1. PLANTAS E QUÍMICA

2. As plantas son grandes centrais químicas que recollen substancias da auga, da terra e do aire e fabrican milleiros de produtos novos.

3. clorofila É a responsable da fotosíntese das plantas. UTILIDADE: antioxidante, desodorante, dentífrico, combater o mal alento, problemas intestinais... C 55 H 72 O 5 N 4 Mg clorofila a

4. FLAVONOIDES (do latín flavus , "amarelo") Teñen propiedades moi apreciadas en medicina, como antimicrobianos, anticanceríxenos, na diminución do risco de enfermidades cardíacas... Os cultivadores de plantas ornamentais manipulan o ambiente das plantas para aumentaren a concentración de flavonoides que dan cor a follas e flores. (coñécense arredor de 600)

5. xantofila Responsables das cores amarelas e laranxas dos vexetaos. UTILIDADE: Industria alimentaria, xeados. CURIOSIDADES: nos alimentos emprégase como aditivo co símbolo E-161 C 40 H 50 O 2

6. Beta-caroteno É común na cenoira, mango, brécol... UTILIDADE: Protexe a pel, a vista, o pelo, as unllas... CURIOSIDADES: No organismo convértese en vitamina A. C 40 H 56

7. licopeno Responsable da cor vermella e do sabor dalgúns froitos como a sandía e o tomate. UTILIDADE: colorante alimentario. CURIOSIDADES: reduce o colesterol e prevén o cancro. C 40 H 56

8. rutina Atópase en plantas como a ruda, ruibarbo, espárragos... UTILIDADE: tratamentos para problemas circulatorios, cancro, antiinflamatorio... CURIOSIDADES: úsase en tratamentos veterinarios. C 27 H 30 O 16 ruda

9. quercetina Abonda en moitas plantas, en especial froitas e verduras: cebolas vermellas, mazáns, uvas, brécol, té,... UTILIDADE: antioxidante, tratamento de problemas circulatorios, alerxias, asma... CURIOSIDADES: é o flavonoide máis abundante a máis habitual na dieta humana. C 15 H 10 O 7

10. GLÚCIDOS CARBOHIDRATOS, HIDRATOS DE CARBONO OU SACÁRIDOS Compostos por carbono, hidróxeno e osíxeno. Disólvense na auga. Almacenan enerxía.

11. glucosa Acumúlase nos froitos dóces: uvas, figos, pexegos… UTILIDADE: dóces, medicina, fabricar alcohol… CURIOSIDADES: é o combustible dos músculos e do cerebro. No Salnés faise o viño Albariño. C 6 H 2 O 6

12. sacarosa C 12 H 22 O 11 Acumúlase en distintas partes das plantas: talos (cana de azucre), raíces (remolacha), froitos (millo), saiba (arce)… UTILIDADE: fabricación de azucre, industria alimentaria… CURIOSIDADES: o exceso rovoca obesidade, diabete, caries… cana de azucre

13. almidón É un polisacárido que moitas plantas empregan como reserva de enerxía, especialmente en froitos, sementes, tubérculos, raíces.. UTILIDADE: alimentación, industria alimentaria, colas, papel... CURIOSIDADES: o almidón supón 0 70/80% das calorías consumidas polos seres humanos en todo o mundo. (C 6 H 10 O 5 ) n gránulos de almidón nunha pataca

14. celulosa Forma parte da estrutura das plantas. UTILIDADE: fabricación de papel, febras, explosivos, celuloide... CURIOSIDADES: é a biomolécula máis abundante do planeta, presente en todas as plantas. (C 6 H 10 O 5 ) n

15. GLUCÓSIDOS Combinacións formadas por azucres e corpos fenólicos ou alcohólicos. Son solubles en auga.

16. saponina Atópase en plantas como a iuca, ginseng, quinoa, quillai... UTILIDADE: expectorante. diurético, hemolítico, emulsionante, dentífricos, hormonas sintéticas... CURIOSIDADES: o nome ven do latín sapo , por ter propiedades semellantes ás do xabón. Ten acción irritante sobre as células.

17. amigdalina Atópase nas sementes de pexego, mazán, uva, sandías, améndoas... Contén cianuro. UTILIDADE: fixéronse experiencias para o tratamento do cancro, sen confirmar os seus beneficios. CURIOSIDADES: pode resultar tóxica C 20 H 27 NO 11

18. antraquinona Atópase en plantas como o ruibarbo, espiño, aloe... UTILIDADE: tratamentos para a psoriase, laxante, purgante... C 14 H 8 O 2 Rhamnus cathartica

19. LÍPIDOS Compostos principalmente por carbono, hidróxeno e osíxeno. Tamén poden conter fósforo, xofre e nitróxeno. Non se disolven na auga. Unha das funcións principais nas plantas é a reserva de enerxía. Coñécense co nome de graxas e aceites.

20. ácido oleico C 18 H 34 O 2 Abonda nas olivas, sementes de uva, cacahuetes, pecán... UTILIDADE: alimentación, cosméticos, xabón... CURIOSIDADES: o seu consumo reduce o risco de enfermidades cardiovasculares.

21. ácido esteárico Atópase en moitos aceites vexetais de froitos e sementes. UTILIDADE: fabricación de xabóns, lubricantes, cosméticos, suavizantes, antiadherentes... CURIOSIDADES: o nome ven do grego "stéatos", que significa sebo. C 18 H 32 O 2

22. ALCALOIDES compostos nitroxenados solubles en disolventes orgánicos ou nos ácidos. En xeral son velenosos e producen intoxicacións que poden ser moi graves. (coñécense arredor de 5.000)

23. morfina C 17 H 19 NO 3 Prodúcese no metabolismo secundario das plantas. Extráese da durmideira. UTILIDADE: Tratamento da dor, anestésico ou droga. CURIOSIDADES: Hai tempo empregábase para tratar a tos. O nome recíbeo do deus grego do sono, Morfeo.

24. atropina É un alcaloide que producen as plantas como produto secundario do seu metabolismo. Atópase en moitas solanáceas, como a belladona. UTILIDADE: Anticolinérxico, reduce a actividade da acetilcolina, un neurotrasmisor. C 17 H 23 NO 3 belladona

25. glicirricina Presente en plantas como o regaliz. UTILIDADE: edulcorante, potenciador do sabor en dóces e bebidas. Na industria do tabaco para mellorar o seu sabor. CURIOSIDADES: pode producir trastornos: hipertensión, hipocalcemia... C 42 H 62 O 16 raíz de regaliz

26. solanina Atópase en follas froitos e tubérculos dalgunhas plantas, especialmente as solanáceas (patacas, tomates...) CURIOSIDADES: produce intoxicacións (problemas gastrointestinais e neurolóxicos). Non se debe consumir a parte verde das patacas. C 45 H 73 NO 15

27. cafeína Abonda sobre todo nos froitos das plantas do café, herba mate, guaraná... UTILIDADE: estimulante, infusións... CURIOSIDADES: o consumo en exceso pode provocar imsomnio, excitación, problemas gastrointestinais... C 8 H 10 N 4 O 2

28. dixitalina (digoxín) Presente nos estalotes ( Digitalis...). Protexe á planta dos predadores. UTILIDADE: problemas cardíacos. CURIOSIDADES: moi tóxica se se consume sen control. C41H64O14

29. cocaína Atópase nas follas da planta sudamericana Erythroxylum coca. UTILIDADE: as follas en infusión parea o mal de altura, cólicos, dor de cabeza, vigorizante... CURIOSIDADES: O clorhidrato de cocaína é unha droga ilegal que produce adicción e greves danos cerebrais. C17H21NO4

30. nicotina Atópase nas follas da planta do tabaco ( Nicotina tabacum ) UTILIDADE: insecticida, cigarros... CURIOSIDADES: produce adicción e cancro de pulmón. C 10 H 14 N 2

31. quinina Atópase no quino ( Cinchona pubescens ) UTILIDADE: remedio contra a malaria, potenciador do sabor na auga tónica... CURIOSIDADES: as propiedades da quinina foron descubertas en 1638, en Perú, pola condesa de Chinchón, que observou como os curandeiros nativos a empregaban para calmar a febre. C 20 H 24 N 2 O 2

32. VITAMINAS compostos heteroxéneos imprescindibles para o funcionamento dos seres vivos. As plantas son ricas en vitaminas A, B, C, E, K

33. vitamina C (ácido ascórbico) Atópase en moitoas follas, froitos e sementes: pementos, laranxas, brécol, kiwi, amorodos... UTILIDADE: prevén hemorraxias e infeccións, mellora as defensas... CURIOSIDADES: a deficiencia de vitamona C produce escorbuto C 6 H 8 O 6

34. vitamina K (filoquinona) Atópase nas verduras (espinacas, coles, brécol, leitugas) e algúns froitos como o kiwi. UTILIDADE: prevención de hemorraxias, metabolismo óseo... C 31 H 46 O 2

35. riboflavina (vitamina B 12 ) Intervén nos procesos de respiración da planta. Abonda nos cereais. UTILIDADE: Mantemento da pel e das mucosas. CURIOSIDADES: A súa carencia produce trastornos oculares, bucais e cutáneos, cicatrización lenta e fatiga. C 17 H 20 N 4 O 6

36. VARIOS taninos fitohormonas hidrocarburos ácidos fenois alcohois minerais

37. etileno Fai que maduren os froitos, que caian as follas, as flores e os froitos. UTILIDADE: Obtención de polímeros CURIOSIDADES: Cando unha froita está madura desprende etileno e fai madurar ás de arredor. C 2 H 4

38. caucho É a saiba de co branca que producen plantas como a Hevea brasiliensis . UTILIDADE: neumáticos, llantas, artículos impermeables e illantes… CURIOSIDADE: a árbore é orixinaria do Centro e Suramérica onde os indíxenas lle chamaban “cautchouc” (árbore que chora). C 5 H 8 XXX

39. ácido salicílico C 7 H 6 O 3 O nome ven porque se extraía da tona do salgueiro. Protexe ás plantas dos patóxenos. UTILIDADE: mellora as defensas, tratamentos contra o acné, antiinflamatorio, antifebrífugo... CURIOSIDADES: a aspirina está composta por ácidi acetil-salicílico-

40. ácido cítrico C 8 H 8 O 7 Abonda nas froitas como o limón, a laranxa, o pomelo, a lima… UTILIDADE: conservante, antioxidante…

41. cumarina Atópase sobre todo en froito e flores. Foi illada por primeira vez das fabas de Tonka. Protexe ás plantas dos raios UV e dos microbios. UTILIDADE: raticida, tratamento da apoplexía, eczemas, psoriase... CURIOSIDADES: en doses altas resulta mortal. C 9 H 6 O 2 Froito e sementes de tonka (Dipteryx odorata)

42. capsidiol Prodúceno certas plantas como defensa contra patóxenos. UTILIDADE: CURIOSIDADES: abonda nos pementos ( Capsicum ...) C 15 H 24 O 2

43. TCH tetrahidrocannabinol Atópase no cánamo ( Cannabis sativa ) onde se cree que fai funcións de protección contra depedadores e raios UV. UTILIDADE: medicina, droga CURIOSIDADES: é o principal principio activo da marihuana. C 21 H 30 O 2

44. alcanfor Atópase na árbore asiática coñecida como alcanforeiro. UTILIDADE: medicina, repelente de insectos e outros animais... CURIOSIDADES:pode resultar tóxico.

45. Departamento de Ciencias Traballo realizado colectivamente polo alumnado de 1º de ESO A e B nas clases de Ciencias Naturais. Fotos: Adela Leiro, Wikipedia. Colabora: Lourdes Acuña Miguéns