1. HAZARD DAN RISIKO
TAKRIF HAZARD DAN RISIKO
Pengenalan
Apabila seseorang memperkatakan tentang risiko keselamatan dan kesihatan di tempat kerja, dia
memperkatakan tentang kebarangkalian kecederaan berlaku dan impaknya kepada pekerja akibat
hazard yang terdapat di tempat beliau bekerja. Kebarangkalian adalah pengukuran frekuensi
berlakunya kemalangan. Oleh kerana kebarangkalian berlakunya kemalangan dan impak
kemalangan boleh dikawal, maka risiko boleh diurus sehingga ia boleh diminimumkan dan
diterima.
Terdapat tiga perkataan asas tetapi penting yang kerap digunakan di dalam pengurusan risiko
keselamatan dan kesihatan pekerjaan. Perkataan tersebut ialah hazard, risiko dan bahaya.
Takrif
Hazard
Hazard adalah apa sahaja secara sendirian atau bersalingtindak antara satu dengan lain mampu
mengakibatkan kemudaratan. Kemudaratan ini berbeza-beza ketenatannya, daripada yang
mengakibatkan kematian sehinggalah kepada kecederaan kecil. “Occupational Safety and Health
Assessment Series 18002” (OHSAS 18002) dan ISO/IEC Guide 51:1999 mentakrifkan hazard
sebagai punca atau keadaan yang mempunyai potensi mengakibatkan kemudaratan dalam
konteks kecederaan dan penyakit kepada manusia, kerosakan harta benda, kerosakan sekitaran
tempat kerja, atau gabungannya. Bahan kimia, sinaran, elektrik, biohazard, sistem kerja tidak
selamat adalah beberapaa contoh-contoh hazard.
Risiko
Menurut OHSAS 18002, risiko adalah gabungan kemungkinan (kebarangkalian) dan akibat
sesuatu peristiwa berhazard berlaku. Risiko juga boleh ditakrifkan sebagai gabungan-gabungan
faktor-faktor kebarangkalian berlakunya peristiwa malang, dedahan dan impak kemalangan

2. tersebut. Kebarangkalian di sini bermaksud cansa kemalangan itu berlaku.
Bahaya
Bahaya lebih menerangkan dedahan relatif seseorang kepada hazard. Perkataan ini lebih bersifat
perkataan yang menerangkan atau menunjukan sesuatu keadaan risiko. Misalnya, seseorang yang
sentiasa terdedah kepada hazard berada di dalam keadaan lebih berbahaya berbanding dengan
seseorang yang tidak terdedah kepada hazard.
Perhubungan di antaras hazard, risiko dan bahaya
Perhubungan di antara hazard, risiko dan bahaya lebih mudah diterangkan dengan menggunakan
contoh. Asid hidroklorik pekat adalah hazard kimia kerana sifat intrinsik korosifnya yang
berpotensi mengakibatkan kemudaratan kepada kesihatan manusia dan kerosakan kepada
sesetengah bahan. Risiko percikan asid ke muka pekerja adalah tinggi bagi mereka yang tidak
memakai perisai muka berbanding dengan mereka yang memakainya. Bahaya jika mempipet
asid dengan hidroklorik dengan mulut.
SISTEM PENGURUSAN RISIKO KESELAMATAN DAN KESIHATAN PEKERJAAN
Sistem pengurusan risiko keselamatan dan kesihatan pekerjaan adalah berkenaan mengurus
risiko yang berkaitan dengan pekerja, aktiviti dan suasana kerjanya. Oleh kerana terdapat terlalu
ramai pekerja, aktiviti dan berbagai suasana kerja serta kombinasi ketiga-tiganya, maka
pengurusannya hanya boleh dibuat melalui suatu sistem pengurusan. Risiko keselamatan dan
kesihatan di tempat kerja melibatkan empat peringkat utama yang berlaku secara berturutan dan
saling memberikan input untuk memastikan pengurusan yang berkesan. Sistem pengurusan
risiko bermula dengan peringkat:
a)Mengenalpasti hazard
b)Menilai risiko
c)Mengawal risiko
d)Mengukur pencapaian

3. Peringkat pertama melibatkan proses mengenalpasti hazard yang ada di tempat kerja atau di
dalam tugas. Hazard yang telah dikenalpasti dinilai risikonya secara kuantitatif atau kualitatif
dan ditentukan samada risiko tersebut boleh diterima, berada di dalam had terima atau
sebaliknya. Keputusan seterusnya ialah mengambil langkah-langkah mengawal risiko berada di
tahap yang baik, pencapaian pengurusan perlu dipantau dan diukur. Maklumbalas yang diterima
dari pengukuran pencapaian digunakan di setiap peringkat system pengurusan agar segala
perubahan kawalan yang lebih sesuaian.
JENIS-JENIS HAZARD
Berdasarkan takrifan hazard (di atas) kita akan dapati berbagai-bagai jenis hazard yang boleh
ditemui di dalam sesuatu tugas atau tempat kerja. Jika kita diminta menyenaraikan hazard-hazard
ini, biasanya kita akan terfokus kepada apa yang biasa kita lihat, nyata dan mengakibatkan maut
atau kecederaan sahaja. Oleh kerana terlalu banyak hazard yang ada, di sini kita akan menyentuh
hanya yang berikut:
(i) hazard fizikal
(ii) hazard kimia
(iii) hazard biologikal
(iv) hazard ergonomik
(i)Hazard fizikal.
Hazard fizikal ialah hazard yang bahaya berpunca dari mesin dan peralatan yang digunakan.
Sesuatu mesin dan peralatan dianggap merbahaya jika:
a)Direka tidak selamat dan tidak sempurna
b)Tidak diselenggara dengan baik
c)Dijalankan oleh pekerja tidak terlatih
d)Digunakan bukan untuk kerja sebenar
e)Digunakan dalam keadaan yang berbeza-beza
f)Ditukar/dipinda secara haram
g)Pekerja tidak bersedia atau tidak menumpukan perhatian semasa menggunakannya.

4. (ii) Hazard Kimia
Antara kemalangan industri yang dilaporkan ialah kecederaan akibat sentuhan dan terhidu bahan
kimia. Bahan kimia yang digunakan di kilang-kilang adalah merbahaya dan boleh menyebabkan
kecederaan jika terdedah tanpa dilindungi. Bahan-bahan kimia seperti asid, alkali, gas, pelarut,
simen, getah sintetik, gentian kaca dan pelekat adalah bahan yang merbahaya dan perlu diambil
langkah-langkah keselamatan apabila mengendalikannya.
Bagi sesetengah individu, habuk kayu dan minyak semulajadi dari haiwan boleh menyebabkan
tindakbalas pada kulit. Antara kesannya ialah kulit akan melecur, melepuh, terbakar dan akan
meninggalkan kesan parut. Bahagian lain yang mudah terdedah pada bahan kimia ialah mata,
hidung, kerongkong serta bahagian atas saluran pernafasan. Kesan bahan kimia adalah
bergantung kepada nilai pH, kepekatan, tempoh dedahan dan sifat tindak balas sesuatu bahan
kimia.
iii)Hazard Biologikal
Pekerja yang terlibat dengan analisis spesimen biologi biasanya akan terdedah kepada jangkitan
penyakit. Tahap bahaya sesuatu spesimen biologi adalah berbeza-beza mengikut:
a)sifat semulajadi dan kepekatan agen penyakit
b)laluan masuk agen penyakit ke dalam badan
c)ketahanan pekerja yang terdedah
Laluan masuk ke dalam anggota badan adalah:
a)penyerapan, terjadi melalui luka dan calar pada kulit, menyerap masuk melalui
kulit atau mata, sentuhan dengan tangan atau perkakas yang tercemar
b)inokulasi terus terjadi dengan alat kaca yang pecah, jarum dan lain-lain di mana
agen penjangkit boleh masuk terus ke dalam darah.
c)Penelanan melalui mulut boleh terjadi dengan menghisap rokok, makan, menggigit
kuku dan makan tanpa mencuci tangan
d)Pembentukan aerosol, hasil daripada pelbagai prosedur makmal seperti tumpahan,

5. pengemparan, pengoncangan, penghomogenan, pembakaran dan percikan.
iv)Hazard Ergonomik
Hazard ergonomik berkaitan dengan ketidaksesuaian manusia dengan sekitaran kerjanya. Ia
selalunya dikaitkan dengan kesilapan atau kelemahan rekabentuk kejuruteraan dan proses kerja
memenuhi keperluan fisiologi dan psikologi manusia. Misalnya pekerjaan menaip dalam
keadaan yang baik tidak ergonomik telah dibuktikan mampu mengakibatkan „Tunnel Carpel
Syndrome‟ dan sakit belakang.
MENGENALPASTI HAZARD
Sebelum hazard boleh diurus ia mestilah dikenalpasti terdahulu. Semakin awal hazard
dikenalpasti, semakin mudah dan murah untuk menguruskannya. Walaupun hazard boleh
dikenalpasti atau ujud diperingkat awal operasi akibat tidak disedari atau perubahan boleh timbul
kepada bahan, system dan rekabentuk selepas digunakan atau dilaksanakan.
Proses dan kaedah mengenalpasti hazard di tempat kerja
Satu proses yang membantu mengenalpasti sebanyak mungkin hazard ialah dengan
menggunakan proses mengenalpasti hazard yang digunakan di dalam analisis hazard. Di dalam
analisis hazard, proses mengenalpasti hazard bermula dengan mentakrifkan sistem yang ingin
dikaji dan mentakrif serta memahami ciri fizikal dan fungsi sistem tersebut. Terdapat berbagai
kaedah yang boleh digunakan untuk mengenalpasti hazard. Amnya kaedah mengenalpasti hazard
ini melibatkan gabungan pemerhatian sendiri, merujuk kepada dokumen rujukan, menggunakan
kelengkapan pengesan dan pengukur, maklumat daripada laporan, maklumbalas daripada pekerja
dan sebagainya.
Pemerhatian dan Rujukan
Seseorang pekerja yang berpengetahuan dan berpengalaman di dalam sistem, proses dan

6. prosedur kerja yang dilakukan melalui pemerhatian dan seterusnya merujuk kepada akta,
peraturan garis panduan, kod amalan, standard , data dan sebagainya boleh mengenalpasti hazard
yang terdapat di dalam sistem , proses dan prosedur kerja tersebut. Pemerhatian tanpa rujukan
sukar mengenalpasti sesuatu hazard yang lazim dan rutin dilakukan di tempat kerja.
Penggunaan kelengkapan khas
Terdapat hazard yang tidak mempunyai sifat bau, nampak, dengar atau sentuh. Oleh itu
pancaindera manusia tidak mampu mengesan hazard tersebut. Hazard ini memerlukan
kelengkapan khas untuk mengesan dan mengukur tahap hazardnya. Misalnya gelombang mikro,
sinaran ultra hanya dikenalpasti menggunakan dosimeter sinaran.
Aduan/laporan/cadangan
Seseorang pengurus biasanya ditugaskan mengurus aktiviti dan proses kerja yang luas dan
kadangkala umum skopnya. Keadaan ini mungkin menyukarkan mereka mengenalpasti semua
hazard yang berkaitan dengan setiap proses kerja di dalam kawalanya. Hazard baru juga boleh
timbul akibat perubahan struktur, proses dan sistem kerja dan mesin. Keadaan ini membuat
seorang pengurus memerlukan bantuan pekerja di bawahnya untuk mengenalpasti hazard.
PUNCA-PUNCA UTAMA HAZARD
Terdapat dua punca utama hazard iaitu:
a)Keadaan di tempat kerja:
i) ruang yang tidak mudah dan selesa untuk bergerak
ii) tidak dapat membuat satu pemusingan bebas di kawasan kerja.
iii)lantai yang tidak rata dan licin
iv) tiada tempat penyimpanan bahan dan peralatan yang sempurna
v) pencahayaan dan pengudaraan yang tidak sempurna

7. b)Pelakuan pekerja:
i) tidak melakukan tatacara kerja dengan betul, sempurna, selamat dan mejejaskan
kesihatan
ii) tidak memastikan alat-alat, mesin dan bahan adalah selamat dan disimpan dengan
selamat
iii)tidak memastikan cara menyimpan, mengangkat atau bekerja dengan bahan merbahaya
dengan selamat dan menjejaskan kesihatan
iv) tidak mengikut maklumat, arahan dan latihan yang betul
v) tidak berbincang dengan majikan
vi) tidak membuat pemeriksaan di tempat kerja
KELENGKAPAN PELINDUNG PERIBADI
Kelengkapan Pelindungan Peribadi adalah kelengkapan yang diperlukan untuk memberikan
perlindungan kepada pemakainya daripada hazard yang sedang ditangani. Antara contoh
kelengkapan ini termasuklah baju kalis api, Apparatus Pernafasan Lengkap Sendiri, topi dan
kasut keselamatan dan lain-lain. Jadual 4.1 menunjukkan beberapa jenis Kelengkapan
Perlindungan Peribadi yang biasa digunakan dalam operasi kecemasan. Oleh kerana kelengkapan
ini merupakan benteng terakhir bagi pemakainya daripada bencana hazard, maka adalah penting
kelengkapan ini dipilih dan digunakan mengikut spesifikasi pembuatan dan kegunaannya yang
berkesan.
Seperti juga kelengkapan lain, kelengkapan perlindungan peribadi mestilah dipilih secara
terancang. Pengguna mestilah dimaklumkan cara dan keadaan pemakaian yang optimum serta
had penggunaannya. Pengguna juga mesti menyenggarakan kelengkapan tersebut seperti yang
ditetapkan oleh pihak pembekal kelengkapan. Ini bagi memastikan kelengkapan boleh berfungsi
dengan cekap dan berkesan apabila digunakan.

8. Cermin Perlindungan dan “goggle‟
Pemakaian cermin perlindung adalah perlu apabila bekerja di kawasan berhabuk yang
beterbangan , partikel, wasap, luapan aau cahaya yang boleh menyebabkan kecederaan
penglihatan. Cermin keselamatan berbentuk seakan cermin biasa tetapi melindungi mata dari
partikel yang beterbangan. Kantanya hendaklah tahan hentakan dan lebih kuat dari biasa. Boleh
diperolehi di dalam bentuk pelindung tepi, cawan atau kanta lentuk bagi pelindungan tambahan.
Goggle pula lebih tahan hentakan dan diperolehi dalam bentuk cermin berwarna dan ianya
melindungi seluruh kawasan mata dari bahaya yang datang dari semua arah.

9. Pelindung dan topi kaledar
Pelindung muka dan topi kaledar bukanlah alat pelindung mata, tetapi kerapkali digunakan
bersama dengan pelindung mata sebagai pelindung tambahan. Pelindung penuh muka digunakan
apabila anda terlibat dengan cahaya kimia, panas atau haba dan cahaya terik. Topi kaledar pula
digunakan jika anda bekerja di kawasan pengimpalan atau kawasan bahan cairan. Kecederaan di
kepala adalah disebabkan oleh objek yang beterbangan atau jatuh pada objek yang tetap.
Pelindung kepala dalam bentuk topi pelindung hendaklah mampu menahan hentakan dan
gelungan yang mengelilingi rangka topi akan mengelakkan kecederaan kepada tengkorak dan
juga menyelamatkan diri dari kejutan elektrik.
Pemilihan Kasut dan but keselamatan
Ada banyak jenis dan gaya kasut keselamatan dan adalah mustahak bagi anda mengetahui ada
perlindungan tambahan yang perlu digunakan. Kasut keselamatan penguatan keluli merupakan
kasut yang direka untuk melindungi kaki dari bahaya seperti objek bergolek, terjatuh, terhiris
atau tajam. Seluruh hujung kasut dan dalamnya diperkuatkan dengan keluli. Juga menahan atau
bertindak sebagai penebat bagi suhu yang tinggi dan direka dengan memelihara dari licin, bahan
kimia dan bahaya elektrik. But keselamatan pula memberikan perlindungan yang lebih seperti
percikan api. Apabila bekerja di kawasan mudah terbakar, but jensi neoprene atau nitril
digunakan bagi melindungi kaki. But jenis foundry atau Gaiter menampilkan penetap atau
menggunakan zip bagi tujuan memudahkan untuk memakai atau menanggalkan bahan-bahan

10. yang masuk ke dalam but. Apabila bekerja di kawasan elektrik, but istimewa penebat elektrik
direka khas seperti menggunakan tapak penebat elektrik.
Pemilihan Sarung tangan pelindung
Sarung tangan tidak menjaminkan dari tidak berlakunya kemalangan, tetapi hanya mengamalkan
cara kerja yang selamat. Dan berhati-hati sahaja yang mampu memastikan pekerja bekerja
dengan selamat. Pemilihan sarung tangan yang betul boleh melindungi dari tercedera. Apabila
menggunakan sarung tangan pelindung pastikan ianya sesuai dan muat dengan tangan, selesa
digunakan dan mampu menangani risiko bahaya . Jenis-jenis sarung tangan seperti:
a)Sarung tangan pakai buang yang diperbuat dari bahan plastik dan melindungi tangan
dari kesan gatal
b)Sarung tangan fabrik yang diperbuat dari kain fabrik yang membantu menggenggam
dengan lebih baik apabila mengendalikan objek licin. Ia juga membantu melindungi
tangan anda dari kesan panas, haba atau sejuk.
c)Sarung tangan kulit bagi melindungi tangan dari kecederaan percikan api atau
pengeseran pada permukaan kasar.
d)Sarung tangan pelapik besi yang melindungi dari kecederaan luka atau calar.
Digunakan untuk kerja-kerja memotong dan mengerat.

12. KOTA BHARU — Jabatan Keselamatan dan Kesihatan Pekerjaan Malaysia (JKKPM) kini
sedang berusaha meningkatkan tahap kesedaran dalam kalangan masyarakat terhadap
kemalangan di tempat kerja.
Ketua Pengarahnya, Datuk Ir. Dr. Johari Basri berkata, walaupun sudah ada kesedaran dalam
kalangan mereka tetapi usaha ke arah itu perlu ditingkatkan kerana masih banyak kemalangan di
tempat kerja berlaku di seluruh negara.
"Sikap tidak mengambil berat tentang menjaga keselamatan dan kesihatan di tempat kerja
menyebabkan kadar kemalangan di tempat kerja terus meningkat,” katanya kepada pemberita
selepas merasmikan Seminar Keselamatan dan Kesihatan 2012 anjuran JKKPM peringkat Negeri
di sini hari ini.
Dr. Johari kesal kerana ada pekerja yang tidak mengindahkan peraturan yang ditetapkan majikan
ketika bekerja seperti pemakaian topi, jaket dan kasut keselamatan di kawasan kilang atau projek
pembinaan.
Menurutnya, JKKPM sebagai peneraju kepada keselamatan dan kesihatan negara terus komited
melaksanakan tiga tanggungjawab utama iaitu penyediaan standard, penguatkuasaan dan
promosi bagi memastikan keselamatan dan kesihatan di tempat kerja sentiasa terjamin. —
BERNAMA