1.
7
Aanbevelingen gericht op de verbetering van de onderwijspositie van
allochtonen. Aandachtspunten basisonderwijs, voortgezet onderwijs en OETC
Inleiding gehouden ten behoeve van
Commissie Van Kemenade. Utrecht,
Utrecht, op 20 mei 1992
dr. Geert W.J.M. Driessen
de IÀO als voorbereiding op de bespreking met de
Inspraakorgaan Welziin Molulckers, Biltstraat 95 te
l.Inleiding
Hierna volgt een korte samenvatting van onderzoeksresultaten en daaruit voortvloeiende
conclusies en aanbevelingen. Puntsgewijs wordt ingegaan op de situatie rond het OETC en
positie van allochtone leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs.
2. OETC
Er moet een nadrukkelijk onderscheid worden gemaakt tussen verschillende doelgroepen en
verschillende doelen. Wat de doelen betreft het volgende.
OET(C) kan enerzijds tot doel hebben het leren van de 'eigen' taal en anderzijds kan het
een middel zijn om het Nederlands te leren. Vanuit het linguïstische perspectief wordt wel
gesteld dat men eerst de moedertaal tot op een bepaald niveau moet beheersen voordat men
succes over kan gaan naar het leren van een vreemde taal, c.q. het Nederlands. Dit argument
geldt voor het OETC niet universeel en eeuwig. Voor een groot deel van de doelgroep van het
OETC is het namelijk zo dat tijdens het OETC niet de moedertaal wordt gehanteerd en
onderwezen. In feite geldt dat voor alle Marokkanen; daarnaast ook voor bv. Koerden en
andere taalminderheden. Voor hen houdt het OETC dus het leren van een vreemde taal in en
gaat het linguïstische argument dus niet op. Het bedoelde argument verliest ook aan validiteit
naarmate de tijd verstrijkt. Immers, de meeste allochtone leerlingen zijn momenteel

2.
onderinstromers en komen al met een bepaalde mate van kennis van het Nederlands naar
school. Het is dan de vraag in hoeverre het linguïstische argument nog opgaat.
Uit mijn eigen onderzoek maar ook uit dat van Stella van de Wetering is gebleken dat het
taalvaardigheiclsniveau van de Marokkaanse kinderen zeer laag is. In mijn onderzoek kwam
bv. naar voren dat meer dan 40 procent van de leerlingen uit het hoogste leerjaar van het
basisonderwijs niet in staat was om schriftelijke vragen in het Arabisch te beantwoorden. Van
de overige leerlingen was het gemiddeld aantal goed beantwoorde opgaven niet meer dan 33
procent. Bovendien kan uit de onderzoeken worden geconcludeerd dat het taalniveau met het
verstrijken van de tijd achteruitgaat. Het niveau van leerlingen die langer in Nederland
verblijven is lager dan clat van leerlingen die mincler lang hier zijn. Gebleken is ook dat de
allochtone leerlingen onderling steeds meer het Nederlands als voertaal gaan gebruiken,
vooral in situaties met allochtone leeftijrlsgenoten en broers en zussen en dat naarmate men
meer het Nederlands gebruikt men ook een lager niveau Arabisch heeft.
Het niveau Turks evenals Spaans op het eind van het basisonderwijs is redelijk tot goed.
De samenhangen tussen deelname aan OETC en taalvaardigheidsniveau zijn niet erg sterk
en/of onduidelijk. Het is in ieder geval niet zo dat leerlingen die veel OETC hebben gevolgd
ook veel betere prestaties leveren dan leerlingen die weinig OETC hebben gevolgd.
Tot zover deze samenvatting van onderzoeksresultaten. Op basis daarvan zou ik de volgende
aanbevelingen willen doen:
- Stel de doelen voor OETC niet te hoog, wees realistisch, houdt rekening met de
omstandigheden; dit voorkomt frustratie bij alle betrokkenen, t.w. docenten, leerlingen en
ouders.
- Geef voorlichting aan de ouders over te verwachten resultaten; het is absoluut niet zo dat
als leerlingen in het basisonderwijs OETC hebben gevolgd zij vloeiend in hun 'eigen' taal
kunnen schrijven.
- Het accent voor het Marokkaanse OETC zou niet op de schriftelijke taalbeheersing moeten
liggen - dit li.;kt niet realistisch. Voor de Marokkanen zou de mondelinge taalvaardigheid
c.q. het Marokkaans-Arabisch, de meeste aandacht moeten krijgen.
- Vooral voor de lagere leerjaren zou er frequent overleg moeten zijn tussen OETC-
leerkrachten en de reguliere leerkrachten over allochtone leerlingen die minder goed
aanspreekbaar zijn in het Nederlands. Ook OETC-leerkrachten zouden moeten worden

3.
nageschooldophetgebiedvantweede-ta*rverwerving,zodateenmeergerichte
gezamenlijke aanpak van probleemgevallen gerealiseerd kan worden'
Er zou in het voortgezet onderwijs meer gelegenheid moeten zijn om Turks en Arabisch als
examenvak te kiezen. Nagegaan zou moeten worclen wat de leerlingen die daar aan
beginnendaadwerkelijkhebbenopgestokenvanhetOETCinhetbasisonderwijs.
3. Basisonderwijs en voortgezet onderwijs
Uit onderzoek in het basis- en voortgezet onderwijs blijkt steeds opnieuw dat er een bepaalde
rangorde bestaat in de prestaties en bereikte onderwijsniveaus van Ieerlingen van
onderscheiden etnische groepen. Na de autochtone, Nederlandse leerlingen volgen
Zuideuropeanen, Surinaamse, Antilliaanse en Molukse leerlingen en vervolgens - op een
flinke afstand - Turkse en Marokkaanse leerlingen' Sommige allochtone groepen - bv'
ChineseenGriekseleerlingendoenhetnualnietslechterinhetonderwijsdanNederlandse
leerlingen.
.opbasishiervanzoukunnenwordengeconcludeerddathetSpeerpuntvoor
achterstandsbestrijding zou moeten liggen bij de Turkse en vooral Marokkaanse groep' Dit
Zoutotuitdrukkingmoetenkomeninextrafaciliteiteninhetbasisonderwijsenookinhet
voortgezet onderwijs'
Uitonderzoekisbekenddatveelschooldirectiesdefaciliteitenziezijonwangenopbasisvan
de huidige regeling niet direct associëren met bestrijding van onderwijsachterstanden bij
specifiekegroepenvanleerlingen.Zizettendeontvangenmiddelenvaakinvoor
klasverkleining en om knelpunten die zijn ontstaan als gevolg van allerlei bezuinigingsrondes
op te vangen. Dit betekent dat middelen die eigenlijk bedoeld zijn voor bepaalde groepen van
leerlingen ten goede komen aan de hele klas. Het is de vraag welke effecten deze
verdunningsstrategie heeft'
_ De scholen zou duidelijk moeten worden gemaakt dat de ontvangen faciliteiten
,geoormerkt,ztjn..zezjnontvangenvoorbepaaldeleerlingenenmoetenookvoordie
leerlingen worden ingezet. Wellicht zouden scholen met een bepaalde hoeveelheid extra
formatieverplichtmoetenwordeneensoort'planvaninzet'optestellen(hetgeentevens
een bewustmakingseffect heeft)'

4.
Recentelijk zijn enkele studies gepubliceerd wasrin werd nagegaan wat nu precies het
kenmerkende is van leerlingen in achterstandssituaties. Hieruit bleek meestal dat
onderwijsachterstanden bij leerlingen voor een groot deel kunnen worden herleid tot
opleidingsverschillen tussen ouders. Als rekening wordt gehouden met verschillen in het
opleidingsniveau van de ouders doet de etnische herkomst er verder nauwelijks of niets meer
toe als het gaat om de verklaring van verschillen in prestaties van hun kinderen' Met name
Marokkaanse en Turkse ouders hebben de minste opleicling genoten en spreken ook in de
minste mate Nederlands.
- Er kan niet verwacht worden dat op korte termijn het opleidingsniveau van allochtone
ouders drastisch zal veranderen. Dit neemt niet weg dat er voldoende mogelijkheden
moeten worden gecreëerd voor deze ouders om bv' via vormen van volwasseneneducatie
iets aan dat taal- en opleidingsniveau te doen. Met name voor recentelijk gearriveerden is
het wellicht wenselijk intensieve cursussen aan te bieden'
- Daarnaast moet (blijven) worden geprobeerd allochtone ouders via projecten (bv' Opstap)
meerbijdeschoolenbijdeNederlandsesamenlevingtebetrekken.
opvallend in recent onderzoek is dat er qua prestaties een grote breuk bestaat tussen enerzijds
ibo en anderzijds lbo, avo en vwo. Tegelijkertijd blijkt dat juist allochtone leerlingen sterk
oververtegenwoordigd zijn in het ibo. Het is maar zeet de vraag of deze leerlingen qua
capaciteiten ook daadwerkelijk in het ibo thuis horen en of hun oververtegenwoordiging niet
vooral wordt veroorzaakt door hun I agere Nederlandse-taalvaardigheid'
- Als dit laatste het geval is zou dat er voor pleiten juist ten behoeve van deze groep
leerlingen extra faciliteiten ter beschikking te stellen in het voortgezet onderwijs' Mogelijk
kan overwogen worden een sooft schakeljaar in te stellen voor leerlingen die het op het
eind van het basisonderwijs schort aan de Nederlandse taalniveau' (Dus niet alleen voor
leerlingen die rechtstreeks uit het buitenland instromen; zij-instromers') In dat jaar zou het
accent moeten liggen op het op niveau brengen van de Nederlandse taalvaardigheid'
waardoor de leerlingen na dat jaar over zouden kunnen stappen naar een schooltype dat
meer in overeenstemming is met hun werkelijke capaciteiten'
Er zijnplannen om in de toekomstige Basisvorming aan bepaalde groepen' bv' allochtonen'
lagere eisen te stellen. Het is de vraag of dit verstandig is; er wordt daarmee aan de onderkant
weer een nieuwe subgroep gecreëerd'
- Wellicht is het beter een andere weg te bewandelen' Die zou kunnen bestaan uit het extra
aandacht geven aan allochtone leerlingen die kennelijk meer moeite hebben met bepaalde

5.
vakken. Voor de scholen zau deze extra aandacht moeten worden gehonoreerd met extra
faciliteiten.
- Het is overigens iiberhaupt de vraag of het wenselijk is aan allochtone leerlingen Iagere
eisen te stellen dan aan andere leerlingen. Het gevaar bestaat dat daardoor een soort
selffrrllfilling prophecy gaat ontstaan: allochtone leerlingen halen toch niet zo'n hoge
prestaties, daarom moeten aan hen maaÍ wat lagere eisen worden gesteld, hetgeen tot
gevolg heeft dat de allochotone leerlingen ook daadwerkelijk lager presteren. Beter lijkt het
voor alle leerlinge kerndoelen te hanteren en daarbij wanneer dat nodig zou blijken ectra
ondersteuning bij te bieden.
Om zicht te krijgen en houden op de ontwikkeling van de prestaties van leerlingen is het
wellicht wenselijk een of ander uitgebreid leerlingvolgsysteem te hanteren, waarbij de
vorderingen van allochtone leerlingen kunnen worden vergeleken met die van andere
leerlingen zowel binnen als buiten de betreffende school. Een dergelijk systeem zou de biedt
betere mogelijkheden tot tijdig ingrijpen in het geval de ontwikkeling afuijkend verloopt.