Notaris

1. Hak Atas tanah
Pengertian:
• Hak yang memberikan wewenang kepada si empunya hak
untuk mempergunakan atau mengambil manfaat dari tanah
yang dihakinya.
• Hak tersebut tidak mencakup wewenang pengambilan
kekayaan alam dan penggunaan ruang udara di atasnya.
• Penggunaan wewenang harus terkait dengan fungsi sosial
(Ps.6), landuse planning (Ps.14), kewajiban pemeliharaan
dengan baik (Ps.15), dan sifat dan jenis haknya (Ps.16).
• Khusus untuk tanah pertanian harus memperhatikan
ketentuan landreform (Ps.7, 10 dan 17).

2. Macam-macam Hak Atas Tanah
•Tetap: Hak Milik, HGU, HGB, Hak Pakai, Hak
Sewa, Hak Membuka Tanah, Hak Memungut Hasil
Hutan, Hak-hak lain (Ps.16).
•Sementara: Hak Gadai, Hak Usaha Bagi Hasil, Hak
Menumpang, Hak Sewa Tanah Pertanian (Ps.53)

3. Terjadinya Hak Atas Tanah
• Menurut hukum adat: tanah tumbuh atau
pembukaan tanah (hak membuka  hak pakai hak milik).
• Ketentuan UU: Ketentuan konversi.
• Penetapan Pemerintah: melalui proses permohonan.
1. Permohonan tertulis; 2. Pemeriksaan tanah dan
pemohon; 3. Pemberian SK Pemberian Hak;
4.Memenuhi semua kewajiban yang tertuang dalam
SK; 5. Mendaftarkan Hak; 6. Keluar Sertifikat.
Pelimpahan kewenangan pemberian dan pembatalan h.a.t
diatur Permennegag/Kep.BPN No.3/1999
• Peningkatan hak.

4. Subyek Hak Atas Tanah
• Orang-orang baik sendiri maupun bersama-sama
dengan orang lain (WNI maupun WNA)
• Tiap WNI baik laki-laki maupun perempuan
mempunyai kesempatan sama untuk memperoleh
hak atas tanah serta mendapatkan manfaat dan
hasilnya (Ps.9 ayat 2)
• Badan-badan hukum (Indonesia maupun Asing)

5. Wewenang dan Kewajiban Subyek Hak Atas
Tanah
• Umum: mempergunakan tanah ybs (Ps.4 ayat 2);
memperhatikan fungsi sosial (Ps 6);
pemeliharaan tanah (Ps 15); memperhatikan
ketentuan landrefrom (Ps 7, 10, 17);
mendaftarkan bila terjadi peralihan, pemecahan,
penggabungan, atau dibebani dengan hak lain
(Ps.19).
• Khusus: mempergunakan sesuai dengan jenis
dan sifat haknya (Ps 16).

6. Usaha bersama dalam bidang agraria dalam
rangka kepentingan nasional dilakukan dalam
bentuk koperasi dan bentuk gotong-royong
lainnya (Ps.12 ayat 1)
Monopoli usaha di bidang agraria oleh swasta
dilarang (Ps.13 ayat 2); Monopoli oleh Pemerintah
di mungkinkan berdasarkan UU (Ps 13 ayat 3).
Perbedaan keadaan dan keperluan diperhatikan
serta ada perlindungan bagi ekonomis lemah (Ps11
ayat 2)

7. Peralihan Hak Atas Tanah
• Beralih: pewarisan
• Dialihkan: Jual-beli, Hibah, tukar-menukar,
hibah wasiat (legaat), dlsb.
• Ps.26 ayat 2: Jual-beli dengan kedok; penipuan;
perkawinan campuran, berakibat: a. Perbuatan
batal; b. Tanah jatuh kepada Negara; 3.hak-hak
pihak lain tetap berlangsung; 4. Pembayaran
tidak dapat dituntut kembali.
• BOT Agreement.

8. DDAASSAARR--DDAASSAARR UUNNTTUUKK KKEEPPAASSTTIIAANN
HHUUKKUUMM
11.. TTuujjuuaann UUUUPPAA,, aa..ll:: TTeerrwwuujjuuddnnyyaa kkeeppaassttiiaann
hhuukkuumm hhaakk aattaass ttaannaahh bbaaggii rraakkyyaatt sseelluurruuhhnnyyaa..
22.. DDiiaaddaakkaann ppeerraattuurraann tteennttaanngg PPeennddaaffttaarraann TTaannaahh..
33.. PPeemmeerriinnttaahh wwaajjiibb mmeennyyeelleennggggaarraakkaann
PPeennddaaffttaarraann TTaannaahh ((PPss..1199 UUUUPPAA))
44.. PPeemmeeggaanngg HHaakk AAttaass TTaannaahh wwaajjiibb mmeennddaaffttaarrkkaann
hhaakknnyyaa ((PPss..2233,, 3322,, 3388))
55.. IInnssttrruukkssii kkeeppaaddaa PPeemmeerriinnttaahh uunnttuukk mmeennggaaddaakkaann
PPeennddaaffttaarraann TTaannaahh yyaanngg bbeerrssiiffaatt RReecchhttss
KKaaddaasstteerr..

9. Pendaftaran Tanah
• AAssaass:: sseeddeerrhhaannaa;; aammaann;; tteerrjjaannggkkaauu;; mmuuttaakkhhiirr;;
ddaann tteerrbbuukkaa..
• TTuujjuuaann:: kkeeppaassttiiaann hhuukkuumm ((rreecchhttsskkaaddaasstteerr)),,
mmeelliippuuttii:: ((11)) kkeeppaassttiiaann ddaann ppeerrlliinndduunnggaann hhuukkuumm;;
((22)) ppeennyyeeddiiaaaann iinnffoorrmmaassii;; ((33)) tteerrttiibb aaddmmiinniissttrraassii..
• PPeellaakkssaannaaaann::
11.. IInniittiiaall rreeggiissttrraattiioonn ((ppeerrttaammaa kkaallii)),, mmeelliippuuttii:: ((aa))
ssiisstteemmaattiikk;; ((bb)) ssppoorraaddiikk..
22.. MMaaiinntteennaannccee ((ppeemmeelliihhaarraaaann))..

10. OObbyyeekk PPeennddaaffttaarraann TTaannaahh
11.. HHMM,, HHGGUU,, HHGGBB,, HHPP;;
22.. HH..PPeennggeelloollaaaann;;
33.. TTaannaahh wwaakkaaff;;
44.. HHMMAASSRRSS;;
55.. HHaakk TTaanngggguunnggaann
66.. TTaannaahh NNeeggaarraa..

11. Sistem Pendaftaran Tanah
•SSiisstteemm PPuubblliikkaassii:: ssiisstteemm nneeggaattiiff ((mmeennggaanndduunngg uunnssuurr--
uunnssuurr//bbeerrtteennddeennssii ppoossiittiiff)).. SSeerrttiiffiikkaatt bbeerrllaakkuu sseebbaaggaaii aallaatt
ppeemmbbuukkttiiaann yyaanngg kkuuaatt..  HHaall iinnii ppeerrlluu ddiiddiisskkuussiikkaann
•PPeerrlliinndduunnggaann HHuukkuumm::
AAppaabbiillaa 55 ttaahhuunn sseejjaakk ddiitteerrbbiittkkaann sseerrttiiffiikkaatt,, ttiiddaakk
mmeennggaajjuukkaann kkeebbeerraattaann,, mmaakkaa ssuubbyyeekk yyaanngg mmeerraassaa
mmeemmppuunnyyaaii hhaakk aattaass ttaannaahh ttiiddaakk ddaappaatt mmeennuunnttuutt
ppeellaakkssaannaaaann hhaakknnyyaa ((RReecchhttvveerrwweerrkkiinngg)).. PPeelluu
ddiiddiisskkuussiikkaann
•PPeellaakkssaannaa:: KKaannttoorr PPeerrttaannaahhaann,, ddiibbaannttuu oolleehh PPPPAATT ddaann
PPeejjaabbaatt llaaiinn ((PPaanniittiiaa AAjjuuddiikkaassii,, PPPPAAIIWW,, JJuurruu LLeellaanngg,,
ddssbb))..

12. Peran PPAT dlm PT adalah membuat akta sbg
dasar pendaftaran perubahan data
Jenis dan Bentuk Akta :
1. Jual-beli;
2. Tukar-menukar;
3. Hibah;
4. Pemasukan ke dlm perusahaan;
5. Pembagian hak bersama;
6. Pemberian hak tanggungan;
7. Pemberin HGB atas HM;
8. Pemberian Hak pakai atas HM
PPAT berwenang membuat SKMHT

13. Pembebanan Hak Atas Tanah
• Dibebani dengan hak atas tanah lain yang
lebih rendah
• Dibebani dengan Hak tanggungan
berdasarkan UUUU NNoo..44 TTaahhuunn 11999966
tteennttaanngg HHaakk TTaanngggguunnggaann..
• PPeennddaaffttaarraann HHaakk TTaanngggguunnggaann ddiiaattuurr
ddaallaamm PPss..111144 ss//dd 111199
PPeerrmmeennnneeggaagg//KKppll..BBPPNN NNoo..33//11999977

14. Hapusnya Hak Atas Tanah
1. Jatuh kepada Negara karena: pencabutan hak
(Ps.18); penyerahan sukarela; diterlantarkan;
karena ketentuan Ps.21 (3) atau Ps.26 (2),
melanggar ketentuan landreform, dll.
2. Tanahnya musnah.

15. Penertiban dan Pendayagunaan Tanah
Terlantar PP No.36/1998
Pertimbangan: Fungsi sosial hak atas tanah dan
kewajiban pemeliharaan tanah.
Pengertian: tanah yang diterlantarkan oleh pemegang
haknya, pemegang HPL atau pihak yang telah
memperoleh dasar penguasaan atas tanah tetapi belum
memperoleh hak atas tanah sesuai ketentuan peraturan
perundang-undangan yang berlaku.
Kriteria: sengaja tidak digunakan oleh pemegang haknya
sesuai dengan keadaan atau sifat dan tujuan haknya serta
tidak dipelihara dengan baik.