પ્રતિ સંચારિત રોગો અને તેનું નિયંત્રણ

3. પ્રતિસંચાતિિ િોગોની સમાજ
 પ્રાણીજન્ય માનવીય રોગ એ માનવની વ્યાધીઓંનં પૂણણ ક્ષેત્ર છે.
માનવી જીવન ચક્રમાં પ્રાણીઓનો મોટો સહયોગ રહ્યો છે.
 દરેક વ્યકકત જાણે-અજાણે પ્રાણી જીવન સાથે સંકળાયેલો છે.
 દધ, ઈ
ં ડા, માંસ, ચામડાના બંધનથી કે પાળેલા ગાય, ભેસ, ઘેટાં-
બકરા, શ્વાન, કબલાડી અથવા પક્ષીઓના સ્નેહ બંધનથી બંધાયેલો
રહે છે.
 આમ પ્રાણી જીવન માનવી જીવન સાથે અતૂટ બંધનોથી બંધાયેલ છે.
 પ્રાણીજન્ય માનવીય રોગો કાચં દૂધ અને ચીજ ખાવાથી તેમજ
તરવાઈ ગયેલ પશના સંપકણમાં આવવાથી થઈ શકે છે .
 તેથી પ્રાણીઓની બીમારીઓ માનવીમાં પણ થાય છે. જેને ઝૂનોકટક
રોગો અથવા પ્રકતસંચાકરત રોગ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
 જે રોગો પેથોજેન્સને કારણે થાય છે અને પ્રાણીઓ અને લોકો વચ્ચે
ફેલાય છે.

4. પ્રતિસંચાતિિ િોગોનં મહત્વ
વધિી જિી માંગને પહોંચી વળવા માટે પશધનનં ઉત્પાદન
વધાિવાથી પશધન -વન્યજીવન -માનવીય ઈન્ટિફેસ પિ વધ તિયા-
પ્રતિતિયાઓ, પ્રતિસંચાતિિ િોગ ફેલાવાની શક્યિાઓ વધી જાય છે.
ભાિિમાં પશધન સાથે સંકળાયેલા ઘણા પ્રકતસંચાકરત િોગો નોંધાયા
છે. જેમાં મખ્યત્વે બૃસેલોતસસ, ક્ષય, હડકવા, ટાઈફોઈડ, ચામડીના
િોગો, કોંગો ફીવિ, કાતળયો િાવ, લેપ્ટોતપપિોતસસ, માિાનો િોગ,
બોટલીઝમ, કોલેિા, તવગેિ ે.....
પથાતનક અને જંગલી પ્રાણીઓની વપિીની તહલચાલ પ્રતિસંચાતિિ
િોગ ફેલાવામાં મહત્વની ભૂતમકા ભજવે છે.
પશપાલકોને પ્રતિસંચાતિિ િોગ અંગેની અપૂતિિ સમજ અથવાિો
નતહવિ માતહિીને કાિણે પણ આવા િોગોનો વ્યાપ માનવી-પશઓ
વચ્ચે ફેલાિા હોય છે.
િદપિાંિ, તબનસત્તાવાિ િીિે વેપાિ કિાયેલા પ્રાણીઓ, િોગના
ફેલાવા માટે વધ જોખમી પતિબળ છે.

5. આપના તવપિાિોમાં જોવા મળિા પ્રતિસંચાતિિ િોગોનં તનયંત્રણ
 દૂધ દ્વાિા ફેલાિા િોગોમાં બ્રસેલ્લોસીસ મખ્ય છે અને પ્રતિ સંચાતિિ િોગોમાં
દૂધ દ્વાિા ફેલાિા િોગોનં આ એક મખ્ય ઉદાહિણ છે.
 ગાય અને ભેંસ વગિના પશઓમાં આ િોગ બ્રસેલ્લા અબોટાિસ દ્વાિા થાય છે
જયાિ ે ઘેંટા અને બકિા વગિના પશઓમાં િે બ્રસેલ્લા મેલીનટન્સીસ દ્વાિા
થાય છે.
 જયાિ ે પશ ગભાિવપથામાં ન હોય અને દૂધ આપિં હોય ત્યાિ ે આ પ્રકાિના
જીવાણઓ દૂધગ્રંથીઓમાં અને લસીકા ગ્રંથીઓમાં જોવા મળે છે.
 બ્રસેલોસીસથી અસિ પામેલા પશના છાણ-મત્ર, ગભિપાિ સમયે થયેલા
બગાડના સંસગિમાં આવવાથી િેમજ િેનં પાપચ્યિાઈઝ કયાિ વગિનં દધ
પીવાથી આ િોગ મનષ્યોમાં ફેલાય છે.
 આ જીવાણઓ ઘેટાંમાં લાંબા સમય સધી દૂધમાં નીકળતા નથી પરંત બકરાઓના
દૂધમાં આ રોગના જીવાણઓ લાંબા સમય સધી નીકળ્યા કરે છે.
 જયારે પશમાં ગભણપાત થયો હોય તે પહેલાનાં અને પછીના કદવસોમાં
જીવાણઓની સંખ્યામાં નોધપાત્ર વધારો જોવા મળે છે.
સાંસકગણક ગૌધૂકલ, વર્ણ: ૫, અંક:૪, પેજ: ૩થી૫
બ્રસેલોતસસ ( ચેપી ગભિપાિf o

6. આ િોગ Brucell abortous નામના બેકટેતિયાથી થિો િોગ છે, જે
સામાન્ય િીિે ગાભણ ગાય, ભેસ, ઘેટાં-બકિામાં થિો િોગ છે.
આ િોગનં પ્રમાણ ગજિાિમાં આશિ ે૧૫ થી ૧૭ % જેટલં જોવા
મળે છે.
આ િોગમાં સામાન્ય િીિે આશિ ે૬-૭ મતહના ઉપિનં ગાભણ પશ
િિવાઈ જાય છે.
આ િોગમાં કાચં દૂધ અને ચીજ ખાવાથી િેમજ િિવાઈ ગયેલ
પશના સંપકિ માં આવવાથી થઈ શકે છે.

7. પશઓમાં બ્રસેલોસીસના લક્ષણો:
 ઓછી િોગપ્રતિકાિક શતિ ધિાવિા પશઓ િેનો સૌથી વધ ભોગ બને છે.
 સામાન્ય િીિે પશઓમાં િેના બાહ્ય કોઇ લક્ષણો જોવા મળિા નથી. પિંિ
ગભિધાન સમયે પશને બ્રસેલોસીસ થયો છે કે, નતહ િેની જાણ થાય છે.
 િોગથી તપડીિ પશનં છ થી આઠ માસમાં જ ગભિપાિ થઇ જાય છે. જે િેનં
મખ્ય લક્ષણ છે.
મનષ્યોમાં બ્રસેલોસીસના લક્ષણો:
 બ્રસેલોલીસથી તપડીિ માણસનં શિીિ તદવસે તદવસે ઘસાિ જાય છે.
 િેનં મખ્ય લક્ષણ એ છે કે, માણસને જે સમયે િાવ આવ્યો હોય િેના ૪૮
કલાક બાદ િે જ સમયે પનઃ િાવ આવે છે.
 િાવ ચડ-ઉિાિ િહ્યા કિી છે. પીઠમાં દખાવો થયા કિી છે.
 શરીરનો દખાવો, સાંધાનો દખાવો
 આ ઉપિાંિ નિમાં વૃષણ કોથળી ઉપિ સોજો આવે છે.
 યોગ્ય સમયે સાિવાિ અને તનદાન ન થાય િો આ િોગ જીવલેણ સાતબિ
થાય છે.

8. • lGI+6 ov
• VF ZMUYL ARJF DF8[ $ YL ( DlCGFGL JFKZ0Lq 5F0LVMG[
Z;L D]SFJJL HM.V[
sJFKZ0Fq 5F0FG[ GCLPf
• ZMUL 5X]G[ :J:Y 5X]YL TZT H V,U SZL N[J] HM.V[P
• UE"5FT YI[, UE"4 D[,L TYF T[GF ;5S"DF VFJ[,L AWL H
J:T]VMG[ AM/L GFBJL VYJF pF0F BF0FDF R}GM GFBL
NF8L N[JLP
• DFNF 5X]GF JF0FG[ TYF YIF UE"5FT YIM CMI T[ HuIFG[
HT]]GFXS N=FJ6 sOLGF.,fYL WM. ;FO SZJ] HM.V[P
• p5RFZ q.,FH ov
VF ZMUGM SM.56 V;ZSFZS p5RFZ GYL4 V[8,[ ZMUGF

9. SF/LIM TFJ s V[gY|[S; f oo
VF ZMU A[;L,; V[gY|[;L; (Bacillus antrasis) GFDGF HLJF6]YL YFI K[P
VF HLJF6]VM VlT UZD TYF VlT 90F JFTFJZ6G[ VG]S]/ Y. XS[ K[P
CJFGF 5|F6JFI] ;FY[GF ;5S"YL :5MZ AGFJ[ K[P
lGNFG DF8[ 5M:8D8"D SZ[, CMI TM S[ D'T XZLZ RFD0F DF8[
VHF6TF BM,JDF VFJ[ TM T[ HuIF4 VFH]AFH]GL HuIF4 ;FWGM
!_ 8SF SM:8LS ;M0F4 !5 YL Z_ 8SF OMD[",LGYL ;FO SZJF T[DH
K8SFJ SZJMP
SF/LIF TFJYL DZ6 5FD[, 5X]G[ BM,JF G N[TF 5X]lRlSt;F
VlWSFZLV[ T[GL CFHZLDF p0M BF0M BMNFJL NF8L N[J]
NF8TL JBT[ ALPV[RP;LP4 R]GM4 DL9F H[JF 5NFYM"GM K]8YL
p5IMU SZJMP BF0M 5]Z[5]ZM DF8LYL -FSL T[GF 5Z 56
R]GMvDL9] JU[Z[ KF8L VFH]AFH] SF8F GFBL N[JFP
VF ZMURF/FJF/F 5X]G[ RLZFI S[ O0FI GlC T[DH IMuI lGSF, YFI
T[ DF8[ S,[S8ZzLG] GM8LOLS[XGACFZ 50[ T[ DF8[ SFI"JFCL

11. ક્ષય (TB)
 ક્ષયએ દં ડ આકાિના માયકોબેક્ટેતિયમ ટ્યબિક્યલોતસસ નામના
સક્ષ્મ જીવાણંઓ દ્વાિા ફેલાય છે.
 તવશ્વ આિોગ્ય સંપથાના જણાવ્યા અનસાિ આપણા દેશમાં
સૌથી વધ બોજો ક્ષયનો છે.
 તવશ્વની ત્રીજા ભાગની વસિી ક્ષયથી પીડાિી હોવાનં માનવામાં
આવે છે.
 પશને જયાિ ે આ િોગ થયેલો હોય ત્યાિ ે દૂધ દ્વાિા આ િોગના
જીવાણઓ બહાિ આવે છે.
 મનષ્યને પશઓનાં જીવાણઓનો ચેપ લાગે છે. આ િોગની
ભયંકિિા ઘણી વધાિ ેછે.
 આ િોગનં પ્રમાણ ૨% થી માંડીને ૩૫% િથા અમક સંજોગોમા
િેથી પણ વધ જોવા મળયં છે.

13. ક્ષયના ચેપને અંકશમાં લેવા માટે મખ્ય ત્રણ બાબતો
ધ્યાનમાં લેવી જોઈએ:
(૧). પશઓમાંથી ક્ષયના રોગની નાબદી માટે કનયકમત રીતે
તપાસ
(૨).પશઓ અને દધના ધંધા સાથે સંકળાયેલા અને સંસગણમાં
આવતા લોકોની કનયકમત સમયે તબીબી તપાસ.
(૩). દધને ઉકાળીને ઉપયોગમાં લેવં.

14.  5X]G[ AFWJFGL HuIF4 hF0M4 5[XFA JU[Z[G[ $ YL 5 @
;M0LID CF.0=MS;F.0GF N=FJ6YL 5]ZTF 5|DF6DF 5F6LGM
p5IMU SZL ;FO SZJF S[ IMuI lGSF, SZJMP
 N]W pSF/LG[ H JF5ZJ]P
 ;FZJFZ VG[ ;FZv;EF/ ZFBTF 5X]lRlSt;S S[ V[GLD, SL5ZG[ R[5
G ,FU[ T[ DF8[ 5]ZTL SF/HL ZFBJLP VF DF8[ V[5|[FG4
UDA]84 DF:S4 0L8ZHg8GM p5IMU SZJFGL AFATM wIFG[
,[JLP
 5X]G[ ;DIFTZ[ T0S[ AFWJF T[DH 5X]VMG[ AFWJFGL
HuIFV[ 5]ZTF CJFvpHF;GL jIJ:YF T[DH YM0M T0SM VFJ[
T[JL jIJ:YF .rKGLI K[P

15. C0SJF s Z[AL;f
 VF V[S EISZ lJQFF6]HgI ZMU K[
 ZMUGF ,1F6M A[ 5|SFZGF K[P
s!f pT[HLT V;ZJF/F
 pT[HLT V;ZDF 5X] RS/JS/ SZT] CMI T[D ,FU[ K[P
 VFU,F 5U[ JFZF OZTL HDLG BMN[ K[P HDLG S[ ;FDL
lNJF,DF UDF6DF DFY] 58S[ K[P
 ;FS/ S[ NMZ0] TM0L EFUJFGM 5|ItG SZ[ K[P
 VgI 5X]VM S[ DG]QIM 5Z C]D,M SZ[ K[P EFEZ[ K[P
BMZFS U/L XS[ GCL VG[ YM0F ;DIDF D'tI] 5FD[ K[P

16. sZf ,SJFGL V;ZJF/F4
,SJF H[JF ZMUDF 5X] A[R[G CMI K[P 5FK/GF 5UM
l:YZ ZC[TF GYLP
5}K0L VR[TG CMI K[P
hF0M ;C[,F.YL YTM GYLP ,F/ 50[ K[P ,SJFGL V;Z
JWTL HFI K[P 5X] A[;L HFI K[P H[ OZL pE] Y. XST]
GYL VG[ V[H l:YlTDF D'tI] 5FD[ K[P
H[DF ZMU ,FU] 50[, 5X]G] D'tI] lGlzT K[ T[DH
lRgCJF/F 5X]GL SM. ;FZJFZGM 5|IF; CFY G WZJMP

17. 5X]G[ S]T~ SZ0[ S[ TZT H 3F G[ 5|YD ;FA]GF 5F6LYL
;FO SZJM4 3F WMIF AFN 8LSRZ VFIM0LG4 :5LZL84
0[8M, JU[Z[GM T]ZT p5IMU SZL 3F 5Z ,UFJJFP
C0SJFGF lRgCM ATFJJF S[ XSF:5N 5X]G[ V,U DHA]T
ZLT[ AFWL ZFBJFP
VFJF 5X]G[ AFW[, HuIFV[ 5 8SF OMD[",LG S[
DZSI]ZLS S,MZF.0GF N=FJ6YL VJFZ GJFZ ;FO SZJLP
C0SJF YI[, 5X]GF ;5S"DF VFJ[, 5X]lRlSt;S S[ VHF6TF
5X]GF DM-FDF CFY GFB[, CMI4 T5F; SZ[, CMI S[ CFY
5Z GFGM phZ0M S[ SM. .HF CMI TM 56 T]ZT
0MS8ZGL ;,FC D]HA V[G8LZ[ALS ;FZJFZ ,[JLP
VFJF 5X] ;DIFTZ[ XFT DF,]D 50[ TM 56 NMCJFGM
5|IF; G SZJMP
D'T 5X]G[ NF8L G[ H lGSF, SZJM T[DH NF8TL JBT[
DL9]4 R]GM4 5 8SF OMD[",LG4 DZSI]ZLS S,MZF.0
•lGI+6 ov

18. રસીકરણ:
હડકાયં કૂતર
ં કરડયં હોય તો પશને ૦, ૩, ૭, ૧૪, ૩૦
અને ૯૦ મા કદવસે એમ છ ઈન્જેકશન અપાવવાં પડે.

19. ,[58M :IF5ZM;L;
VF ZMUGF HLJF6] ZMlUQ8 5X]GL SL0GL TYF 5|HGG
VJIJMDF :YFIL Y. DlCGFVM S[ JQFM" ;]WL 5[XFA
wJFZF HLJF6]VM ACFZ O[SFTF ZC[ K[P
 VF ZMUGF HLJF6]VM ELGL4 E[HJF/L HDLGDF
J'lwW 5FD[ K[ T[DH 5F6LDF ZCL R[5 O[,FJL XS[
K[P
 T[YL 5X]G[ AFWJFGL HuIF SMZL TYF ;]SL ZFBJL
H~ZL K[P HuIF SMZL SZJF DF8[ DF8L S[ Z[TLGM
p5IMU SZL XSFIP
 ઉંદર, મર્ક, ગાય, બળદ, ઘેટા, કૂતરા, વગેરે પ્રાણીઓમાં આ રોગ
દેખાય છે.
 પ્રાણીઓના મળમૂત્ર અને દૂધમાંથી પણ આ જંતઓ ઉત્સજીત
થતા હોય છે.

20. ફેલાવો કિિા પતિબળો :
 ઉંદરો અને પ્રાણીઓમાં રોગ પરસ્પરના મળમૂત્ર ને લીધે.
 દકર્ત થયેલ ખોરાક દ્વારા થાય છે.
 જંત વાળં દધ પીવાથી.
 જખમવાળી ચામડીમાંથી સંસગણ થાય છે.
 કતલખાનામાં કામ કરતા લોકો, માછીમાર, મળમૂત્ર વાહક નાળ
સાથે કામ કરનારા, આવા અનેક પ્રાણીઓ સાથે સબંધ માં
આવનારા બધાજ અને જેમને રોજી- રોટી માટે ઘટણ સધીની
દલદલમાં કામ કરવં પડે છે તેવો આ રોગ નો ભોગ બની શકે છે.
 આ ઉપરાંત રોગથી મરતા રોગી ઉંદરોને ખાવાની ટેવને લીધે આ
રોગ કતરમાં થાય છે.

21. તચન્હો :
 રોગપોર્ણકાળ ૩ થી ૯ કદવસ હોય છે.
 લક્ષણ વગરના રોગથી માંડી કમળો થવો.
 ઠંડી, તાવ ૧૦૦ થી ૧૦૪ ફે.
 ઉલટી થવી.
 પગની પીંડી દખવી આવા લક્ષણો હોય છે.
 તાવ સાધારણ ૪ થી ૫ કદવસ હોય છે, અને ત્યારે જંતઓ લોહીના
તપાસમાં દેખાય છે. આંખોનો સોજો, રક્તરંજીત મૂત્ર, ચામડી પર
રક્તસ્ત્રાવ પણ જોવા મળે છે.
 લાલાસીકા ગ્રંથીનો સોજો.
 યકૃતનો સોજો.
 મત્રકપંડનો સોજો.
 મગજના આવરણનો સોજો.

22. અટકાવ:
 5X]GL VFH]AFH] 5F6LYL EZ[, BF0FvBFAMRLIF 5]ZL
N[JFP
 5X]G[ T/FJ S[ AlWIFZ HuIFG] 5F6L G 5FTF 0SL S[
G/ wJFZF VFJT]= 5F6L 5FJFGL 5|YF ZFBJLP
 N]W pSF/LG[ H JF5ZJ]P 5X]G[ NMCTF 5C[,F VG[
NMCG SIF" AFN CFY ;FW]YL ;FO SZJFP
 ઘરમાં તથા ખેતરોમાં ઉંદરનો નાશ કરવો.

23. 5M1F s3[8FDF DFTFGM
ZMUf
VF ZMU lJQFF6] YL YFI K[P
o ,1F6M o
 pRM TFJ VFJJMP
 DFY]4 SFG4 VFR/4 5FK,F 5U p5Z VG[ DM-FDF
OM<,F YFIP
 OM<,F O}8LG[ RFNF 50[P
 5X] BFJFG] AW SZL N[ K[P
o p5FI o VF ZMUG] ;DI;Z Z;LSZ6 SZFJJFYL ZMUYL
ARL XSFI K[P

25. પશને ચામડીના િોગો થિાં
અટકાવવા શં કિવં જોઈએ ?
 પશને કનયકમત નવડાવવં જોઈએ.
 શરીરની સ્વચ્છતા રાખવી જોઈએ.
 લીમડાના પાના પાણીમાં નાંખી તે પાણી ગરમ કરી બાદમાં
નવશેકં પાણી કરી તેનાથી નવડાવવં.
 કપડાં ધોવાના બ્રશથી ઘસીને નવડાવવં.
 જો પશને ખાસ-ખરજવં થયં હોય તો, સલ્ફર પાઉડરને
નાકળયેળના તેલમાં કમક્સ કરી મલમ બનાવીને કદવસમાં બે
વાર લગાવવં જોઇયે.

27. BZJF;FvDMJF;F s Footand Mouth Diseasef o
oo
VF V[S lJQFF6]HgI B]A H R[5L ZMU K[P ZMUGF
lJQFF6]VM V[;L0 s &P_ YL GLR[f TYF VF<SF.G s)P_ YL
p5Z f 5LPV[RPYL GFX 5FD[ K[ TYF 5[:rI]ZF.h0 N]WDF
HLJLT ZCL XS[ K[P
T[ H ZLT[ .YZ VG[ S,MZMOMD"GL T[GF 5Z V;Z YTL GYLP
T[GF GFX DF8[ S[ RLHJ:T]VM HT]ZlCT SZJF ;M0LID
CF.0=MS;F.04 ;M0LID SFAM"G[84 ;F.8=LS V[;L0 H[JF
Z;FI6M p5IMUL K[P
5X]GF N]W4 5[XFA4 hF0M4 `JF;4 JLI" JU[Z[ lJQFF6]I]ST
CM. XS[ K[P
&_ 8SFYL JW] E[H lJQFF6]G[ DFOS VFJ[ K[ T[ H ZLT[
;]SF KF6v5MN/FDF !$ lNJ; HLJLT ZCL XS[ K[P ELGF
KF6s:,ZLf DF & DF; VG[ 5[XFADF #) lNJ; HLJLT ZCL
XS[ K[P HDLG 5Z # lNJ; s pGF/FDF Z( lNJ; f HLJLT ZCL
XS[ K[P

28. પ્રતિસંચાતિિ િોગ અટકવા માટેના પગલા
૧. પશઓ ઉપરની ટીક અને ઇતરડીને દર કરવા પશઓ ઉપર
ઇતરડી નાશક દવા લગાવવી.
૨. પાણીના સ્રોતો કે જ્ાં પાણી ભરાઈ રેહતં હોય ત્યાં દવા
છં ટકાવ કરીને આરકક્ષત કરવી જરરી છે.
૩. પશપાલન વ્યવસાય સાથે સંકળાયેલ વ્યકક્તઓમાં જો કોઈ
કબમારીના કચન્હો વધ પડતો તાવ, શરીરનો દખાવો,
સાંધાનો દખાવો વગેરે માલૂમ પડે તો ત્વકરત આરોગ્ય
કવભાગને જાણ કરવી.
૪. બીમાર પશ કે મૃત્ય થયેલ પશઓનાં સંપકણમાં આવતા સમયે
જરરી પ્રોટેકટીવ પગલાં લેવા.

29. ૫. રસી ઉપલબ્ધ ના હોય એવા રોગ કવશે લોકોને કશક્ષણ, અટકાવાના
ઉપાયો, રોગનાં લક્ષણો વગેરે જાહેરાત કે લીફ્લેટના માધ્યમથી
જાણકારી આપી જાગૃત કરવાં.
૬. પશ શરીર પર ચોંટેલ ઇતરડી કદાપી હાથ વડે મારવી નહી.
૭. દૂકર્ત માંસ પકરક્ષણ કરી જદં તારવી કનકાલ કરવો.
૮. દધ કનરોગી કરીને જ પીવં.
૯. રસીઓ દ્વારા પ્રકતકારક શકક્ત આપવી.
૧૦. ગટરનં પાણી પીવાના પાણીથી દૂર રાખવં.
૧૧. પાલતં પ્રાણીઓને સમયાંતરે કૃમીનાશક દવા આપવી અને રસી
આપવી.
૧૨. જયારે પણ નવં પશ લાવો ત્યારે તે પશને કોઈ રોગ છે કે કેમ તેની
ખાતરી પશ ડોક્ટરને બોલાવી કરાવવી જોઈએ. કેટલીક વખત
નવા આવનાર પશ તેમની સાથે ચેપી રોગ લઈને આવે છે. દા.ત.
ક્ષય, ચેપી ગભણપાત વગેરે જ આપણી પાસે રહેલ અન્ય તંદરસ્તી
પશને ચેપ લગાડી શકે છે.

30. ૧૩. ઈ
ં ડા અને માંસ પરેપરં પકવીને ખાવં.
૧૪. એન્ટીબાયોટીક સારવારનો ઉપયોગ કરવો.
૧૫. કરડવાથી થયેલ ઘાની તાત્કાલીક સારવાર કરવી.
૧૬. રોગના ભયવાળા જથને સંરક્ષક કપડા, માણસ અને
પ્રાણીઓ માટેની રસી.
૧૭. ચાંચડ, ઉંદરોનો નાશ કરવો.
૧૮. દદીઓને જદા રાખી સારવાર કરવી.
૧૯. મરેલાં જાનવરોને દાટવં અથવા બાળવં.
૨૦. વ્યકક્તગત સ્વચ્છતા અંગે ધ્યાન રાખવં. ખાસ કરીને ખોરાક
પર પ્રકક્રયા કરનારાઓએ માંખીનં કનયંત્રણ કરવં.

31. 5X] lRlSt;FDF J5ZFTL lJlJW N[XL NJFVM
VFOZF DF8[ ov
$_ U|FD lCU4 Z5 U|FD VHDM4 5_ U|FD ;R/
5_ U|FD ;}9 VG[ Z5 U|FD DL9]4 VF AW] ,. T[G] R}6" AGFJL 5__
U|FD BFJFGF T[,DF VF lXz6 GFBL AZFAZ C,FJL VG[ GF/ JF8[
5LJ0FJL N[J]P
SZDLIF DF8[ ov
5__ U|FD KF; DF 5_ U|FD DL9] VG[ $__ U|FD ,LD0FGF 5FGGM Z;
pD[ZL +6 RFZ lNJ; VF5J]P
.TZ0L4 H} S[ RFR0 DF8[ ov
V[S l,8Z 5F6LDF Z__ U|FD H[8,F TDFS]GF ;}SF 5FGG[ pSF/JFP
tIFZAFN T[G[ AZFAZ lDS; SZL S50F YL UF/L ,[J]P VF 5F6L
5X]GF XZLZ 5Z ,UF0L V[S lNJ; ZFBJ] VG[ ALH[ lNJ;[ ;JFZ[
GJ0FJJ]P VFJ] A[v+6 JBT SZJFYL O[Z 50[ K[P
hF0F DF8[ ov
5X]G[ hF0F YIF CMI tIFZ[ $__ U|FD SR]SFG] R}6" AGFJLG[ ! l,8Z
KF; DF lDz SZL GF/ JF8[ 5LJ0FJJ]P ,L,M RFZM AW SZJM
HM.V[P
UFI S[ E[; G[ UZDLDF ,FJJF DF8[ ov
5__ U|FD D9 ZF+[ 5F6LDF 5,F0L4 ;JFZDF T[G[ AFOL T[DF V[S
RDRM WL VG[ Z__ U|FD UM/ GFBL BJ0FJJ]P VF 5|lS|IF V9JFl0FIF
;]WL RF,] ZBJLP

32. VFC (Prolapse) ACFZ GLS/J]P o
.;OUM, o 5__ U|FD JC[,L ;JFZ[ E]bIF 5[8[ SM~ VYJF
5F6LDF 5,F/LG[ VF5J]P
N]WDF ,MCL 50J] sBF5ZLf o
S5]Z TYF S[/F o +6 v +6 UM8L S5]ZGL S[/F ;FY[
;JFZv;FH +6YL RFZ lNJ; ;]WL VF5JLP
5F0L VYJF VM0SLG] UZDLDF G VFJJ]P
5__ U|FD D9 5F6LDF ZF+[ 5,F/LG[ JC[,L ;JFZ[4
5F6LDFYL ACFZ SF-L lDGZ, lDSRZ 5Fp0Z ;FY[ V[S
V9JF0LI] BJ0FJJ]P
5F0L VYJF VM0SLGF XZLZG] JHG Z5_ lS,MYL JWFZ[
CMJ] H~ZL K[P
S'lDGFXS NJF o
5X]VMG[ JQF"DF A[ JBT S'lDGFXS NJF 5LJ0FJJL
HM.V[P
UFE6 5X]G[ Fenbendazole sO[GA[g0FhM,f GL UM/L
VF5JLP
GFGF 5X]VMG[ !__ U|FD SF/L HLZL JF8LG[ T[, ;FY[