Renacemento e humanismo

Unidade 2 :RENACEMENTO E HUMANISMO.

AS NOVAS CORRENTES RELIXIOSAS
http://timerime.com/es/linea_de_tiempo/1913772/RENACEMENTO/

o Renacemento supón un cambio radical na concepción do home
respecto da Idade Media

LIÑA DE TEMPO DE RENACEMENTO E HUMANISMO.-

1378-Cisma de Occidente

1440(década)-Imprenta

1483-Nacemento de Lutero

1515-Bula papal de León X

1521-Dieta de Worms

1545-Concilio de Trento

1555-Paz de Augsburgo

Nesta unidade imos estudar unha das épocas máis destacadas da
historia de Europa: o Renacemento. Este termo ten dúas definicións: unha
ampla ou extensa, que atende ao estudo de todo tipo de fenómenos
económicos, sociais, políticos… que se producen no vello continente durante
os séculos XV e XVI, e outra reducida, que se centra basicamente nos feitos
culturais. Optamos por centrarnos nesta última, estudando os principais
cambios na maneira de ver o mundo e ao home (entendido no senso literal
home non muller) e nas principais apartacións na esfera do coñecemento que
se producen nesta época de intensa vitalidade creadora.






1521-Dieta de Worms



Ver esta liña de tempo:
http://timerime.com/es/linea_de_tiempo/1913772/RENACEMENTO/
A Reforma é sen dúbida outro polo de interese do século XVI. Este
movemento relixioso que tiña como obxectivo a reforma da Igrexa Católica
conducirá á ruptura da unidade relixiosa europea e á institución das Igrexas
protestante- Luteranismo, Calvinismo, Anglicanismo- aínda vixentes hoxe en
día.






1521-Dieta de Worms



1.- O RENACEMENTO

Leonardo da Vince representa no debuxo as proporcións entre os membros de
corpo humano para conseguir a maior beleza e harmonía entra as partes






1521-Dieta de Worms



Podemos definir o Renacemento como a primeira época da Idade
Moderna, séculos XV e XVI, que inicia unha nova etapa na historia de Europa
Occidental caracterizada pola aparición dunha serie de fenómenos políticos
(aparecen os Estados Modernos), económicos (é a época dos descubrimentos
e do xurdimento do capitalismo mercantil), relixiosos (etapa de crise que
prepara a reforma plena), e científicos (danse os primeiros pasos do
racionalismo e do método experimental). De todos estes aspectos, debemos
considerar como fundamentais os feitos culturais. O Renacemento é pois un
movemento cultural que se manifesta nunhas creacións literarias e plásticas
específicas e que ten o seu principal centro en Italia, aínda que despregará a






1521-Dieta de Worms



súa influencia por toda Europa Occidental. As súas características principais
son:

*A súa admiración e interese polo legado cultural do mundo clásico
(Grecia e Roma) que se fai patente en diversos eidos:
- Lingüístico: intentan recuperar o latín clásico e o grego
- Literario: coa recuperación de manuscritos da Idade Antiga
- Filosóficos: admiran a filósofos como Platon e Aristóteles
- Artístico: redescobren as grandes obras arquitectónicas e
escultóricas do mundo antigo.






1521-Dieta de Worms



*Exaltación do home (non da muller) como centro do universo-
antropocentrismo-:

- O “home” é esencialmente libre, é dicir, pode escoller entre un
número de posibilidades infinitas e coa súa intelixencia e as súas mans
transformar o mundo no que vive. Temos que lembrar que na época
medieval tiñan a imaxe do home como unha criatura débil e dependente






1521-Dieta de Worms



de Deus. Xurde agora, unha nova concepción do home, un humanismo
novo.

- Unha das alternativas que ten o “novo home” é o pracer que
leva á felicidade. Por contraposición, na Idade Media o mundo era un
val de bagoas.
- A nova valoración do “home” está relacionada coa virtude ou
desenvolvemento da personalidade, que permite que “os homes”, grazas
ao seu esforzo, podan chegar a destacar no campo de batalla ou en
actividades políticas, artísticas e literarias.






1521-Dieta de Worms



*O Renacemento non esquece o contorno do “home” e propicia un
descubrimento da natureza que aparece en todas as obras artísticas e
literarias.

*Estamos ante unha cultura urbana, burguesa e con cartos

*Secularización da cultura:






1521-Dieta de Worms



- En canto ao seu obxectivo, xa que a teoloxía é substituída polas
letras profanas

- Os novos mecenas van ser príncipes ou grandes señores que
impulsan novas institucións culturais como a Academia.

*Novas directrices estéticas como a valoración do espido, a utilización
da perspectiva, etc.






1521-Dieta de Worms








1521-Dieta de Worms



Italia, berce do Renacemento, estaba dividida en diferentes estados

2.- O HUMANISMO.

Erasmo de Roterdam.





1521-Dieta de Worms



Os axentes do Renacemento van ser os humanistas, aqueles estudosos
dos clásicos formados en disciplinas como a gramática, a retórica, a filosofía...
que atenden ao mellor desenvolvemento do home.

Os primeiros humanistas xorden en Florencia no século XV, cidade que
se veu favorecida polo mecenado continuado da familia Médicis. Desde a
Toscana o humanismo extenúese a toda Italia e a finais do século XV o centro
pasa a Roma e a finais de século expórtase a toda Europa Occidental






1521-Dieta de Worms



É un labor complexo explicar que temas van ser obxecto de estudo para
os humanistas, porque o humanismo é un saber aberto ante todo, pero
podemos sinalar as correntes máis destacadas:

*Corrente literaria e filolóxica. Céntrase no estudo dos textos clásicos.
Podemos destacar a figura de Lorenzo Valla. Os principais centros serán
Florencia, Venecia, París e Lyon.






1521-Dieta de Worms



*Esfera filosófica. Pretenden fusionar filosofía e relixión. É o caso de
Marsilio Ficino que intenta unir platonismo e cristianismo. Destaca a cidade de
Florencia

*Corrente de carácter científico que traballa no estudo da física,
matemáticas e da natureza. Destacan Vasalio en Padua e Copérnico en
Nüremberg.

*Corrente relixiosa. Seus seguidores intentan recuperar os textos
sagrados na súa orixinalidade, facendo traducións que acheguen o






1521-Dieta de Worms



coñecemento das Sagradas Escrituras ao pobo. Destaca Erasmo de
Roterdam, que defende unha nova relixión máis pura, interiorizada e espiritual
baseada na volta as fontes bíblicas e a imitación da vida de Cristo. Aínda que
crítico coa Igrexa non racha con ela.

*Corrente xurídica, que pon o énfase en textos de dereito, sobre todo de
dereito romano.

*Corrente cívica. Destaca Maquiavelo que analiza cales deben ser as
virtudes que debe ter o príncipe moderno: prudencia, xustiza, fortaleza,






1521-Dieta de Worms



fidelidade...O príncipe non debe gañarse a fama de perverso, aínda que en
ocasións teña que comportarse como tal para gobernar con éxito.

A outra gran figura desta corrente é o inglés Tomás Moro autor de “Utopía”
(1516),obra na que fala dunha sociedade ideal onde non hai propiedade
privada, criticando os abusos da nobreza e o despotismo dos príncipes
renacentistas.






1521-Dieta de Worms



Tomas Moro

O principal medio de difusión do humanismo vai ser a Imprenta- técnica
perfeccionada por Gutenberg na decenio de 1440- que fai posible a revolución
do libro. Outro medio de expansión vai ser o desprazamento de humanistas
italianos a diversas partes de Europa para ensinar latín, grego, retórica...
Cando acontece isto, os estudosos europeos solicitan a súa admisión nas
universidades italianas e á volta desde as súas cátedras, difunden o
humanismo.






1521-Dieta de Worms



3.- A CRISE ESPIRITUAL EUROPEA: UN NOVO MAPA
RELIXIOSO.

3.1 As causas da Reforma.

Poucos fenómenos históricos suscitaron unha bibliografía tan ampla e
extensa como a Reforma. Toda unha serie de autores aportaron diversas






1521-Dieta de Worms



opinións sobre as posibles causas, que podemos resumir nas seguintes
interpretacións:

Sacro Imperio Romano Xermánico, continuación do antigo
Imperio Romano. Cada estado estaba gobernado por un principe.






1521-Dieta de Worms



*Causas de tipo moral:

- Os protestantes cren que o inicio da Reforma débese á situación de
descomposición interna que vivía o corpo eclesiástico. Así, o papado vivira
momentos críticos durante o século XIV como o Desterro de Avignon (1309-
1377) e o Cisma de Occidente (1378). O alto clero desenvolvera, debido a súa
orixe aristocrática, un xeito de vida nobiliario que o afastaba do seu labor
pastoral. Esta situación era compartida polo baixo clero que se caracterizaba
pola súa ignorancia e falta de formación.






1521-Dieta de Worms



-Os católicos, pola contra, elaboran a súa propia interpretación e ven a
Lutero, un dos primeiros reformadores, coma un home corrupto e
desequilibrado.

*Causas de tipo político: o territorio alemán, berce da reforma luterana,
estaba neses momentos composto por uns trescentos estados entre
principados laicos e eclesiásticos, cidades libres, etc. era o Sacro Imperio
Romano Xermánico ou o que o mesmo o Imperio Alemán. Unha serie de
autor@s cren que algúns príncipes alemáns uniríanse ao movemento






1521-Dieta de Worms



reformista co único obxectivo de apoderarse das terras da Igrexa Católica e
engrandecer así o seu poderío económico e territorial.

*Causas sociais: algúns estudos opinan que a Reforma xurde debido á
aparición dun novo grupo social burgués, que obtén a súa riqueza do comercio
e que busca uns valores relixiosos distintos ós da nobreza feudal.

*Causas de tipo económico: outros estudos defenden que a Reforma
xurde debido ao novo tipo de economía imperante: urbana, capitalista






1521-Dieta de Worms



(vinculada ao comercio) e burguesa. Mentres, a Igrexa Romana seguía
vinculada a unha economía feudal baseada na terra.

*Causa de tipo relixioso: para a maior parte d@s historiador@s, un
fenómeno relixioso como a Reforma, ten que ter unha orixe relixiosa. Así, a
medida que a Igrexa aumentara a seu poder político e a súa riqueza, un sector
do laicado convencese de que a Igrexa afastárase do que debera ser unha
institución relixiosa con fins espirituais e se converte nunha organización
preocupada por asuntos terreais. Estes grupos de laicos que procuran unha
Igrexa máis espiritual serán os que potencian a Reforma.






1521-Dieta de Worms



3.2 A Reforma Luterana

Martín Lutero (1483-1546) naceu en Eisleben, nunha familia de
mineiros que ascendera socialmente e tiña unha situación económica
desafogada. O seu pai quería que fose avogado, pero en 1505 entrou no
convento dos agostiños de Erfurt. Parece que se converteu en frade polo
pánico que lle inspiraba a idea do castigo divino despois da morte. En 1509, foi






1521-Dieta de Worms



trasladado ao mosteiro agostiño de Wittenberg, onde vaia a exercer de doutor
en Teoloxía na súa universidade.

En 1515 o papa León X decretou unha bula especial de xubíleo para
recadar cartos para a construción da Basílica de San Pedro, en Roma. A
compra de bula liberaba tanto a mort@s como viv@s dos castigos do
purgatorio. Lutero decidiu protestar contra a venda de bulas en Alemaña, e en
1517 fixo públicas as súas noventa e cinco teses contra as indulxencias.

O monxe Dominico Juan Tetzel encargado de vender as bulas en Alemaña.






1521-Dieta de Worms



En 1520, León X acelerou o proceso contra as doutrinas de Lutero na
bula Exurge Domine. Nese mesmo ano Lutero escribiu tres panfletos que hoxe
son considerados os documentos máis importantes da Reforma: “ Á Nobreza
cristiá da nación alamana”, “ Sobre o cativerios babilónico da Igrexa” e “
Respecto á liberdade cristián”. A partir dos seus escritos, podemos sintetizar a
doutrina luterana nos seguintes puntos:

- Xustificación pola fe: do estudo da Carta de San Paulo ós romanos
saca a conclusión de que os homes por natureza tenden ao pecado, pero se de






1521-Dieta de Worms



verdade teñen fe en Deus, o Señor daríalles a salvación. Os cristiáns deben
facer boas obras non para gañar o ceo, senón como agradecemento á piedade
divina.

- Sacerdocio Universal: todos os cristiáns son iguais e bispos e
sacerdotes non son superiores ao resto dos crentes. Elimina as diferenzas
entre laicos e eclesiásticos.

- Interpretación libre da Biblia: o papa non ten ningún dereito a decidir
o significado da Biblia, pois calquera créente pode interpretala.






1521-Dieta de Worms



- Os Sacramentos quedan reducidos a dous: Bautismo e Eucaristía,
xa que fora o medio utilizado por Roma para someter a vida dos cristiáns.

- Debían permitir o matrimonio dos sacerdotes. Lutero casouse
cunha ex- monxa.

- Debe empregarse no culto a lingua propia xa que o latín resulta
incomprensible para a maioría dos fieis.






1521-Dieta de Worms



-Suprime toda ostentación e luxo nos templos.

Martín Lutero

Roma excomungou a Lutero en 1521 e quería que o emperador Carlos I
engadise a súa condena. Na Dieta de Worms ( 1521) negouse a retractarse e
foi declarado proscrito dentro do Imperio alemán. Na Dieta de Spira (1529) os
príncipes luteranos protestaron contra a decisión da maioría católica que lles






1521-Dieta de Worms



impedía ser a cada un responsable da fe relixiosa no seu propio estado. De
aquí deriva o nome de protestantes. O Emperador convocou de novo a Dieta
en Augsburgo (1530) coa intención de resolver o problema. Alí os protestantes
presentaron a Confesión de Augsburgo expoñendo a súas crenzas,pero a Dieta
non logrou solucionar os seus problemas. Polo tanto, os príncipes protestantes
uníronse na liga de Esmalkalda, apoiada por Francia, Inglaterra e Holanda, que
foi derrotada en Mühlberg polo emperador en 1547. Posteriormente en 1552,
os príncipes o baten en Insbruck.






1521-Dieta de Worms



O punto final chegou coa Paz de Augsburgo en 1555, na cal se
recoñecía que cada príncipe de cada estado podía decidir si quería ser católico
ou protestante e que os seus súbditos terían que seguir a súa decisión , e se
non emigrar a outro estado. O luteranismo conseguía o carácter de confesión
cristián plenamente establecida e vai a estenderse por Alemaña, Centro-
Europa e Países Nórdicos.






1521-Dieta de Worms



3.3. O Calvinismo






1521-Dieta de Worms



Juan Calvino

Juan Calvino naceu en Noyon, ao norte de París en 1509 nunha familia
acomodada, o que lle permitiu unha boa educación pasando posteriormente a






1521-Dieta de Worms



estudar leis en Bourges e París. Comprometido nas loitas relixiosas en favor
das ideas luteranas tivo que abandonar París e refuxiarse en Basilea, onde
publicou en 1536 “ A Institución da relixión cristián”.

Posteriormente marcha a Xenebra onde se pon á fronte da reforma
desta cidade (1536-1538). A súa intransixencia e rixidez fixo que impuxera
unha estrica disciplina moral, o que lle supuxo a oposición de certos sectores
contrarios chamados por Calvino “ libertinos”. É expulsado da cidade e entre
1538-1541 vive en Estrasburgo. De novo volta a Xenebra en 1541 onde leva un
programa reformador ata a súa morte en 1564.






1521-Dieta de Worms



As innovacións da Reforma Calvinista respecto á doutrina luterana son
as seguintes:

- A Predestinación. Deus é omnipresente e coñece desde o seu
nacemento o destino dos homes, é dicir, sabe de antemán si se salva ou
condena.

- Calvino propón un novo modelo organizativo da Igrexa, aspecto que
Lutero desatendera. O Estado estaba sometido á Igrexa, e era un estado






1521-Dieta de Worms



teocrático, educador e destinado ao servizo de Deus. Nas comunidades
calvinistas é importante a orde e a disciplina e así crea distintos colexios e
organismos dos cales o Consistorio formado por seis pastores e doce anciáns
e presidido por Calvino era o órgano supremo.

A doutrina calvinista vai a estenderse desde Xenebra a Francia, Países
Baixos, Alemaña, Polonia, Hungría, Inglaterra e Escocia.






1521-Dieta de Worms



3.4. O Cisma Inglés: o Anglicanismo.

A Reforma inglesa ofrece o exemplo dunha reforma querida e dirixida
polo príncipe. A Henrique VIII lle preocupaba enormemente e excesiva
influencia que tiña Roma sobre o clero do seu país e sobre todo envexaba os
seus medios económicos. O rei que casara coa súa cuñada Catarina de
Aragón, e ante a imposibilidade de ter fillos varóns, inicia os contactos co Papa






1521-Dieta de Worms



para lograr o divorcio. A negativa de Roma leva á ruptura da Igrexa inglesa con
Roma.

En 1534 pola Acta de Supremacía recoñecese ao monarca Henrique
VIII como cabeza suprema da Igrexa Anglicana. Esta ruptura foi acompañada
pola desamortización dos bens monásticos que foron redistribuídos entre a
Coroa e outros beneficiarios como a burguesía. A nivel doutrinal o rei nun
principio intentou manter a ortodoxia, aínda que logo achegouse ao
luteranismo. Coa súa filla Isabel asentase definitivamente o Anglicanismo, cun
credo basicamente católico, excepto na organización da Igrexa.






1521-Dieta de Worms



Enrigue VIII






1521-Dieta de Worms



3.5 A Contrarreforma Católica.

Mentres por todo o continente se sucedían movementos reformadores,
nos países de Europa Meridional- Occidental cada vez tiña máis forza a idea
dunha Reforma Católica. O Concilio de Trento (1545-1566) tomará importantes
decisións no que se refira tanto na doutrina como na moral.

A nivel doutrinal:
- Posibilidade de acadar a salvación do home a través das súas obras






1521-Dieta de Worms



- Interpretación das Escrituras a través dos concilios, da igrexa e dos
teólogos

- Unidade dos setes sacramentos, por medio dos cales a graza de Deus
chega ao home

-O latín será idioma de culto

- Culto a virxe e os santos, existe o purgatorio e o valor das indulxencias






1521-Dieta de Worms



En canto á moral intentan reformar os costumes do clero: melloran a
selección e preparación de clérigos a través dos seminarios, incrementan as
tarefas pastorais como predicación e a catequeses, manteñen o celibato
eclesiástico e recomendan ós bispos visitar frecuentemente as súas dioceses.

Sesión do Concilio de Trento






1521-Dieta de Worms



A reforma impúxose non só a través do Concilio de Trento senón tamén
con activos medios de propaganda, coma a Arte Barroca, as vidas de santos,
as Ordes relixiosas- xesuítas, escolapios- e grazas tamén a un control dos
crentes a nivel individual coa confesión e a nivel xeral coa Inquisición.






1521-Dieta de Worms



4.- A Arte do Renacemento

4.1 O Renacemento en Italia

Desde o punto de vista cronolóxico presenta dous momentos: O
Quattrocento ou primeiro Renacemento, no século XV e con centro en
Florencia. E o Quinquecento ou segundo Renacemento, no século XVI en






1521-Dieta de Worms



Roma. A crise do estilo aparece a mediados do século XVI, coincidindo coa
Contrarreforma Católica, dando lugar ao movemento denominado Manierismo.

Neste período, a arte como actividade intelectual escapa da escasa
consideración social da etapa medieval. Os artistas teñen agora os seus
talleres e príncipes, nobres e burgueses farán que participen nas reunións dos
seus pazos. Xorden os mecenas, aristócratas e familias enriquecidas que
protexen e financian os labores artísticos. Algúns destes mecenas foron os
Médicis, ricos comerciantes florentinos amigos de Donatello, Botticelli.






1521-Dieta de Worms



As principais características deste estilo son as seguintes:

- O Renacemento persegue como ideais a recuperación de temas e
formas da Antiguedade grega e romana

- A idea de beleza conséguese grazas ao estudo da natureza e das súas
leis, de aí o interese polas proporcións do corpo humano e seu movemento. Os
artistas volven á medida humana como centro do seu traballo.






1521-Dieta de Worms



- O sistema de representación desenvolvido polos artistas consiste nun
escenario no que os obxectos e figuras sitúanse en función da distancia a un
punto de visión único. É a chamada pirámide visual. Deste xeito a perspectiva
representa a natureza no espazo plano que aparenta o tridimensional.






1521-Dieta de Worms



4.1.1. A Arquitectura.

As ordes e sistemas construtivas tomadas da Antiguedade Clásica e a
nova perspectiva darán lugar a edificios organizados segundo un modelo
construtivo- o cubo- que se repite na planta.

Esta ordenación do espazo ten a súa máxima expresión no planeamento
urbano das novas cidades. Algúns proxectos non chegaron a construírse, aínda
que conservamos exemplos do urbanismo renacentista na cidade de Placenza,





1521-Dieta de Worms



con pazos e igrexas abertas ás vías principais de carácter rectilíneo e barrios
proxectados en retícula.

A arquitectura relixiosa presenta como novidade o uso da cúpula.

Quatrocento. A Igrexa florentina de San Lourenzo, obra de
Brunelleschi, aplica a pirámide visual ao espazo arquitectónico conseguindo
que as liñas do chan, teito e entablamento queden fundidas nun único punto de
fuga que conduce ao altar. Este arquitecto constrúe tamén a igrexa de Santa
María das Flores en Florencia que ofrece o exemplo máis significativo das






1521-Dieta de Worms



cúpulas renacentistas cos seus 42 m de diámetro. A audacia do autor é notable
ao introducir na súa constrición en 1418 un referente visual e simbólico da
cidade

Cúpula da catedral de Florencia. Brunelleschi

Quinquecento. A capitalidade do arte pasa agora a Roma, onde a
principios do século XVI os papas Sixto IV, Xulio II e León X serán os novos
mecenas que convertan á cidade no centro artístico e cultural de Europa.






1521-Dieta de Worms



A arquitectura busca nesta centuria o equilibrio, a harmonía das
proporcións e a visión do espazo desde calquera ángulo visual, por iso o
interese pola planta circular ou central.
A obra máis representativa a realiza Donato Bramante en 1502 ao
construír o Templete de San Pietro in Montorio, caracterizado pola
alternancia de cheos e baleiros, o predominio de liñas curvas e rectas, a
utilización da orde dórica e o emprego do círculo como elemento organizador
do edificio.






1521-Dieta de Worms



San Pietro in Montorio. Bramante

Miguel Anxo retoma a idea de Bramante para rematar a gran obra de
San Pedro do Vaticano, de planta de cruz grega e unha grande cúpula sobre
tambor visible en toda a cidade.






1521-Dieta de Worms



4.1.2. A Escultura.

Usan como materiais a pedra, o armol, a madeira e os metais, sobre
todo o bronce.
A volta á Antiguedade e os temas e modelos clásicos impoñen os
criterios estéticos a seguir.

O denudo reaparece incluso para temas relixiosos.






1521-Dieta de Worms



A preocupación pola anatomía, a beleza e o individualismo conducen ao
triunfo do retrato.

Quatrocento. Donatello inicia o cambio ao representar a psicoloxía e
interesarse polo estudo da anatomía, o movemento corporal e as relacións
espaciais da figura con seu contorno. O seu David (1440) de bronce marca o
inicio das novas correntes ao representar ao rei bíblico como un mozo
florentino que simboliza a vitoria cristiá sobre o pecado e a morte.






1521-Dieta de Worms



Quinquecento. Miguel Anxo protagoniza o clasicismo escultórico do
século XVI. A obra coa que se consagra é o David (1502-1504), encargo
realizado pola cidade de Florencia. Este denudo integral, síntese da beleza
helenística, presenta un corpo humano en toda a súa percepción e beleza.
Outra das súas obras máis importantes foi a figura do profeta Moisés.

Moisés . Miguel Anxo






1521-Dieta de Worms



4.1.3 A pintura

Os pintores renacentistas executan a súas obras sobre soportes fixos
(muro) ou cabalete( táboa e lenzo). As técnicas preferidas sono fresco para o
muro e o temple e o óleo para os portátiles.

Aplícase un novo sistema de proporcións onde a medida é a figura
humana.






1521-Dieta de Worms



A perspectiva científica e a aérea teñen como finalidade facilitar ao pintor
a representación do mundo tridimensional da realidade na superficie plana do
cadro.

Quatrocento. A entrega das chaves a San Pedro, pintura ao fresco de
Perugino na Capela Sixtina do Vaticano, crea un claro exemplo da aplicación
da perspectiva lineal ao prolongar todas as liñas marcadas no cadro, tanto as
do chan como as dos edificios, e unilas nun só punto de fuga que sería o
vértice da pirámide visual.






1521-Dieta de Worms



Entraga das chaves a San Padro. Perugino

Boticelli, figura ponte entre a arte de século XV e XVI, crea co
Nacemento de Venus un novo tipo de figura feminina espida, estilizada e
sinuosa,inspirada nas estatuas da Antiguedade.

Nacemento de Venus. Boticelli






1521-Dieta de Worms



Quinquecento. Miguel Anxo comezou os grandes frescos da Capela
Sixtina en 1508 coa Creación e o Pecado do home. O xuízo final do fondo
completa o ciclo nunha perfecta síntese da arquitectura, escultura e pintura.

Leonardo da Vinci constituíu o arquetipo de home renacentista. Somete
o debuxo a efectos de difuminado por medio de contrastes suaves de luces e
sombras que proporcionan ás figuras volume e un certo aire melancólico.






1521-Dieta de Worms



Rafael formula o seu propio estilo como pintor baseado no debuxo e na
síntese das ensinanzas de Leonardo con un acusado equilibrio , elegancia e
serenidade.

4.2 O Renacemento en Europa.

A chegada a distintos países europeos de artistas, gravadores,
escultores,... procedentes de Italia fará que se introduza neles a nova
mentalidade artística.






1521-Dieta de Worms



Francia introduce a nova estética centrándoa na ornamentación dos
castelos (Châteaux del Loira).

A Europa do Norte utilizará a pintura para exemplificar a Reforma
Protestante. En oposición ao formalismo italiano xurde o gusto pola
representación de animais fantásticos que expresan a natureza oculta do home
como amosan as obras de El Bosco e Brueghel.






1521-Dieta de Worms



Xardín das Delicias. El Bosco

Vocabulario artístico:

Fresco: Técnica da pintura mural na que a cor mesturase con auga e cal para
que penetre na parede que vai ser decorada






1521-Dieta de Worms



Temple: Técnica pictórica na que as cores dilúense en auga tépeda mesturada
con cola (clara de ovo). Utilizado tanto en muro como sobre táboa.
Óleo: Técnica pictórica pola que un artista disolve as cores ou pigmentos en
aceite ou outras materias graxas

Alegoría: Personificación dunha virtude ou vicio en forma humana.






1521-Dieta de Worms



5: Cuestionario.

1.- “ Nel reside unha mente capaz de tanto consello, de tanta prudencia, tan
fecunda que da a luz incribles partos. Invencións súas son as cidades, as
casas, a utilización dos animais, das herbas, das pedras, dos metais; os nomes
de todas as cousas, a comprensión en moi contadas letras de toda aquela
inmensa variedade de sons da voz humana, coas cales escribíronse e
divulgaron tantas disciplinas, o coñecemento...”





1521-Dieta de Worms



J.L. Vives, Fábula do Home,1518

-Que característica fundamental do Renacemento podes observar no
texto?
- Enumera todas as características e descubrimentos que se lle atribúe
ao “home” este humanista.






1521-Dieta de Worms



2.- “ Volvendo ás boas características (...) non é moi necesario que o
príncipe as teña todas, pero si o é que pareza telas (...). Debe comprenderse
ben que non é posible para un príncipe novo, observar na súa conduta todo o
que fai que os homes sexan reputados como xentes de ben, e que con
frecuencia vese na obriga, para manter o Estado, a obrar contra a humanidade,
contra a caridade, contra a relixión mesma. É menester, pois, que teña o
espírito bastante flexible para xirar a todos os lados segundo veña o vento e o
ordenen os accidentes da fortuna; é menester, que non se aparte, mentres
poida, da vía do ben, pero no caso de necesidade saiba entrar na do mal”






1521-Dieta de Worms



Maquiavelo, El Príncipe, cap XVIII, 1513-1514

- Maquiavelo fala no texto de que o príncipe ten que ter a facultade do
disimulo, da hipocrisía. Sinala unha frase que o indique.
- Busca nun dicionario o significado da palabra maquiavélico e
relaciónao coa pregunta anterior-
- Segundo o texto, que debe ser máis importante para o príncipe as
consideracións morais e relixiosas ou o Estado?






1521-Dieta de Worms



3.- “ Ten a illa ( Utopía) cincuenta e catro cidades, todas espazosas e
magníficas: a lingua, os costumes, as institucións, as leis son absolutamente as
mesmas”.
“No campo estratexicamente apostadas polas fincas, teñen casas
equipadas con ferramentas de labranza. Son habitadas por cidadáns que van a
establecerse alí por quendas”.
“Hai un só oficio común a todos, homes e mulleres: a agricultura, da que
ninguén está exento (...). Ademais da agricultura, cada quen aprende un oficio






1521-Dieta de Worms



determinado que é polo común a elaboración do viño, ou o oficio de albaneis
ou artesáns, ben ferreiros, ben carpinteiros”.
“A principal tarefa e case a única dos maxistrados ( elixidos polo pobo e
os máis importantes escollidos entre os letrados) estriba en procurar e vixiar
que ninguén este ocioso(...); nin que, pola contra, este agobiado por un traballo
constante (...)”.
“Aquí, pola contra, onde todo é de todos, ningún dúbida de que a
ninguén lle ha de faltar de nada (...). Pois nin é cicatería da distribución dos
bens nin ninguén hai alí indixente ou mendigo; non tendo ninguén nada, son
todos, sen embargo ricos”.






1521-Dieta de Worms



“Mentres comen e beben en vaixelas de terra ou de vidro, moi elegante
certamente pero barata, co ouro e a prata fan orinais e toda sorte de
recipientes asquerosisimos, distribuídos ao chou non só nas casa comúns
senón tamén nas privadas”
Tomas Moro, Utopía, 1516

- Busca información nunha enciclopedia sobre a vida e obra de Tomás
Moro
- Despois da lectura atenta dos textos, describe como é a sociedade
ideal da illa Utopía.






1521-Dieta de Worms



- Que significa, xenericamente, hoxe a palabra Utopía?
- A continuación dividirase a aula en dous grupos, un dos cales
defenderá a viabilidade de crear unha sociedade como a que propón Moro,
mentas que o outro grupo defenderá a postura contraria. Lembra que nun
debate hai que expoñer as ideas de xeito resumido e con claridade, falar por
quendas e sobre todo escoitar e respectar as opinións contrarias.

4.-Confecciona un mapa de Europa cos principais centros culturais do
Renacemento e Humanismo.






1521-Dieta de Worms



5.-Completa o seguinte cadro:
IDADE MEDIA RENACEMENTO
Teocentrismo: Deus é o centro do
mundo
O “home” é débil e depende de Deus
A vida é un val de bagoas
Cultura rural, feudal e eclesiástica
Arte Románica e Gótica





1521-Dieta de Worms



6.-Despois de observar o mapa
http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/videos/647.htm , as relixións de Europa a
principios de século XVII, completa o seguinte cadro:

RELIXIÓN ÁREA DE EXTENSIÓN
CATÓLICA ESPAÑA...
LUTERANA






1521-Dieta de Worms



7.-Define: Idade Media, Idade Moderna, Laico, Eclesiástico, Humanismo,
Renacemento, Ortodoxia, Reforma, Contrarreforma, Pintura ao fresco.

8.-Relaciona os seguintes termos coa definición correspondente:






1521-Dieta de Worms



1 Protección dispensada por unha SECULARIZACIÓN
persoa a un escritor ou artista,
patrocinando as súas producións e
axudándolle economicamente
2 Doutrina que se opón as verdades COMPAÑÍA DE XESÚS
propostas pola Igrexa Católica
3 Institución política relixiosa creada MECENADO
para a defensa da pureza da fe
católica, e que entende en asuntos de
herexía ou desviacións da verdade






1521-Dieta de Worms



oficial da Igrexa Católica, castigando
coa tortura e a morte aos que eran
declarados culpables
4 Quitarlle ao século as cousas HEREXÍA
relixiosas
5 Orde da Sociedade de Xesús INQUISICIÓN
fundada en 1540 por Ignacio de
Loyola ao servizo dos Papas






1521-Dieta de Worms



9.-A continuación damos algunhas posibles causas da Reforma. Indica se son
morais, políticas, sociais, económicas ou relixiosas:

- O catálogo de abusos do clero nesta época é abundante e
entre eles están: falla de formación, o absentismo, a
neglixencia
- Os príncipes alemáns uníronse á Reforma para aumentar o
seu poderío económico, a súa riqueza territorial e potenciar
a súa autoridade fronte ao Emperador
- A Reforma é a ideoloxía do capitalismo






1521-Dieta de Worms



- Un sector do laicado buscaba a volta a unha igrexa máis
espiritual e verdadeira
- A Reforma é a manifestación dos intereses da nova clase
burguesa

10.- Completa o seguinte cadro:

Doutrina Luterana Calvinista Contrarreforma
Salvación
Escrituras






1521-Dieta de Worms



Sacramentos
Sacerdocio
Culto

11.- Órdea cronoloxicamente os seguintes feitos: Paz de Ausgburgo, Acta de
Supremacía, Concilio de Trento, Publicación das 95 teses luteranas, Desterro
de Avignon






1521-Dieta de Worms



12.- No vocabulario artístico tes a explicación do que é unha alegoría; no cadro
de Boticelli tes un exemplo, Venus, a deusa do amor, nace entre ondas de mar
na Illa de Chipre, rodeada de Céfiros- ventos- e a primavera. Sinala cales son
esas personaxes no cadro e que símbolos permiten recoñecelas.

13.- Realiza o seguinte cadro:

Feitos Descrición Valoración
estética






1521-Dieta de Worms



Santa María das
Flores
David de Miguel
Anxo
Capela Sixtina

14.- Observa o vídeo sobre os conflitos relixiosos en Europa que podes atopar
na seguinte páxina http://www.artehistoria.jcyl.es/historia/videos/647.htm. e
realiza un mapa das relixións na Europa do século XVI.






1521-Dieta de Worms



15.- Realiza unha breve biografía de Martín Lutero. Podes atopar información
na seguinte páxina http://www.luther.de/

16.- Intenta facer un estudo sobre a importancia artística e da figura de Miguel
Anxo, podes utilizar a información que tes en
www.artehistoria.jcyl.es/genios/pintores/2750.htm






1521-Dieta de Worms



17.- Comenta o artigo sobre o ambiente da Italia do Renacemento que podes
atopar na seguinte páxina
http://www.elpais.com/articulo/elpepspor/20051002elpepspor






1521-Dieta de Worms



6:TEMA DE AMPLIACIÓN: A APARICIÓN E DIFUSIÓN DA
IMPRENTA

Da escritura manual á imprenta

A produción de “libros” ao longo da Idade Media estaba en mans dos
monxes, eles copiaban pacientemente manuscritos nos “ scriptorium”
monásticos. Ao longo do século XII, algúns libreiros laicos comezaron a
remprazar a estes copistas monásticos. Aqueles libros que facian falla nas





1521-Dieta de Worms



facultades universitarias eran suministrados mediante o sistema de “ traballo a
domicilio”. Os novos copistas xa non traballaban xuntos nunha sala, senon que
se adicaban a copiar as distintas partes do texto ou libro que cada quen se
repartia e cobraba do libreiro por cada peza.A aparición da imprenta cambiou
esta situación e supuxo unha revolución cultural profunda. A imprenta contaba
con importantes antecedentes en China e Corea, xa que o que logrou
Gutemberg, en Maguncia, e outros coétaneos en Holanda e Francia, foi
perfeccionar a técnica de impresión no decenio de 1470. Podemos resumir as
consecuencias que tivo a súa aparición nos seguintes puntos:






1521-Dieta de Worms



Imprenta

- A imprenta multiplicou de xeito insospeitado os textos
escritos
- Aumentou a comunicación intelectual que rebasou o marco
medieval dos clérigos e escolas para dirixirse a toda a alta
sociedade urbana primeiro e despois a sectores extensos
do artesanado e incluso a algúns extractos do mundo rural
polo menos na Europa Occidental






1521-Dieta de Worms



- Fevoceceu o ensino e a alfabetización
- Contribuíu á difusión e fixación ortográfica das linguas
nacionais fronte o latín
- Orixinou pronto unha industria activa e novas profesións.
Unha delas foi a de libreiro- impresor- editor, que
acumulaban as funcións, actualmente diversificadas de
empresario capitalista, director intelectual dunha editorial e
comerciante de libros






1521-Dieta de Worms



A imprenta e a Reforma

A Reforma foi o primeiro movemento relixioso que contou coa axuda da
imprenta e que explotou o seu potencial como medio de masas para a súa
aberta política de propaganda e axitación contra unha institución establecida
como a Igrexa Católica.
“ O Luteranismo foi desde o primeiro momento unha criatura do libro
impreso, e por medio deste instrumento, Lutero conseguiu gravar na mente de






1521-Dieta de Worms



Europa unha pegada exacta, estandarizada e indeleble. Por primeira vez na
historia humana, un gran público lector xulgou a validez da ideas
revolucionarias a través dun medio de masas que recorría ao uso de linguas
vulgares xunto a artigos de xornalistas e caricaturistas”

Edición da versión da Biblia de Lutero






1521-Dieta de Worms



Proba do dito anteriormente é o exemplo que nos proporciona un
impresor establecido en Wittenberg chamado Hans Lufft que se enriqueceu coa
impresión da obra de Lutero e chegou a ser burgomestre da cidade. Fixo a
primeira edición (1534) da Biblia completa traducida ao alemán, da cal imprimiu
en 40 anos 100.000 exemplares. O éxito da venta dos escritos de Lutero, entre
os que abundan sermóns e opúsculos, foi tal que calculan que durante o século
XVI se chegaron a vender editados en varias cidades, as veces sen
autorización, uns dous millóns de exemplares.






1521-Dieta de Worms



O mesmo Lutero describiu a imprenta coma “ o máis supremo e grande
acto de graza de Deus, de onde deriva o coñecemento do Evanxelio”

A imprenta e o Renacemento

A imprenta, sen dúbida, influíu decisivamente nos aspectos culturais do
Renacemento. É evidente que o Renacemento apareceu en Italia antes que en
Maguncia se desenvolvese a imprenta, e así o século XV ou Quatrocentto,
primeira etapa do Renacemento, debe pouco a este descubrimento. Sen
embargo, o florecemento completo da cultura do alto Renacemento na Italia do






1521-Dieta de Worms



Quiquecentto ou século XVI é en grande medida deudor da imprenta e sobre
todo do traballo dos primeiros impresores.
Foi durante o século XVI cando os principais clásicos comezaron a
converterse no que son. Xa existían algunhas edicións de textos antigos do
século anterior, procedentes de talleres italianos, pero a partir de 1501 a
demanda destes exemplares da civilización de Grecia e Roma foise
estendendo a medida que o Renacemento pasaba de Italia a outros países.
Pouco a pouco todas as obras esenciais dos autores latinos foron confiados á
imprenta. Así se difunden as obras de Tácito, Terencio, Virxilio, Cátulo Tito






1521-Dieta de Worms



Livio, Salustio e César. Despois dos romanos tamén viñeron os gregos que
tiveron unha extraordianria difusión

A imprenta colaborou tamén a difundir a fama das obras dos máis
importantes artistas do Renacemento que lle deben a súa reputación a heroes
da cultura.

Os impresores






1521-Dieta de Worms



Entre os impresores máis famosos destes séculos podemos destacar ós
irmáns Estienne en París, ao turinés Plantino instalado en Amberes e a Aldo
Manuccio en Venecia.

Cristóbal Plantino

A comezos dos século XVI o máis ilustre entre os moitos impresores de
Italia era Aldo Manuccio. O principal interese deste impresor estaba na edición






1521-Dieta de Worms



de clásicos gregos (Aristóteles), aínda que a súa reputación veuse aumentada
pola edición dunha serie de “clásicos de peto”, que ían contra a tradición xa
que naquela época os clásicos publicábanse polo xeral en grandes edicións en
folio. Durante a súa vida activa como editor publicou unha colección de clásicos
notable pola precisión dos seus textos, debido en grande parte ao incansable
coidado que lle dedicaron o clero e un selecto equipo de editores que estaban
entre os mellores eruditos do seu tempo.

Cristóbal Plantino foi o maior impresor individual de Europa. Establecido
en Amberes asociouse con mercaderes ricos da cidade asentando o seu






1521-Dieta de Worms



negocio sobre unha sólida base financeira. Asegurouse unha indubidable
vantaxe ao gañarse a protección do secretario do rei Felipe II de España, o que
lle permitiu realizar unha magnifica Biblia Políglota en oito volumes.

Biblia políglota de Amberes






1521-Dieta de Worms



Actividades:

1- Busca nun dicionario o significado das palabras Amanuense e
Incunable.

2- Compara a “Dieta literaria” dunha persoa lectora do século XI con
outra do século XVI (non esquezas a importancia que tiña a cultura
oral na Idade Media)






1521-Dieta de Worms



3- Que medios de difusión se empregarían para dar a coñecer unha
herexía na Idade Media?

4- Explica a seguinte frase: “ Durante o século XVI os talleres
tipográficos representaban o papel de “casas internacionais”,
proporcionando ós estudosos errantes un lugar d reunión, un centro
de información, un refuxio e un centro de cultura”.






1521-Dieta de Worms



7: BIBLIOGRAFÍA

Bennassar, Bartolomé e outros, Historia moderna, Madrid
1980






1521-Dieta de Worms



Corvisier, André, Historia moderna, Barcelona, Labor, 1977

Delumeau, Jean, La civilización del Renacimiento, Barcelona
1977

Domínguez Ortiz, Antonio, Historia universal III. Edad
Moderna, Barcelona 1983






1521-Dieta de Worms



Dulmen, R. Van, Los inicios de la Europa moderna (1550-
1648), Madrid, 1984

Egido, Teófanes, Las claves de la Refroma y de la
Contrarreforma (1517-1648), Barcelona 1991

Elliot, J.H., La Europa dividida ( 1559-1598), Madrid 1973






1521-Dieta de Worms



Elton, G.R., La Europa de la Reforma ( 1517-1559), Madrid
1974

Gerhartd, D, La vieja Europa.Factores de continuidad en la
historia europea (1000-1800), Madrid 1991

Hale, J.R., La Europa del Renacimiento, Madrid 1973

Hay, Denis, La época del Renacimiento, Bercelona 1972






1521-Dieta de Worms



Koenigsberg, H.G., El mundo moderno, Barcelona 1991

Koenigsberg, H., e Mosse, G.L., El siglo XVI, Madrid 1974

Lutz, H, La Reforma y Contrarreforma, Madrid 1992

Man, Golo, Historia Universal VII. De la Reforma a la
Revolución, 2 vols, Madrid 1988






1521-Dieta de Worms



Mackenney, R, la Europa del siglo XVI.Expansión y conflicto,
Madrid 1996

Maravall, José Antonio, Carlos V y el pensamiento político del
Renacimiento, Madrid 1960

Margolin, Jean C., e outros, Los inicios de la Edad Moderna,
Madrid 1992






1521-Dieta de Worms



Martínez Ruiz, Enrique, e outros, Introducción a la Historia
Moderna, Madrid 1991

Molas Ribalta, Pere e outros, Manual de historia moderna,
Barcelona 1993

Petrucci, A., Libros, editores y público en la Europa moderna,
Valencia 1990






1521-Dieta de Worms



Tenenti, Alberto, La formación del mundo moderno ( siglos
XIV- XVII), Barcelona 1985

8: OBRAS LITERARIAS

Calvo, J. La dama del dragón.

Fortes, S. Quattrocento.






1521-Dieta de Worms



García, D. El secreto de Monna Lissa.

Haase, H. La ciudad escarlata.

Lasala, M. El complot.

Morrison, B. El enigma de Gutenberg.

Mújica Lainez, M. Bomarzo.






1521-Dieta de Worms



Passuth, L. El músico del duque de Mantua.

Passuth, L. La rosa de oro.

Puzo, M. Los Borgia.

Stone, I. La agonía y el éxtasis.

Vázquez Montalbán, M. O César o nada.






1521-Dieta de Worms



9: FILMOGRAFÍA

Cavani, L. Galileo, 1968.






1521-Dieta de Worms



Ford, J. María Estuardo, 1936.

Hernández, A. Los Borgia, 2006.

Hussein, W. Enrique VIII y sus mujeres ,1972.

Kapur, S. Elizabeth, 1998.

Kapur, S. Elizabeth: la edad de oro, 2007.






1521-Dieta de Worms



Sidney, G. La reina virgen, 1953.

Till, E. Lutero. 2005.

Enciclopedia multimedia en CD-Room Hª universal da arte,
Espasa-Calpe.

Enciclopedia dixital sobre a historia da arte universal de
Dolmen.






1521-Dieta de Worms



DVS sobre os xenios da pintura de Dolmen.







1521-Dieta de Worms










1521-Dieta de Worms




1521-Dieta de Worms






1521-Dieta de Worms










1521-Dieta de Worms



Renacemento e humanismo

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Similar a Renacemento e humanismo

Similar a Renacemento e humanismo (20)

Renacemento e humanismo