1. Natalitet (franc. natalité − broj rođenih, hrv. rodnost) je stručni izraz kojim se
koristi demografija a označava ukupno rađanje na određenom području u određenom
vremenu. Njegova visina se mjeri stavljanjem u omjer broja rođene djece − obično samo
živorođene − prema ukupnom broju stanovništva. Najčešće se u razne svrhe razmatranja
nataliteta i problematike uz to vezane koristi stopa nataliteta.
Stopa nataliteta se obično računa na 1.000 stanovnika i to uz pomoć matematičke
formule gdje n označava traženu stopu, N broj živorođene djece , a S
ukupan broj stanovnika na određenom području u razdoblju za koje se izračunava stopa,
najčešće u godini dana.
Pored stope nataliteta za određenu zemlju, moguća su i razna drugačija računanja,
za određenu regiju, za određene skupine stanovništva i slično.
Natalitet je viši u zemljama u razvoju od onog u razvijenim zemljama.
Po stopi nataliteta Srbija je na poslednjem mestu u Evropi. Popis stanovništva od
2002. godine pokazuje da prosečno domaćinstvo ima 2,86 članova i da Srbija po jednom
bračnom paru nema ni jedno celo dete.
U proteklih deset dana u 150 naselja nije zabeležena prinova. Prema rečima mr
Biljane Spasić, autora knjige „Zašto Srbi nestaju?“, za dve decenije Srbi će biti manjina u
sopstvenoj državi ukoliko se stopa nataliteta ne poveća, a već za 50 godina preti im
potpuni nestanak.
Prosečna starost građana Srbije, bez Kosmeta, danas je 39,75 godina, a u centralnoj
Srbiji je 40,9 godina, dok mladih do 19 godina ima samo 19,6 odsto.
Od 1992. godine Srbija beleži negativan prirodni priraštaj. U poslednjih 50 godina
broj novorođenčadi u Vojvodini je sa 40.590 opao na 18.686, a u centralnoj Srbiji sa
120.796 na 53.536. Osim što je broj novorođenčadi u Srbiji za pola veka smanjen 2,2
****, i broj dece po bračnom paru je smanjen sa 4,1 na 0,81. Da bi prirodni priraštaj
postao pozitivan, svaka bi porodica trebalo da ima najmanje četvoro dece.
Zabrinjava i smanjenje broja sklopljenih brakova. Za prošle dve decenije brakova je
za četvrtinu manje. Trećina bračnih parova nema potomstvo, a od njih polovina zbog
medicinskih problema. Trenutno oko 800.000 građana traži pomoć lekara kako bi postali
roditelji. Ostali ne žele potomstvo, jer „vole život na visokoj nozi“, misle da je potrebno
2. pre svega rešiti stambene i sve druge probleme, trče za karijerom, teže ekonomskoj
samostalnosti... Mlade žene sve više karakteriše potpuni egoizam, a o novom životu koji
treba da stvore sve ređe razmišljaju. Analize su pokazale da jedva sedam odsto parova u
Srbiji živi na ivici egzistencije i ima stvarne razloge da se odrekne potomstva zbog
ekonomskih razloga.
Poslednji popis stanovništva pokazuje da u 80 odsto okruga u Srbiji stanovništvo
nestaje. U centralnoj Srbiji se za deset godina broj žitelja smanjio za 116.602. Najviše se
demografski smanjio Zlatiborski okrug, za 18.654 stanovnika, a slede Zaječarski,
Braničevski, Borski i Pirotski okrug.
Pad nataliteta u Srbiji nije problem uzrokovan iskušenjima savremenog doba, kao
što se to često, pogrešno predstavlja javnosti.
Sve manji broj novorođenih Srba beleži se od kraja 19. veka, a posle Drugog
svetskog rata nastaje doslovno dramatičan pad nataliteta u Srbiji. Tragične istorijske
okolnosti, ratovi i pogibije stotine hiljada muškaraca u najproduktivnijem životnom dobu,
među naučnicima se danas ističu kao ključni razlog smanjenja prirodnog priraštaja.
Sa druge strane, nije tačna ni katastrofična tvrdnja da Srbija ima najniži natalitet i
najstarije stanovništvo u Evropi. Stanje jeste dramatično, i mada nije za utehu, treba znati
da gori prirodni priraštaj od nas u susedstvu imaju Bugarska i Mađarska. U Srbiji prirodni
priraštaj je -3,5, u Mađarskoj -3,8, a u Bugarskoj čak -4,8. Ali je zato prirodni priraštaj u
susednoj Albaniji najviši u Evropi - neverovatnih 11,1!
U borbi za demografski oporavak Srbije ne traba plašiti javnost, niti pred nju izlaziti
sa netačnim podacima i glasinama. Jer, nažalost, i zvanični, državni statistički podaci su
već dovoljno upOzoravajući. Republički zavod za statistiku je državna institucija
odgovorna za sprovođenje većine statističkih istraživanja u Srbiji. Popis stanovništva,
koji je najmasovnija statistička akcija i koji se, zbog kompleksnosti i visokih troškova,
sprovodi jednom u deset godina, obezbeđuje podatke o broju stanovnika, ukupno i po
različitim obeležjima. Redovnim godišnjim statističkim istraživanjima, kojima se
prikupljaju podaci o broju rođenih i umrlih, dobijamo informacije o natalitetu, mortalitetu
i prirodnom priraštaju. Direktor ovog zavoda dr Dragan Vukmirović, profesor Fakulteta
organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu, za „Pravoslavlje“ govori o najnovijim
demografskim podacima u Srbiji.
3. Sva pomenuta istraživanja koja sprovodi Republički zavod za statistiku obezbećuju
podatke i na nižim teritorijalnim nivoima, kao što su opštine i naselja. Na drugoj strani,
Ministarstvo rada, zapošljavanja i socijalne politike i Ministarstvo zdravlja su izvršni
organi koji su zaduženi za sprovođenje politike, pa i populacione politike i mera koje se
tiču socijalnih uslova i zdravstvenog stanja dece i stanovništva Republike Srbije. Takođe,
postoje i naučne institucije, kao što su Institut društvenih nauka i, u okviru instituta,
Centar za demografska istraživanja, koje se bave analizama socijalne i demografske
situacije u Republici.
Kada je vaša ustanova radila poslednji popis u Srbiji?
Poslednji popis u Republici Srbiji sproveden je 2002. godine, i to na teritoriji
republike bez Kosova i Metohije. U toku su pripreme za sledeći popis koji bi trebalo da
bude sproveden 2011. godine. Predstavnici Srbije su već nekoliko puta učestvovali na
međunarodnim sastancima koji su bili posvećeni preporukama za sledeću rundu popisa
oko 2010. godine. Krajem 2005. i početkom 2006. godine, RZS je u saradnji sa UNICEF-
om sproveo MICS istraživanje posvećeno socijalnom i zdravstvenom stanju dece do 5
godina i žena u reproduktivnoj dobi (15 do 49 godina starosti). Uskoro bi trebalo da budu
predstavljeni rezultati ovog istraživanja.
Koliko Srbija ima stanovnika? Javnost, nažalost, često dobija neprecizne podatke:
od toga da nas ima deset miliona, pa do procena da nas je, zapravo, manje od sedam.
U Srbiji je popisano 7 498 001 stanovnik. Podatak se odnosi na stanovništvo
centralne Srbije i pokrajine Vojvodine, i to prema stanju na dan 31. marta 2002. godine.
Na teritoriji pokrajine Kosovo i Metohija popis će biti izvršen kada se za to budu stekli
neophodni uslovi.
Kakvi su podaci o rađanju dece u Srbiji poslednjih godina?
Iz priloženih tabele i grafikona, vidi se da je evidentan pad broja živorođenja tokom
prethodnih petnaestak godina, a da je u porastu broj umrlih lica. To za posledicu ima
smanjenje vrednosti prirodnog priraštaja i, čak, prelaz priraštaja u negativne vrednosti.
Zato ima i predloga da se ne koristi termin priraštaj, jer ovaj termin ima pozitivnu
konotaciju za vrednosti koje su negativne, već se predlaže izraz prirodni saldo koji ima
neutralno značenje.
4. Poredeći podatke za 2005. sa podacima iz 1990. godine, broj živorođenih je opao za
nešto više od 20%, dok je broj umrlih porastao skoro za četvrtinu (24,9%). U poslednjoj
godini za koju imamo podatke, a to je 2005. godina, stanovništvo Republike Srbije je
ostalo bez opštine veličine Petrovca ili Ćuprije!
Koji deo Srbije ima najveći prirodni priraštaj, ne računajući (trenutno) u
istraživanjima Kosovo i Metohiju?
Opština sa najvećim prirodnim priraštajem je Novi Pazar u kojem je broj
živorođenih veći za 1092 od broja umrlih. Zatim slede Preševo i Tutin sa po 478,
odnosno 443.
Okrug sa najvećim prirodnim priraštajem je Raški okrug, gde on iznosi 818.
Posmatrajući stope prirodnog priraštaja (stopa je vrednost prirodnog priraštaja u odnosu
na 1000 stanovnika), stopa je najveća u Tutinu (14,2), a zatim slede Preševo (12.6) i Novi
Pazar (12).
Kada našu statistiku uporedite sa drugim zemljama i važećim naučnim standardima,
da li je u Srbiji zaista reč o demografskoj katastrofi?
Podaci o broju rođenih u Republici Srbiji jesu upozoravajući, jer je već više od
jedne decenije u toku depopulacija. Emigracija je takođe ostavila svoj trag. Ono što brine
je i sve manji broj žena koje su u reproduktivnom periodu, kao i sve veća starost majki
pri rađanju.
Kakav je natalitet u Srbiji u poređenju sa drugim evropskim zemljama i
neposrednim okruženjem?
U odnosu na druge evropske zemlje, Srbija zauzima visoko mesto među zemljama
sa negativnim vrednostima prirodnog priraštaja. Naime, jedino Bugarska i Mađarska
imaju nepovoljniji prirodni priraštaj od nas.
Da li ovi podaci najavljuju da će uskoro u Srbiji biti mnogo manje stanovnika? I da
li postoji realna opasnost da Srbi postanu manjina u sostvenoj zemlji? Prema svakoj od
pet napravljenih i analiziranih varijanti projekcija, broj stanovnika Srbije 2032. godine
bio bi manji nego 2002. godine. Do najmanjeg smanjenja stanovništva došlo bi u slučaju
ostvarenja visoke varijante (smanjenje bi tada bili za 444 hiljade lica).
Proces depopulacije bio bi kontinuiran tokom čitavog projekcionog perioda, a
depopulacija bi bila najintenzivnija pod pretpostavkom ostvarenja konstantne varijante.
5. Naime, ukoliko bi tokom čitavog projekcionog perioda fertilitet i mortalitet po starosti
ostali na nivou iz 2002, a migracije se kretale u „očekivanim“ okvirima, broj stanovnika
Srbije u 2032. godini bio bi za oko milion manji nego 2002.
Opšti zaključak jeste da će u naredne tri decenije Srbija (bez podataka za Kosovo i
Metohiju) biti tipično područje negativnog prirodnog priraštaja.
Projekcije stanovništva rade se samo po starosti i polu, odnosno do sada nisu rađene
ni procene ni projekcije stanovništva po nacionalnosti. Teoretski, procene bi mogle da se
rade, ali je njihova izrada pod velikom sumnjom u postavljanje hipoteza, naročito o
eventualnim migracijama.
Bolje od Rusije, gore od Japana
Ruski predsednik Vladimir Putin izjavio je da se za prethodnih 13 godina u Rusiji
značajno povećao broj umrlih u odnosu na broj novorođenih i pozvao na povećanje
dečijih dodataka i pomoći za decu. Putin je naglasio da je od 1993. do 2006. godine u
Rusiji umrlo čak 11,2 miliona ljudi više nego što se rodilo, a da čak 14 odsto populacije
ima preko 60 godina, što je dvostruko više od međunarodnih standarda prema kojima se
jedna nacija smatra starom. U istom periodu, ukupan pad broja stanovnika Rusije je vrlo
visokih 4 odsto, i sada je 142,7 miliona. Glavnim uzrocima pada nataliteta u Rusiji
smatraju se siromaštvo, loša socijalna i zdravstvena zaštita, alkoholizam, kriminal i
migracije. Inače, Rusija ima vrlo kratak prosečan ljudski vek - samo 66 godina, što je 16
godina kraće nego u Japanu, a 14 godina kraće od stanovnika zemalja Evropske Unije.
Japan je, sa druge strane, prošle godine prvi put zabeležio porast broja novorođenčadi, jer
je rođeno čak 32 000 beba više nego u 2005. godini. To daje nadu da će se posle rekordno
niske stope rađanja (u proseku, žena u Japanu u 2005. godini rađala je samo 1,26 dece)
prevazići loš demografski trend. Vlada Japana ocenjuje da je porast broja rođene dece
uzrokovan većim brojem novih radnih mesta za muškarce, zbog čega je sklopljeno i više
brakova.
Besparica utišava kolevke
Manje od jednog deteta u porodici rađa se u Srbiji i nigde više na svetu, dok smo po
broju abortusa prvi u Evropi! Ako se ovako nastavi, u bliskoj budućnosti više neće biti
Srba, upozorava demograf Biljana Spasić
6. Početak druge polovine ovog veka Srbija će dočekati kao stara nacija jer se
procenjuje se da će stariji od 65 godina brojčano nadmašiti populaciju mlađu od 15
godina. U školsku 1990/91. godinu u Beogradu je upisano 20.509 prvaka, ali je u 2005.
godini upisano šest hiljada manje dece, samo 14.238 prvaka. Razlog smanjenja broja
upisane dece u prvi razred osnovne škole je opšte smanjenje broja živorođene dece u
poslednjih deset godina, iako broj sklopljenih brakova sada (9.332) nije mnogo manji
nego 1990. godine (9.469).
Psiholog i analitičar Žarko Trebješanin smatra da je negativan prirodni priraštaj i
sve izraženija bela kuga poslednjih godina u Srbiji posledica niskog standarda građana
koji se, najčešće zbog ekonomskih razloga, ne odlučuju na više dece.
Osnovni razlozi su nizak standard i nepoverenje u budućnost. Ne samo što je
ljudima loše sada, već misle da će tako biti i u budućnosti. Deca moraju da rastu i
budućnost brine roditelje .
Uloga vlade i države trebalo bi da bude u stvaranju ambijenta koji će doprineti
povećanju nataliteta. Koliko država (ne) brine o ovom problemu najbolje govori činjenica
da ni državni sekretar za oblast socijalne politike, niti bilo ko iz sektora koji se bavi
socijalnom zaštitom porodice i dece, nije želeo čak ni da prokomentariše ove alarmantne
podatke, a kamoli da govori o aktivnim merama koje država sprovodi kako bi se povećao
natalitet.
Evropa sve starija
Prema podacima Instituta društvenih nauka, u 2000. godini među većim
populacijama demografski najstarija zemlja je Italija - više od 18 odsto Italijana ima 65 ili
više godina, zatim Grčka, Švedska, Japan, Španija i Belgija. Među 25 demografski
najstarijih zemalja u svetu, sa izuzetkom Japana, sve su iz Evrope: među njima je i Srbija
(teritorija van područja Kosova i Metohije), sa udelom od 15,7 odsto starijih od 65
godina.
Negativan prirodni priraštaj, niska stopa nataliteta, kao i starenje stanovništva
zahtevaju što hitnije sprovođenje više mera u različitim oblastima života - obrazovanju,
zapošljavanju, zdravstvu, stanovanju... Demograf Biljana Spasić navodi da u Srbiji po
jednom bračnom paru ne dolazi čak ni jedno dete, nego 0,80 odsto.
7. Manje od jednog deteta u porodici rađa se samo u Srbiji i nigde više na svetu, dok
smo po broju abortusa prvi u Evropi. Ako dosadašnja demografska praksa bude
nastavljena, u bliskoj budućnosti više neće biti Srba.
Stanovništvo Srbije stari krupnim koracima i već se nalazi na listi najstarijih nacija
u svetu. Prema podacima Instituta društvenih nauka, centralna Srbija i Vojvodina sa
prosečnom starošću od 40,7 godina nalaze se na četvrtom mestu na listi najstarijih
populacija u svetu. Spasićeva kaže da nepovoljnu demografsku sliku Srbije najbolje
ilustruje podatak o broju mladih do 19 godina života.
U Vojvodini i centralnoj Srbiji broj mladih do tog uzrasta neprekidno opada, a
starih je sve više. Ako starih do 60 godina ima dva i po puta više nego mladih do 19
godina, to je kraj jednog naroda. Jedina zemlja na svetu koja ima veći mortalitet nego
natalitet jeste naša nesrećna Srbija.
Pad rađanja naročito je izražen u devedesetim godinama prošlog veka: iako podaci
iz 2001. i 2002. godine ukazuju na blagi porast neto stope reprodukcije, nivo rađanja je u
proseku 25 odsto niži od potreba prostog obnavljanja. Prema podacima Republičkog
zavoda za statistiku, broj stanovnika se u 2002. godini smanjio za 3,3 promila, pošto je
broj umrlih bio za 25.000 veći od broja rođenih. Predviđa se da će se trend pada
prirodnog priraštaja nastaviti.
Kako bi se ublažili ovi podaci i natalitet povećao, od 1. januara ove godine na snagu
je stupio Zakon o izmenama i dopunama Zakona o radu, prema kom zaposlene žene
ostvaruju pravo na porodiljsko odsustvo i odsustvo radi nege deteta za treće i svako
naredno novorođeno dete u ukupnom trajanju od dve godine. Zakonom o izmenama i
dopunama Zakona o finansijskoj podršci porodici sa decom, takođe od 1. januara ove
godine, uvodi se i roditeljski jednokratni dodatak za prvo dete od 20.000 dinara.
U Srbiji drastično pada natalitet
Po stopi nataliteta Srbija je na posljednjem mjestu u Europi.
U Srbiji je 2008. rođeno 30 tisuća djece manje nego je potrebno za prirodnu
reprodukcijsku zamjenu stanovništva, a po stopi nataliteta ona je na posljednjem mjestu u
Europi, objavio je u ponedjeljak beogradski dnevnik "Večernje novosti", navevši podatke
ministarstva socijalne politike.
8. Ističe se kako je broj djece po bračnom paru smanjen s 4,1 na 0,81 te da najcrnje
prognoze stručnjaka pokazuju kako će, nastavi li se tako, Srbi za 500 godina biološki
izumrijeti.
Beogradski list prenosi ocjenu stručnjakinje za pitanja nataliteta prof. Biljane
Spasić, po kojoj zabrinjava podatak da je broj sklopljenih brakova u protekla dva
desetljeća za četvrtinu manji, te da trećina bračnih parova nema potomstvo, a trenutačno
oko 800.000 građana traži pomoć liječnika kako bi postali roditelji. Istodobno, podatci
pokazuju da se u Srbiji učini oko 200.000 pobačaja na godinu.
"Već 2100. u središnjoj Srbiji bit će samo 2,1 milijun stanovnika, u Vojvodini
800.000, a na Kosovu taj bi broj, po sadašnjem populacijskom trendu, bio čak 4,4
milijuna. Dakle, u svojoj državi bit ćemo nacionalna manjina!", ističe Spasić.
U zadnjih 17 godina Srbija je bez Kosova izgubila pola milijuna stanovnika,
prenose "Večernje novosti" i navode tvrdnje stručnjaka Republičkog zavoda za statistiku
da je po popisu 1991. u zemlji bilo nešto više od 7,8 milijuna stanovnika te da ih je danas
nešto iznad 7,3 milijuna.
Dodaje se kako zabrinjava činjenica brza pada broja stanovnika srpske
nacionalnosti te se ističe da bi, radi pozitivna prirodnog prirasta, svaka obitelj trebala
imati barem četvero djece.
Jedan od ciljeva strategija jeste i borba protiv neplodnosti gde stručnjaci predlažu
da se mladim parovima koji nemajii decu omogući da barem dva puta imaju pravo na
besplatnu veštačku oplodnju.
Sumorni podaci koji ukazuju na to da u Srbiji godišnje nestane oko 35.000
stanovnika, odnosno upravo toliko Ijudi više umre nego što se rodi (podaci su bez
Kosmeta na kome je natalitet pozitivan), navelo je Ministarstvo rada i socijalne polilike
da sa stručnjacima iz raznih oblasti izrade nacrt strategije podsticanja rađanja.
Fenomen negativnog priraštaja nije samo u našoj zemlji.Gotovo sve razvijene
zemlje, odnosno 61 država, ima ovaj problem. Projekcija UN pokazuje da će u Evropi
2050. živeti čak 80 miliona ljudi manje nego danas -navodi za „Blic" Predrag Petrović,
šef Odseka za poslove finansijske podrške porodici sa decom u Ministarstvu rada i
sociijalne politike.
9. Kod ublažavanja ekonomske cene podizanja deteta predložili smo da se PDV skine
na bebi opremu i hranu za decu do tri godine, kao i da žena za vreme trudničkog i
porodiljskog bolovanja dobija sto odsto platu. Takođe smo predložili da za drugo, treće i
četvrto dete budu isplaćene jednokratne nadoknade, a ne kao dosad u 24 rate.
U okviru usklađivanja rada i roditeljstva strategija predviđa otvaranje vrtića pri
firmama, ali i širenje mreže lokacijskih i ekonomski lako dostupnih predškolskih
ustanova. U strategiji je predviđeno i otvaranje lako dostupnih servisa koji bi se bavili
čuvanjem dece, pogotovo tokom vikenda i u večernjim satima.
Pedložili smo i pojačanu kontrolu insekcija kako bi se sprečila prikrivena
diskriminacija na poslu mladih žena koje imaju decu ili koje tek planiraju da postanu
majke.
Jedan od ciljeva strategija jeste i borba protiv neplodnosti gde stručnjaci predlažu
da se mladim parovima koji nemajii decu omogući da barem dva puta imaju pravo na
besplatnu veštačku oplodnju.
Videli ste da je dosad samo 1.000 parova imalo pravo na tako nešto, a mi tražimo
da na besplatnu veštačku oplodnju imaju pravo svi parovi koji ne mogu da imaju decu.
Strategija predviđa i obogaćivanje planova i programa osnovnih i srednjih škola
vezanih za populacionu edukaciju, a koja obuhvta obrazovanje o porodičnom stablu,
ulozi brata, odnosno sestre, humanih odnosa među Ijudima, zdravom roditeljstvu,
reproduktivnom zdravlju, o nacionalnoj i kulturološkoj svesti.
Javno izjašnjavanje
Nacrt strategije trebalo bi da prođe javnu raspravu kroz nekoliko ministarstava -
zdravlja, finansija, prosvete, lokalne samouprave... kao i kroz nekoliko nevladinih
organizacijia. Na kraju će najverovatnije biti održan i okrugli sto no temu ove strategije.
Tekst izmenjene i dopunjene strategije najverovatnije će do oktobra biti upućen na
usvajanje u Vladi Srbije. Tek posle toga o njemu će se raspravljati i glasati u Skupštini.
Ključni elementi strategije
* Ublažavanje ekonomske cene podizanja deteta
* Usklađivanje rada i roditeljstva
* Snižava psihološke cene materinstva
* Promocija reproduktivnog zdravlja adolescenata
10. * Borba protiv neplodnosti
* Ka zdravom materinstvu
* Populaciona edukacija
* Aktivnije lokalne samouprave
Napomena : U samoj strategiji kao rokovi za realizaciju ovih pravaca pominju se
2007. i 2008. Kako tokom ove godine strategija tek treba da se usvoji, realno je očekivati
da će njena realizacija početi tek naredne godine, a pojedini njeni pravci, kao što je
otvaranje vrtića pri firmama tek 2010
Naime, u Srbiji svake godine nestane jedan grad veličine Jagodine, a veliki krivac
za slab natalitet su upravo abortusi. Da nije bilo ratova srbijanski Press tvrdi da bi bilo 20
milijuna Srba. Za pet desetljeća kirurški je nestalo 14 milijuna Srba, te Srbijanci strahuju
da bi se uskoro moglo ispuniti proročanstvo njihovog proroka iz Kremnina, Mitra
Tarabića, koji je kazao da će doći vrijeme kad će svi Srbi moći stati pod jednu šljivu.
Naime, prema statističkim podacima Srbija bilježi pad nataliteta još od 1992.
godine, a samo tokom posljednjeg desetljeća izgubila je 260.000 stanovnika, prenosi
sarajevo-x.
Ukoliko se nastavi pad nataliteta statističari predviđaju da će Srbija 2060. godine
imati 1,5 milijuna stanovnika manje nego danas. Ista ta računica kaže da će tim tempom
posljednji Srbin u Srbiji umrijeti 2225. godine.
No, stručnjaci Centra za demografska istraživanja tvrde da nema mjesta za takvu
paniku s obzirom da se u Srbiji svake godine rađa 30 tisuća ljudi više no što umire. Ipak,
kako bi pospiješili natalitet u Srbiji je usvojena Strategija rehabilitacije rađanja, pomoću
koje se nadaju da će biti pospješen natalitet.
Potpuno suprotno od mišljenja demografa ima magistar Biljana Spasić, profesor
Ekonomske škole u Kragujevcu i autor knjige „Zašto nestaju Srbi", koja je upozorila na
alarmantno stanje u Srbiji.
"Nije pitanje hoćemo li, nego kada ćemo potpuno nestati, a način na koji se bavimo
ovim problemom ukazuje na to da će posljednja godina opstanka Srba kao naroda doći
znatno ranije nego što očekujemo", istakla je Spasić za srbijanski Press online.
Proseåan broj dece po jednoj porodici u Srbiji je 1,14.16
11. Opadanje broja dece koja se u Srbiji i Jugoslaviji raoeaju, odnosno opadanje
nataliteta,17 ali i uoåljivo smanjenje prirodnog priraãtaja stanovniãtva od sredine
pedesetih godina, takooee je jedan od elemenata koji je uslovio promene strukture
porodice.
16 Sanja Ñopiñ, n. d., str. 20.
17 Broj æivorooeenih beba na hiljadu stanovnika na podruåju SRJ konstantno je u
padu. Dok je 1950. godine odnos æivorooeenih na hiljadu stanovnika bio 29,5, 1998.
godine bio je 12,1, Statistiåki godiãnjak Jugoslavije 2000, str. 57.
Okolnost da se raoea manje dece nego ranije nije svojstvena samo za ovo podruåje.
Stope fertiliteta u Jugoslaviji, uporeoeene sa stanjem u drugim zemljama Istoåne Evrope,
bile su viãe samo u Albaniji i Makedoniji.18 Prirodni priraãtaj na 1.000 stanovnika u
centralnoj Srbiji od 1992. godine je negativan, kada je iznosio - 0,1, a 1997. - 1,8.
Podatak da je na tom podruåju 1952. godine priraãtaj na hiljadu stanovnika bio 16,7
svedoåi o znatnom smanjenju prirodnog priraãtaja. Stopa prirodnog priraãtaja u
Vojvodini je negativna od 1989. godine.19 Drugim reåima, viãe ljudi umire nego ãto ih
se raoea. Ako se posmatra celokupno podruåje SRJ, odnosno Srbije i Crne Gore, prirodni
priraãtaj na 1.000 stanovnika godine 1997. bio je 1,8.
Sve manji broj dece koji u proseku dolazi na jednu porodicu takooee se odraæava
na nju, jer su porodice sa jednim detetom ili one u kojima ih uopãte nema, suãtinski
drugaåije u odnosu na porodice sa veñim brojem dece.20
Iz navedenog sledi da stanovniãtvo u Srbiji u globalu stari. Proseåna starost
stanovniãtva u Srbiji sredinom 1948. godine je bila 29,05 godina (za muãkarce 28,13, a
za æene 29,92), a sredinom 1997. godine 36,57 (za muãkarce 35,58, a za æene 37,54).21
U Beogradu je åak 16 odsto stanovnika starije od 60 godina.22 Posledice okolnosti
da stanovniãtvo u globalu stari jesu porast broja staraåkih domañinstava, te smanjenje
broja zakljuåenih brakova. Ako se porast staraåkih domañinstava dovede u vezu sa
åinjenicom da tu æene u proseku æive duæe od muãkaraca23, to bi za posledicu moglo
imati i porast samaåkih domañinstava u starijoj populaciji stanovniãtva, posebno onih u
kojima æene æive same. Briga o ostarelim roditeljima predstavlja joã jedan åinilac, koji
dodatno utiåe na porodicu.
12. 18 Godine 1990, po jednoj æeni u proseku je rooeeno 2,1, a 1996-1997. godine, 1,7
æivorooeene dece. The World`s Women 2000, Trends and Statistics, str. 35.
19 Demografska statistika 1997, str. 58 i 59.
20 Viãe videti: M. Miterauer, n. d., str. 329 - 330.
21 Demografska statistika 1997, str. 31.
22 Jelena Cerovina, “Deca su najugroæenija”, Politika, 9. mart, 2002. godina.
23 Na podruåju centralne Srbije i Vojvodine devedesetih godina poveñan je
procenat udovaca i udovica u ukupnom stanovniãtvu. Poslednjim popisom na tom
podruåju registrovano je oko 540.000 udovica i oko 150.000 udovaca. U ukupnom
æenskom stanovniãtvu starijem od 15 godina, svaka ãesta, sedma æena je udovica.
Takav raskorak je naglaãeniji na seoskom podruåju, nego u gradu. B. Radivojãa,
“Epidemija odloæenih brakova”, Politika, 5. 11 2003. godina.
24 Demografska statistika 1997, str. 30. Podaci se odnose za period 1952-1954. i
1990-1992. godinu.
Nemamo nacionalnu strategiju, i to nam se sveti, ka`u stru~waci za demografiju.
Mladi se pravdaju da sve te`e osnivaju porodicu jer im materijalne prilike to ne
dozvoqavaju. Bra~ni parovi se zadr`avaju na jednom, eventualno dvoje dece.
Zabriwavaju}i je broj prekida trudno}e, a za to vreme nestaju ~itava sela. Nemamo
podmladak koji bi popravio sliku vreme{nog naroda... @ivot je skup, ali mnogo je
skupqe kada ga nema.
Odgovore na pitawe {ta nam je ~initi potra`ili smo od stru~waka, qudi dobre voqe,
predstavnika verskih zajednica...
Glasnik Antropološkog društva Jugoslavije
2006, br. 41, str. 33-43
Politika obnavljanja stanovništva u Srbiji - stanje i tendencije razvoja, načela,
ciljevi, mere
Živković Milovan
Beogradska poslovna škola
Sažetak
Natalitet, koji se spustio ispod nivoa nužnog za obnavljanje generacija, a već
godinama je tako nizak na većem području Srbije i velikom delu industrijalizovanog
13. sveta, postavlja pred nauku i politiku mnoga pitanja. Ta pitanja se tiču, pre svega, samog
fenomena nedovoljnog rađanja, njegove pojave i varijacija, mogućih uzroka i činioca koji
ga perpetuiraju eventualnog trajanja i posledica, mogućnosti da se natalitet rehabilituje i
podigne do mere nužne za prostu reprodukciju, kao i odgovarajućih mera i politike. U
krajnjoj instanci, sva se ova pitanja svode na jedno: da li je nedovoljno rađanje istorijska
neminovnost koja se ne može izbeći ili je izazov društvu i civilizaciji s kojima se moramo
sučeliti. O ovom krupnom problemu Srbije nije dovoljno samo pisati, diskutovati,
upozoravati već je nužno i nešto konkretno uraditi. Zato predlažem da se sa ovog
naučnog skupa pošalje jedan ozbiljan signal Vladi Republike Srbije, kako bi ona
predložila Skupštini novu Rezoluciju o stanovništvu Srbije koja bi sadržavala poznate
mere za porast nataliteta, npr.: *Mogle bi se predvideti razne povlastice za roditelje
(posebno majke) trećeg, četvrtog i..n-tog deteta). *Mogle bi se predvideti razne (i
povećane) materijalne stimulacije za treće, četvrto... dete. *Država bi morala da stvori
takav ekonomski ambijent da roditelji trećeg, četvrtog... deteta ne strepe za egzistenciju,
stan. *Mogle bi se proučiti mere Švedske Vlade i nekih drugih nordijskih i evropskih
zemalja koje ovaj problem uspešno rešavaju, pa ih ugraditi u tu novu Rezoluciju.
Natalitet u zemljama Evropske unije u postojanom padu već decenijama
Uz nekoliko izuzetaka, natalitet širom Evropske unije je u postojanom padu već
decenijama. Ekonomisti upozoravaju na posledice - sve manju radnu snagu i sve veću
ostarelu populaciju.
Profesor univerziteta u Francuskoj, Natali Martinier, je rodila sina Fransoa pre šest
meseci i od tada je na trudničkom bolovanju i godišnjem odmoru. U septembru će se
vratiti na posao na univerzitetu u gradu Limožu i voziti se četiri dana nedeljno vozom,
350 kilometara od Pariza do posla.
"Mislim da nije lako podizati dete i raditi na primer u Nemačkoj. U Francuskoj je
lakše, jer imamo sistem sa prilično prihvatljivim dečjim vrtićima ili ženama za čuvanje
dece. U oba slučaja dobijate za to pomoć od vlade."
S obzirom da žene rađaju prosečno dvoje dece, Francuska ima najviši natalitet u 27-
članoj Evropskoj uniji. Razlog tome je, kažu stručnjaci, višedecenijska politika
podsticanja nataliteta koja obuvhata jeftinu zdravstvenu negu, pristupačno i jeftino
čuvanje dece, poreske olakšice i velikodušno porodiljsko bolovanje.
14. Jedna od korisnica tih olakšica je 39-godišnja Mari Kler King, Amerikanka i majka
troje dece, koja živi u Francuskoj skoro dvadeset godina. Beneficije materinstva u
Francuskoj, kaže ona daleko su bolje od onih koje imaju njene prijateljice u Sjedinjenim
Državama.
Međutim, Francuska je izuzetak u Evropi. Nordijske zemlje, poput Norveške i
Danske takođe subvencionišu dečju negu i odsustvo za roditelje, dajući prednost
porodicama u kojima roditelji rade. Ali majke u mnogim drugim evropskim zemljama
imaju teškoće da usklade obaveze prema deci i poslu. Demograf na univerzitetu Bokoni,
u Milanu, Frančesko Bilari, kaže da Francuska ima drugačiju politiku za zaposlene
majke.
"Politika koja ne funkcioniše je politika zasnovana na tradicionalnim gledištima o
porodici, koja nastoji da odvoji majke od tržišta rada – na primer davanjem male novčane
nadoknade za ostanak kod kuće i brigu o deci."
2005. godine izvršna grana Evropske unije, upozorila je da bi stopa nataliteta mogla
da nanese štetu ekonomiji u regionu, životnom standardu i odnosima između generacija u
predstojećim godinama. Šef odseka za socijalnu politiku Organizacije za ekonomsku
saradnju i razvoj, Mark Pierson se slaže:
"Pad populacije nameće troškove. Jasno je da će Evropa morati da se nosi sa njima.
Ništa se ne može učiniti da se izbegne manjak radne snage u velikom broju zemalja."
Evropske vlade sada se suočavaju sa tom realnošću. Nemačka je zemlja sa najnižim
natalitetom u Evropskoj uniji, ali ministarka za porodična pitanja Ursula fon de Lejen –
inače majka sedmoro dece – zalaže se da natalitet bude prioritetan. Vlada je sastavila plan
za povećanje broja dečjih vrtića i donela zakon koji predviđa dodatne poreske olakšice za
porodice.
U međuvremenu, Italija i Španija su među nekoliko Evropskih zemalja koje nude
novčane bonuse kako bi ohrabrili majke da imaju više dece. Međutim, stručnjaci poput
Marka Pirsona, iz OECD-a, veruju da plaćanje roditeljima da imaju više dece možda nije
najbolja politika.
"Davanje novca kao inicijative za roditelje da imaju više dece je od marginalnog
značaja. To nije efikasni način za podsticanje nataliteta. Najbolji način za podsticanje
žena da imaju više dece je pomoć da rade više."
15. Francuske beneficije, uključujući poreske olakšice i pomoć u čuvanju, navele su
Mari Kler King da ima više dece. Ona je čak napustila posao na tri godine kad je rodila
trećeg sina – dobivši garanciju da će moći da se vrati na na posao sa istom platom.
"Na mom poslu su puni razumevanja i shvataju da ako imate decu to ne znači da ste
nekompetentni. Nisu me kaznili onemogućavanjem napredovanja u karijeri, kako sam
mislila da bi moglo da se desi."
Mari Kler King je ipak odlučila da napusti posao, živi u Parizu i pokuša da ispuni
još jedan san - da postane književnica.
Godišnje se u Srbiji uradi oko 200.000 abortusa. Tako je od Drugog svetskog rata
do danas ubijeno više od deset miliona ljudi.
Najpesimističkije prognoze stručnjaka su još konkretnije - ako se ovako nastavi,
Srbi će za 500 godina i biološki izumreti.
Na svaki brak u Srbiji dolazi 0,88 posto dece.
( Drugim rečima, Srbi umiru i ako se, ne daj bože, ovako nastavi već 2100. godine,
u centralnoj Srbiji biće 2.100.000 stanovnika, Vojvodini 800.000, dok bi na Kosovu i
Metohiji taj broj, prema sadašnjem populacionom trendu, bio čak 4,4 miliona)
Dakle u svojoj državi bićemo nacionalna manjina.
Resenja koja se naziru:
-Da se sto pre uhvatimo u koštac sa „belom kugom" što će koštati nas - kao narod i
kao državu.
-Problem "bele kuge" ne rešava se samo poboljšanjem životnog standarda. Vec
resenjem problema ljudskog egoizma. Naime, vrlo često roditelji se ne odlučuju na
rađanje iz čisto sebičnih razloga, ne želeći da poremete svoj konformizam. Rađanje i
podizanje dece predstavlja - žrtvu, na koju je savremeni čovek sve manje spreman.
-Da se stvore uslovi za uravnoteženje težnji savremene žene za karijerom i
materinstvom. Da se radi na prevenciji abortusa kod omladine. Samo u Srbiji devojčica
sa 16 godina može da se opredeli za abortus bez saglasnosti roditelja...
Povrh svega Srbija je u proteklom veku u ratovima izgubila više od četiri miliona
ljudskih života. A stručnjaci i borci protiv abortusa izračunali su da su čedomorstvom od
Drugog svetskog rata naovamo "ubijene tri Srbije".
