1. Unidade didáctica 3:
achegas da
pedagoxía e
a psicoloxía

2. ÍNDICE
1. Achegas da pedagoxía: o Movemento da Escola
Nova
1.1. Antecesores da Escola Nova
1.2. Os primeiros modelos científicos da
Escola Nova
1.3. Outras achegas da Escola Nova
1.4. A Escola Nova en España
2. Achegas da psicoloxía
2.1. Teorías psicanalíticas
2.2. Teorías condutistas
2.3. Teorías cognitivas
3. Achegas máis recentes e tendencias actuais

3. Johann Sperl: “Xardín de infancia”

4. 1. ACHEGAS DA PEDAGOXÍA: O MOVEMENTO DA ESCOLA NOVA (I)
• A preocupación pola educación da 1ª infancia é unha
conquista social relativamente recente cuxas orixes
poden situarse no movemento da Escola Nova.
• A Escola Nova (tamén denominada Escola Activa) foi unha
corrente de renovación pedagóxica xurdida a finais do
s. XIX e desenvolvida ao longo do s. XX que aglutinou a
unha serie de pensadores comprometidos coa educación e
preocupados por adaptar os métodos de ensino ás
necesidades das nenas e os nenos.
• Dúas características fundamentais do movemento da
Escola Nova son a concepción do neno como un ser cheo
de posibilidades e a procura dunha nova metodoloxía
didáctica baseada na experiencia directa e a actividade
espontánea do neno.
• A pesar do paso do tempo, este movemento segue a ser
hoxe en día un referente para as educadoras e
educadores de todo o mundo.

5. 1. ACHEGAS DA PEDAGOXÍA: O MOVEMENTO DA ESCOLA NOVA (II)

6. 1.1. ANTECESORES DA ESCOLA NOVA
• Jan Amos Komenský, Comenius (Moravia, s.
XVII)*
• Jean-Jacques Rousseau (Suíza, s. XVIII)
• Johann
Heinrich
Pestalozzi
(Suíza,
s.
XVIII-XIX)
• Friedrich Fröebel (Alemaña, s. XVIII-XIX)

7. COMENIUS (I)*
«O mestre debe
ensinar non
todo o que
sabe, senón o
que o alumno
poida
asimilar.»

8. COMENIUS (II)*
• Considerado o “pai da pedagoxía moderna”, foi un
pensador adiantado ao seu tempo e un auténtico
renovador do proceso educativo.
• Inaugurou o paidocentrismo, convertendo o neno no
centro de toda actividade educativa e enfatizando a
necesidade de adaptarse ás súas necesidades.
• Defendía unha educación no seo da familia
durante os
primeiros anos de vida, propoñendo a existencia dunha
escola materna onde a nai ensinase a falar ao pequeno e
adestrase os seus sentidos.
• Fundamentaba o ensino en tres piares: a intuición, o
contacto coas cousas e a autoactividade do neno.
• Abrazou un ideal pansófico, consistente en ensinar todo
a todos (incluídas as mulleres).
• Era partidario da utilización da lingua materna como
vehículo para a aprendizaxe.
• Obras: “Didáctica Magna”.

9. ROUSSEAU (I)
«A infancia ten
as súas propias
maneiras de
ver, pensar e
sentir; nada hai
máis insensato
que pretender
substituílas
polas nosas.»

10. ROUSSEAU (II)
• Foi un dos máximos representantes do pensamento
ilustrado.
• Atribúeselle o descubrimento do neno, xa que foi un
dos primeiros autores que viu na infancia unha etapa
evolutiva con características propias e diferenciada
da adultez.
• Fundou a pedagoxía naturalista, baseada na idea de
que a educación adecuada é aquela que deixa actuar a
natureza do neno nun ambiente de liberdade e
espontaneidade. Polo tanto, o educador debe respectar
o desenvolvemento natural do neno, ofrecéndolle
experiencias
estimulantes
para
que
este
vaia
descubrindo por si só todas as respostas.
• Critícaselle a súa proposta de educar os nenos á
marxe da sociedade, aínda que el probablemente non
pretendía que a súa pedagoxía fose aplicada na
práctica.
• Obras: “Emilio ou da educación”.

11. PESTALOZZI (I)
«Debemos ter en conta
que o fin último da
educación non é a
perfección nas tarefas
da escola, senón a
preparación para a
vida, non a adquisición
de hábitos de
obediencia cega e de
dilixencia
prescrita, senón unha
preparación para a
acción independente.»

12. PESTALOZZI (II)
• Pasou á historia como o creador da educación popular, xa que
concibía a educación como un medio de transformación social e
avogaba pola integración dos máis desfavorecidos na escola.
• Tivo unha faceta moi importante como educador, fundando
distintas experiencias educativas de carácter innovador
(granxa
de
Neuhof,
orfanato
de
Stans,
escola
de
Burgdorf, escola de Iverdon).
• Defendía que a educación debía producirse desde o momento do
nacemento, iniciándose na familia (a cargo das nais) e
completándose despois na escola. Así mesmo, consideraba que a
educación debía promover o desenvolvemento integral do neno
(incluíndo a cabeza, o corazón e a man).
• Propuxo unha metodoloxía intuitiva: aprendizaxe a través dos
sentidos e a experiencia directa, progresando do concreto ao
abstracto, do próximo ao afastado, do simple ao complexo e da
parte ao todo. Esta metodoloxía perseguía a adquisición das
nocións de forma, número e nome (é dicir, o desenvolvemento
dos sentidos, o pensamento lóxico-matemático e a linguaxe).
• Deu moita relevancia á formación das nais e os educadores.
• Obras: “O libro das nais”, “O ABC da intuición”.

13. FRÖEBEL (I)
«Ao meu
entender, educar
debería significar a
formación de seres
humanos cuxos pés están
firmemente plantados na
terra, cuxos
pensamentos soben ao
ceo e alí perciben a
verdade, e en cuxos
corazóns se xuntan ceo
e terra.»

14. FRÖEBEL (II)
• Está considerado o verdadeiro fundador da Educación Infantil.
• A súa principal contribución son os “kindergarten” ou xardíns
de infancia (lugares onde coidar e “cultivar” aos máis
pequenos nun ambiente de liberdade e afecto).
• Outras das súas achegas son as seguintes: importancia da
educación nos primeiros anos de vida, necesidade de partir do
coñecemento
do
neno
(paidocentrismo),
recoñecemento
da
actividade espontánea do neno e o xogo como recursos
educativos de primeira orde, individualización da atención
educativa e promoción da cooperación entre nenos.
• Propuxo a realización de actividades de diverso tipo para
promover o desenvolvemento do neno en distintos ámbitos: xogos
ximnásticos acompañados de cantos; cultivo do xardín; ximnasia
da man; historias, conversas, poesías e cantos.
• Deseñou os seus propios materiais didácticos: obxectos de
carácter xeométrico que ofrecen ao neno a posibilidade de
compoñelos e descompoñelos aos que denominou “dons” ou
“regalos” (esfera, cilindro, cubo, táboas de distintas formas
xeométricas, listóns, aros, contas...).
• Obras: “A educación do home”.

15. 1.2. OS PRIMEIROS MODELOS CIENTÍFICOS
DA ESCOLA NOVA
• María Montessori (Italia, s. XIX-XX)
• Ovide Decroly (Bélxica, s. XIX-XX)

16. MONTESSORI (I)
«Calquera axuda
innecesaria é un
obstáculo para o
desenvolvemento.»

17. MONTESSORI (II)
• Doutora en medicina e especialista en pediatría, comezou
traballando con nenos con discapacidade psíquica, o que lle
permitiu afondar no coñecemento do desenvolvemento infantil e
sentar as bases da pedagoxía científica (utilización do método
científico no eido da educación).
• Ideou o seu propio método de ensino, baseado nos seguintes
principios:
•
Coñecemento científico do neno: rexeitamento de calquera suposto
preestablecido
sobre
a
infancia
e
estudo
sistemático
do
neno, aplicando a psicoloxía á educación (psicopedagoxía).
•
Individualidade infantil: cada neno é unha realidade única e
irrepetible, de modo que a práctica educativa ha de respectar as
súas capacidades e intereses.
•
Preparación do ambiente: eliminación de obstáculos e uso dun
mobiliario e materiais adecuados para que o neno poida moverse con
total liberdade.
•
Autoeducación:
o
neno
tende
de
forma
natural
ao
desenvolvemento, sendo a actividade espontánea do neno o motor da
súa propia formación.
•
Liberación do neno da tutela do adulto: a intervención do adulto
debe ser discreta e respectuosa, axudando ao neno pero sen servilo.

18. MONTESSORI (III)
• Dividiu as actividades para os nenos en dous grandes
bloques:
• Actividades da vida práctica: actividades para o coidado de si
mesmo
(lavarse,
vestirse...),
para
o coidado
do medio
(varrer, poñer a mesa...) e para aprender as relacións sociais
(presentarse, pedir permiso...).
• Actividades
para
o
desenvolvemento:
actividades
para
a
educación dos sentidos e a intelixencia.
• De forma análoga, empregaba dous tipos de materiais:
• Material
da
vida
práctica:
obxectos
da
vida
diaria
(toallas, pratos, vasoiras...) e bastidores para exercitar as
accións de abrochar e desabrochar botóns, facer e desfacer
lazadas, subir e baixar cremalleiras...
• Material para o desenvolvemento: obxectos estruturados de
carácter autocorrectivo para que o neno realice aprendizaxes
específicas (caixa de sons e táboas de distintas texturas para
a educación dos sentidos, cilindros para encaixar e torre rosa
para o coñecemento das tres dimensións, alfabeto móbil e
tarxetas
con
nomes
e
imaxes
para
a
aprendizaxe
da
lectura, ábaco e listóns numéricos para a aprendizaxe dos
números...).

19. MONTESSORI (IV)
• Introduciu a lección dos tres tempos como recurso de ensinoaprendizaxe:
•
1º tempo: demostración (ex.: mostrarlle ao neno un obxecto vermello
e dicirlle: “isto é de cor vermella”).
•
2º tempo: práctica (ex.: darlle ao neno obxectos semellantes de
distintas cores e pedirlle o de cor vermella repetidas veces ata
que resolva o exercicio correctamente).
•
3º tempo: comprobación (ex.: mostrarlle ao neno o obxecto vermello
e preguntarlle: “de que cor é isto?”).
• Fundou
a
“Casa
dei
bambini”
(“Casa
dos
nenos”)
en
Roma, concibida como un espazo feito realmente á medida dos
nenos, cun mobiliario adaptado ás súas necesidades e un
ambiente de liberdade con normas para que os cativos puidesen
desenvolverse de forma espontánea sen a inxerencia permanente
dun adulto.
• O método Montessoti gozou dunha grande expansión e segue a ter
seguidores en todo o mundo, aínda que recibiu críticas polo
uso de materiais artificiosos que illan as cualidades dos
obxectos e polo excesivo individualismo no traballo dos nenos.
• Obras: “O método Montessori”.

20. DECROLY (I)
«A escola ha de
ser para o
neno, non o neno
para a escola.»

21. DECROLY (II)
• Como
Montessori,
doutorouse
en
medicina,
especializouse
inicialmente
no
tratamento
e
educación
de
nenos
con
discapacidade psíquica e adquiriu unha profunda formación
psicolóxica que puxo ao servizo do seu sistema pedagóxico.
• A súa concepción educativa resúmese no lema “unha escola pola
vida e para a vida”, baixo o cal fundou a escola de l’Ermitage
en Bruxelas.
• Sostiña que o traballo coas crianzas debía xirar arredor de
dous eixos fundamentais: o coñecemento de si mesmo e o
coñecemento do medio.
• Unha das súas grandes achegas é o principio de globalización:
o neno percibe a realidade como un todo e non por partes ou
nos seus detalles. Polo tanto, o ensino non debe partir do
coñecemento de obxectos illados, senón do coñecemento do
conxunto para analizar despois os elementos que o compoñen.
• Outra das súas contribucións máis salientables son os centros
de interese: proposta metodolóxica de carácter integrador que
centra toda a actividade educativa nun tema que resulta de
interese para o neno (normalmente relacionado co seu medio
físico ou social), dando resposta así ás súas necesidades.

22. DECROLY (III)
• Todo centro de interese debe incluír sucesivamente tres tipos
de actividades:
• Observación: experiencia directa coa realidade.
• Asociación: establecemento de relacións de causa-efecto, de
semellanza, de diferenza..., a partir da evocación de
coñecementos previos.
• Expresión: comunicación dos coñecementos adquiridos de forma
oral, corporal, musical, plástica...
• Outras actividades que consideraba importantes para favorecer
o
desenvolvemento
do
neno
eran
os
xogos
educativos
(clasificados en xogos sensorio-motores, xogos de asociacións
e xogos didácticos) e as actividades de carácter práctico ou
“ocupacións recreativas” (facer coleccións de obxectos, coser
botóns, limpar o po, coidar o xardín, coidar dos animais...).
• Utilizaba preferentemente materiais familiares para o neno a
modo de xoguetes naturais que permitían diversas posibilidades
de
uso
e
unha
maior
iniciativa
(botóns, papeis, pedras, cunchas...), evitando as formas
abstractas.
• Obras: “Iniciación xeral ao método Decroly”.

23. 1.3. OUTRAS ACHEGAS DA ESCOLA NOVA
• Rosa e Carolina Agazzi (Italia, s. XIX-XX)
• Célestin Freinet (Francia, s. XIX-XX)
• William Heard Kilpatrick (EEUU, s. XIX-XX)

24. IRMÁS AGAZZI (I)
«Cómpre facer chegar a alma
infantil ás primeiras
sensacións dunha vida baseada
na orde sempre e en todas as
partes, froito da
tolerancia, da
xenerosidade, e sobre todo do
respecto recíproco, e
establecer relacións de
afectividade entre os membros
da pequena sociedade
infantil, único e eficaz
punto de partida para sentar
os alicerces do dereito e do
deber.»
Rosa Agazzi

25. IRMÁS AGAZZI (II)
• Desenvolveron un importante labor como mestras de parvulario
no asilo de Mompiano.
• Contemporáneas de Montessoti, distanciáronse do seu método
complexo e custoso e elaboraron un método propio máis simple e
adaptado ao seu contorno sociocultural.
• Consideraban
que
a
escola
debía
ser
unha
“escola
materna”, procurando un ambiente afectuoso, ordenado e alegre
que fose a prolongación do fogar e propiciase a espontaneidade
do neno e a vida en comunidade.
• Fundamentaban o traballo coas crianzas na aprendizaxe por un
mesmo e a creatividade infantil.
• Propuxeron un sistema de ensino baseado en actividades
diversas que desen resposta ás diferentes capacidades e
intereses do neno: actividades da vida práctica (poñer a
mesa, ordenar o material...), conversas cos nenos, actividades
de discriminación sensorial, actividades de discriminación
intelectual, coidado do xardín, ocupacións sedentarias (facer
coleccións
de
obxectos,
debuxar...),
canto
e
ritmo
corporal, xogo (considerado a actividade primordial para a
educación dos cativos).

26. IRMÁS AGAZZI (III)
• En
consonancia
coa
orixe
humilde
dos
nenos, utilizaban como material didáctico todo tipo
de obxectos da vida cotiá aportados tanto polos
rapaces
como
polos
educadores
(caixiñas, sementes, botóns...), creando con eles o
denominado “museo dos pobres” ou “museo didáctico”.
• Concedían unha grande importancia ao mantemento da
orde na escola mediante a colaboración de todos e o
uso de símbolos ou “contrasinais” para marcar a
pertenza e a colocación correcta dos obxectos (estes
contrasinais consistían en representacións icónicas
dos obxectos para os máis pequenos que se ían
convertendo en figuras máis abstractas a medida que
os nenos crecían).
• Obras: “O método Agazzi-Pasquali” (Rosa Agazzi).

27. FREINET (I)
«Non podedes preparar aos
vosos alumnos para que
constrúan mañá o mundo
dos seus soños, se vós xa
non credes neses soños;
non podedes preparalos
para a vida, se non
credes nela;
non podedes mostrar o
camiño, se
sentades, cansos e
desalentados, na
encrucillada dos
camiños.»

28. FREINET (II)
• Mestre de profesión, demostrou o seu compromiso cos
sectores
máis
desfavorecidos
e
desenvolveu
unha
pedagoxía popular, de carácter práctico, conectada coa
realidade das crianzas e baseada no traballo (o seu
lema
era
“por
unha
escola
do
pobo”).
Así
mesmo, comprendeu a necesidade de crear unha “escola
moderna” que respondese ás novas necesidades sociais.
• A súa práctica educativa baseábase no método natural:
aprendizaxe
a
través
da
acción
e
a
repetición, facendo, por “tenteo experimental” ou
aproximacións sucesivas.
• Chegou á conclusión de que “hai que ceder a palabra aos
nenos”, incorporando técnicas como o “texto libre”, a
“correspondencia escolar” e o “xornal escolar” para
fomentar a expresión, a comunicación e o intercambio de
ideas entre os nenos. Ao servizo destas técnicas
utilizaba a imprenta escolar, que constitúe un dos
elementos distintivos da súa proposta pedagóxica.

29. FREINET (III)
• Incidiu na importancia do traballo en equipo e avogou
por un modelo de clase cooperativa na que todos
colaboran no bo funcionamento do grupo e asumen a súa
responsabilidade nas actividades escolares, a orde, a
limpeza..., empregando a “asemblea” para planificar o
traballo e resolver os problemas que xurdan.
• Era
partidario
da
apertura
da
escola
ao
mundo
exterior, organizando frecuentes saídas ou excursións
(paseos
pola
natureza,
visitas
a
talleres
artesanais...).
• Introduciu a metodoloxía por talleres: aprendizaxe en
pequeno grupo dunha determinada técnica que se realiza
nun espazo concreto baixo a guía dun “experto” e coa
axuda
dos
materiais
necesarios
(ex.:
taller
de
cociña,
taller
de
manualidades,
taller
de
contos,
taller
de
poesía,
taller
de
psicomotricidade...).
• Obras: “Por unha escola do pobo”.

30. KILPATRICK (I)
«A aprendizaxe
prodúcese de mellor
maneira cando é
consecuencia de
experiencias
significativas.»

31. KILPATRICK (II)
• Profesor de primaria, secundaria e universidade, propuña unha
fusión entre a aprendizaxe e a vida e liderou un movemento para
reformar o sistema educativo de EEUU (fronte á idea de que hai
que controlar e manipular aos alumnos e procurar a eficacia
escolar, el esperaba sempre o mellor deles, tratábaos como
persoas, respectaba os seus intereses e traballaba a partir das
súas experiencias).
• Foi o creador do método de proxectos: plan de traballo que
implica a participación activa dun grupo de persoas na
realización de distintas tarefas para resolver un problema, dar
resposta a unha pregunta ou satisfacer unha curiosidade.
• Diferenciou
catro tipos de proxectos en función da súa
finalidade:
proxectos
manuais
(ex.:
cociña, xardinería...), proxectos para a realización dunha
actividade (ex.: organización dunha festa, preparación dunha
dramatización...), proxectos de investigación (ex.: o ciclo da
auga, o corpo humano...), proxectos de aprendizaxe dunha técnica
(ex.: pintura, modelado de barro...).
• Estableceu as seguintes fases para a realización dun proxecto:
definición da intención, preparación, execución e avaliación.
• Obras: “O método de proxectos”.

32. 1.4. A ESCOLA NOVA EN ESPAÑA (I)
• Ata a instauración da II República, a ensinanza en
España era eminentemente relixiosa, aínda que os
principios da Escola Nova calaron nalgúns sectores do
profesorado, especialmente en certas rexións como
Cataluña (influencia de Montessori).
• Algúns expoñentes illados de renovación pedagóxica
foron:
• Pablo Montesino (s. XVIII-XIX): creador das escolas de
párvulos en España e difusor da obra de Pestalozzi e
Fröebel.
• Francesc Ferrer i Guàrdia* (s. XIX-XX): fundador da “Escola
Moderna”
en
Barcelona,
abertamente
anticlerical,
con
alumnado mixto e de inspiración anarquista.
• Rosa Sensat i Vila* (s. XIX-XX): promotora da educación
pública en Cataluña e directora da sección de nenas da
“Escola do Bosque” en Barcelona, unha das primeiras escolas
ao aire libre en España.

33. 1.4. A ESCOLA NOVA EN ESPAÑA (II)
• Unha proposta educativa autóctona do país e de carácter
profundamente vangardista foi a Institución Libre de Ensinanza:
• Foi fundada en 1876 por un grupo de catedráticos (entre eles
Francisco Giner de los Ríos) expulsados da universidade por
negarse a axustar as súas ensinanzas ao dogma oficial en materia
relixiosa, política e moral.
• A idea na que se baseaba era a consideración de que só a
educación pode facer evolucionar a un país.
• Aínda
que
o
proxecto
inicial
era
crear
un
centro
universitario, finalmente estendeuse a outras etapas do ensino e
incluíu tamén un xardín de infancia.
• Algunhas das súas achegas foron as seguintes: preocupación pola
formación
do
profesorado,
coeducación,
supresión
de
castigos, educación integral, incorporación de saídas e viaxes
como medio de coñecemento da realidade.
• Durante a II República intentaron aplicarse os postulados da
Institución Libre de Ensinanza, pero a reforma viuse totalmente
truncada coa chegada da ditadura, que volveu instaurar un
modelo de educación de corte autoritario e católico.

34. • A
2. ACHEGAS DA PSICOLOXÍA
psicoloxía
ten
moito
peso
na
intervención
educativa, xa que nos axuda a entender o proceso de
desenvolvemento do neno, o seu comportamento e a súa
forma de aprender.
• Algunhas das teorías psicolóxicas máis representativas
no ámbito da educación son as seguintes:
• TEORÍAS
PSICANALÍTICAS:
céntranse
no
estudo
dos
aspectos
no
estudo
da
conduta
afectivos e emocionais.
• TEORÍAS
CONDUTISTAS:
céntranse
observable.
• TEORÍAS COGNITIVAS: céntranse no estudo do desenvolvemento
intelectual.

35. PSICANÁLISE???

36. 2.1. TEORÍAS PSICANALÍTICAS (I)
• A psicanálise atribuíu unha grande importancia á sexualidade
infantil
e
supuxo
o
inicio
do
estudo
dos
procesos
inconscientes ademais dos conscientes.
• O fundador e o autor máis representativo da psicanálise é
Sigmund Freud, aínda que moitos outros autores completaron e
modificaron as teorías freudianas.
• ACHEGAS:
•
Importancia das relaciones afectivas nos primeiros anos de vida.
•
Teoría da personalidade. Freud estruturaba o aparato psíquico en
tres instancias: Id, Ego e Superego (ver cadro). Partindo desta
concepción, a escola infantil asumiría funcións relacionadas coa
progresiva adaptación ás esixencias da realidade e ás normas
sociais e a "sublimación" (desviación cara a fins socialmente
aceptables) dos instintos, evitando as prohibicións ríxidas e
ofrecendo posibilidades ao neno de satisfacer os seus desexos
dunha forma axeitada.
INSTANCIA
DESCRICIÓN
PRINCIPIO RECTOR
DESENVOLVEMENTO
ID
Instintos herdados
Principio do pracer
Desde o nacemento
EGO
Parte racional da personalidade
Principio de realidade
6-24 meses
SUPEREGO
Normas e valores
Principios morais
3-6 anos

37. 2.1. TEORÍAS PSICANALÍTICAS (II)
• ACHEGAS (cont.):
•
Teoría do desenvolvemento psicosexual. No período de 0 a 6
anos,
Freud
identificou
tres
estadios
de
desenvolvemento
psicosexual: oral, anal e fálico. Cada un destes estadios
correspóndese co predominio dunha zona eróxena para a obtención de
pracer, pola existencia dun obxecto predilecto de satisfacción e
pola aparición dun determinado conflito entre a pulsión sexual e a
realidade
externa
(ver
cadro).
Desde
unha
perspectiva
educativa, sería preciso coñecer estes estadios para manexar
adecuadamente o conflito que se produce en cada un deles, xa que a
resolución incorrecta dos conflitos pode producir a “fixación”
(estancamento) nun estadio ou a “regresión” (retroceso) a estadios
anteriores.
ESTADIO
ZONA
OBXECTO DE
CONFLITO
ERÓXENA
SATISFACCIÓN
ORAL (0-2 anos)
Boca
Succión do peito materno
Destete
ANAL (2-3 anos)
Ano
Defecación
Control de esfínteres
FÁLICO (3-6 anos)
Xenitais
Proxenitor do sexo oposto
Complexo de Edipo/Electra
(desexo polo proxenitor do sexo
oposto e hostilidade cara ao
proxenitor do mesmo sexo)
•
Incorporación do xogo libre, o debuxo e a dramatización
actividades imprescindibles na intervención educativa.
como

38. CONDUTISMO???

39. 2.2. TEORÍAS CONDUTISTAS (I)
• Segundo o condutismo, o único obxecto de estudo válido para a
psicoloxía é a conduta observable.
• O pai do condutismo é John Broadus Watson. Outros autores que
fixeron
contribucións
importantes
ao
condutismo
son
Ivan
Petrovich Pavlov (condicionamento clásico), Edward Thorndike
(condicionamento
instrumental),
Burrhus
Frederic
Skinner
(condicionamento operante) e Albert Bandura (aprendizaxe por
observación).
• ACHEGAS:
•
Concepción do desenvolvemento como a acumulación de experiencias que
producen cambios cuantitativos e graduais e non como a sucesión de
estadios cualitativamente distintos. Deste xeito, as experiencias
que se lle proporcionen á nena ou neno serán fundamentais para o seu
desenvolvemento.
•
Énfase no ambiente fronte á herdanza na determinación da conduta.
Polo tanto, a conduta da nena ou neno dependerá en gran medida do
ambiente no que se desenvolva.

40. 2.2. TEORÍAS CONDUTISTAS (II)
• ACHEGAS (cont.):
•
Importancia da aprendizaxe. A aprendizaxe pode producirse a través
de distintos mecanismos:
a)
CONDICIONAMENTO CLÁSICO (Pavlov): aprendizaxe por experiencia directa en
virtude da asociación entre estímulos. Se un estímulo neutro (“estímulo
condicionado”;
ex.:
timbre)
se
asocia
repetidamente
cun
estímulo
motivacionalmente relevante (“estímulo incondicionado”; ex.: comida) que é
capaz
de
suscitar
de
forma
natural
unha
resposta
(“resposta
incondicionada”; ex.: salivación ante a comida), o primeiro estímulo
condiciónase
e
acaba
por
provocar
esa
mesma
resposta
(“resposta
condicionada”; ex.: salivación ante o timbre).
b)
CONDICIONAMENTO INSTRUMENTAL (Thorndike) OU OPERANTE (Skinner): aprendizaxe
por experiencia directa en virtude da asociación entre unha resposta e unha
consecuencia.
As
consecuencias
positivas
(“reforzos”)
aumentan
a
frecuencia da resposta, mentres que as consecuencias negativas (“castigos”)
diminúen a probabilidade da resposta (ver tipos de condicionamento operante
na seguinte diapositiva).
c)
APRENDIZAXE POR OBSERVACIÓN, APRENDIZAXE VICARIA OU MODELADO (Bandura):
aprendizaxe de forma indirecta a través da observación dun modelo. Neste
tipo de aprendizaxe os procesos mentais internos teñen máis peso (o suxeito
debe observar con atención, recordar e imitar o comportamento doutras
persoas).

41. TIPOS DE CONDICIONAMENTO OPERANTE
• REFORZAMENTO POSITIVO: a resposta ten unha consecuencia positiva (ex.:
felicitar
a
unha
nena
por
recoller
os
xoguetes);
aumenta
a
probabilidade da resposta.
• REFORZAMENTO NEGATIVO: a resposta impide que apareza unha consecuencia
negativa (“evitación”; ex.: comer todo para evitar o enfado da nai) ou
fai que desapareza unha consecuencia negativa se xa apareceu (“escape”;
ex.: acabar a comida para que a nai deixe de estar enfadada); aumenta a
probabilidade da resposta.
• CASTIGO POSITIVO: a resposta é seguida por unha consecuencia negativa
(ex.:
rifarlle
a
un
neno
por
pelexar
coa
súa
irmá);
diminúe
a
probabilidade da resposta.
• CASTIGO NEGATIVO: a resposta provoca a desaparición dunha consecuencia
positiva (ex.: non baixar ao parque se unha nena non quere poñer os
zapatos); diminúe a probabilidade da resposta.
• EXTINCIÓN: deixar de reforzar unha resposta reforzada previamente (ex.:
deixar de facerlle caso a un neno cando ten unha rabecha); provoca a
diminución ou desaparición da resposta.

42. CONDICIONAMENTO CLÁSICO

43. OUTRA VISIÓN DO CONDICIONAMENTO OPERANTE

44. CONSTRUTIVISMO???

45. 2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (I)
• As
teorías
cognitivas
pretenden
explicar
como
se
desenvolve
o
coñecemento ou cognición.
• No marco das teorías cognitivas, xorde o construtivismo (enfoque
psicolóxico que defende a construción progresiva do coñecemento).
• Algúns dos psicólogos cognitivos máis salientables son Jean Piaget
(teoría
psicoxenética),
sociocultural),
Jerome
Lev
Seymour
Semionovich
Bruner
Vigotski
(andamiaxe)
e
(teoría
David
Paul
Ausubel (aprendizaxe significativa).
• ACHEGAS DE PIAGET (fundador da Escola de Xenebra):
•
Concepto de educación. A educación é un proceso polo cal as crianzas
van crecendo en autonomía intelectual e moral. Polo tanto, a escola
deberá
incluír
coñecemento
como
tanto
actividades
actividades
cooperación interpersoal.
para
para
o
o
desenvolvemento
desenvolvemento
moral
do
e
a

46. 2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (II)
• ACHEGAS DE PIAGET (cont.):
•
Estudo da orixe ou xénese do coñecemento (“teoría psicoxenética”). A
nena ou neno non absorbe o coñecemento pasivamente senón que o
constrúe de forma activa a través da interacción das súas estruturas
mentais co medio. Neste proceso interveñen catro factores:
• Maduración biolóxica: grao de madurez do sistema nervioso.
• Experiencias cos obxectos: a nena ou neno logra o coñecemento actuando sobre
os obxectos de forma directa (“coñecemento físico”: levantar, axitar, deixar
caer...) ou relacionando uns obxectos con outros (“coñecemento lóxicomatemático”: comparar, clasificar, facer series...).
• Transmisión sociocultural: transferencia da cultura a través da interacción
social.
• Equilibración: adaptación ao medio a través dos procesos de “asimilación”
(incorporación de nova información aos esquemas mentais) e “acomodación”
(modificación dos esquemas mentais cando a nova información non “encaixa”).
Utilidade dos conflitos cognitivos para o progreso do coñecemento.
•
Establecemento dos estadios de desenvolvemento da intelixencia. No
período de 0 a 6 anos, Piaget definiu dous estadios: sensoriomotor e
preoperacional (ver cadro).
ESTADIO
DESCRICIÓN
SENSORIOMOTOR (0-2 anos)
Intelixencia práctica baseada nos sentidos e os movementos
PREOPERACIONAL (2-7 anos)
Desenvolvemento do pensamento simbólico grazas á imitación, o xogo
simbólico, a linguaxe, etc., pero con dificultades para o razoamento lóxico

47. 2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (III)
• ACHEGAS DE VIGOTSKI:
•
Importancia da cultura e a interacción social no desenvolvemento
intelectual
(“teoría
sociocultural”).
A
actividade
humana
está
mediada polo uso de instrumentos simbólicos (ex.: a linguaxe) que
nun primeiro momento só cobran sentido en situacións sociais, sendo
posteriormente interiorizados. Así, o desenvolvemento das funcións
psicolóxicas superiores vai do social ao individual.
•
Concepto
de
“zona
de
desenvolvemento
próximo”
(ZDP):
distancia
entre o nivel de desenvolvemento real (o que a nena ou neno é capaz
de realizar por si mesma/o) e o nivel de desenvolvemento potencial
(o que a nena ou neno é capaz de realizar coa axuda dun adulto ou
dun compañeiro máis capaz). Polo tanto, a boa ensinanza debería
producirse na ZDP a través da axuda doutras persoas.

48. 2.3. TEORÍAS COGNITIVAS (IV)
• ACHEGAS DE BRUNER:
•
Andamiaxe: proceso polo cal a educadora ou educador facilita a
aprendizaxe, ofrecendo axudas á nena ou neno para construír o seu
coñecemento
(proporcionando
instrucións,
sinalando...).
A
exemplos,
medida
que
a
dando
nena
ou
neno
crece, faise máis autónoma/o e os “andamios” vanse retirando.
• ACHEGAS DE AUSUBEL:
•
Aprendizaxe
significativa:
relaciona
os
previos,
dándolles
aprendizaxe
coñecementos
sentido
e
na
novos
que
a
cos
significado,
nena
ou
neno
coñecementos
en
oposición
á
aprendizaxe memorística ou por repetición. Para que a aprendizaxe
sexa significativa, é preciso que: a) os contidos teñan coherencia
e sexan funcionais (con aplicación práctica), e b) que a nena ou
neno
teña
un
nivel
suficiente
interesada/o en aprender.
de
información
previa
e
estea

49. 3. ACHEGAS MÁIS RECENTES E TENDENCIAS ACTUAIS (I)
• ACHEGAS MÁIS RECENTES:
• SUMMERHILL (Alexander Sutherland Neill, Inglaterra) → escola
primaria e secundaria baseada na educación en liberdade (non
se exerce a represión, a asistencia a clase é voluntaria,
todos/as participan na xestión da escola a través da
asemblea...); pioneira no movemento de Escolas Democráticas.
• PEDAGOXÍA WALDORF (Rudolf Steiner, Alemaña) → modelo educativo
que parte do coñecemento profundo do ser humano (antroposofía)
e propugna unha educación do neno/a cara á liberdade e a
creatividade no marco dunha continua renovación social; a
metodoloxía caracterízase polo respecto ao desenvolvemento
natural do neno/a (dividido en ciclos de 7 anos: 0-7, 7-14,
14-21).
• PEDAGOXÍA LÓCZY (Emmi Pikler, Hungría) → proposta educativa
orixinada nunha residencia infantil (para nenos/as de 0-3
anos) que se fundamenta en dous piares básicos: seguridade
afectiva (relacións afectivas cálidas e estables cun adulto de
referencia que se instauran nos momentos íntimos dos coidados
fisiolóxicos) e autonomía do neno/a (desenvolvemento libre da
motricidade e o xogo, sen a intervención directa do adulto).

50. 3. ACHEGAS MÁIS RECENTES E TENDENCIAS ACTUAIS (II)
• ACHEGAS MÁIS RECENTES (cont.):
• EXPERIENCIA REGGIO-EMILIA (Loris Malaguzzi, Italia) →
movemento educativo centrado na etapa de Educación
Infantil que parte dunha concepción do neno/a como un ser
competente
e
inmerso
na
sociedade
desde
que
nace, buscando a satisfacción das súas necesidades e o
desenvolvemento das súas potencialidades (con especial
atención aos seus recursos expresivos) a través da
realización de proxectos nos que traballan conxuntamente
os
nenos/as,
os
educadores/as,
as
familias
e
a
comunidade.
• PROXECTO SPECTRUM* (Howard Gardner, EEUU) →
investigación no eido da Educación Infantil
que persegue o descubrimento e potenciación
fortes de cada alumno/a de acordo coa
intelixencias múltiples.
programa de
e Primaria
dos puntos
teoría das

51. 3. ACHEGAS MÁIS RECENTES E TENDENCIAS ACTUAIS (III)
• TENDENCIAS ACTUAIS:
Enfoque centrado no neno/a,
principios psicopedagóxicos.
baseado
nunha
serie
de
1. GLOBALIZACIÓN: organización dos contidos en unidades temáticas
globais.
2. INTERESE: necesidade de partir dos intereses do neno/a.
3. ACTIVIDADE: aprendizaxe por medio do “facer”.
4. XOGO: valor educativo do xogo.
5. INDIVIDUALIZACIÓN: adaptación ás disposicións particulares de
cada neno/a.
6. SOCIALIZACIÓN: promoción do traballo cooperativo.
7. APRENDIZAXE SIGNIFICATIVA: conexión dos novos coñecementos cos
coñecementos previos.
8. PAPEL ORIENTADOR DO EDUCADOR/A: intervención do educador/a
como facilitador ou guía do proceso de aprendizaxe.
9. IMPLICACIÓN DOS PAIS: colaboración entre a escola infantil e a
familia na educación do neno/a.

52. RELIQUIAS DO PASADO OU...
PREZADOS TESOUROS?