Giao trình suc khoe Tam than

1. MUÏC LUÏC
MÔÛ ÑAÀU : Söùc khoûe taâm thaàn laø gì vaø vaøi ñieåm lòch söû cuûa taâm lyù beänh hoïc.
PHAÀN MOÄT : Nhöõng vaán ñeà chung
Chöông 1 : Cô sôû sinh lyù thaàn kinh vaø xaõ hoäi cuûa hoaït ñoäng taâm lyù
-
Chöông 2 : Söï hình thaønh nhaân caùch
-
Chöông 3 : Nhöõng yeáu toá taâm lyù coù tính quyeát ñònh.
-
Chöông 4 : Hoaït ñoäng taâm thaàn.
-
Chöông 5 : Tam sinh lyù tuoåi daäy thì.
-
Chöông 6 : Xung ñoät vaø stress.
-
Chöông 7 : Y hoïc taâm theå.
-
PHAÀN HAI : Taâm lyù beänh hoïc vaø cuoäc soáng
- Chöông 1 : Taâm lyù beänh hoïc caùc löùa tuoåi.
- Chöông 2 : Bieåu hieän cuûa roái loaïn taâm thaàn.
- Chöông 3 : Roái loaïn nhaân caùch.
- Chöông 4 : Roái loaïn öùng xöû aên uoáng : haùu aên, chaùn aên.
- Chöông 5 : Roái loaïn tình duïc.
- Chöông 6 : Nghieän ma tuùy.
- Chöông 7 : Nghieän röôïu
- Chöông 8 : Chaäm phaùt trieån trí tueä
- Chöông 9 : Beänh lo aâu
- Chöông 10 : Beänh höng – traàm caûm
- Chöông 11 : Beänh taâm thaàn phaân lieät
- Chöông 12 : Haøh vi töï töû
- Chöông 13 :Lieäu phaùp choaùng ñieän
- Chöông 14 : Heä thoáng naâng ñôõ gia ñình vaø söùc khoûe
- Chöông 15 : Chaát löôïng vaø cuoäc soáng.

2. Ngöôøi bieân soaïn : BS Laâm Xuaân Ñieàn
MÔÛ ÑAÀU
SÖÙC KHOÛE TAÂM THAÀN LAØ GÌ VAØ VAØI ÑIEÅM LÒCH SÖÛ
CUÛA TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC
SÖÙC KHOÛE TAÂM THAÀN VAØ VAØI ÑIEÀM LÒCH SÖÛ CUÛA TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC
I. SÖÙC KHOÛE TAÂM THAÀN LAØ GÌ :
1. Ñònh nghóa söùc khoûe taâm thaàn (Mental Health, Santeù Mentale) :
“Khaû naêng cuûa boä maùy taâm lyù hoaït ñoäng moät caùch hoaøn toaøn deã hieåu, coù
hieäu quaû vaø ñöông ñaàu moät caùch meàm deûo tröôùc nhöõng tình huoáng khoù
khaên maø vaãn coù theå tìm laïi ñöôïc söï caân baèng cuûa mình” (J.Sutter).
Nhö vaäy coù hai vaán ñeà ñöôïc ñaët ra :
Khaùi nieäm veà söï thích nghi vôùi moâi tröôøng coù moät yù nghóa raát quan
-
troïng ñaëc bieät ñoái vôùi söï “saûng khoaùi taâm thaàn”.
Moät söï caân baèng taâm thaàn ñuùng möùc ñeå coù theå giaûi quyeát nhöõng xung
-
ñoät töø beân trong cuõng nhö töø ben ngoaøi vaø khaùng cöï tröôùc nhöõng aám öùc
huït haãng khoâng theå traùnh khoûi trong cuoäc soáng chung vôùi ngöôøi khaùc.
Töø ñoù ñaët ra cho xaõ hoäi phaûi toå chöùc thöïc hieän caùc chính saùch veà veä
sinh taâm thaàn vaø phoøng ngöøa beänh taâm thaàn.
2. Ñònh nghóa veä sinh taâm thaàn (Mental hygiene, Hygieøne mentale) : Lónh
vöïc hoaït ñoäng taâm lyù hoïc trong vieäc nghieân cöùu vaø söû duïng nhöõng bieän
phaùp khaùc nhau nhaèm baûo veä söùc khoûe taâm thaàn cho moät quaàn theå daân
chuùng roäng lôùn vaø cuõng nhaèm muïc tieâu ngaên chaën söï xuaát hieän beänh taâm
thaàn cho phaàn ñoâng thaønh vieân cuûa quaàn theå ñoù.
3. Muïc tieâu caàn ñaït ñöôïc veà söùc khoûe taäm thaàn :
Caûi tieán vieäc chaêm soùc beänh taâm thaàn cho nhöõng ngöôøi coù nhu caàu
-
(“Söï caàn thieát ñöôïc ñaûm nhaän”) vaø taïo söï thích nghi vôùi thöïc taïi beänh
lyù hay tieàn beänh lyù.
Ñaûm baûo vieäc söû duïng thích ñaùng nhöõng toå chöùc saün coù.
-
Xaây döïng keá hoaïch nhaèm hôïp lyù hoùa nhöõng caáu truùc môùi trong chaêm
-
soùc cuõng nhö phoøng beänh.

3. II. VAØI ÑIEÅM LÒCH SÖÛ CUÛA TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC
1. Thôøi kyø coå xöa :
Moät trong nhöõng lyù thuyeát coå xöa nhaát laø gaén nhöõng haønh vi khoâng
-
thích nghi vaø nhöõng söùc maïnh sieâu nhieân hoaëc ma thuaät. Töø ñoù, vieäc
ñieàu trò thoâng thöôøng laø do thaày phaùn hoaëc thaày lang thöïc hieän nhaèm
xua ñuoåi taø ma khoûi nhöõng ngöôøi bò beänh.
Nhöõng haønh vi khoâng thích nghi cuõng ñöôïc giaûi thích bôûi söï hieän dieän
-
cuûa nhöõng toån thöông thöïc theå treân moät cô quan naøo ñoù, chöù khoâng
phaûi treân toaøn boä cô theå. Ngöôøi ta ñaõ tìm thaáy nhöõng xöông soï coå xöa
vôùi nhöõng loã khoan khoaûng 2cm ñöôøng kính ôû caùc vuøng ñoâng Ñòa
Trung Haûi vaø Baéc Phi (3000 – 2000 naêm tröôùc Coâng nguyeân).
Söï tieáp caän thöù ba ñoái vôùi nhöõng haønh vi khoâng bình thöôøng laø caùi nhìn
-
taâm lyù hoïc. Theo quan ñieåm naøy thì caùc roái loaïn haønh vi khoâng bình
thöôøng laø do söï khoâng töông xöùng giöõa suy nghó vaø caûm nhaän cuûa con
ngöôøi veà theá giôùi beân ngoaøi.
2. Thôøi kyø coå Hy Laïp :
Theá kyù thöù 9 tröôùc Coâng nguyeân, vieäc ñieàu trò nhöõng ngöôøi coù haønh vi
-
khoâng bình thöôøng ñöôïc thöïc hieän trong ñeàn thôø thaàn Asclepius (Thaàn
chöõa beänh)
Hyppocrates (460 – 377 tröôùc Coâng Nguyeân) moâ taû naõo ngöôøi nhö cô
-
quan bieåu loä yù thöùc (Tröôùc ñoù ngöôøi ta cho raèng traùi tim laø nôi chöùa
ñöïng cuoäc soáng, tinh thaàn vaø caûm xuùc). Vieäc ñieàu trò döïa treân söï nghæ
ngôi, taém röûa vaø dinh döôõng.
Socrates (470 – 399 tröôùc Coâng nguyeân) chuù yù nhieàu ñeán söï töï thaêm doø
-
baûn thaân “Haõy töï bieát mình”. OÂng xem lyù trí nhö hoøn ñaù taûng cuûa moät
cuoäc soáng toát ñeïp vaø haïnh phuùc. Platon (427 – 347 tröôùc Coâng nguyeân)
phaùt trieån theâm quan ñieåm höõu cô ñoù vaø giaûi thích haønh vi nhö laø söï
theå hieän cuûa toaøn boä caùc quaù trình taâm lyù cuûa con ngöôøi. OÂng cho raèng
haønh vi bò roái loaïn laø do nhöõng xung ñoät beân trong giöõa caûm xuùc vaø lyù
trí. Aristote (384 – 322 tröôùc Coâng nguyeân) vieát raát nhieàu veà lyù trí vaø yù
thöùc moâ taû veà caûm xuùc cuûa con ngöôøi (töùc giaän, sôï haõi, theøm muoán,
can ñaûm, thuø haän vaø thöông haïi).
3. Thôøi kyø Trung Coå :
Thôøi kyø troän laãn giöõa hai kieåu trò lieäu ñoái vôùi beänh nhaân taâm thaàn: Trò
-
lieäu taøn nhaãn vaø trò lieäu coù tính nhaân baûn. Meâ tín dò ñoan phaùt trieån
song song vôùi tö töôûng baùc aùi cuûa Thieân Chuùa Giaùo.
Saint Augustine (354 – 430) vieát nhieàu veà xung ñoät noäi taâm. Cuoán saùch
-
“Söï thuù toäi” (Confessions) laø moät ñieån hình veà nhöõng coâng cuï cuûa taâm
lyù hoïc hieän ñaïi nhö noäi quan vaø töï phaân tích.

4. Paracelsus (1493 – 1541) vaø Juan Huart (1530 – 1589) choáng ñoái maïnh
-
meõ tö töôûng meâ tín dò ñoan cuoán saùch “Thaêm doø taâm hoàn” (Probe of
the mind) phaân bieät roõ raøng giöõa Thaàn hoïc vaø taâm lyù hoïc vaø tìm caùch
giaûi thích hôïp lyù veà söï phaùt trieån taâm lyù cuûa treû em.
4. Thôøi kyø Phuïc Höng :
Thôøi kyø cuûa nhöõng thay ñoåi veà thaùi ñoä cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi nhöõng haønhv
-
i khoâng thích nghi.
Johann Weyer (1515 – 1576) baûo veä maïnh meõ söï caàn thieát phaûi ñieàu trò
-
beänh nhaân baèng y hoïc. Caùc taùc phaåm cuûa oâng ñaïi dieän cho giai ñoaïn
phaân chia taâm lyù beänh hoïc ra khoûi thaàn hoïc.
5. Thôøi kyø cuûa lyù trí :
Theá kyû 17 vaø 18 : lyù trí laø nhöõng phuông phaùp khoa hoïc thay theá cho
-
meâ tín dò ñoan trong vieäc tìm hieåu haønh vi cuûa con ngöôøi.
Baruch Spinoza (1577 – 1640) ñöa ra söï tieáp caän môùi veà taâm lyù hoïc vaø
-
sinh lyù hoïc, coi taâm hoàn vaø cô theå laø moät khoái khoâng theå phaân chia.
Robert Burton (1577 – 1640) vieát veà “Giaûi phaãu hoïc cuûa söï öu tö” (The
-
anantoy of melancoly). OÂng moâ taû vaø phaân tích traàm caûm döïa treân kinh
nghieäm baûnt haân.
Franz Anton Mesmer (1734 – 1815) coù yù töôûng aùp duïng töø tröôøng sinh
-
hoïc vaø thoâi mieân vaøo ñieàu trò caùc vaán ñeà taâm lyù.
Philippe Pinel (1754 – 1826) khôûi xöôùng söï thay ñoåi trong caùcbeänh
-
vieän taâm thaàn (Xoùa boû xieàng xích ñoái vôùi beänh nhaân).
Nöûa cuoái theá kyû 19, taâm thaàn hoïc ñöôïc hình thaønh nhö moät moân cuûa y
-
hoïc. Beänh vieän taâm thaàn ñöôïc xaây döïng.
6. Thôøi kyø Hieän ñaïi :
Töø nhöõng naêm 1980 – 1990, chuùng ta thaáy nôû roä nhöõng chuyeân ngaønh
-
cuûa taâm lyù hoïc theo hai höôùng :
Höôùng thöù nhaát : Nhöõng lónh vöïc lôùn cuûa taâm lyù hoïc nghieân cöùu chuû
yeáu nhöõng hieän töôïng taâm lyù vôùi hai cöïc töông öùng vôùi hai maûng lôùn
khaùc nhau veà phuông phaùp cuõng nhö veà troïng taâm: caùi bình thöôøng
vaø caùi beänh lyù.
Höôùng thöù hai : Lieân quan ñeán hai khía caïnh khoâng taùch rôøi ñöôïc
cuûa haønh vi, moät beân laø sinh hoïc nghóa laø coäi reã cuûa haønh vi, vaø beân
kia laø xaõ hoäi, nghóa laø nhöõng moái töông taùc giöõa con ngöôøi vaø xaõ
hoäi.
7. Söï ra ñôøi cuûa Taâm lyù beänh hoïc :

5. Taâm lyù beänh hoïc ra ñôøi vaøo ñaàu theá kyû 20 khi maø taâm lyù hoïc vôùi tö
-
caùch laø moät moân khoa hoïc ñöôïc taùch khoûi trieát hoïc.
Georges Dumas (1866 – 1946) : Hoïfc troø cuûa Thiodule Rilot (1839 –
-
1826), thaày thuoác vaø trieát gia, giaùm ñoác ñaàu tieânc uûa Phoøng thí nghieäm
Taâm lyù beänh hoïc ñoái vôùi trieát hoïc, vaø söï gaén boù vôùi truyeàn thoáng cuûa y
hoïc vaø cuûa taâm thaàn hoïc.
Charles Blondel (1876 – 1939) : Cuõng laø thaày thuoác vaø trieát gia. OÂng
-
tieáp tuïc lyù töôûng cuûa Georges Dumas vaø ñöa taâm lyù beänh hoïc vaøo boái
caûnh cuûa khoa hoïc nhaân vaên.
Pierre Janet (1851 – 1947) : Trieát gia vaø sau ñoù laø thaày thuoác, laø moät
-
trong nhöõng ngöôøi saùng laäp cuûa taâm lyù beänh hoïc naêng ñoäng
(Psychopathology dynamique) : Nguyeân lyù cô baûn cuûa oâng laø : Söû duïng
phuông phaùp beänh lyù hoïc, khaùi nieäm veà caáu truïc cuûa boä maùy taâm lyù.
Henri Weller (1879 – 1962) : Hoïc troø cuûa Georges Dumas vaø Pierre
-
Janet, söû duïng chuû yeáu phuông phaùp phaùt trieån vaø ñaõ xaây döïng khaùi
nieäm chung cuûa thaønh thuïc cuûa treû em, trong moät toång theå taâm lyù sinh
hoïc vaø xaõ hoäi.

6. PHAÀN MOÄT
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG
CHÖÔNG I
CÔ SÔÛ SINH LYÙ THAÀN KINH VAØ XAÕ HOÄI CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TAÂM LYÙ
I. CÔ SÔÛ SINH LYÙ THAÀN KINH CUÛA CAÙC HIEÄN TÖÔÏNG TAÂM LYÙ :
1. Caáu taïo vaø chöùc naêng cuûa heä thaàn kinh trung öông :
1.1. Teá baøo thaàn kinh :
a) Caáu taïo : Thaân baøo, nhieàu nhaùnh ngaén, moät nhaùnh daøi (höôùng taâm,
ly taâm).
b) Nhieäm vuï
- Nhaän caùc kích thích töø teá baøo thaàn kinh khaùc.
- Daãn truyeàn höng phaán töø ñieåm naøy qua ñieåm khaùc (cô cheá sinap)
c) Hoaït ñoäng cuûa khôùp thaàn kinh :
Khi moät theå naêng haønh ñoäng (potentiel d’action) lan qua moät nuï khôùp
thaàn kinh thì söï khöû cöïc cuûa maøng khieán moät soá ít tuùi ñoå vaøo khe khôùp
thaàn kinh vaø chaát daãn truyeàn ñuôïc phoùng thích ra, laøm thay ñoåi ngay
tính thaám cuûa maøng nô-ron daãn tôùi höng phaán hoaëc öùc cheá.
1.2. Voõ naõo : 14 tæ teá baøo thaàn kinh
a) Caáu taïo : 6 lôùp teá baøo (daøy töø 2 – 5 mm)
4 thuøy : - Thuøy traùn (mieàn vaän ñoäng)
- Thuøy ñænh (mieàn xuùc giac
- Thuøy chaåm (mieàn thò giaùc)
- Thuøy thaùi duông (mieàn thính giaùc)
b) Lieân qua veà giaûi phaãu giöõa voû naõo vaø ñoài naõo vôùi caùc trung taâm
khaùc ôû phaàn duôùi :
Taát caû caùc vuøng cuûa voû naõo ñeàu coù caùc sôïi huôùng taâm vaø ly taâm noái
keát tröïc tieáp vôùi ñoài naõo. Taát caû ñuôøng daãn truyeàn ñi töø caùc phaàn cuoái

7. daây thaàn kinh caûm giaùc tôùi voû naõo ñeàu qua ñoài naõo, chæ ngoaïi tröø con
ñuôøng daãn truyeàn khöùu giaùc.
Ñoái vôùi chöùc naêng ngoân ngöõ, coù 3 mieàn ñaëc bieät :
- Mieàn noùi : Trung taâm Broca (thuøy traùn traùi)
- Mieàn nghe noùi : Trung taâm Vernicke (thuøy thaùi duông traùi)
- Mieàn nhìn chuû : Trung taâm Deùjeùrine (thuøy chaåm)
Moät nô ron vaän ñoäng ñieån hình cho thaáy
caùc nuï khôùp thaàn kinh treân thaân nô ron vaø
ñuoâi gai.
Chuù yù : Chæ coù moät truïc duy nhaát
c) Chöùc naêng :
- Ñieàu hoøa, ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng.
- Ñaûm baûo söï caân baèng cuûa cô theå vôùi moâi truôøng.
Toå chöùc caùc vuøng thaân theå, thính giaùc thò giaùc keát hôïp vaøo moät cô cheá toång quaùt ñeå
giaûi thích kinh nghieäm caûm giaùc. Taát caû ñeàu qui tuï veà vuøng giaûi thích chung naèm ôû
phaàn sau treân cuûa thuøy thaùi duông vaø goùc hoài. Caàn chuù yù theâm vuøng truôùc voû traùn vaø
vuøng ngoân ngöõ Broca.
Caùc vuøng chöùc naêng cuûa voû naõo nguôøi ñuôïc xaùc ñònh baèng kích thích ñieän voû naõo trong
khi phaãu thuaät thaàn kinh vaø baèng quan saùt thaàn kinh hoïc nhöõng beänh bò phaù huûy caùc
vuøng voû naõo.
2. Hoaït ñoäng phaûn xaï :
Toaøn boä hoaït ñoäng cuûa heä thaàn kinh trung uông laø hoaït ñoäng phaûn xaï :
2.1. Phaûn xaï khoâng ñieàu kieän :
Baåm sinh, truyeàn töø theá heä naøy sang theá heä keá tieáp.
Cô sôû sinh lyù cuûa baûn naêng
2.2. Phaûn xaï coù ñieàu kieän :
Phaûn xaï töï taïo cuûa cô theå ñoái vôùi bieán ñoäng cuûa moâi truôøng. Noù ñuôïc hình
thaønh cuøng vôùi söï hình thaønh cuûa ñuôø2ng daây lieân heä taïm thôøi treân voû naõo.
Ñaëc ñieåm cuûa phaûn xaï coù ñieàu kieän :
- Phaûn xaï töï taïo.
- Ñuôïc thöïc hieän treân voû naõo.

8. - Baùo hieäu giaùn tieáp kích thích khoâng ñieàu kieän seõ taùc ñoäng vaøo cô theå.
Hoaït ñoäng taâm lyù vöøa laø hoaït ñoäng phaûn aùnh vöøa laø hoaït ñoäng phaûn xaï.
3. Caùc quy luaät hoaït ñoäng cuûa heä thaàn kinh cao caáp :
3.1 Quy luaät hoaït ñoäng theo heä thoáng :
Caùc trung khu tieán haønh phaân tích vaø taäp hôïp caùc kích thích theo töøng
nhoùm nhaát ñònh. Moät bieåu hieän quan troïng laø tính chaát ñoäng hình, hoaït
ñoäng phaûn xaï coù ñieàu kieän keá tieáp nhau theo moät thöù töï nhaát ñònh ñaõ
laäp ñi laäp laïi nhieàu laàn.
Ñoäng hình laø cô sôû sinh lyù cuûa caùc kyõ xaûo vaø thoùi quen.
3.2. Quy luaät lan toûa vaø taäp trung :
Nhôø coù höng phaán lan toûa maø caùc ñuôøng lieân heä thaàn kinh taïm thôøi
(lieân tuôûng).
Nhôø coù öùc cheá lan toûa maø coù traïng thaùi nguû.
Nhôø coù höng phaán taäp trung maø coù khaû naêng chuù yù.
Nhôø coù öùc cheá lan toûa ñeán taäp trung môùi coù traïng thaùi nguû chuyeån sang
traïng thaùi tænh.
3.3. Quy luaät caûm öùng qua laïi :
Khi höng phaán naûy sinh ôû moät ñieåm thì laøm naûy sinh öùc cheá ôû moät vuøng
laân caän, vaø nguôïc laïi.
3.4. Quy luaät phuï thuoäc vaøo cuôøng ñoä kích thích :
Kích thích maïnh taïo ra höng phaán maïnh.
Kích thích cuõng lieân quan raát nhieàu ñeán ngoân ngöõ vaø yù nghóa cuûa ngoân
ngöõ.
4. Heä thoáng tín hieäu thöù nhaát vaø heä thoáng tín hieäu thöù hai :
4.1. Heä thoáng tín hieäu thöù nhaát :
Caùc söï vaät, hieän tuôïng trong hieän thöïc khaùch quan.
4.2. Heä thoáng tín hieäu thöù hai :
Ngoân ngöõ.
Hình thaønh caùc khaí nieäm tö duy trong taâm lyù.
5. Caùc loaïi hình thaàn kinh cô baûn :
Quaù trình höng phaán vaø öùc cheá :
- Kieåu thaàn kinh maïnh, caân baèng vaø linh hoaït.

9. - Kieåu thaàn kinh maïnh, caân baèng vaø khoâng linh hoaït.
- Kieåu thaàn kinh maïnh, khoâng caân baèng.
- Kieåu thaàn kinh yeáu.
6. Quy luaät taâm vaät lyù hoïc :
- Quy luaät BOUGUER – WEBER :
Nguôõng tuyeät ñoái laø cuôøng ñoä toái thieåu cuûa kích thích ñeå taïo ra caûm
giaùc.
Nguôõng sai bieät laø söï gia taêng cuôøng ñoä kìch1 thích ñuû ñeå nhaän bieát söï
thay ñoåi trong caûm giaùc :
∆E
=K
E
- Quy luaät FECHNER :
Caûm giaùc taêng theo logarithme cuûa kích thích.
S = klog E + h
S = Cuôøng ñoä caûm giaùc
E = Cuôøng ñoä kích thích
7. Tö duy, yù thöùc, trí nhôù :
Caùc vuøng ñuôïc kích thích cuûa heä luôùi, ñoài naõo vaø voû naõo coù leõ quyeát
ñònh baûn chaát chung cuûa tö tuôûng, cho noù nhöõng phaåm chaát nhö khoaùi
laïc, thoaûi maùi, ñau ñôùn, chaùn chuôøng.
Ñoài naõo ñoùng moät vai troø quan troïng trong döï chuù yù cuûa con nguôøi ñoái
vôùi thoâng tin. Coù theå xem ñoài naõo ñoùng moät vai troø quan troïng trong
vieäc heä thoáng hoùa, löu tröõ vaø gôïi laïi kyù öùc.
Khoâng coù trung taâm thaàn kinh cho töøng chöùc naêg taâm lyù rieâng bieät. Moãi
quaù trình taâm lyù xaûy ra do söï phoái hôïp cô ñoäng cuûa nhieàu mieàn treân baùn
caàu ñaïi naõo. Caùc heä thoáng chöùc naêng ñuôïc thöïc hieän bôûi nhieàu teá baøo
naõo töø caùc khoái cuûa toaøn boä naõo tham gia.
Khoái naêng luôïng : Baûo ñaûm cho naõo coù moät naêng löïc vaø moät möùc
-
ñoä tænh taùo nhaát ñònh (theå voõng, ñoài thò, vuøng haûi maõ).
Khoái thoâng tin : Nhaän söûa, giöõ thoâng tin töø theá giôùi beân ngoaøi vaøo
-
caùc trng khu naõo (thuøy giöõa ôû sau baùn caàu naõo traùi).

10. Khoái ñieàu khieån : Ñieàu khieån vaø lieân heä caùc cöû ñoäng, hoaït ñoäng
-
(caùc thuøy naèm trong öûa truôùc baùn caàu naõo).
II. CÔ SÔÛ XAÕ HOÄI CUÛA TAÂM LYÙ :
1. AÛnh huôûng cuûa xaõ hoäi ñoái vôùi taâm lyù :
1.1. Veà ñôøi soáng trí tueä :
Haàu heát caùc kieán thöùc cuûa ta veà thieân nhieân, veà xaõ hoäi, vaø veà chính baûn
thaân mình, ñeàu do nguôøi khaùc tìm ra chöù khoâng phaûi do chính chuùng ta
phaùt hieän laáy.
Nieàm tin cuûa ta cuõng baét nguoàn töø xaõ hoäi.
1.2. Veà ñôøi soáng tình caûm :
Saéc thaùi tìnhcaûm cuûa ta tuøy thuoäc vaøo xaõ hoäi : ta toû ra ñau buoàn truôùc
nguôøi thaân hôn nguôøi laï.
1.3. Veà thoùi quen :
Taïo cho mình moät soá thoùi quen ñeå thích nghi vôùi moâi truôøng vaø nhaát laø
vôùi nguôøi xung quanh “nhaäp gia tuøy tuïc”.
2. Giao tieáp vaø taâm lyù :
2.1. Ñònh nghóa :
Giao tieáp laø moái quan heä giöõa nguôøi vôùi nguôøi, trong caùc nhoùm vaø caùc
taäp theå xaõ hoäi.
2.2. Ñaëc ñieåm cuûa giao tieáp :
Ñoái tuôïng cuûa giao tieáp laø nhöõng nguôøi khaùc.
-
Nhöõng nguôøi khaùc ñeán luôït mình laïi thaønh chuû theå cuûa giao tieáp.
-
2.3. caùc loaïi giao tieáp :
Caên cöù vaøo noäi dung taâm lyù cuûa quaù trình giao tieáp : Giao tieáp nhaèm
-
thoâng baùo tri thöùc môùi, kích thích vaø ñoäng vieân haønh ñoäng, cuûng coá
hoaëc thay ñoåi heä thoáng giaù trò.
Caên cöù vaøo ñoái tuôïng giao tieáp : Giao tieáp nhoùm, giao tieáp xaõ hoäi.
-
Caên cöù vaøo phuông tieän söû duïng trong giao tieáp baèng haønh ñoäng lao
-
ñoäng, baèng daáu hieäu, baèng ngoân ngöõ, baèng yù.
2.4. Vai troø cuûa söï giao tieáp ñoái vôùi söï hình thaønh vaø phaùt trieån taâm lyù :
Töø tuoåi aáu thô, ñöùa treû coù moái lieân heä tröïc tieáp vôùi theá giôùi ñoà vaät,
nhöng nhaát thieát ñoøi hoûi phaûi thoâng qua quan heä giao tieáp cuûa noù vôùi
nguôøi lôùn.
Chæ coù thoâng qua giao tieáp, ñöùa treû môùi coù theå tieáp thu ñuôïc kinh
nghieäm xaõ hoäi cuûa neàn vaên hoùa vaät chaát vaø tinh thaàn.

11. Nhìn chung, giao tieáp ñaùp öùng moät nhu caàu thieát yeáu cuûa con nguôøi,
nhu caàu veà nguôøi khaùc. Cho neân giao tieáp giöõ vai troø raát quan troïng
trong cuoäc soáng cuûa moãi con nguôøi.

CHÖÔNG II
SÖÏ HÌNH THAØNH NHAÂN CAÙCH
I. ÑÒNH NGHÓA VEÀ NHAÂN CAÙCH :
Nhaân caùch (Personality, personnaliteù) laø ñaëc ñieåm tuông ñoái oån ñònh vaø chung
nhaát veà caùch soáng cuûa moät nguôøi trong cung caùch phaûn öùng truôùc nhöõng tình
huoáng maø nguôøi ñoù phaûi ñuông ñaàu.
Nhaân caùch khoâng phaûi chæ laø moät cöù lieäu sinh hoïc, ñuôïc di truyeàn töø ñôøi naøy
sang ñôøi khaùc, maø laø moät söï taïo döïng, keát quaû cuûa moái tuông taùc thuôøng xuyeân
giöõa caù nhaân vaø moâi truôøng. Moät vaøi thôøi kyø trong cuoäc soáng coù tính quyeát ñònh
ñoái vôùi söï taïo döïng aáy.
Thôøi thô aáu bôûi vì treû hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo moâi truôøng vaø raát deã bò thuï caûm.
-
Tuoåi thieáu nieân, bôûi vì noù tuông öùng vôùi vieäc tieáp caän baûn naêng giôùi tính cuûa
-
nguôøi lôùn, vôùi söï taùch bieät vôùi moâi truôøng gia ñì, vôùi vieäc hình thaønh moät tính
caùch oån ñònh trong moät nhoùm xaõ hoäi.
II. VAI TROØ CUÛA DI TRUYEÀN VAØ MOÂI TRUÔØNG :
1. Nghieân cöùu veà di truyeàn :
“Nguôøi ta khoâng theå xem kieåu gien nhö quyeát ñònh kieåu hình, maø nhö moät yeáu toá
taïo neân moät nhoùm khaû naêng ñuôïc hieän thöïc hoùa töøng buôùc bôûi lòch söï”
P.ROUBERTOUX vaø M.CARLIER.
2. Nghieân cöùu veà taäp tính hoïc :
Hieän tuôïng daáu aán hay aûh huôûng caùch truyeàn (empreinte, impreùgnation) : do
-
LONENZ moâ taû vaøo naêm 1935 ñoái vôùi loaøi chim.
Söï löïa choïn ñoái tuôïng tình duïc vaø xaõ hoäi : Coù nhöõng giao ñoäng lôùn tuøy thuoäc
-
vaøo söï tieáp caän vaø soáng chung.

12. 3. Kyõ naêng vaø söï tuông taùc :
Kyõ naêng haønh vi cuûa sô sinh : thaøng luôïng giaù haønh vi chu sinh (T.B Brazetlon).
-
Nhu caàu
-
Söï thieáu vaéng tình Meï veà luôïng : moät beù töø vaøi tuaàn ñeán 30 thaùng tuoåi, coù moät
-
moái quan heä oån ñònh vôùi Meï vaø chöa bao giôø bò xa Meï, seõ phaûn öùng vôùi vieäc
caùch ly vôùi Meï baèng moät loaït haønh vi bao goàm 3 giai ñoaïn :
Choáng ñoái.
•
Thaát voïng
•
Taùch bieät
•
Beänh vaéng Meï (Hospitalisme) :bao goàm moät loaït phaûn öùng nhö khi ñöùa beù bò
-
naèm vieän moät thôøi gian daøi (bieáng aên, khoâng phaùt trieån, maát chuû ñoäng, maát khaû
naêng quan heä ...)
4. Hai ví duï veà tính phöùc taïp cuûa söï tuông taùc giöõa caùi ñaõ coù saün vaø caùi ñuôïc
tieáp thu ôû nguôøi :
Söï hình thaønh duïc tính : chính tri giaùc cuûa Cha – Meï veà moät giôùi tính naøo ñoù
-
quyeát ñònh söï hìh thaønh cuûa giôùi tính treû. Truôøng hôïp luôõng tính giaû (Pseudo-
hermarphrodisme) nam hay nöõ coù theå gaây ra söï laàm laãn veà giôùi tính cuûa treû.
Chöùng luøn taâm lyù xaõ hoäi : söï phaùt trieån cuûa treû, duôùi söï ñieàu haønh cuûa chaát noäi
-
tieát vaø yeáu toá di truyeàn bò aûnh huôûng raát nhieàu bôûi moâi truôøng. Thuôøng keát hôïp
giöõa söï ngöng phaùt trieån theå löïc vôùi nhöõng roái loaïn quan heä tình caûm gia ñình
vaø roái loaïn öùng xöû.
III. CÖÙ LIEÄU CUÛA SÖÏ PHAÙT TRIEÅN : Tính lieân tuïc vaø söï bieät hoùa
1. Vieäc xaây döïng nhaân caùch ñuôïc thöïc hieän theo hai truïc phaùt trieån :
Truïc quan heä (axe relationnel) :söï trao ñoåi giöõa caù theå vaø moâi tröôøng (quan heä
-
ñoái tuôïng : relation d’objet)
Truïc töï chuû (axe d’autonomie) bao haøm taát caû nhöõng gì laøm gia taêng tính töï chuû
-
vaø baûo ñaûm söï khaùc bieät giöõa caù theå vaø nguôøi khaùc.
2. Chaát luôïng cuûa nhöõng töông taùc ñaàu tieân giöõa treû vaø moâi truôøng :
Ñoái tuôïng phaûi coù saün ôû ñoù ñeå cho treû coù caûm giaùc saùng taïo ñoái tuôïng
-
(Winnicott).
Treû noäi taâm hoùa moái quan heä vaø coù theå chôø ñôïi.
-
Khoâng coù söï xung ñoät giöõa nhu caàu lieân heä, söï theøm muoán tieáp nhaän, söï leä thuoäc
vaøo ñoái tuôïng vaø söï töï chuû hoùa caàn thieát.
3. Quaù trình bieät hoùa :

13. Söï lieân tuïc trong moái quan heä vaø söï noäi taâm hoùa daàn daàn cuûa treû truôùc nhöõng
-
tuông taùc vôùi moâi truôøng laø ñieàu kieän caàn thieát cho quaù trình t75 chuû hoùa vaø
bieät hoùa.
Troø chôi laø moät bieän phaùp chuû yeáu trong vieäc hình thaønh ranh giôùi giöõa chuû theå
-
vaø khaùch theå.
Chính nhôø vieäc caûm nhaän nhöõng giôùi haïn cuûa baûn thaân vaø ñuôïc nguôøi khaùc toân
troïng, treû töøng buôùc yù thöùc ñuôïc nhöõng giaù trò gioáng nhau trong moät nhoùm maø noù laø
thaønh vieân.


14. CHÖÔNG III
NHÖÕNG YEÁU TOÁ TAÂM LYÙ COÙ TÍNH QUYEÁT ÑÒNH
I. YEÁU TOÁ TAÂM LYÙ XAÕ HOÄI :
Beänh taät khoâng phaûi ñuôïc chia ra moät caùch ngaãu nhieân cho caùc taàng lôùp xaõ hoäi.
Töø theá kyû thöù XII, nguôøi ta ñaõ bieát raèng tuoåi thoï cuûa caùc taàng lôùp ngheøo khoå
thaáp, nghóa laø tyû leä töû vong cao. Ñoái vôùi moät nhoùm xaõ hoäi naøo ñoù, beänh taät cuõng
coù söï tieán trieån rieâng cuûa noù.
Söï di dòch xaõ hoäi, vò trí kinh teá xaõ hoäi cuõng laø nhöõng yeáu toá nguy cô. Nguôøi ta
ñaõ moâ taû moät nhoùm phuï nöõ cao huyeát aùp do tính khoâng vöõng chaéc cuûa cuông vò
xaõ hoäi : hoï thuôøng noùng tính, thoâ baïo, ít haáp daãn veà maët theå chaát, choái boû vai
troø phuï nöõ cuûa hoï, baát haïnh trong gia ñình.
“Khi moät xaõ hoäi ñuôïc oån ñònh, khi nhöõng taäp tuïc, nhöõng truyeàn thoáng cuûa noù
ñuôïc thieát laäp vaø toå chöùc ñaày ñuû, khi nhöõng thaønh vieân cuûa noù ñaùp öùng baèng
nhöõng heä thoáng loàng gheùp thích nghi taâm lyù truôùc moät moâi truôøng vaên hoùa xaõ
hoäi coù theå ñoaùn bieát truôùc thì luùc ñoù huyeát aùp khoâng taêng theo tuoåi” (Weiner).
Moâi truôøng chuyeân nghieäp hình thaønh yeáu toá nguy cô ñuû loaïi. Baùc só toång quaùt
coù moät tyû leä töû vong cao hôn baùc só chuyeân khoa (chuû yeáu do beänh ñuôøng hoâ
haáp, loeùt daï daøy, xô gan, tai naïn xe coä, töï töû ...).
Caân naëng cuõng tuøy thuoäc moät phaàn vaøo di truyeàn, nhöng ôû ñaây laïi coù söï truøng
hôïp giöõa gia taøi xaõ hoäi vaø gia taøi di truyeàn : nhöõng nguôøi phuï nöõ coù khuynh
huôùng beùo phì coù khaû naêng bieán vieäc ñoù thaønh hieän thöïc trong nhöõng taàng lôùp
kinh teá – xaõ hoäi thaáp.
Veà taát caû nhöõng yeáu toá taâm lyù xaõ hoäi lieân quan ñeán beänh lyù hoïc, yeáu toá coù yù
nghóa nhyaát vaãn laø söï giaùn ñoaïn cuûa nhöõng moái lieân quan coù giaù trò veà maët tình
caûm, vaø söï maát maùt cuûa söï naâng ñôõ xaõ hoäi (Durkheim ñaõ chöùng minh taàm quan
troïng cuûa noù trong vieäc moät nguôøi naøo ñoù quyeát ñònh töï keát lieãu ñôøi mìh).
II. NHÖÕNG SÖÏ KIEÄN CUÛA CUOÄC SOÁNG :
1. Thang löôïng giaù :
Hawkins vaø Rahe xaây döïng thang taùi thích öùng xaõ hoäi (social read justement
rating scale – 1957), vaø thang do Rahe caûi bieân vaøo naêm 1975 veà nhöõng thay
ñoåi gaàn ñaây cuûa cuoäc soáng (recent events life).
Trong nhöõng thang naøy, söï kieän ñöa ñeán söï tha hoùa trong tieán trình soáng, ñoøi
hoûi ôû chuû theå moät söï toå chöùc laïi, moät söï taùi thích nghi.
Coù nhieàu caùch ñeå chaám ñieåm :

15. Ñeå moät nhoùm nguôøi khoâng bò beänh cho ñieåm nhöõng söï kieän trong cuoäc soáng
-
theo möùc ñoä quan troïng cuûa chuùng.
Ñeå cho nhöõng nguôøi ñuôïc ñieàu tra töï keå ra taát caû nhöõng döï kieän trong cuoäc
-
soáng.
2. Phaân tích pheâ phaùn :
Tính trung thöïc cuûa caùc thang tuøy thuoäc vaøo trình ñoä hoïc vaán vaø thôøi gian
-
giöõa caùc luùc cao ñieåm (4 thaùng queân khoaûng 4%, 6 thaùng queân khoaûng 31 –
46%)
Nguy cô thöù nhaát xuaát phaùt töø aûo tuôûng phaûn hoài (Illusion reùtroactive):
-
khoâng phaûi söï kieän ñaõ tham gia vaøo vieät hình thaønh beänh, maø chính côn
beänh ñaõ taïo ra söï kieän ñoù. AÛo tuôûng phaûn hoài coù theå xuaát phaùt töø möùc ñoä
quan troïng maø nguôøi ta gaùn cho moät söï kieän vì coù caû söï hieän dieän cuûa côn
beänh. AÛo tuôûng phaûn hoài cuõng coù theå taïo ra söï loän nguôïc cuûa thöù töï nguyeân
nhaân, trong möùc ñoä maø chính côn beänh ñaõ taïo ra söï kieän (ví duï nhö giaûm
giaác nguû do beänh lyù huyeát aùp cao coù theå gaây ra tai naïn hoaëc nhöõng phaûn
öùng hung haõn).
Coù theå neâu theâm aûo tuôûng nguyeân nhaân muoán thieát laäp giöõa hai söï kieän moät
-
quan heä nhaân quaû, trong khi thöïc ra thì coù moät hieän tuôïng thöù ba taïo ra hai
söï kieän ñoù (moät tình traïng traàm caûm coù theå ñöa ñeán moät söï kieän hoaëc taïo
ñieàu kieän thuaän lôïi cho moät beänh khaùc).
Coù theå coù sai soùt veà thôøi gian : moät trieäu chöùng ñaõ coù töø laâu, nhöng khoâng
-
ñöa ñeán vieäc khaùm beänh, nay laïi trôû thaønh khoâng chòu noåi sau moät söï kieän
cuûa cuoäc soáng.
Noùi nhö vaäy, nhöõng thang ñieåm phaân tích vaø ñình luôïng nhöõng söï kieän cuûa cuoäc
soáng vaãn coù giaù trò ñoái vôùi nhieàu nhoùm nguôøi.
3. Söï kieän cuoäc soáng vaø beänh lyù hoïc :
Nguôøi ta ñaõ chöùng minh ñuôïc söï lieân heä giöõa nhöõng söï kieän cuûa cuoäc soáng vaø
beänh lyù thöïc theå hay tinh thaàn.
Nhöõng söï kieän cuûa cuoäc soáng coù moät taàm quan troïng khaùc nhau ñoái vôùi beänh lyù
hoïc, moät soá beänh nhaïy hôn truôùc nhöõng yeáu toá naøy.
Trong nhöõng traïi taäp trung thôøi Ñöùc quoác xaõ, nhieàu nguôøi ñaõ maát haún chöùng
suyeån, loeùt daï daøy, nhöùc nöûa beân ñaàu, vieâm ñaïi traøng xuaát huyeát. Nguôïc laïi
nhöõng beänh khaùc nhö caùc beänh dòch, thieáu dinh duôõng coù theå gieát cheát hoï deã
daøng.
III. YEÁU TOÁ CAÙ NHAÂN :
1. Tình traïng maõn tính cuûa beänh :

16. Trong moät coäng ñoàng, beänh taät khoâng phaûi ñuôïc chia moät caùch ngaãu nhieân:
25% mang phaân nöûa soá beänh cuûa coäng ñoàng, coøn moät phaàn tö nöõa chæ coù 10%
trong toång soá beänh (Hinke).
Trieäu chöùng taâm lyù coù theå ñi theo sau moät beänh thöïc theå : khoaûng 20 – 30% tình
traïng traàm nhuôïc tieáp theo sau caùc beänh thöïc theå. Moät trong nhöõng yeáu toá taâm
lyù veà tình traïng maõn tính cuûa beänh coù theå laø moät neùt nhaân caùch vôùi caûm xuùc
tieâu cöïc.
Trong nhieàu truôøng hôïp, söï kieän cuoäc soáng keùo daøi côn beänh, hoaït hoùa noù trôû
laïi, nhöng khoâng phaûi gaây ra noù.
2. Yeáu toá caù nhaân chung :
Hai yeáu toá chuû yeáu :
Chöùng muø caûm khí saéc (Alexxithymie) : nguôøi beänh khoâng theå taû ñuôïc caûm
-
xuùc cuûa mình vaø cuõng khoâng caûm nhaän ñuôïc bieåu hieän cuûa noù veà maët thöïc
theå. Ñaây laø moät söï troáng vaéng veà tình caûm vaø nhaän thöùc. “Chöùng muø caûm
khi saéc maát ñi khi nguôøi ta thay theá ñoäc thoaïi baèng ñoái thoaïi” (Von Red).
Phong caùch lyù giaûi bi quan (Style d’explication pessimiste) : gaén beänh nhaân
-
vôùi traùch nhieäm veà moät söï kieän maø haäu quaû luoân coøn ñoù vaø traûi daøi theo
cuoäc soáng cuûa hoï.
3. Yeáu toá caù nhaân chuyeân bieät :
Khoâng coù chöùng cöù veà moät yeáu toá taâm lyù chuyeân bieät cho moät beänh.
Tính ña daïng cuûa yeáu toá gaây beänh coù theå giaûi thích vieäc moät soá toå chöùc caù theå
chæ phaùt huy taùc duïng khi coù söï coù maët cuûa nhöõng tham soá khaùc.
4. Haønh vi gaây beänh vaø haønh vi taïo söùc khoûe :
Haønh vi gaây beänh : khoâng chæ xuaát hieän sau nhöõng söï kieän cuûa cuoäc soáng,
-
maø noù coù theå trôû thaønh moät kieåu soáng thaät söï. Haønh vi gaây beänh coù leõ laø
haønh vi töï nhieân ñoái vôùi loaøi nguôøi vaø noù ñuôïc taêng cuôøng theâm treân phuông
dieän caù nhaân vaø xaõ hoäi. Nghieân ma tuùy laø söï boäc phaùt quaù ñaùng cuûa nhöõng
haønh vi ñoù.
Haønh vi taïo söùc khoûe : (nghieân cöùu treân 6928 nguôøi taïi Ñaïi hoïc Berkeley)..
-
Nguû moät ngaøy 8 tieáng
-
AÊn saùng moãi ngaøy
Khoâng bao giôø aên giöõa caùc böõa aên.
Giöõ vöõng caân naëng theo chieàu cao
Khoâng huùt thuoác laù
Uoáng röôïu chuùt ít
Taäp theå duïc theå thao thuôøng xuyeân

17. IV. NHÖÕNG YEÁU TOÁ GIAÛM NHEÏ (Modeùrateurs)
Nhöõng yeáu toá gaây beänh cuõng nhö nhöõng söï kieän cuûa cuoäc soáng ñeàu bò aûnh
huôûng bôûi nhöõng bieán soá taâm lyù coù theå giaûm nheï aûnh huôûng cuûa chuùng :
Nhöõng yeáu toá giaûm nheï töø moâi truôøng xaõ hoäi
-
Nhöõng yeáu toá giaûm nheï töø baûn thaân
-
Nhöõng yeáu toá giaûm nheï do nhöõng kinh nghieäm truôùc kia.
-
1. Söï naâng ñôõ veà maët xaõ hoäi :
Ñaây laø nhöõng nguoàn löïc do nguôøi khaùc ñem ñeán :
Caûm xuùc tích cöïc
-
Tin chaéc laø ñuôïc hieåu vaø ñuôïc chaáp nhaän
-
Ñuôïc khuyeán khích bieåu loä yù nghó
-
Ñuôïc thoâng tin vaø khuyeân baûo
-
Coù theå nhaän ñuôïc moät söï giuùp ñôõ vaät chaát
-
Söï naâng ñôõ xaõ hoäi giöõ vai troø laøm giaûm nheï ñoái vôùi haønh vi taïo söùc khoûe cuõng
nhö ñoái vôùi nhöõng söï kieän chaán thuông.
2. Quaù trình laøm chuû :
Quaù trình laøm chuû laø nhöõng coá gaéng veà nhaän thöùc cuõng nhö veà haønh vi nhaèm
laøm chuû, chòu ñöïng hoaëc giaûm thieàu nhöõng aùp löïc beân ngoaøi cuõng nhö beân trong
vaø nhöõng xung ñoät xaûy ra trong hoaøn caûnh naøo ñoù.
Ñoái vôùi nhöõng beänh taâm thaàn, söï traùnh neù noåi leân roõ neùt vaø ít khi thaáy vieäc tìm
kieám söï naâng ñôõ xaõ hoäi. Nuôïc laïi, ñoái vôùi nhöõng beänh thöïc theå, ñaëc ñieåm chính
cuûa noù laø tìm kieám moät söï naâng ñôõ cuûa xaõ hoäi.
3. Yeáu toá nhaân caùch :
Coù moät soá ñaëc tính cuûa nhaân caùch maïnh meõ (Kobasa) coù khaû naêng giaûm nheï taùc
ñoäng cuûa nhöõng söï kieän :
Söï kieåm soaùt (khaû naêng khoáng cheá tình huoáng)
-
Söï daán thaân (khaû naêng hoaït ñoäng khoâng bò tha hoùa)
-
Söï thaùch thöùc (khoâng coi söï thay ñoåi nhö moät nguy cô).
-


18. CHÖÔNG IV
HOAÏT ÑOÄNG TAÂM THAÀN
(Fonctionnement mental)
Coù moät thöïc taïi taâm lyù beân trong cuûa chuùng ta gioáng nhö caùi thöïc taïi vaät chaát
beân ngoaøi. Theá giôùi taâm lyù beân trong laø toång hôïp toaøn boä quaù trình phaùt trieån vaø
caù theå hoùa, chuû yeáu laø söï töï noäi taâm hoùa daàn daàn nhöõng tuông taùc giöõa nhöõng
ñöùa treû vaø moâi truôøng, do hoïc taäp, do ñieàu kieän hoùa vaø laø söï noäi taâm hoùa cuûa
nhöõng nguôøi quan heä vôùi ñaày ñuû gaùnh naëng tình caûm cuûa noù.
I. NHÖÕNG NGUYEÂN TAÉC CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TAÂM THAÀN :
1. Nguyeân taéc cuûa tính khoâng thay ñoåi (constance) : gioáng nhö nhöõng cô theå
sinh vaät khaùc, cô theå con nguôøi luoân coù khuynh huôùng khoâng ñoåi löïc caêng beân
trong, nhö söï ñieàu bình (homeùostasie) trong sinh lyù hoïc.
Nguyeân taéc khoaùi caûm (principe de plaisir) : ban ñaàu hoaït ñoäng cuûa treû em
-
chæ bieát chìu theo söï thoâi thuùc cuûa ham muoán, tìm khoaùi caûm, baát chaáp thöïc
teá.
Nguyeân taéc thöïc teá (principe de reùaliteù) : Khi ñuïng phaûi thöïc teá hieàu xung
-
naêng khoâng theå thöïc hieän ñuôïdc maø phaûi ñieàu chænh laïi. Luùc ñoù, moâi truôøng
xung quanh giöõ moät vai troø raát quan troïng. Nguyeân taéc naøy cuõng laø moät hình
thöùc nhaèm thoûa maõn nhöõng nhu caàu, ñem laïi chaát luôïng cho söï sinh toàn.
2. Söï laäp ñi laäp laïi (reùpeùtition) : Ñoù laø söï thuùc eùp laäp ñi laäp laïi. Khoâng phaûi laø
moät khuynh huôùng bình thuôøng laäp ñi laäp laïi jhöõng thoùi quen tieáp thu töø söï hoïc
taäp, nhöng laø moät söï thuùc ñaåy beân trong laøm cho con nguôøi laäp laïi voâ taän
nhöõng tình huoáng chaán thuông laøm cho hoï ñau khoå nhöng hoï khoâng theå töï keàm
cheá ñuôïc. Theâm vaøo ñoù nhöõng phaûn öùng cuûa nhöõng nguôøi xung quanh laøm cho
chuùng naëng theâm. Taát caû nhöõng gì gaây sang chaán taâm lyù seõ ñeå laïi daáu aán vôùi
khuynh huôùng noåi leân trôû laïi moät caùch laäp ñi laäp laïi.
Söï phoùng löïc caûm xuùc (abreùaction) taïo khaû naêng traùnh neù taùc ñoäng beänh lyù, cuûa
sag chaán taâm lyù. Ñaây cuõng laø nguoàn goác cuûa nhöõng phuông phaùp bieåu loä caûm
xuùc (catharsis). Nhöng bieän phaùp coù hieäu quaû nhaát choáng laïi söï laäp ñi laäp laïi laø
hoài öùc laïi sang chaán nhaèm tìm hieåu ñaày ñuû yù nghóa taâm lyù cuûa noù.
II. NHÖÕNG DAÏNG THÖÙC CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TAÂM THAÀN :
1. Khaû naêng chôø ñôïi vaø söï tuôïng tröng hoùa : Ñaây laø hai phaåm chaát cuûa hoaït
ñoäng taâm thaàn ñuôïc hình thaønh töøng buôùc, gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån thaønh thuïc
cuûa heä thaàn kinh trung uông, nhöng cuõng phuï thuoäc vaøo heä thoáng tình caûm cuûa
ñöùa treû, nghóa laø baûn chaát vaø chaát luôïng cuûa nhöõng moái quan heä cuûa noù.

19. Treû em töøng buôùc khoâng caàn ñeán chính vaät theå nöõa maø chæ chuù yù nhöõng ñieåm
tuôïng tröng cuûa vaät theå. Tö duy töø cuï theå ñi daàn ñeán tö duy tröøu tuôïng (quy luaät
cuûa ngoân ngöõ vaø loâ-gic)
Ñöùa treû phaûi giöõ moät khoaûng caùch taâm lyù ñoái vôùi nhöõng ñoái tuôïng caàn ñuôïc
tuôïng tröng. Noù phaûi coù khaû naêng dôøi laïi söï thoûa maõn ngay cuûa nhöõng ham
muoán cuûa noù ñeå cho tö duy coù thôøi gian phaùt trieån vaø coù khaû naêng chôø ñôïi
nghóa laø chòu ñöïng söï thieáu vaéng vaø söï coâ ñôn, nhöõng phaåm chaát caàn thieát ñeå
coù theå xaây döïng neân moät moái quan heä chaéc chaén vôùi moâi truôøng.
2. Hoaït ñoäng theo quaù trình tieân phaùt :
Ñoù laø hoaït ñoäng cuûa voâ thöùc, nhöng noù coù theå chieám lónh cuoäc soáng yù thöùc vaø
muïc tieâu duy nhaát cuûa noù laø söï thoûa maõn ngay nhöõng ham muoán ñaõ sinh ra noù.
Nhö vaäy ñeå taïo ñuôïc söï caân baèng beân trong, chæ coù 2 con ñuôøng ñeå thoaùt ra :
Giaûi thoaùt naêng luôïng theo con ñuôøng vaän ñoäng hay thaàn kinh thöïc vaät: loaïn
-
vaän haønh (dyspraxie), chöùng laäp laïi maùy moùc (steùreùotypie), tic, roái loaïn taâm
theå vaø roái loaïn öùng xöû.
Giaûi thoaùt naêng luôïng baèng vieäc ñaàu tö quaù möùc cho theá giôùi huyeàn tuôûng :
-
aûo giaùc (hallucination), hoang tuôûng (deùlire, delusion).
Vieäc giaùo duïc seõ giuùp cho treû chòu ñöïng ñuôïc moät möùc ñoä caêng thaúng beân trong
naøo ñoù vaø luøi laïi vieäc giaûi thoaùt naêng luôïng nhôø vaøo söï phaùt trieån theá giôùi taâm
lyù cuûa noù.
3. Hoaït ñoäng theo quaù trình thöù phaùt :
Hoaït ñoäng naøy ñaëc tröng cho cuoäc soáng yù thöùc vaø lyù trí. ÔÛ ñaây tö duy logic chôù
khoâng phaûi möùc ñoä tình caûm coù nhieäm vuï noái keát nhöõng hình tuôïng. Nguyeân taéc
thöïc teá coù traùch nhieäm söûa chöõa cho nguyeân taéc khoaùi caûm vaø söï chôø ñôïi coù theå
thöïc hieän ñuôïc. Vieäc hình thaønh caùi Toâi seõ taïo söï phuø hôïp vôùi thöïc taïi beân
ngoaøi. Vaán ñeà chuû yeáu ôû ñaây cuõng laø vai troø cuûa caùc moái quan heä vôùi moâi
truôøng vaø söï noäi taâm hoùa cuûa chuùng.
III. CÔ CHEÁ PHOØNG VEÄ :
Ñaây laø nhöõng thao taùc cuûa boä maùy taâm lyù nhaèm giaûm thieåu nhöõng caêng thaúng
beân trong. Chuùng thuôøng coù giaù trò che chôû söï toaøn veïn cuûa boä maùy taâm lyù,
nhöng hieäu quaû khoâng gioáng nhau. Chuùng cuõng deã bò söï ñieàu haønh cuûa caùc quaù
trình tieân phaùt vaø nhö vaäy coù theå gaây beänh vaø caûn trôû hoaït ñoäng taâm thaàn.
1. Söï doàn neùn (Refoulement, Repression) :
Coù theå noùi ñaây laø moät cô cheá phoøng veä chuû yeáu. Ñaây laø thao taùc maø chuû theå tìm
caùch ñaåy vaøo hoaëc giöõ laïi trong voâ thöùc nhöõng bieåu tuôïng gaén lieàn vôùi moät
xung ñoäng. Con nguôøi khoâng theå thoûa maõn baát kyø duïc voïng naøo vaø cô cheá naøy
giuùp cho söï hình thaønh caùi Toâi.
2. Söï thoaùi lui (Reùgression) :

20. Ñaây laø söï trôû veà vôùi nhöõng hình thöùc truôùc kia cuûa söï phaùt trieån tö duy vaø
phuông thöùc quan heä cuûa chuû theå vôùi moâi truôøng. Theo Freud, coù ba kieåu thoaùi
lui :
Thoaùi luichuû ñeà (reùgression topique) : Töø yù thöùc ñi ñeán voâ thöùc.
-
Thoaùi lui hình thöùc (reùgression formelle) : trôû laïi nhöõng bieåu hieän cuûa tö duy
-
nguyeân thuûy (quy trình thöù phaùt trôû thaønh quy trình nguyeân phaùt)
Thoaùi lui theo thôøi gian (reùgression temporelle) : trôû laïi nhöõng daïng thöùc
-
quan heä theo kieåu vuøng kích duïc (zones eùrogeønes) haäu moân hay mieäng.
Söï thoaùi lui khoâng bao giôø laø söï trôû laïi ñôn giaûn veà tình traïng truôùc vì chuùng ta
khoâng theå naøo xoùa boû hoaøn toaøn söï phaùt trieån trung gian.
Moät nguôøi truôûng thaønh thoaùi lui khoâng bao giôø trôû thaønh nhö chính nguôøi aáy
khi coøn treû nhoû.
3. Söï ñaûo loän nguôïc laïi (Renversement dans la contraire) :
Muïc ñích cuûa moät xung ñoäng bieán thaønh caùi nguôïc laïi, nhö töø aùc daâm chuyeån
thaønh khoå daâm, töø chöùng nhìn troäm thaønh chöùng phoâ baøi.
4. Söï hình thaønh coù tính phaûn öùng (Formation reùactionelle) :
Laø thaùi ñoä taâm lyù nguôïc chieàu phaûn khaùg laïi vôùi moät ham muoán ñaõ bò doàn neùn.
Moät yù thöùc quaù möùc veà saïch seõ che ñaäy moät khuynh huôùng veà söï dô baån. Moät
söï thuông haïi traøn lan laø moät thaùi ñoä choáng laïi nhöõng ham muoán hung haõn.
5. Söï thaêng hoa (Sublimation)
Nhöõng xung löïc baûn naêng khoâng ñuôïc thoûa maõn seõ ñuôïc ñaàu tö vaøo nhöõng hoaït
ñoäng ñuôïc xaõ hoäi ñeà cao, nhö khoa hoïc, ngheä thuaät, söï nghieäp xaõ hoäi...
6. Söï ñoàng hoùa (Identification)
Nhôø quy trình taâm lyù naøy maø chuû theå coù theå tieáp nhaän moät ñaëc tính cuûa nguôøi
khaùc vaø haønh ñoäng gioáng töøng phaàn hay hoaøn toaøn theo kieåu nhö vaäy.
Söï ñoàng hoùa laø :
Quy trình hình thaønh nhaân caùch.
-
Cô cheá töï veä chuû yeáu choáng laïi söï maát maùt vaø tang toùc.
-
Nguyeân nhaân cuûa nhieàu öùng xöû beänh lyù.
-
Yeáu toá chuû yeáu trong vieäc hình thaønh vaø hoaït ñoäng cuûa nhoùm.
-


21. CHÖÔNG V
TAÂM LYÙ TUOÅI DAÄY THÌ
Treû em gaùi cuõng nhö trai ñuôïc sinh ra vaø lôùn leân trong söï ñuøm boïc, nuoâi duôõng
vaø thuông yeâu cuûa cha meï. Ñeán moät luùc naøo ñoù, xuaát hieän nhöõng hieän tuôïng laï
thuôøng trong cô theå cuûa chuùng. Coù theå noùi ñoù laø buôùc ñaàu cuûa tuoåi daäy thì.
Tuoåi daäy thì luoân bao haøm hai hieän tuôïng : hieän tuôïng taâm lyù – xaõ hoäi vaø hieän
tuôïng taâm sinh hoïc.
I. VEÀ SINH LYÙ TUOÅI DAÄY THÌ
Coù söï khaùc bieät veà tuoåi giöõa treû em trai vaø gaùi ñoái vôùi söï xuaát hieän cuûa nhöõng
daáu hieäu ñaàu tieân :
ÔÛ treû gaùi töø 10 – 12 tuoåi.
-
ÔÛ treû trai töø 12 – 14 tuoåi
-
1. Söï phaùt trieån sinh duïc ôû treû gaùi sôùm hôn vaø bao goàm :
Söï phaùt trieån cuûa tuyeán vuù, cuûa boä phaän sinh duïc, cuûa buoàng tröùng, vaø ñaëc bieät
xuaát hieän nhöõng kyø kinh nguyeät ñaàu tieân, ñaëc tröng cuûa tuoåi daäy thì ôû treû gaùi.
2. Söï phaùt trieån sinh duïc ôû treû trai :
Ñöôïc theå hieän ôû söï phaùt trieån cuûa tinh hoaøn, duông vaät taêng leân veà kích thuôùc,
loâng moïc ôû vuøng sinh duïc, vaø coù theå thaáy söï xuaát tinh ñaàu tieân trong luùc nguû.
3. Söï phaùt trieån cuûa cô theå ôû treû trai vaø gaùi luùc daäy thì bao goàm :
Veà caân naëng : caùc cô to ra, caùc xuông lôùn leân. Taêng sôùm ôû treû gaùi.
-
Veà chieàu cao : Luùc ñaàu phaùt trieån nhanh, sau ñoù chaäm laïi.
-
Veà noäi taïng : phoåi nôû ra (chuùng ta nhaän thaáy kieåu thôû suôøn treân ôû treû gaùi,
-
suôøn buïng ôû treû trai), daây aâm thanh (ngaén laïi ôû treû gaùi, daøi ra ôû treû trai),
“traùi kheá” to ra ôû treû trai. Gioïng noùi baét ñaàu coù nhöõng thay ñoåi, hôi khaøn
khaøn.
Nhu caàu veà naêng luôïng (khoaûng 3.500 cal/ngaøy), caû veà luôïng vaø chaát trong
-
caùc böõa aên. Cha meï caàn cuù troïng veà vaán ñeà dinh duôõng cuûa caùc chaùu trong
giai ñoaïn naøy.
Vieäc baøi tieát caùc chaát noäi tieát gia taêng duôùi söï ñieàu khieån cuûa heä thaàn kinh
-
trung öông. Vuøng haï ñoài, thuøy truôùc tuyeán yeân, tuyeán sinh duïc, coù moät vai
troø ñaëc bieät. Caùc noäi tieát toá sinh duïc nhö oestrogene taêng nhieàu ôû treû em gaùi
vaø testosteùrone ôû treû em trai.

22. II. TAÂM LYÙ CUÛA TUOÅI DAÄY THÌ :
Ñaây laø giai ñoaïn phaùt trieån ñaày nhöõng xaùo troän veà taâm lyù truôùc nhöõng yeáu toá
beân trong vaø beân ngoaøi :
1. Nhöõng yeáu toá beân ngoaøi laø :
Moâi tröôøng hoïc ñöôøng : Treû ñuôïc chuyeån töø tieåu hoïc qua trung hoïc cô sôû,
-
nghóa laø chuyeån töø moät thaày hoaëc moät coâ giaùo hieåu mình ñaày ñuû, sang hoïc
nhieàu thaày vaø nhieàu coâ ít hieåu mình. Luùc naøy keát quaû ôû tröôøng hoïc thöôøng
laø tieâu chuaån cuûa nieàm vui, phaàn thöôûng, tình thöông cuûa cha meï. Keát quaû
hoïc taäp khoâng toát thöôøng laøm cho treû khoå taâm vaø caûm thaáy coù toäi.
Moâi truôøng gia ñình : noùi chung thaùi ñoä cuûa cha meï thöôøng ñuôïc bieåu hieän
-
bôûi söï chaäm chaáp nhaän söï ñoäc laäp cuûa con. Quan heä cha meï – con caùi thay
ñoåi, gia ñình khoâng coøn laø nguoàn tham khaûo duy nhaát cuûa treû nöõa. Luùc naøy,
treû toø moø tìm hieåu cuoäc soáng qua nhieàu nguoàn khaùc nhö baïn beø, saùch baùo ...
treû trôû neân toát hay xaáu cuõng coù theå töø ñaây maø ra.
2. Nhöõng yeáu toá beân trong :
Tö duy logique phaùt trieån vaø coù tính chaát pheâ phaùn. Treû coù nhöõng suy nghó
-
ñoäc laäp, nhieàu luùc ngöôïc laïi vôùi suy nghó cuûa ngöôøi lôùn.
Söï phaùt trieån cuûa cô theå coù veû ñoät ngoät. Thöôøng thì ñoâi chaân phaùt trieån tröôùc
-
roài tieáp ñeán caùc phaàn coøn laïi cuûa cô theå. Treû coá tình che daáu, hoaëc lô ñeãnh,
suy tö, bí maät, hoaëc nhaïy caûm, hung haõn.
Ñaëc bieät treû gaùi cuõng nhö trai böôùc ñaàu yù thöùc veà cuoäc soáng tình duïc. Chuùng
-
xa laùnh hoaëc gaàn guõi nhau (tình yeâu treû con), thôøi ñieåm naøy thöôøng coù xu
höôùng ñoàng tình luyeán aùi xuaát hieän trong moät thôøi gian ngaén vaø sau ñoù thì
trôû laïi bình thöôøng.
3. Caùc moái quan heä ñoái vôùi ngöôøi lôùn trôû neân khoù khaên hôn :
Söï töï chuû cuûa treû ñöôïc cha meï ñaùnh giaù nhö söï thaát baïi cuûa mình vaø caøng lo
-
laéng hôn. Luùc naøy treû hieåu ñöôïc nhöõng ñieåm yeáu cuûa ngöôøi lôùn. Phaûi heát
söùc chuù yù ñeán vaán ñeà naøy ñeå coù thaùi ñoä ñuùng vôùi treû, khoâng laøm cho treû khoå
sôû.
Treû thöôøng bòa chuyeän hoang ñöôøng, noùi laùo khoe khoang, söûa ñieåm hoïc baï,
-
nghóa laø coù nhöõng haønh vi khoâng bình thöôøng. Noùi chung ñaây laø nhöõng roái
loaïn haønh vi thoaùng qua vaø seõ trôû laïi bình thöôøng khi treû lôùn leân trong moät
moâi tröôøng thuaän lôïi.
ÔÛ tuoåi daäy thì, treû vöøa laø treû con vöøa ñang thay ñoåi veà theå xaùc laãn tinh thaàn,
-
vöøa lôùn leân töø söï phuï thuoäc hoaøn toaøn vôùi cha meï töøng böôùc ñi ñeán söï töï
chuû.

23. Con ngöôøi vaø cuoäc soáng eâm thaám cuûa tuoåi thô bò phaù vôõ, vaø ñaây cuõng laø böôùc
khôûi ñaàu cho vieäc hình thaønh caùi toâi môùi, caùi con ngöôøi môùi ôû tuoåi daäy thì.
Ñeå keát luaän : Chuùng ta coù theå noùi laø khoâng chæ coù moät kieåu tuoåi daäy thì, maø laø
nhieàu kieåu. Vì vaäy vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà do treû ñaët ra phaûi luoân coù tính rieâng leû,
coù tính cuï theå cho töøng treû. Moâi tröôøng gia ñình heát söùc quan troïng. Ngöôøi lôùn caàn tìm
hieåu ñaày ñuû nhöõng thay ñoåi veà taâm sinh lyù cuûa treû trong giai ñoaïn naøy, luoân taïo ñieàu
kieän giuùp treû, vôùi tình thöông vaø söï toân troïng treû, ñeå nhaân caùch cuûa treû ñöôïc phaùt trieån
moät caùch haøi hoøa vaø toát ñeïp.

CHÖÔNG IV
XUNG ÑOÄT VAØ STRESS
I. XUNG ÑOÄT (CONFLICT, CONFLIT) :
1. Ñònh nghóa :
Xung ñoät laø moät tình traïng trong ñoù chuû theå bò giaèng co giöõa khuynh höôùng
-
veà nhaän thöùc vaø ñoäng cô ngöôïc chieàu nhau.
Theo phaân taâm hoïc, xung ñoät taâm lyù laø söï bieåu loä cuûa nhöõng ñoøi hoûi noäi taâm
-
khoâng theå dung hoøa ñöôïc, ñaëc bieät laø nhöõng xung naêng traùi ngöôïc nhau.
Xung ñoät taâm lyù coù theå ñöôïc theå hieän roõ neùt hay tieàm aån. Vai troø cuûa tình
duïc phaûi tieán ñeán vieäc giaûi quyeát söï xung ñoät coù tính quyeát ñònh, ñoù laø maëc
caûm oedipe.
2. Haäu quaû vaø vieäc giaûi quyeát xung ñoät :
N.E. Miller chia xung ñoät ra thaønh :
Xung ñoät tieán tôùi – tieán tôùi (approche – approche).
-

24. Xung ñoät neù traùnh – neù traùnh (eùvitement – evitement).
-
Xung ñoättieán tôùi – neù traùnh (approche - eùvitement)
-
Töø xung ñoät khoâng giaûi quyeát ñöôïc, thöôøng taïo ra söï lo haõi (angoisse).
Ñeå giaûi quyeát nhöõng xung ñoät, con ngöôøi coù theå söû duïng nhieàu bieän phaùp nhö
söï doàn neùn, söï chuyeån höôùng veà moät muïc tieâu thay theá, söï thaêng hoa…
Trong caùc chöùng nhieãu taâm, neáu chæ döøng laïi ôû trieäu chöùng, töùc laø haønh vi traù
hình, maø khoân ñi tìm moät xung naêng caên nguyeân, thì trò lieäu khoâng theå coù keát
quaû ñöôïc.
Xung ñoät laø söï ñaáu tranh giöõa caùc khuynh höôùng, caùc lôïi ích, xung ñoät khoâng
phaûi luoân luoân coù haïi, noù khoâng theå thieáu ñöôïc trong vieäc hình thaønh nhaân caùch.
II. STRESS :
Khôûi ñaàu, Stress (tieáng Anh) baét nguoàn töø chöõ La tinh “Stringere” coù nghóa laø
nghòch caûnh, baát haïnh (theá kyû).
1. Ñònh nghóa :
Stress laø “moïi ñaùp öùng cuûa cô theå tröôùc moïi yeâu caàu hay ñoøi hoûi taùc ñoäng
-
leân treân cô theå ñoù “ (H. Selye, 1976).
Stress laø “moät tình traïng caêng thaúng caáp dieãn ra cuûa cô theå bò baét buoäc phaûi
-
ñieàu ñoäng nhöõng toå chöùc phoøng veä cuûa noù ñeå ñöông ñaàu vôùi moät tình huoáng
ñe d5a” (J. Delay).
Trong caùc ñieàu kieän thoâng thöôøng, Stress laø moät ñaùp öùng thích nghi bình thöôøng
veà maët taâm lyù sinh hoïc vaø haønh vi.
2. Lyù thuyeát veà Stress :
2.1. Lyù thuyeát sinh lyù hoïc :
2.1.1. Theo Walker Cannon : phaûn öùng boû chaïy hay chieán ñaáu (flight or flight)
laø moät loaït bieåu hieän sinh lyù do vieäc tieát ra chaát noäi tieát cuûa ng
thöôïng thaän, goïi laø “chaát noäi tieát cuûa Stress” hay Adreùnaline.
2.1.2. Theo Hans Selye : Toaøn boä nhöõng phaûn öùng sinh lyù tröôùc nhöõng söï taán
coâng khaùc nhau laø “Hoäi chöùng thích nghi chung”. Tieáp ñoù coù khaû
naêng xuaát hieän moät beänh lyù cô theå hay caùi cheát. Söïc vieäc ñöôïc giaûi
thích bôûi söï hoaït hoùa cuûa nang thöôïng thaän tröôùc hieän töôïng Stress.
Hoäi chöùng thích nghi chung bao goàm 03 giai ñoaïn :

25. Giai ñoaïn baùo ñoäng hay soác : vôùi laàn xuaát hieän ñaàu tieân cuûa taùc nhaân gaây
-
Stress, cô theå coù moät soá ñeà khaùng thaáp hôn bình thöôøng trong moät thôøi gian
ngaén, vaø nhanh choùng huy ñoäng caùc nguoàn löïc phoøng veä.
Giai ñoaïn thích nghi hay phaûn khaùng : neáu caùc yeáu toá vöôït qua söï kieåm soaùt
-
cuûa cô theå, thì ñoøi hoûi guy ñoäng toång löïc vaø phaûi tieâu hao nhieàu nguoàn löïc
ñeå choáng traû.
Giai ñoaïn suy kieät : neáu caùc taùc nhaân coù tính chaát nghieâm troïng hay bò ruùr
-
ra khoûi moät caùch khoâng bình thöôøng thì cô theå seõ bò hao moøn theâm vaùc caùc
kho döï tröõ bò tieâu kieät. Söùc ñeà khaùng bò teâ lieät ñöa ñeán caùi cheát.
2.1.3. Thuyeát moâ hình taïng ñaëc bieät – Stress (Diathesis-stress model) : Thuyeát
naøy neâu leân söï töông taùc giöõa caùc yeáu toá baåm chaát vaø caùc yeáu toá thuùc
ñaåy. Parsons (1988) cho raèng söï thay ñoåi mang tính chaát bieán hoùa seõ
taïo ra söï choïn loïc ñoáivôùi caùc öùng xöû nhaèm giuùp caùc sinh vaät thích nghi
vôùi moâi tröôøng ñaày raãy taùc nhaân taïo Stress.
SÔ ÑOÀ STRESS – CÔN BEÄNH
Kích thích Yeáu toá baùo
Baåm chaát Beänh
taâm lyù xaõ hoäi tröôùc beänh
AÛnh höôûng cuûa Yeáu toá
moâi tröôøng di truyeàn
2.2. Lyù thuyeát taâm lyù – xaõ hoäi :
2.2.1. Thuyeát moâ hình chuyeån ñoäng taâm lyù :
Theo Freud, coù 02 loaïi lo haõi :
Lo haõi tín hieäu : ñaùp öùng ñoáivôùi moái lieân quan taùc nhaân gaây Stress, caêng
-
thaúng.

26. Lo haõi chaán thöông : mang tính baûn naêng hoaëc phaùt sinh töø beân trong, taïo ra
-
söï caêng thaúng ñeø naëng leân sinh hoaït noäi taâm (tröôùc caùc xung naêng tình duïc
vaø caùc baûn naêng hung haõn bò doàn neùn).
2.2.2. Thuyeát hoïc taäp :
Moâ hình ñieàu kieän hoùa kinh ñieån (Pavlov).
-
Moâ hình thao taùc coù ñieàu kieän (B.F. Skinner).
-
Kích thích khoâng ñieàu kieän (tieáng ñoäng to) cho ra ñaùp öùng khoâng ñieàu kieän.
Kích thích coù ñieàu kieän (con chuoät) luùc ñaàu coù theå ñöôïc xem laø kích thích môùi
meû hoaëc trung tính, sau ñoù seõ trôû thaønh ñieàu kieängaây lo haõi.
Veà maët chuû quan, con ngöôøi seõ tyraûi nghieäm caêng thaúng beân trong neáu ñöông
ñaàu vôùi moät söï kieän gaây sôï haõi. Neáu tình huoáng gaây stress laøm phaùt sinh lo haõi
ôû möùc ñoä cao khoâng theå xöû lyù ñöôïc thì seõ thuùc ñaåy öùng xöû traùnh neù hoaëc thaùo
chaïy.
2.2.3. Thuyeát xung ñoät :
Stress xuaát hieän khi ngöôøi daân khoâng coù vieäc laøm, khoâng coù nhaø ôû … stress
laø hieäu quaû cuûa caùc moái quan heä xaõ hoäi ít oån ñònh, cuûa ngheøo khoå, cuûa
quyeàn haïn thaáp keùm vaø thieáu keàm cheá caù nhaân.
2.2.4. Thuyeát moâi tröôøng sinh thaùi :
Stress xuaát hieän töø söï ñoâng ñuùc, oâ nhieãm, töø nhöõng ruûi ro ñoái vôùi söùc khoûe do
caùc tai bieán cuûa moâi tröôøng.
2.2.5. Thuyeát kieåm soaùt :
Coøn goïi laø thuyeát ñieàu khieån hoïc. Caùc sinh vaät töï ñieàu chænh baèng caùch ñoái
chieáu tình traïng hieän höõu vôùi moät heä quy chieáu naøo ñoù ñeå duy trì theá caân
baèng. Caùc quaù trình phaûn hoài seõ phaùt huy caùc dieãn bieán tích cöïc vaø ngaên
ngöøa caùc dieãn bieán tieâu cöïc, laøm giaûm thieàu stress hoaëcv ngaên ngöøa caùc taùc
nhaân gaây stress.
Löôïng thay ñoåi
A X
Söï kieän gaây stress Löôïng stress gia ñình

27. Tính keùm oån ñònh cuûa gia ñình vôùi stress
Nhaän thöùc cuûa gia ñình Söï thoáng Tính ñaùp
veà tính nghieâm troïng hôïp gia öùng gia
cuûa thay ñoåi ñình ñình
C B
Moâ hình stress gia ñình ABCX cuûa Hill coù söûa ñoåi
Nguoàn : Phoûng theo Mc Cubbin vaø Patterson (1983)
3. Stress gia ñình :
Gia ñình ñöôïc xem nhö moät heä thoáng bao goàm nhöõng ngöôøi ñöôïc lieân keát vôùi
nhau thoâng qua tình thöông, söï töông taùc vaø phuï thuoäc laãn nhau. Stress trong
gia ñình laøm taêng söï nhaïy caûm cuûa caùc thaønh vieân theo söï ñau khoå veà theå chaát
vaø tinh thaàn, phaù vôõ tính haøi hoøa vaø caáu truùc cuûa gia ñình (heä keùm thích nghi).
3.1. Reuben Hill (1949) ñeà xuaát moâ hình ABCX :
A : Söï kieän.
-
B : Nguoàn löïc gia ñình ñaùp öùng vôùi khuûng hoaûng.
-
C : Nhaän thöùc cuûa gia ñình veà söï kieän.
-
X : Khuûng hoaûng.
-
3.2. David Kein (1983) ñöa ra lyù thuyeát : Stress – Khuûng hoaûng – öùng phoù
(SCC, Stress – Crisis – Coping) :
Coù 5 giai ñoaïn chuyeån tieáp chính cuûa gia ñình coù theå gaây ra stress (Fosson,
1988) :
Thaønh laäp moät ñôn vò gia ñình môùi.
-
Coù theâm caùc thaønh vieân môùi.
-
Chia caùch caùc thaønh vieân khoûi ñôn vò gia ñình.
-
Maát ñi moät thaønh vieân.
-
Tan raõ ñôn vò gia ñình.
-
4. Chieán löôïc öùng phoù vôùi stress :
Theo Matherny, coù 02 loaïi öùng phoù :
4.1. ÖÙng phoù döï phoøng (Preventive coping) :

28. Neù traùnh caùc taùc nhaân gaây stress thoâng qua vieäc thích nghi trong cuoäc soáng.
-
Thích nghi vôùi caùc möùc ñoøi hoûi.
-
Caùc kieåu öùng xöû laøm giaûm nguy cô taïo ra stress.
-
Taïo ra caùc nguoàn löïc öùng phoù.
-
4.2. ÖÙng phoù choáng cöï (Combative coping) :
Giaùm saùt caùc taùc nhaân gaây stress vaø caùc trieäu chöùng.
-
Saép xeáp caùc nguoàn löïc nhaèm öùng phoù höõu hieäu.
-
Taán coâng caùc taùc nhaân gaây stress, ñaåy luøi yù nghó töï “ñaàu haøng” vaø giöõ ñöôïc
-
tinh thaàn côûi môû cho nhöõng löïa choïn thích hôïp.
Dung naïp caùc taùc nhaân gaây stress. “Caáu truùc laïi nhaän thöùc nhaèm vöùt boû …
-
moät keá hoaïch gaây nhieãu taâm thoâng qua vieäc ñaùnh giaù laïi tính nghieâm troïng
cuûa caùc ñoøi hoûi veà caùc haïn cheá nguoàn löïc cuûa baûn thaân”.
Haï thaáp möùc kích ñoäng.
-
Nhö vaäy, trong Stress bình thöôøng, söï ñaùp öùng laø thích hôïp vaø giuùp cho caù theå
phaûn öùng ñuùng nhaèm taïo ra moät caân baèng môùi sau khi chòu taùc ñoäng cuûa söï
kieän. Coøn trong Stres beänh lyù, khaû naêng ñaùp öùng cuûa caù theå toû ra khoâng ñaày ñuû,
khoâng thích hôïp vaø khoâng theå ñem laïi söï caân baèng môùi. Cho neân tieáptheo ñoù
seõ coù nhöõng roái loaïn xuaát hieän vì caùc maët taâm thaàn, cö xöû hay haønh vi taïm thôøi
hoaëc keùo daøi.


29. CHÖÔNG VII
Y HOÏC TAÂM THEÅ
(Meùdicine psychosomatique)
I. ÑÒNH NGHÓA :
“Taâm theå” coù yù nghóa laø moät roái loaïn thöïc theå maø trong nguoàn goác cuûa noù aån
chöùa moät yeáu toá taâm lyù, khoâng phaûi moät caùch ñoàng thôøi, maø laø moät söï ñoùng goùp chính
yeáu vaøo vieäc hình thaønh beänh.
Margolin vaø Kaufman : “Ñaây laø moät caùch tieáp caän coù tính thao taùc ñoái vôùi lyù
thuyeát vaø thöïc haønh y hoïc, trong ñoù caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa boä maùy taâm lyù ñöôïc
xem nhö moät bieán coá cuûa söùc khoûe vaø beänh taät, ví duï nhö sinh lyù hoïc vaø beänh lyù hoïc”.
Nhöõng thay ñoåi cuûa ñôøisoáng taâm lyù (caûm xuùc hay ñuùng hôn laø nhöõng xung ñoät)
caáp tính hoaëc maõn tính, yù thöùc hoaëc voâ thöùc ñeàu coù taùc duïng gaây beänh (effet
pathogeøne).
Qua caùc kinh nghieäm laâm saøng vaø caùc thöû nghieäm, ngöôøi ta nhaän thaáy laø taùc
duïng gaây beänh cuûa nhöõng xung ñoät taâm lyù vaø nhöõng thay ñoåi trong cuoäc soáng xaõ hoäi
aûnh höôûng chuû yeáu vaøo moät soá lónh vöïc cuûa beänh lyù hoïc noùi chung.
Roái loaïn taâm theå ñoái laäp töøng ñieåm moät vôùi trieäu chöùng chuyeån hoaùn cuûa
hysterie, vì ôû ñaây coù moät toån thöông thöïc theå, khoâng coù khaû naêng ñaûo ngöôïc tình theá
moät caùch ñôn giaûn, khoâng coù cô quan ñöôïc choïn ñieåm tröôùc. Moät vuøng naèm giöõa roái
loaïn taâm theå vaø hysterie, ñoù laø côn ñau do caên nguyeân taâm lyù, roái loaïn hoaït ñoäng tình
duïc, roái loaïn noäi tieát, chuû yeáu laø chaát noäi tieát sinh duïc.
II. LÒCH SÖÛ CUÛA KHAÙI NIEÄM TAÂM THEÅ TRONG Y HOÏC :
Tröôøng phaùi Cos vaø Hippocrate :
-
Ñoái töôïng cuûa y hoïc laø ngöôøi beänh trong söï toaøn veïn cuûa noù.
Ngöôøi beänh coù moät khí chaát vaø moät lòch söû rieâng.
Côn beänh laø söï phaûn öùng cuûa caù theå tröôùc nhöõng xaùo troän beân ngoaøi hay beân
trong.
Muïc tieâu cuûa trò lieäu laø taïo laïi cho ngöôøi beänh söï haøi hoøa ñaõ maát ñi ñoái vôùi moâi
tröôøng vaø baûn thaân.

30. Ñaây laø moât quan ñieåm coù tính toång hôïp vaø naêng ñoäng
Tröôøng phaùi Cnide vaø Galien :
-
Côn beänh coù söï toàn taïi ñoäc laäp.
Nguoàn goác cuûa beänh laø moät toån thöông giaûi phaãu laâm saøng.
Muïc ieâu cuûa trò lieäu laø ñònh vò toån thöông cuûa cô theå, vaø neáu coù theå taùch laáy noù
ra.
Ñaây laø moät quan ñieåm tích cöïc vaø cô hoïc.
Nhö vaäy ñeán cuoái theá kyû 19 vaø ñaåu theá kyû 20, ngöôø beänh ñöôïc chia thaønh voâ soá
chuyeân khoa. Ñaây laø thôøi kyø cuûa giaûi phaãu beänh lyù hoïc, vi truøng hoïc, sinh hoïc phaân töû
…
Vaø töø nhöõng thaäp nieân 20 cuûa theá kyû 20, laïi coù moät söï trôû veà vôùi tröôøng phaùi
taâm theå. Môû ñöôøng cho tröôøng phaùi naøy laø Paracelse, cuøng vôùi nhöõng nhaø laâm saøng
Phaùp theá kyû 19, Trousseau vôùi “nhöõng ñam meâ cuûa taâm hoàn”.
Tröôùc ñoù Mesmer (1734 – 1815) ñaõ nghieân cöùu töø tröôøng sinh vaät (thoâi mieân)
vaø ñaõ cho thaáy khaû naêng ñieàu trò taâm lyù cuûa moät soá beänh veà theå chaát. Tröôøng phaùi
Mesmer ñaït ñeán ñænh cao sau naêm 1850 vôùi Charcot (1825 – 1983) ñoái vôùi Hysterie vaø
tröôøng phaùi Nancy vôùi thuaät thoâi mieân. Chöõ “taâm theå” ñöôïc Heiroth söû duïng laàn ñaàu
vaøo naêm 1818.
Freud luoân nhaán maïnh ñeán söï ñan xen giöõa taâm lyù vaø sinh hoïc (lyù thuyeát veà
nhöõng xung ñoäng).
Y hoïc taâm theå ñöôïc tieáp tuïc phaùt trieån bôûi nhöõng nhaø phaân taâm Myõ : Felix
Deutsch (1927), Alexander, Dunbar, tröôøng phaùi Chicago (Weiss, English, Cobb,
Grinker …) chuû yeáu nghieân cöùu veà caùc hình daùng nhaân caùch ñaëc tröng (Profils de
personnaliteù specifique).
Tröôøng phaùi taâm theå Paris (Marty, de M’Uzan vaø Fain) nghieân cöùu lyù thuyeát veà
kinh teá taâm theå. Nghóa laø beänh taät ñöôïc xem nhö söï keát hôïp giöõa moät raïn nöùt trong toå
chöùc caù theå, moät söï taán coâng gaây xaùo troän töø beân ngoaøi hoaëc beân trong, vaø moät khaû
naêng töông ñoái to lôùn trong vieäc saép xeáp laïi.
Nhöõng keát quaû thöïc nghieäm cuõng nhö nhöõng tìm toøi lyù thuyeát cuõng ñaõ ñoùng goùp
raát nhieàu vaøokhuynh höôùng taâm theå cuûa y hoïc nhö :
Lyù thuyeát veà Gestalt coøn goïi laø taâm lyù hoïc hình theå. Khaùi nieäm veà söï “toaøn
-
veïn taâm lyù”. Grinker cuõng bò aûnh höôûng cuûa tröôøng phaùi naøy.
Hieän töôïng luaän (phenomenologie) cuûa Husseri vaø heidegger : söï phaân tích
-
hieän sinh (analyse existentielle) vôùi nhöõng coá gaéng ñeå vöôït khoûi khaùi nieäm
cô hoïc nhò nguyeân cuûa Descartes vaø ñaët neàn taûng treân nhöõng ñònh ñeà trieát
hoïc.
Taâm lyù hoïc sinh vaät thöïc nghieäm : nghieân cöùu taäp tính joïc veà nhöõng haønh vi
-
xaõ hoäi cuûa nhöõng chuûng loaïi thuù vaät soáng trong moâi tröôøng töï nhieân (baûn
naêng vaø caáu truùc ñôøi soáng xaõ hoäi).

31. Thuyeát phaûn xaï cuûa Palov vaø thuyeát haønh vi cuõng ñi saâu nghieân cöùu moái
-
töông quan taâm lyù theå chaát.
Lyù thuyeát veà Stress cuûa Selye : khaùi nieäm veà beänh do roái loaïn thích nghi.
-
Taâm lyù xaõ hoäi hoïc vaø xaõ hoäi hoïc cuõng coù nhöõng ñoùng goùp cho khuynh
-
höôùng taâm theå.
“Söï tieáp caän taâm theå khoâng heà loaïi boû nhöõng vaán ñeà sinh lyù hoïc, maø chæ chuù yù
ñeán vai troø cuûa caûm xuùc. Nhö vaäy khoâng coù nghóa laø tìm hieåu theå xaùc ít hôn maø
chæ coù nghóa laø tìm hieåu hôn nöõa taâm lyù con ngöôøi”. (Weiss vaø English).
III. YÙ NGHÓA CUÛA TRIEÄU CHÖÙNG TAÂM THEÅ :
George Groddeck : öùng duïng vaøo y hoïc taâm theå moâ hình nghieân cöùu thöïc
-
theå cuûa hysterie cuûa Freud. “Caùi aáy” laø löïc ñaåy cong ngöôøi hoaït ñoäng, laøm
cho con ngöôøi “suy nghó, lôùn leân, maïnh khoûe vaø beänh hoaïn, noùi toùm laïi laø
cho con ngöôøi soáng”. Khaùi nieäm veà giaûi phaãu hoïc huyeàn töôûng song song
vôùi giaûi phaãu hoïc khoa hoïc.
Oierre Marty : tính quyeát ñònh cuûa nhieàu yeáu toá coù söï tham gia sinh hoïc
-
maïnh meõ, vôùi söï thaän troïng trong vaán ñeà “choïn” cô quan vaø chöùc naêng bò
beänh.
IV. ROÁI LOAÏN CHÖÙC NAÊNG DO ROÁI LOAÏN CAÛM XUÙC :
Xung ñoät caûm xuùc laø nhöõng “stress” taâm lyù nhö :
Giaûn nôõ ñoäng maïch : ñaøn oâng hay ñaøn baø ñeàu ñoû maët khi ñöùng tröôùc moät
-
tình theá ñaùng hoå theïn. Giaõn ñoäng maïch naõo vaø maøng naõo coù theå gaây ra
nhöõng côn nhöùc ñaàu caûm xuùc.
Co thaét ñoäng maïch : söï hoaûng sôï hay moät tình theá lo haõi coù theå gaây ra co
-
thaét ñoäng maïch ôû da.
Taêng xuaát tieát : raát hieám gaëp ngöôøi ñaøn oâng khoâng bieát khoùc khi gaëp moät
-
tình theá thaät söï caûm ñoäng.
Coù theå xem nhöõng bieåu hieän sinh lyù treân nhö nhöõng cô cheá phoøng veä cuûa cô
theå.
Caùm xuùc coù theå xuaát hieän do moät tình theá bò ñe doïa naëng neà hoaëc moät xung ñoät
yù thöùc. Coù luùc nhöõng xung ñoät ñöôïc laäp ñi laäp laïi maø ngöôøi beänh khoâng yù thöùc
ñöôïc vaø chæ bieåu hieän baèng nhöõng roái loaïn veà sinh lyù.
V. BIEÅU HIEÄN TAÂM THEÅ ÔÛ TREÛ EM :
Tuoåi thô thaät söï laø “tuoåi vaøng son cuûa taâm theå” (Mazet vaø Houzel).
Cô theå ñöôïc treû em söû duïng moät caùch öu tieân ñeå theå hieän caûm xuùc cuûa noù (vui
möøng, töùc giaän, ñieân loaïn).
Spitz ñöa ra khaùi nieäm “beänh do ñoäc toá taâm lyù” (maladie psychotoxique) lieân
quan ñeán nhöõng thaùi ñoä khoâng phuø hôïp cuûa ngöôøi meï, ñoái laäp vôùi khaùi nieäm

32. “beänh taät do thieáu thoán” (maladie de carence) lieân quan ñeán söï chaêm soùc khoâng
ñaày ñuû cuûa ngöôøi meï.
Trong caùc bieåu hieän taâm theå ôû treû em, chuùng ta thöôøng thaáy nhöõng yeáu toá nhö
sau :
Vieäc khoâng coù khaû naêng giao tieáp baèng ngoân ngöõ, söï non nôùt veà vaänñoäng vaø
-
söï phuï thuoäc vaøo nhieàu ngöôøi khaùc laøm cho treû phaûi bieåu loä caûm xuùc cuûa noù
qua cô theå.
Duø nhöõng tieàn ñeà sinh hoïc nhö theá naøo ñi nöõa, nhöõng roái loaïn taâm theå sôùm
-
chæ coù theå hieåu ñöôïc khi naøo ta chuù yù ñeán hoaït ñoäng cuûa caáp meï – con.
Neàn y hoïc taâm theå ñöôïc höôùng veà coäng ñoàng vaø xaõ hoäi. Noù bao haøm moät khía
caïnh xaõ hoäi hoïc. Ngöôøi beänh ñöôïc xem nhö moät caù theå toaøn dieän. Y hoïc taâm
theå naèm ôû vuøng giôùi haïn giöõa nhieãu taâm vaø loaïn taâm.

PHAÀN HAI
TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC VAØ CUOÄC SOÁNG

33. CHÖÔNG I
TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC ÔÛ CAÙC LÖÙA TUOÅI
I. TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC TUOÅI THÔ :
Nhöõng vaán ñeà taâm lyù beänh hoïc tuoåi thô thöôøng bò ñaùnh giaù thaáp. Nhöng khaùc
vôùi ngöôøi lôùn, treû em coù theå thay ñoåi vaø lôùn leân nhanh choùng, vaø nhöõng vaán ñeà taâm lyù
nghieâm troïng coù theå vöôït qua, ñoâi khi raát nhanh neáu chuùng ñöôïc chaêm lo sôùm vôùi söï
hôïp taùc cuûa cha meï vaø nhöõng ngöôøi xung quanh.
1. Baûn chaát nhöõng vaán ñeà cuûa tuoåi thô :
Söï phaùt trieån taâm lyù bình thöôøng cuûa treû em tuøy thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän
soáng trng nhöõng naêm thaùng maø noù lôùn leân. Treû em caûm nhaän raát sôùm tình caûm cuûa cha
meï hay ngöôøi thaân chaêm lo cho noù.
Muoán lôùn leân, treû em phaûi noäi phoûng (introkection) taát caû nhöõng gì maø ngöôøi
lôùn coù yù thöïc hieän vaø hình aûnh cuûa chính nhöõng ngöôøi lôùn ñoù.
Nhöõng vaán ñeà cuûa tuoåi thô thöôøng gaëp nhö : söï töông taùc giöõa nhöõng trôû ngaïi
cho söï phaùt trieån taâm lyù töø nhöõng xung ñoät xaâu xa giöõa cha meï, vaø nhöõng trôû ngaïi do
nhöõng phaûn öùng töø chính baûn thaân treû em.
2. Nhöõng vaán ñeà gaàn guõi cuûa söï phaùt trieån bình thöôøng :
Khoùc la keùo d aøi (söï lo haõi ôû meï)
-

34. Nhöõng côn aùc moäng (12 – 18 thaùng : tö theá traàm nhöôïc : 5 – 6 tuoåi : maëc
-
caûm oedipe).
Nhöõng côn giaän döõ (daáu hieäu cuûa söï meät nhoïc, söï huït haånbg tình caûm).
-
Ñaùi daàm treân 4 tuoåi (xung ñoät noäi taâm)
-
Haønh vi coù vaán ñeà : hung haêng, noùi doái, aên caép (caàn nghó ñeán nhöõng ñoäng
-
cô saâu xa).
3. Taâm lyù beänh hoïc tuoåi thô :
Dò taät baåm sinh vaø khoù khaên trong söï phaùt trieån : moät toån thöông naõo nheï
-
(MBD : Minimal Brain Damage) luùc sanh hoaëc sau ñoù coù theå gaây ra chaäm
phaùt trieån, khuynh höôùng xung ñoät, roái loaïn öùng xöû, ñoäng kinh.
Roái loaïn do beänh thöïc theå : vieâm naõo thöôøng ñöa ñeán söï baát oån (instabiliteù)
-
nhieàu maët. Suy dinh döôõng thöôøng ñöa ñeán voâ caûm (apathie) vaø chaäm phaùt
trieån.
Roái loaïn taâm theå : nhö chaøm, suyeån, roái loaïn tieâu hoùa nhaèm “traùnh” nhöõng
-
trieäu chöùng taâm lyù.
Roái loaïn taâm thaàn ôû treû em : ñònh vò taâm lyù (fixation) sôùm do nhöõng xung
-
ñoät noäi taâm thöôøng ñöa ñeán chöùng töï toûa, hoang töôûng.
Tình traïng traàm nhöôïc ôû treû em : töø nhöõng xung ñoät do taùch bieät, do maát ñoái
-
töôïng laøm naëng theâm tö theá traàm nhöôïc. Thöôøng ñöa ñeán : chaäm tieáp thu, öùc
cheá trong troø chôi, lo haõi veà caùi cheát …
Loaïn tính ôû treû em : khi coù moät söï ñaàu tö chuyeân bieät quaù möùc cho söï thoûa
-
maõn moät xung naêng töøng phaàn (mieäng, haäu moân, döông vaät).
Nhieãu taâm ôû treû em : gaén lieàn vôùi maëc caûm oedipe vaø maëc caûm bò thieán (cô
-
cheá aùm sôï, hysteri, aùm aûnh).
Neáu söï phaùt trieån taâm lyù cuûa treû em coù vaán ñeà, caùi quan troïng laø chòu khoù laéng
nghe ñeå tìm hieåu. Treû em bieåu loä theo kieåu cuûa noù vaø theo khaû naêng cuûa noù. Chuùng ta
caàn bieát caùch giao tieáp vôùi treû.
II. TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC TUOÅI THIEÁU NIEÂN :
Tuoåi thieáu nieân laø giai ñoaïn cuoái cuøng trong vieäc hình thaønh nhaân caùch. Nhöõng
thay ñoåi trong caáu truùc nhaân caùch coøn coù theå dieãn ra moät khi tuoåi thieáu nieân chöa keát
thuùc.
1. Baûn chaát nhöõng vaán ñeà cuûa tuoåi thieáu nieân :
Giai ñoaïn aån taøng thöôøng keát thuùc luùc 11 tuoåi, vaø döôùi söùc eùp cuûa nhöõng
-
thay ñoåi thöïc theå vaø taâm lyù, treû xaây döïng nhaân caùch cuûa mình.
Vaán ñeà ñaët ra laø nhöõng xung ñoät trong vieäc thoáng nhaát baûn thaân, trong vieäc
-
taùch bieät daàn vôùi cha meï vaø vôùi chính tuoåi thô cuûa treû. Nhöõng caêng thaúng
kieåu oedipe ñöôïc hoaït hoùa trôû laïi theo söï tröôûng thaønh veà tình duïc.

35. ÔÛ moãi giai ñoaïn nhöõng xung ñoät ñoù coù theå noåi leân vaø ngaên caûn tieán ñeán
-
tuoåi tröôûng thaønh.
2. Nhöõng vaán ñeà gaàn guõi vôùi söï phaùt trieån bình thöôøng :
Khoâng coù tuoåi thieáu nieân khoâng coù caêng thaúng, ít nhaát cuõng töøng ñôït, töø beân
trong laãn töø beân ngoaøi.
Tính khí lo aâu : vôùi nhöõng lo laéng trong nhöõng giôùi haïn bình thöôøng veà vaán
-
ñeà tình duïc, nhöõng côn aùc moäng, traïng thaùi deã bò kích ñoäng khoâng coù lyù do
roõ raøng …
Tính khí raàu ró : vôùi caûm giaùc gaàn nhö traàm nhöôïc, nghi ngôø veà baûn thaân, veà
-
giaù trò cuûa mình.
Co laïi töøng phaàn : nghieàn ngaãm beân trong, töø choái giao tieáp …
-
Caêng thaúng veà tình duïc : toø moø, tìm kieám thoâng tin, thuû daâm, tìm baïn …
-
YÙ muoán thaêng hoa : khaúng ñònh baûn thaân trong caùc cuoäc tranh taøi, hoaït ñoäng
-
nhaân ñaïo.
3. Taâm lyù beänh hoïc cuûa tuoåi thieáu nieân :
Taät nguyeàn vaø tuoåi thieáu nieân : gia taêng nhöõng caêng thaúng beân trong, vôùi
-
nhöõng giai ñoaïn khuûng hoaûng, caêng thaúng, boû troán, taán coâng, traàm nhöôïc.
Chính söï naâng ñôõ tình caûm laø bieän phaùp giaûi quyeát toát nhaát nhöõng rình caûnh
-
khoù khaên.
Roái loaïn taâm theå : vôùi söï co laïi töøng phaàn, söï ñau ñôùn veà theå xaùc, nhöõng
-
caêng thaúng beân trong. Phaûi phaân bieät caùc vaán ñeà naûy sinh : lo haõi, khuynh
höôùng öu beänh (hypocondrie), ñaëc bieät chöùng chaùn aên do taâm lyù (anorexie
mentale) ôû treû gaùi.
Roái loaïn taâm thaàn ôû thieáu nieân :
-
Söï co laïi traàm nhöôïc, côn hoang töôûng caáp (bouffeùs deùlirantes), daáu hieäu
thieáu hoøa hôïp hoaëc hoang töôûng paranoia coù theå ñöa ñeán taâm thaàn phaân lieät.
Tình traïng giôùi haïn (eùtats-limites) ôû tuoåi thieáu nieân : khuynh höôùng nghieän
-
ma tuùy, nghieän röôïu, ñoàng tình luyeán aùi, baùi vaät (feùtichsme), xung ñoäng hay
traùi tính traùi neát (caracteùriel).
Tình traïng traàm nhöôïc ôû tuoåi thieáu nieân : raàu ró vaø co laïi nhieàu hôn nhöõng
-
töông ñöông traàm nhöôïc, möu toan töï töû.
4. Nhieãu taâm cuûa thieáu nieân :
Nhieãu taâm lo haõi
-
Nhieåu taâm Hysteri (daáu hieäu chuyeån hoaùn)
-
Nhieãu taâm aùm sôï (lieân quan ñeán boái caûnh xaõ hoäi, vaên hoùa hay vaät chaát)
-
Nhieãu taâm aùm aûnh.
-

36. III. TAÂM LYÙ BEÄNH HOÏC TUOÅI GIAØ :
Nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi ngaøy caøng nhieàu trong taát caû caùc nöôùc, vì tuoåi thoï ñöôïc
keùo daøi. Vaán ñeà ñaët ra laø chaát löôïng cuûa cuoái ñôøi vaø hình töôïng cuûa nhöõng ngöôøi lôùn
tuoåi veà cuoái ñôøi cuûa hoï.
1. Baûn chaát nhöõng vaán ñeà taâm lyù cuûa tuoåi thöù ba :
Ngöôøi lôùn tuoåi trôû laïi “tuoåi thô cuûa hoï” (söï phuï thuoäc)
-
Giaø ñi nghóa laø bò baét buoäc soáng vôùi nhöõng taùch bieät, nhöõng chia ly. Söï chia
-
ly toái cao laø caùi cheát, caùi cheát cuûa baûn thaân mình.
Nhöõng lo haõi veà caùi cheát, veà nhöõng maát maùt khoâng haøn gaén ñöôïc trôû neân
-
ngaøy caøng naëng neà hôn vaø thöû thaùch nhaân caùch moät caùch quyeát lieät.
2. Nhöõng vaán ñeà gaàn guõi vôùi söï giaø nua bình thöôøng :
Moät sö suy giaûm taâm lyù nheï xuaát hieän daàn (hay queân, khoù taäp trung).
-
Lo haõi traàm nhöôïc vöøa (tính khi thay ñoåi töø höng caûm thaáp cho ñeán maát
-
höùng thuù ñoái vôùi nhöõng thaêng hoa, ñeán söï phuï thuoäc vaøo gia ñình hay
nhöõng ñoà vaät).
Söï töï veä maïnh hôn heo kieåu khoù tính (deã bò kích thích, thieáu kieân nhaãn …),
-
kieåu aùm aûnh hay paranoia, hay nghieän ngaäp.
3. Taâm lyù beänh hoïc tuoåi giaø :
Suy giaûm taâm lyù naëng : gaây ra nhöõng “toäi” khoâng theå hieåu ñöôïc ñoái vôùi
-
nhaân caùch tröôùc kia, hay beänh caûnh sa suùt tuoåi giaø (deùmence seùnile).
Tình traïng traàm nhöôïc naëng : luù laãn, hoang töôûng (tri giaùc lô mô, maá phöông
-
höôùng …), traàm nhöôïc thoaùi trieån töøng ñôït keùo d aøi, yù töôûng töï töû.
Töï veä beänh lyù : haønh vi traùi tính traùi neát, aùm aûnh, sôï bò truy haïi
-
(perceùcution), haønh vi xung ñoäng öu beänh, nghieän röôïu, nghieän ma tuùy.
4. Vaán ñeà chaån ñoaùn vaø ñieàu trò :
Moät chaån ñoaùn chính xaùc raát quan troïng vì noù cho pheùp phaân bieät nhöõng
-
beänh thöïc theå vôùi nhöõng roái loaïn taâm lyù.
Trong ñieàu trò neân söû duïng vôùi nhöõng haøm löôïng vöøa nhöõng thuoác nhö taân
-
döôïc, an thaàn nheï, choáng traàm nhöôïc.
Moät söï naâng ñôõ veà tình caûm vaø söï coù maët thöôøng xuyeân coù theå giuùpgiaûi toûa
-
nhöõng lo haõi bò boû rôi.
Veà phöông dieän phoøng beänh, caàn toå chöùc nhieàu hoaït ñoäng vaên hoùa, ngheä thuaät,
vôùi moät ñaïo lyù soáng coå truyeàn taïo neân moät söï quaân bình haät söï cho tuoåi giaø.


37. CHÖÔNG II
BIEÅU HIEÄN ROÁI LOAÏN CUÛA TAÂM THAÀN
1. Roái loaïn caûm giaùc vaø tri giaùc :
1.1. Taêng caûm giaùc : Maøu saéc röïc rôõ, muøinoàng naëc.
1.2. Giaûm caûm giaùc : Khoâng roõ reät, xa xaêm.
1.3. Loaïn caûm giaùc baûn theå (ceùnesttopathia) : noùng ran trong ngöôøi, caáu xeù
trong ruoät, ñieän giaät trong oùc.
1.4. Aûo töôûng (illusion) : tri giaùc sai laàm veà caùc ñoáitöôïng coù thaät trong thöïc
teá khaùch quan (ví duï : aùo treo treân töôøng gioáng ngöôøi ñang ñöùng, nhìn
daây thöøng töôûng raén).
1.5. Aûo giaùc (hallucination) : Tri giaùc nhö coù thaät veà moät söï vaät, moät hieän
töôïng khoâng heà coù trong thöïc teá khaùch quan.
1.5.1. Aûo giaùc thoâ sô vaø phöùc taïp :
- Aûo giaùc thoâ sô : khoâng coù caáu keát roõ neùt.
- Aûo giaùc phöùc taïp : coù hình töôïng roõ raøng vaø sinh ñoäng.
1.5.2. Aûo giaùc thaät, aûo giaùc giaû :
- Aûo giaùc thaät : ngöôøi beänh tieáp nhaän aûo giaùc nhö coù thaät trong
thöïc taïi, khoâng phaân bieät ñöôïc aûo giaùc vôùi söï thaät.

38. - Aûo giaùc giaû : khu truù trong ???, töø trong cô theå phaùt ra, beänh nhaân
nhaän thöùc aûo giaùc trong yù nghó cuûa mình.
1.5.3. Aûo giaùc chia theo giaùc quan :
Aûo thanh : tieáng noùi co theå laø noùi moät mình hay laø noùi vôùingöôøi
-
beänh (aûo thanh bình phaåm, aûo thanh meänh leänh)
Aûo thò : kích thöôùc cô theå gioáng nhö töï nhieân hay coù theå lôùn leân
-
(aûo thò khoång loà : macroposia) hay nhoû ñi (aûo thò tí hon :
microposia). Aûo thò coù theå sinh ñoäng hoaëc baát ñoäng. Noäi dung cuûa
aûo thò coù theå laøm cho ngöôøi beänh say meâ ngoài nhìn moät caùch
thích thuù hoaëc ngô ngaùc, baøng hoaøng, sôï haõi.
Aûo giaùc noäi taïng (visceral hallucination) : caûm thaáy roõ raøng trong
-
ngöôøi coù nhöõng dò vaät, nhöõng sinh vaät.
1.5.4. Aûo giaùc sô ñoà theå (trouble of body schema) : tri giaùc sai laàm veà
hình theå vaø kích thöôùc cuûa thaân theå mình (lôùn leân, daøi ra, ngaén
laïi).
2. Roái loaïn caûm xuùc :
2.1. Giaûm caûm xuùc :
Giaûm khí saéc (hypothymia) : buoàn raàu, uû ruû.
-
Voâ caûm (apathia) : thôø ô döûng döng vôùi taát caû nhöõng vieäc gì xaûy ra xung
-
quanh.
2.2. Taêng caûm xuùc :
Caûm xuùc khoâng oån ñònh (labile) : töø vui sang buoàn, töø khoùc sang cöôøi.
-
Caûm xuùc say ñaém (etasy) : taêng caûm xuùc maïnh coù tính chaátnhaát thôøi.
-
Khoan khoaùi (europhobia) : thaáy moïi vaät xung quanh ñeàu hôïp vôùi loøng mình
-
neân cöôøi noùi moät caùch thích thuù.
2.3. Roái loaïn caûm xuùc khaùc :
Caûm xuùc hai chieàu (ambivalence) : vöøa thích vöøa khoâng thích.
-
Caûm xuùc traùi ngöôïc (paradixical) : nhaän ñöôïc tin vui thì buoàn raàu.
-
3. Roái loaïn tö duy :
3.1. Roái loaïn hình thöùc tö duy :
3.1.1. Phaân chia theo nhòp ñoä nhanh :
Tö duy phi taùn (fight of ideas) : quaù trình lieân töôûng raát nhanh, chuû ñeà luoân
-
luoân thay ñoåi theo taùc ñoäng beân ngoaøi.
Tö duy doàn daäp (accelerated thinking) : nhöõng yù nghó xuaát hieän doàn daäp
-
ngoaøi yù muoán.

39. Noùi hoå loán (logorrhea) : noùi luoân moàm, noäi dung voâ nghóa.
-
3.1.2. Phaân chia theo nhòp ñoä chaäm :
Tö duy chaäm chaïp (bradypsychia) : suy nghó khoù khaên, noäi dung ñôn ñieäu,
-
ngheøo naøn.
Tö duy ngaét quaõng (barrage) : doøng yù töôûng bò ngaét quaõng khi ñang noùi.
-
Tö duy lai nhai (circumstantial thinking) : keå moät caùch tæ mæ nhöõng chi tieát
-
thöù yeáu vaø raát khoù chuyeån sang noäi dung chuû yeáu.
Tö duy kieân ñònh (perseverance) : laäp ñi laäp laïi moät chuû ñeà nhaát ñònh.
-
3.1.3. Phaân chia theo hình thöùc phaùt ngoân :
Noùi moät mình (monologue).
-
Noùi tay ñoâi (dialogue).
-
Noùi laëp laïi (palilalia) : khoâng ai hoûi cuõng cöù noùi.
-
Nhaïi lôøi (echolalia) : chæ laëp laïi caâu hoûi.
-
3.2. Roái loaïn noäi dung tö duy :
3.2.1. Ñònh kieán (fixed idea) : yù töôûng quaù ñang veà nhöõng söï kieän thöïc teá.
3.2.2. Hoang töôûng (delusion) : tin töôûng vöõng chaéc vaø nhöõng yù töôûng phaùn
ñoaùn sai laàm.
Hoang töôûng suy ñoaùn :
-
Hoang töôûng lieân heä
•
Hoang töôûng bò haïi
•
Hoang töôûng bò chi phoái
•
Hoang töôûng ghen tuoâng
•
Hoang töôûng töï buoäc toäi
•
Hoang töôûng nghi beänh
•
Hoang töôûng töï cao
•
Hoang töôûng phaùt minh
•
Hoang töôûng caûm thuï :
-
Hoang töôûng nhaän nhaàm
•
Hoang töôûng ñoùng kòch (hoang töôûng ñoåi daïng)
•
Hoang töôûng bieán hình baûn theå
•
3.2.3. Aùm aûnh (obsession) : YÙ nghó khoâng phuø hôïp vôùi thöïc teá, xuaát hieän vôùi
tính chaát cöôõng böùc.
AÙm aûnh tröøu töôïng
-