Podstawy finansów

1. Warszawa 18.09.2014
Dr Andrzej Janowicz
Wykład 3: Podstawy Finansów
Temat: Finanse publiczne - wybrane zagadnienia
1

2. Przydatne linki:
ANALIZA WYKONANIA BUDŻETU PAŃSTWA I ZAŁOŻEŃ POLITYKI PIENIĘŻNEJ W
2013 ROKU
Nr ewid. 138/2014/KBF. Zatwierdzona przez KOLEGIUM NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI
w dniu 10 czerwca 2014 roku (Z tego źródła pochodzi większość danych statystycznych
podanych w prezentacji)
Informacje podstawowe - Dług publiczny
http://www.finanse.mf.gov.pl/dlug-publiczny/informacje-podstawowe
Strategie zarządzania długiem sektora finansów publicznych wl atach 2015 - 2018
http://www.finanse.mf.gov.pl/web/wp/dlug-publiczny/publikacje/strategie-zarzadzania-dlugiem
Zadłużenie sektora finansów publicznych
http://www.finanse.mf.gov.pl/zadluzenie-sektora-finansow-publicznych
R A P O R T R O C Z N Y 2 0 1 3 D ŁU G P U B L I C Z N Y. MF
http://www.finanse.mf.gov.pl/documents/766655/1148830/Raport+roczny.+D%C5%82ug+Publiczn
y_2013_Annual+Report.+Public+Debt.pdf
Sytuacja gospodarcza Polski- Ministerstwo Gospodarki
http://www.mg.gov.pl/Analizy+i+prognozy/Sytuacja+gospodarcza+Polski
2

3. Cel nauczania
W niniejszym wykładzie przedstawiono rolę finansów publicznych jaką odgrywają
w zarządzaniu współczesną gospodarką. Omówiono istotę, cechy oraz funkcje
finansów publicznych. Wskazano na szczególne znaczenie budżetu państwa.
W prezentacji przedstawiono cechy budżetu państwa oraz podstawowe kryteria jego
kwalifikacji. Ponadto prezentacja ukazuje analizę dochodów i wydatków państwa, a
także relację deficytu i długu publicznego w poszczególnych latach.
Moją intencją było przede wszystkim pokazanie związku miedzy stanem
finansów publicznych a najogólniej rzecz ujmując jakością naszego życia jako
obywateli. I szukania odpowiedzi, co od nas zależy, czy mamy możliwość
wpływanie na decyzje rządzących w zakresie finansów publicznych?
3

4. Politycy, którzy są odpowiedzialni za politykę fiskalną, o własne
finanse nie muszą się martwić.
Gdyby nie finansowanie z budżetu, partie polityczne prawdopodobnie
przestałyby istnieć. Co roku z pieniędzy podatników otrzymują ponad
80 milionów złotych subwencji. Same zbierają ledwo kilka.
Wnajlepszym wypadku składki opłaca połowa ich członków. Szokować
może też to, że wszyscy czynni członkowie partii to około 80 tysięcy
osób, a więc niecałe 0,003 procent wszystkich wyborców.
http://fakty.interia.pl/polska/news/partie-dostaja-70-mln-z-budzetu-same-zbieraja-
kilka,1871844,3
4

5. Finanse publiczne
Finanse publiczne to niezbędny instrument, za pomocą którego państwo może
oddziaływać na gospodarkę. Skalę roli państwa w gospodarce mierzy się najczęściej
odnosząc wielkość wydatków sektora finansów publicznych do wielkości PKB
wytworzonego w danym roku.
Należy jednak zauważyć, że relacja wydatków publicznych do PKB nie ukazuje całej roli
państwa w gospodarce. W szczególności nie obejmuje ona roli właścicielskiej państwa,
czyli zarządzania przez państwo przedsiębiorstwami państwowymi.
Istota i cechy finansów publicznych
Pojęcie finansów publicznych możemy używać w dwóch wariantach:
‐ w aspekcie prawnym finansami publicznymi nazywamy środki pieniężne będące w
dyspozycji organów państwa i samorządu terytorialnego, czyli podmiotów publicznych
będących w legalnym, czyli określonym prawnie obiegu,
‐ w aspekcie politycznym finanse publiczne to zasoby, które umożliwiają państwu
realizację stosowanie władczych form działania politycznego.
5

6. Finanse publiczne obejmują następujące problemy:
1. Zapotrzebowanie władz publicznych na środki finansowe.
2. Badanie sposobów zaspokajania popytu władz publicznych na środki finansowe.
3. Określanie skutków kształtowania popytu przez środki publiczne i ich wpływu na przebieg
procesów gospodarczych i społecznych. Określanie udziału środków publicznych w
finansowaniu poszczególnych dziedzin rozwoju społeczno – gospodarczego i zaspokajania
potrzeb społecznych (publicznych).
5. Badanie efektywności planowania i wydatkowania środków publicznych.
Z powyższego wynika, że nauka o finansach publicznych zajmuje się badaniem zjawisk
zgromadzania i wydatkowania pieniędzy publicznych przez podmioty publiczne na publiczne
cele.
Finanse publiczne obejmują obok środków budżetu państwa (centralnego) i budżetów
samorządowych, wszystkie nietypowe środki finansowe, które pozwalają państwu na
realizację jego podstawowych zadań.
Reasumując finanse państwowe to nic innego jak środki finansowe będące w dyspozycji
podmiotów państwa przeznaczonych na realizację jego zadań i celów, (czyli gromadzenie,
przechowywanie, wydatkowanie grosza publicznego).
6

7. Finanse publiczne
Finanse publiczne to finanse państwa i samorządu terytorialnego,
obejmują one procesy związane z gromadzeniem środków
publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:
 pobieranie i gromadzenie środków publicznych
 wydatkowanie środków publicznych
 finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
 zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
 zarządzanie środkami publicznymi
 zarządzanie długiem publicznym.
7

8. 8
Podmioty finansów publicznych
1) Organy władzy publicznej, Organy administracji rządowej, Organy
kontroli państwowej i ochrony prawa, Sądy i trybunały, Jednostki
samorządu terytorialnego i ich związki
2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze
jednostek budżetowych
3) fundusze celowe (parabudżetowe) np. fundusz ubezpieczeń społecznych
4) państwowe szkoły wyższe
5) jednostki badawczo-rozwojowe
6) samodzielne, publiczne zakłady opieki zdrowotnej
7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i KRUS
9) Polska Akademia Nauk
10) i inne regulowane odpowiednimi aktami normatywnymi

9. Sektor finansów publicznych
dzieli się na:
• Sektor rządowy,
• Sektor samorządowy,
• Sektor ubezpieczeń społecznych.
9

10. Finanse państwa
Budżet państwa jest rozumiany jako plan zatwierdzony ustawą o
kształtowaniu dochodów i wydatków państwa w skali roku.
Poza budżetem państwa istnieją tzw. Para budżety, jak np. Fundusz Ochrony
Środowiska lub Fundusz Ubezpieczeń Społecznych. Istnienie funduszy celowych
łamie zasady budżetowe.
Budżet państwa jest sporządzany w trzech układach
 dochody
 wydatki
 planowany deficyt.
10

11. Finanse samorządu
Budżet samorządu jest rozumiany jako plan zatwierdzony
uchwałą o kształtowaniu dochodów i wydatków przez Terenowe
Organy Władzy w skali roku.
Budżet Terenowych Organów Władzy jest sporządzany w
trzech układach:
 dochody
 wydatki
 planowany deficyt.
11

12. Budżet państwa i jego znaczenie w systemie finansów publicznych
Budżet państwa stanowi najważniejszy element sektora finansów
publicznych, bowiem jego szczególna pozycja w systemie finansów
publicznych wynika zarówno z faktu, gromadzenia i rozdysponowywania
podstawowych części środków publicznych, jak też z faktu jego szczególnej roli
w systemie ekonomiczno‐ społecznym kraju.
Budżet państwa jest instytucją „ostatniej szansy" dla społeczeństwa i gospodarki
w sytuacjach, w których występują kryzysy, np. kryzys w budżetach
samorządowych, w sektorze bankowym, sektorze ubezpieczeń społecznych, czy
też w sektorze przedsiębiorstw sfery realnej.
W przeszłości zdarzyło się, że budżet państwa interweniował np. w sektorze
bankowym, który znalazł się w kryzysowej sytuacji na skutek nadmiernej
ekspansji kredytowej, stąd też znaczenie budżetu państwa zarówno w systemie
finansów publicznych, jak i całej gospodarki jest bardzo istotne.
12

13. Pojęcie i cechy budżetu państwa
Budżet państwa ‐ to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki
państwa w danym roku kalendarzowym. Opisuje on dobra i usługi, które
państwo chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności
transferowych.. Zwykle rząd planuje sfinansowanie większości wydatków
podatkami od ludności.
Gdy wydatki państwa przekroczą wielkość wpływów podatkowych, występuje
deficyt budżetowy.
Natomiast kiedy wpływy podatkowe przewyższają wydatki, występuje
nadwyżka budżetowa.
Gdy dochody państwa równają się wydatkom, wówczas występuje równowaga
budżetowa.
Budżet jako najważniejszy plan finansowy, wymaga autoryzacji politycznej
przez parlament i przedstawiciele samorządu terytorialnego w formie ustawy lub
uchwały. Ma to określone konsekwencje, ponieważ budżet jest aktem wiążącym
organy państwowe i samorządowe, które są zobowiązane do jego wykonywania.
13

14. 14
Pojęcie i cechy budżetu państwa
Gromadzenie i wydatkowanie środków budżetowych ma charakter
jednostronny i arbitralny.
Dochody budżetowe są gromadzone w formie podatków i opłat, które
mają charakter przymusowy i bezzwrotny.
Podobnie jest z wydatkami, które są dokonywane na podstawie
jednostronnej decyzji organu państwowego lub samorządowego.
Budżet jako akt polityczny jest wynikiem kompromisu między władzą
ustawodawczą i wykonawczą oraz grupami interesów. Siły te uczestniczą
w procesie podejmowania decyzji dotyczących planowania, wykonywania
i kontroli budżetu. Kompromis ten jest zawierany na okres
obowiązywania budżetu, czyli na jeden rok. Istotne jest to, że budżet
dotyczy przyszłości i dlatego tak ważne są metody prognozowania jego
dochodów oraz wydatków. Stanowi on nie tylko finansową podstawę
rządzenia, lecz jest również instrumentem kontroli działalności organów
wykonawczych.

15. Budżet państwa
Budżet państwa jest podstawowym planem finansowym państwa opracowanym na jeden rok ,
obejmującym z jednej strony dochody, a z drugiej wydatki.
Opracowanie i realizację budżetu państwa regulują określone zasady polityki budżetowej:
• zasada rocznego budżetowania (rok budżetowy),
• zasada zupełności (wszystkie dochody i wydatki),
• zasada jedności (jedno zestawienie),
• zasada jawności (publikowany w Dzienniku Ustaw RP),
• zasada równowagi budżetowej (dochody = wydatki), już uchwalony budżet zakłada powstanie
deficytu budżetowego.
15

16. Budżet państwa
Główne źródła i rodzaje krajowych dochodów budżetowych
Dochody
krajowe
Podatkowe Niepodatkowe
Podatki pośrednie
i podatki bezpośrednie
Wpłaty z zysku NBP
i wpływy z cła
Podstawowymi źródłami finansowania budżetu są: podatki, cła na towary i usługi sprowadzane z zagranicy,
zyski Narodowego Banku Polskiego, opłata restrukturyzacyjna oraz zyski jednostek budżetowych.
Największe wpływy budżetowe pochodzą z podatków.
16

17. Dochody, wydatki i wynik budżetu państwa i budżetu środków europejskich
W drugim z kolei roku osłabienia gospodarczego zarówno wykonane łączne dochody, jak i zrealizowane łączne wydatki
budżetu państwa i budżetu środków europejskich, nie osiągnęły wartości przyjętych w ustawach budżetowych.
Tabela 1. Wykonanie budżetu państwa i budżetu środków europejskich w latach 2012–2013
17

18. W stosunku do 2012 r. uzyskano niższe wpływy we wszystkich rodzajach dochodów budżetu państwa, z czego z
dochodów podatkowych o 6.623,6 mln zł (2,7%), z dochodów niepodatkowych o 1.167,3 mln zł (3,1%) i ze środków z
UE i innych źródeł o 653,0 mln zł (30,0%). Przyczyną tego stanu były przede wszystkim niższe niż w 2012 r. wpływy z
tytułu podatku od towarów i usług o 6.589,2 mln zł (5,5%), podatku dochodowego od osób prawnych o 2.070,4 mln zł
(8,2%) oraz dywidend i wpłat z zysku o 1.155,1 mln zł (14,1%). Zmniejszeń tych nie zrównoważyło wyższe niż w roku
2012 wykonanie dochodów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych o 1.481,1 mln zł (3,7%) oraz opłat,
grzywien, odsetek i innych dochodów niepodatkowych o 3.083 mln zł (18,9%).
Wykres 1. Dynamika dochodów budżetu państwa w latach 2004–2013
18

19. Wykres 2. Struktura zrealizowanych w 2013 r. dochodów budżetu państwa i budżetu środków europejskich
19

20. Dominującą pozycją wydatków budżetu państwa w 2013 r., stanowiącą 95,4% wydatków ogółem, były wydatki bieżące,
które wyniosły 306.521,4 mln zł. W porównaniu z 2012 r. wydatki te zwiększyły się o 1,6%.
Wykres 3. Struktura wydatków według części budżetu państwa
20

21. Dochody budżetu państwa
W porównaniu do planu określonego w ustawie budżetowej z 25 stycznia 2013 r. dochody były niższe o 6,8%, tj.
o 20.234,1 mln zł.
Dochody podatkowe stanowiły 86,6% dochodów budżetu państwa, dochody niepodatkowe77 12,9%, a dochody ze
środków Unii Europejskiej i innych źródeł bezzwrotnej pomocy zagranicznej 0,5%.
Wykres 4. Struktura dochodów budżetu państwa w 2013 r.
21

22. Relacja dochodów podatkowych do produktu krajowego brutto obniżyła się w 2013 r. o 2,7 punktu procentowego w stosunku
do 2007 r.
Wykres 5. Relacja dochodów podatkowych do PKB w latach 2004–2013
22

23. Wydatki budżetu państwa i budżetu środków europejskich
W 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, znaczący udział w wydatkach budżetu państwa i budżetu środków
europejskich stanowiły transfery do jednostek sektora finansów publicznych. Udział transferów w wydatkach ogółem
przekraczał 40%, oznacza to, że niemal połowa środków zgromadzonych w budżecie państwa i budżecie środków
europejskich służyła zasilaniu innych jednostek sektora finansów publicznych w celu realizacji zadań publicznych.
Wykres 6. Wydatki budżetu państwa i budżetu środków europejskich w 2013 r. według działów klasyfikacji budżetowej
23

24. Struktura wydatków budżetu państwa
W 2013 r., podobnie jak w latach poprzednich, największe środki (prawie 84 mld zł) w budżecie państwa i budżecie środków
europejskich przeznaczono na realizację zadań finansowanych w dziale Różne rozliczenia. Wydatki te zaliczają się do
kategorii wydatków sztywnych, tj. takich, które wynikały z przepisów ustawowych lub wcześniej podjętych zobowiązań
ujętych w ramy prawne. Ich udział w wydatkach ogółem w 2012 r. wynosił 74,9% i był o 0,3 pkt. proc. wyższy niż w 2011 r.
Na wydatki elastyczne przeznaczono 25,1% ogółu wykonanych wydatków budżetu państwa w 2012 r.
Tabela 2 Struktura wydatków budżetu państwa (%)
Obecna struktura wydatków budżetowych charakteryzująca się istotną, utrzymującą się od lat dominacją wydatków
zdeterminowanych (sztywnych), ogranicza możliwości rządu w kształtowaniu wielkości deficytu budżetowego.
Przepisy ustawowe i podjęte wcześniej zobowiązania prawne stanowią o absolutnej konieczności realizacji wydatków
zdeterminowanych m.in. takich jak: obsługa długu publicznego, subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego, wydatki
na wsparcie dla instytucji będących dysponentami funduszy celowych.
Na drugim miejscu pod względem wielkości wydatków budżetu państwa i budżetu środków europejskich, pozostaje dział
Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Na finansowanie zadań z tego zakresu przeznaczono z budżetu państwa prawie 75
mld zł.
Trzecie miejsce pod względem wielkości wydatków budżetu państwa i budżetu środków europejskich (42,5 mld zł) zajmuje
Obsługa długu publicznego. Mimo stosunkowo niskich stóp procentowych oraz zmniejszenia się rentowności papierów
skarbowych nie udało się zatrzymać wzrostu wydatków w tym dziale.
24

25. Wykres 7. Struktura wydatków budżetu państwa i budżetu środków europejskich w 2013 r.
25

26. Wykres 6. Struktura wydatków budżetu państwa w I kw. 2014 r.
26

27. Obsługa długu publicznego
Udział kosztów obsługi długu publicznego w wydatkach budżetu państwa pozostał na poziomie roku 2012, tj. 13,2%.
Wydatki te w relacji do PKB wyniosły 2,6%.
Wykres 9. Tempo narastania deficytu w 2013 r.
27

28. Deficyt budżetu
Różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę
budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.
Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:
• sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,
• kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,
• pożyczek,
• prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
• nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.
Deficyt budżetowy może być pokryty emisją pieniędzy. Rząd decyduje się na takie rozwiązanie,
gdy nie może zwiększyć swoich wpływów podatkowych, ani zaciągnąć pożyczek. Taki sposób
może wywołać w konsekwencji inflację.
28

29. Deficyt sektora finansów publicznych wyniósł 48,9 mld zł (3,0% PKB). Zdaniem NIK został on zaniżony o 10,7 mld zł
(0,6% PKB) w wyniku niewłaściwej konsolidacji przepływów wewnątrz sektora.
Tabela 3. Podstawowe dane o nadwyżce lub deficycie oraz długu sektora instytucji rządowych i samorządowych w
latach 2007–2013
29

30. Zestawienie danych dotyczących sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz sektora finansów publicznych
wskazuje, że w całym okresie objętym analizą deficyt liczony metodą krajową był niższy od deficytu licznego zgodnie z
metodologią stosowaną przez Unię Europejską. Niższy deficyt liczony metodą krajową wynikał między innymi z
zaliczania do dochodów publicznych transferu z budżetu państwa do FUS z tytułu refundacji ubytku składki przekazywanej
OFE.
Wykres 10. Nadwyżka lub deficyt sektora finansów publicznych oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych
w latach 2006–2013
30

31. Dług publiczny - uregulowania prawne w Polsce
•definicja długu publicznego zawarta jest w ustawie o finansach publicznych to
nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po
wyeliminowaniu przepływów finansowych między podmiotami należącymi do
tego sektora
Dług publiczny - uregulowania prawne w Polsce w konstytucji RP znalazł się
zapis dotyczący limitu długu publicznego (ewenement na skalę światową)
niedopuszczalne jest zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji w następstwie
których, dług publiczny przekroczy s/5 wartości rocznego PKB
Reguła długu publicznego w Polsce
•Konstytucyjny limit długu publicznego: 60% PKB (Ewenement z tym wpisem!)
•Trzy progi ostrożnościowe w art. 79 ustawy o finansach publicznych: 50%, 55%
i 60% PKB
•Przekroczenie przez dług publiczny 2. i 3. progu może pociągać za sobą
konieczność podjęcia drastycznych działań dostosowawczych (jeśli wyjściowy
poziom deficytu jest wysoki)
•Trzyletnie prognozy relacji długu do PKB prezentowane co roku w Strategii
zarządzania długiem publicznym
31

32. Dług publiczny
Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem władz państwowych z tytułu zaciągniętych
pożyczek na pokrycie deficytów budżetowych.
Pożyczki nie są dochodami budżetowymi, lecz stanowią wpływy środków na pokrycie deficytów.
krajowy zagraniczny
Dług publiczny krajowy wpływa na redystrybucję wytworzonego dochodu narodowego, obciąża
wydatkami wytworzony dochód narodowy w okresach przyszłych.
Dług publiczny zagraniczny wywołuje redystrybucję dochodu narodowego między krajami i może
być użyty jako jeden ze sposobów uzależnienia gospodarczego i politycznego kraju pożyczającego
od kraju wierzyciela.
32

33. Przyczyny powstawania długu publicznego
•Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług
publiczny.
•Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich
kryzysów gospodarczych.
•Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu
budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego.
•Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie
podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych;
•Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.
33

34. 34

35. Państwowy dług publiczny oraz dług sektora instytucji rządowych i samorządowych
W 2013 r. państwowy dług publiczny wzrósł do rekordowych 882,3 mld zł, a relacja
długu do PKB zwiększyła się do najwyższego poziomu 53,9%.
 Wzrost długu Skarbu Państwa był prawie dwukrotnie wyższy niż rok wcześniej i wynikał
z konieczności sfinansowania zwiększonego deficytu budżetu państwa oraz niedoborów
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
 Minister Finansów zarządzał długiem Skarbu Państwa efektywnie, zgodnie z założeniami
strategii zarządzania długiem publicznym.
 Polska nie osiągnęła założeń określonych przez Komisję Europejską w zakresie redukcji
nadmiernego deficytu, a ich realizację przesunięto o dwa lata (do 2015 r.).
Państwowy dług publiczny (PDP), obliczony według metodologii krajowej, tj. zgodnie z art.
73 ust. 1ustawy o finansach publicznych, równy jest wartości nominalnej zadłużenia jednostek
sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy
jednostkami tego sektora.
Pamiętaj
dług publiczny to nic to samo co zadłużenie Skarbu Państwa
- dług publiczny to dług jednostek sektora publicznego (rządu i samorządu terytorialnego)
- dług Skarbu Państwa to dług sektora rządowego (budżetowego)
35

36. Wykres 11. Państwowy dług publiczny oraz dług sektora general government w latach 2003-2013
36

37. 37
Dominujący udział długu Skarbu Państwa w państwowym długu
publicznym
W 2013 r. dominujący udział w strukturze państwowego długu
publicznego miał dług Skarbu Państwa – 92,0%. Udział długu
sektora samorządowego wyniósł 7,8%, jednak dynamika
przyrostu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego i ich
związków w okresie 2003-2013 była znacznie większa niż
dynamika przyrostu zadłużenia Skarbu Państwa (odpowiednio:
402,2% i 221,1%).
Dlatego też z powodu wysokiego zadłużenia JST nie będą zdolne do
absorpcji przyznanych środków z UE na lata 2013- 2020

38. Państwowy dług publiczny (PDP, zadłużenie sektora finansów publicznych po konsolidacji) na koniec II kwartału 2014 r.
wyniósł 793.565,5 mln zł, co oznaczało wzrost o 11.461,0 mln zł (1,5%) w stosunku do I kwartału 2014 r.
Wykres 12. Państwowy dług publiczny
38

39. Wykres 13. Struktura państwowego długu publicznego wg kryterium rezydenta
W II kwartale 2014 r. odnotowano dalszy spadek udziału zadłużenia wobec krajowego sektora pozabankowego w PDP (z
17,1% do 16,7%) przy jednoczesnym wzroście udziału zadłużenia wobec inwestorów zagranicznych (z 57,5% do 58,0%).
39

40. Tablica 4. Zadłużenie Skarbu Państwa w układzie podmiotowym (w mln zł)
40

41. Wykres 14. Deficyt i dług sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB
w latach 2004-2013
41

42. Tabela 5. Dług publiczny w okresie 2001 – VI 2014
Wg General Government dług w latach 2004 – 2014 wzrósł o 123%!
42

43. Tabela 6. Liczba zadłużonych JST z uwzględnieniem relacji długu do dochodów w okresie 2012 i 2013
43

44. 44
Wykres 15. Zadłużenie i relacja do dochodów dla JST i ich związków

45. Wykres 16. Struktura zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego w podziale na szczeble
45

46. Wykres 17. Koszty obsługi zadłużenia Skarbu Państwa w latach 2003-2013
46

47. Osiągnięcie na koniec 2013 r. relacji zadłużenia sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB na poziomie
57,1% stawia Polskę na 12 miejscu wśród krajów Unii Europejskiej.
Średnia wartość tej relacji w Unii Europejskiej na koniec 2013 r. wyniosła 87,1%, a w krajach strefy euro 92,6%.
Wykres 18. Wartość relacji długu instytucji rządowych i samorządowych do PKB w krajach Unii
Europejskiej (w procentach) na koniec 2013 r.
Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database.
47

48. Deficyt, dług publiczny
W przekazach medialnych podkreśla się, że wszystkie kraje są zadłużone, niektóre nawet
bardziej niż Polska. Pamiętajmy jednak, że obligacje krajów stojących na wyższym poziomie
rozwoju gospodarczego są niżej oprocentowane (Tabela nr 4).
Na przykład oprocentowanie niemieckich obligacji, wynosi 1,5 proc, angielskich 1,7proc
polskich 5 proc. Skutkuje to odpowiednio wyższym kosztem finansowania deficytu
budżetowego.
W porównaniu z Niemcami, my Polacy płacimy ponad trzy razy więcej za odsetki od obligacji.
Jesteśmy oceniani jako kraj mniej wiarygodny w sensie możliwości spłaty zadłużenia.
Należy przy tym zaznaczyć, że inne państwa z reguły zaciągają długi we własnych bankach.
Pożyczone, a potem oddane pieniądze pozostają więc w ich własnym kraju.
Polska zaciąga długi w zagranicznych bankach. Pieniądze, które będziemy musieli oddać,
wraz z procentami, „trafią” więc do innych wspólnot ekonomicznych. (przypomnij wykład nr 2
dot. systemu bankowego- porównaj strukturę własnościową banków).
Zastosujmy proste porównanie. Jeśli mama jest zadłużona u syna, dług zawsze zostanie w
rodzinie. W razie kłopotów syn przekaże mamie darowiznę. Inaczej wygląda sytuacja, kiedy
zadłuży się u sąsiada. W przypadku niemożności spłaty długu zabierze jej, na przykład pole.
48

49. Tabela 7. Deficyt, dług publiczny(1) i rentowność obligacji 10-letnich(2) w państwach UE w latach 2011 i 2012
1) Dane dot. wyniku deficytu i długu -Eurostat.
2) Stopa 10-letnia - średnia ze średnich miesięcznych rentowności obligacji 10-letnich za okres ostatnich dwunastu miesięcy;
średnia w grudniu; Eurostat.
49

50. Tabela 8. Deficyt, dług publiczny i rentowność obligacji 10-letnich w państwach UE w latach 2012 i 2013
1) Dane dot. wyniku deficytu i długu – Eurostat. Dane dla Polski – MF.
2) Stopa 10-letnia – średnia ze średnich miesięcznych rentowności obligacji 10-letnich za okres ostatnich dwunastu miesięcy;
średnia dla grudnia, Eurostat.
3) Dane za 2012 r. i 2013 r. dla 17 krajów.
4) Dane za 2012 r. dla 27 krajów, a za 2013 r. dla 28 krajów.
50

51. Tabela 9. Ocena kredytowa (rating) długoterminowego długu rządowego w walucie obcej państw UE stan na 22
51
września 2014 r.

52. Nasza polska wspólnota gospodarcza płaci wysokie odsetki od zaciągniętego przez państwo
długu
Jeżeli pożycza się pieniądze, to nie dość że trzeba je oddać, to jeszcze, na bieżąco, co roku należy
spłacać odsetki. Jaki to ma wpływ na nasze wynagrodzenia? W tabeli nr 5 i wykresie 17
przedstawiającym okres w latach 2001 – VI 2013 zestawiono wartość długów w miliardach
złotych.
W czasach PRL-u Edward Gierek zadłużył Polskę na 40 mld dolarów. ( 80%
było przeznaczonych na inwestycje, tylko 20% na konsumpcję najważniejsze,
że został spłacony przyp. A.J)
Obecnie odwrotnie próbuje się ograniczyć deficyt budżetowy poprzez obniżkę
stopy inwestycji
Obecnie, na taką sumę Polska zadłuża się w skali roku. Ekonomiści biją z tego
powodu na alarm (licznik Balcerowicza).
Tymczasem ciągle rosnące zadłużenie Polski jest skutkiem politycznego
rozdawnictwa i przedwyborczych obietnic.
52

53. Ile kosztuje nas zadłużenie (2012)?
Jak kształtuje się wartość zadłużenie Polski w przeliczeniu na poszczególnego pracownika, wytwarzającego PKB?
Nasz dług publiczny wyniósł 881(wg UE 937,5) mld zł. Na jego spłatę może zarobić wyłącznie wypracowujący zyski
sektor gospodarczy, w którym zatrudnionych jest 10 mln obywateli.
Wynika z tego prosty rachunek: dług publiczny przypadający na jednego zatrudnionego w sferze produkcji i usług
wynosi 88 tys. zł.
Płacone od długu odsetki(5%), w skali roku wyniosły 4,4 tys. zł. Wynika z tego, że każdy z nas (rocznie) musiał oddać
4,4 tys. zł.
Tyle w naszym imieniu państwo przekazuje pożyczkodawcom. O tyle, w skali roku, każdy z nas zarabia mniej.
Zadanie: Zaktualizuj powyższe wyliczenia dla 2013 r. (Najlepiej dla II kw. 2014 r.) - premia 10% zaliczenia
przedmiotu.
Do tego musimy - utrzymywać cała rzeszę „uprzywilejowanych darmozjadów” vide górników, związkowców,
mundurowych, sędziów, prokuratorów, rolników itd..
Przywileje te mają rujnujący skutek dla gospodarki i naruszają konstytucyjną zasadę równości obywateli.
Dlatego też szczególnie gorąco polecam poniższe opracowanie” Przywileje branżowe” autorstwa studentów naszej
uczelni.
Liczę na zainteresowanie Państwa tą prezentacją, oczekuję Waszych uwag i opinii, najciekawsze postaram się też
odpowiednio premiować.
53

54. Ile kosztuje nas zadłużenie cd.
Ceny produktów na świecie ustala rynek. Przedsiębiorca nie jest w stanie sprzedać swoich
produktów powyżej tych cen. Jeżeli produkt obciążony jest dodatkowymi kosztami będącymi
pochodną długu publicznego, to sprzedaż towaru stanie się możliwa tylko wówczas, jeśli
przedsiębiorca obniży inne koszty, takie jak chociażby fundusz płac.
Ceny produktów pochodzących z krajów, gdzie zadłużenie publiczne jest mniejsze lub nie
występuje, nie zawierają w sobie pochodnej odsetek od długu. Pracodawca może więc
przeznaczyć więcej środków na wyższe płace.
54

55. Tabela 10. Stan zadłużenia zagranicznego w złotych w latach 2010–2013
55

56. Tabela 11. Realizacja ustawy budżetowej w 2013 roku (w mld zł)
Źródło: Ministerstwo Finansów. 56

57. Dziewięć najpilniejszych postulatów zmian, które pomogą uzdrowią
finanse państwa
•zmiana w KRUS, czyli reforma ubezpieczeń społecznych
•sprawna administracja i oszczędności w finansach
•prywatyzacja
•więcej pracujących podatników, czyli przegląd transferów socjalnych
•wszyscy są równi na emeryturze (likwidacja przywilejów emerytalnych i
podniesienie granicy wieku emerytalnego)
•likwidacja szarej strefy
•ułatwienia dla firm, czyli likwidacja zbędnych koncesji
•efektywna służba zdrowia
•zmiany w wydatkach sztywnych budżetu
57

58. Zamiast podsumowania
Najlepszym źródłem informacji, dającym podstawy do oceny sytuacji finansów publicznych jest stopień realizacji ustawy
budżetowej w danym okresie ( patrz tab. nr 11). W okresie styczeń-grudzień 2013 roku w ujęciu nominalnym dochody
budżetu państwa wyniosły 279,2 mld zł i były o 2,9% niższe w skali roku. Wydatki kształtowały się na poziomie 321,3 mld
zł, tj. o 1,0% więcej w stosunku do wykonania wydatków budżetowych w 2012 roku. W rezultacie tego deficyt budżetowy
wyniósł 42,2 mld zł wobec 30,4 mld zł w 2012 roku.
Zwraca uwagę zła struktura budżetu, gdzie największy udział mają ( zresztą od lat) tzw. wydatki sztywne, w których
dominują trzy pozycje: subwencje i dotacje do jednostek samorządu terytorialnego, obsługa długu publicznego oraz dotacje
do świadczeń społecznych. Jednostki samorządu wraz z przekazywanymi zadaniami publicznymi od kilku lat otrzymują na
ich realizację z reguły niewspółmiernie małe środki; zdarzają się też przeniesienia zadań bez środków na ich sfinansowanie.
Po stronie wydatków, w skali roku, zwracają uwagę ogromne koszty obsługi długu krajowego i zagranicznego, łącznie w
wysokości 42,40 mld zł, co stanowi 13,1% całkowitych wydatków. Koszty te należą do najwyższych w UE. Te
astronomiczne koszty obsługi zadłużenia, które mogą przecież jeszcze wzrosnąć, obalają wszelkie mity o „zielonej wyspie”
czy liderze wzrostu PKB w Europie.
Dane w tabeli nr 7 pokazują jeszcze inny „fenomen” polskiej gospodarki, a mianowicie ewenementem nie tylko w skali UE,
jest sytuacja, w której przychody z podatku PIT, (i to znacznie) przewyższają przychody z CIT. (Podatkom poświecony jest
następny temat wykładu )
To jest miara słabości gospodarki i braku potencjału rozwoju. A do tego wpływy z podatku PIT są „wyrzucane są w błoto”,
bo ich sumę przewyższa koszt obsługi zadłużenia budżetowego.
58

59. Ogólnie jednak zła sytuacji sektora publicznego jest w
znacznej mierze wynikiem braku reform systemowych, na
co Najwyższa Izba Kontroli wskazuje już od kilku lat.
W okresie najlepszej koniunktury gospodarczej, tj. w latach
2006–2007, kiedy wzrost wydatków budżetowych był bardzo
szybki, nie były wykorzystywane nawet proste oszczędności
niewymagające reform strukturalnych.
Również w 2013 r. nie wykorzystano tego narzędzia do
racjonalizacji wydatków publicznych.
59