
wat de arbeidsmarkt vandaag en in de toekomst vraagt.
Te weinig mensen studeren af in STEM-richtingen = rem voor groei & innovatie.
Lange lijst van knelpuntberoepen: monteurs, lassers, ingenieurs,
verpleegkundigen, IT’ers, machineoperatoren en loodgieters.
Ondanks 495.000 inactieve werkzoekenden op de Belgische arbeidsmarkt,
richten bedrijven hun pijlen steeds meer op buitenlandse arbeidskrachten.

8
Doelstellingen voor meer STEM in bacheloropleidingen tegen 2020-2021 zullen
worden gehaald.
2.2 STEM-actieplan
• STEM-evoluties in het secundair zijn minder positief: de stijging qua STEM-
profielen is bijna helemaal toe te schrijven aan de wetenschappelijke
richtingen in het ASO; in het TSO en BSO is de stijging veel minder
uitgesproken en in de 3de graad van BSO is er een lichte daling → weinig
effect van de initiatieven die de instroom in hardere STEM-richtingen
moeten verhogen en het imago verbeteren, maar het zou misschien nog
erger geweest zijn zonder die inspanningen.
• Ook in het hoger onderwijs hinken we internationaal achterop: in
Vlaanderen kiest 1 op 5 voor een technische richting, in de rest van de
wereld 1 op 4.
• Meisjes en jongens blijven verschillende, vrij traditionele STEM-
studiekeuzes maken.
• Het aantal ongekwalificeerde schoolverlaters stijgt opnieuw.

9
2.3 Oplossing
Talloze onderling gerelateerde factoren spelen rol bij dalende interesse voor
wetenschappelijke en technische opleidingen maar de problematiek is vooral
maatschappelijk gefundeerd:
• de appreciatie voor het technisch en beroepsonderwijs in Vlaanderen
behoort tot de laagste van Europa
• techniek wordt te dikwijls belicht vanuit een prestigehoek → connectie met
bv. Ingenieursdiploma
• TSO- en BSO-richtingen worden stiefmoederlijk behandeld en krijgen niet
de toeloop die ze verdienen.
Ook praktijkgerichte competenties moeten een meer nadrukkelijke plaats
krijgen binnen STEM, in plaats van te eenzijdige aandacht voor conceptuele,
probleemoplossende competenties.
Inzetten op 3 fronten:
• Ouders correct informeren.
• Leerkrachten lager onderwijs begeleiden en sensibiliseren rond techniek
en technologie.
• Jongeren overtuigen van het belang van techniek en wetenschappen.

10
Maar:
• De tijd dringt.
• Omwille van het lage aantal leerlingen per school is het steeds moeilijker
om sommige harde STEM-richtingen op een volwaardige manier
georganiseerd te krijgen.
• Het stelsel van leren en werken is aan het uitdoven, terwijl er geen
valabele oplossing is voor deze doelgroep.
Onze onderwijsstructuur rijdt zich stilaan vast → we organiseren ons
secundair onderwijs nog altijd volgens een paradigma dat al lang achterhaald
is: we gaan later of met onze handen of met onze hersenen werken. Maar
veel uitvoerende arbeid vraagt creativiteit, probleemoplossend vermogen,
analyse, synthese…
De systemen en vaste structuren uit het verleden werken niet meer en dat
moeten we durven toegeven → we moeten durven out of the box denken en
vernieuwingen omarmen.

11
2.4 Mag het onderwijs afgestemd worden op de arbeidsmarkt?
We moeten jongeren de nodige vaardigheden en attitudes bijbrengen om
binnen onze vlug veranderende maatschappij hun leven zo goed mogelijk uit
te bouwen.
In welke mate is het maatschappelijk verantwoord om bepaalde studies aan te
bieden, of te volgen, wanneer deze bitter weinig uitzicht bieden op werk?
Het onderwijs is een maatschappelijke speler en kan niet anders dan mee-
evolueren → nood aan permanente afstemming tussen studieaanbod en
arbeidsmarkt.
• Overbodige opleidingen moeten kunnen worden geschrapt, nieuwe noden
op de arbeidsmarkt moeten worden omgezet in nieuwe opleidingen.
• Het onderwijs moet eerlijk communiceren naar leerlingen en studenten toe.
• We moeten werk maken van meer generalistische opleidingen → onze
maatschappij verandert zo snel dat leerlingen onmogelijk detaillistisch
voorbereid kunnen worden op hun latere functie → levenslang leren
• Naast digital skills inzetten op competenties als analytisch en
probleemoplossend vermogen, werkethos, creativiteit gekoppeld aan een
gedegen basiskennis.

Download de volledige inspiratienota via
https://etion.be/kennisbank/moeder-waarom-leren-wij
12