KEET VISHA
DR KOMAL M. JADHAV
1st YEAR PG SCHOLAR
DEPT.OF AGADATANTRA
29-06-2021
KEET VISHA
1

CONTENTS
 OBJECTIVES
 INTRODUCTION
 KEET UTPATTI
 CLASSIFICATION OF KEET
 NAMES OF KEET
 DOSHA PRADANYATA
 DANSHA LAXAN ( TISHNA AND MANDA,VPKS,OTHER KEET )
 DUSHIVISHA AND PRANAHAR KEET DAMSHA LAXAN.
 SUKHA AND KASTA SADYA KEET DAMSHA LAXAN
 SAMANYA CHIKITSA
 YOGAS
 SUMMARY
 REFERENCES
29-06-2021
KEET VISHA
2

OBJECTIVES
• To study in detail about keet.
• To differenciate various keet damsa and application of
proper treatment.
29-06-2021
KEET VISHA
3

INTRODUCTION
Keet is classified under jangam visha.
To know the utpatti, laxan of keet and its damsa laxan.
To know the sevearity of keet visha and its chikitsa.
29-06-2021
KEET VISHA
4

KEET UTPATTI
सर्पाणपां शुक्रविण्मूत्रशिर्ूत्यण्डसम्भिपाः |
िपय्िग्न्यम्बुप्रक
ृ तयाः कीटपस्तु विविधपाः स्मृतपाः ||३||
सिादोषप्रक
ृ वतवियुाक्तपस्ते र्रिणपमताः |
कीटत्वेऽवर् सुघोिपाः स्ुाः, …………………… ||४||
(su.ka.8/3)
29-06-2021
KEET VISHA
5

CLASSIFICATION
(ACC TO SUSHRUT ACHARYA)
VAAT
PITT KAPHA
SANNIPAT
TISHNA VISHA KEET MANDA VISHA KEET
29-06-2021
KEET VISHA
6

ACC TO CHARAK SAMHITA
DUSHIVISHA KEET PRANAHAR KEET
VAAT PIT
KAPHA
29-06-2021
KEET VISHA
7

NAMES OF KEET
29-06-2021
KEET VISHA
8

29-06-2021
KEET VISHA
9
kanab 4 Trikanta,karini,hastikasha,aparajit.
galagolika 6 Sweta,Krushna,raktaraji,raktamandala,sarvasweta,sarshapika.
shatapadi 8 Parusha,Krushna,chitra,Kapila,pitika,rakta,sweta,agniprabha.
manduka 8 Manduka,Krushna,saar,kuhak,harit,rakta,yavavarnabha,brukuti,kotik.
godherak 5 Pratisuryak,pingabaaso,bahuvarna,Nirupam,godherak.
makshik 6 Kaantarika,Krushna,pingala,madhoolika,kashayi,sthalik.
pipeelika 6 Shtoolshirsha,sanvahika,braahmanika,angulika,kapilika,chitravarna
mashak 5 saamudra.,parimandal,hastimashak,Krushna,paarvatiy

DOSHA PRADANYATA OF KEET
• UCHCHITING
• VRUSCHIK - VAT
• KEET – VAT PITT
• KANAB - KAPHA
29-06-2021
KEET VISHA
10

TIKSHNA VISHA KEET LAXAN
ज्विपङ्गमदािोमपञ्चिेदनपविाः समन्विताः |
छर्द्ातीसपितृष्णपश्च दपहो मूर्च्पा विजृन्वम्भकप ||
िेर्थुश्वपसवहक्कपश्च दपहाः शीतां च दपरुणम् |
वर्डकोर्चयाः शोफो ग्रन्थयो मण्डलपवन च ||
दद्रिाः कवणाकपश्चैि विसर्पााः वकवटिपवन च |
(su.ka.8/19-21)
29-06-2021
KEET VISHA
11

MANDA VISHA KEET LAXAN
प्रसेकपिोचकर्च्वदावशिोगौििशीतकपाः |
वर्डकपकोठकण्ड
ू नपां जन्म दोषवििपगताः |
(su.ka.8/23)
29-06-2021
KEET VISHA
12

DUSHI VISHA KEET DAMSHA LAXAN
गपत्रां िक्तां वसतां क
ृ ष्णां श्यपिां िप वर्डकपन्वितम्|
सकण्ड
ू दपहिीसर्ार्पवक स्पत् क
ु वथतां तथप||१४१||
कीटैदूाषीविषैदाष्टां वलङ्ग
ां प्रपणहिां शृणु | (cha.chi.23/141)
PRANAHAR KEET DAMSHA LAXAN
सर्ादष्टे यथप शोथो िधाते सोग्रगन्ध्यसृक
् ||१४२||
दांशोऽविगौििां मूर्च्पा स रुगपतााः श्ववसत्यवर्|
तृष्णपरुवचर्िीतश्च ििेद् दू षीविषपवदाताः ||१४३|| (cha.chi 23/142-143)
29-06-2021
KEET VISHA
13

VAAT PITA KAPA KEET DAMSA LAXAN
हृत्पीडोर्ध्पावनलाः स्तम्भाः वसिपयपमोऽन्वथथर्िारुक
् |
घूणानोद्वेष्टनां गपत्रश्यपितप िपवतक
े विषे ||१६७||
सञ्ज्ञपनपशोष्णवनश्वपसौ हृद्दपहाः कटुकपस्तप|
दांशपिदिणां शोथो िक्तर्ीतश्च र्ैविक
े ||१६८||
िम्यिोचकहृल्लपसप्रसेकोत्क्लेशगौििैाः|
सशैत्यमुखमपधुयैविार्द्पच्छ्लेष्मपवधक
ां विषम् ||१६९||
(cha.chi.23/167-
29-06-2021
KEET VISHA
14

OTHER KEET DAMSHA LAXAN
(SU.KA.4)
KANAB …………………..स्तीव्रिेदनपाः |
तैदाष्टस् श्वयथुिङ्गमदो गुरुतप गपत्रपणपां दांशाः क
ृ ष्णश्च ििवत ||२७|
GALAGOLIKA
गलगोवलकप …..तपविदाष्टे सषावर्कपिजं दपहशोफलेदप ििन्वि, सषावर्कयप
हृदयवर्डपऽवतसपिश्च, तपसु मध्ये सषावर्कप प्रपणहिी ||२९||
GODHERAK
तैदाष्टस् शोफो दपहरुजौ च ििताः, गोधेिक
े णैतदेि ग्रन्वन्थप्रपदुिपािो ज्विश्च ||२८||
29-06-2021
KEET VISHA
15

SHATAPADI
तपविदाष्टे शोफो िेदनप दपहश्च हृदये, श्वेतपविप्रिपभ्यपमेतदेि दपहो मूर्च्पा
चपवतमपत्रां श्वेतवर्डकोत्पविश्च ||३०||
MANDOOK
तैदाष्टस् दांशे कण्ड
ू िािवत र्ीतफ
े नपगमश्च िक्त्रपत्, िृक
ु टीकोवटकपभ्यपमेतदेि
दपहश्छवदामूार्च्पा चपवतमपत्रम् ||३१||
PIPEELIKA
तपविदाष्टे दांशे श्वयथुिविस्पशािद्दपहशोफौ ििताः ||३४||
29-06-2021
KEET VISHA
16

MAKSHIKA
……..तपविदाष्टस् कण्डुशोफदपहरुजो ििन्वि, थथपवलकपकपषपयीभ्यपमेतदेि
श्यपिवर्डकोत्पविरुर्द्रिपश्च ज्विपदयो ििन्वि, कपषपयी थथपवलकप च प्रपणहिे ||३५||
MASHAK
तैदाष्टस् तीव्रप कण्ड
ू दंशशोफश्च, र्पिातीयस्तु कीटैाः प्रपणहिैस्तुल्यलक्लिणाः ||३६||
VISTAMBAR
विश्वम्भिपविदाष्टे दांशाः सषार्पकपिपविाः वर्डकपविाः सरुजपविश्चीयते, शीतज्विपताश्च र्ुरुषो ििवत
||३२||
29-06-2021
KEET VISHA
17

AHINDOOK
अवहण्डुकपविदाष्टे तोददपहकण्डुश्वयथिो ििन्वि मोहश्च
KANDOOMAK
कण्ड
ू मकपविदाष्टे र्ीतपङ्गश्छर्द्ातीसपिज्विपवदवििविहन्यते
SHOOKAVRUNTA
शूकिृिपविदाष्टे कण्ड
ू कोठपाः प्रिधािे शूक
ां चपत्र लक्ष्यते ||३३||
29-06-2021
KEET VISHA
18

(AST.SAN.43)
• TRIKANTAK- nanavarna or sita varna shota,moha,varchabhed.
• KRUKALAS(CHAMELEON) - ardha chandrabad srava,lohit,raktaischit
spot,shool.
(cha.chi 23-nanavarna of damsha stan,moh,purish
bhedha)
• DARDURA(FROG) -
Ekadamstra,pit,kandoo,ruk,trushna,nidra,murcha,harit vaman.
• MATSYA - Ruk,dah, (cha.chi 23-shoth)
• JALAUKA(CHA.CHI) - kandoo,shotha,jwara,murcha.
29-06-2021
KEET VISHA
19

SUKHA AND KASTA SADHYA KEET DAMSHA
LAXAN
नपिसन्नां न चोत्सन्नमवतसांिम्भिेदनम् |
दांशपदौ विर्िीतपवता कीटदष्टां सुबपधकम् ||४१||
(su.ka.8/41)
29-06-2021
KEET VISHA
20

CHIKITSA
SAMANYA CHIKITSA
स्वेदमपलेर्नां सेक
ां चोष्णमत्रपिचपियेत् |
अन्यत्र मून्वर्च्ा तपद्दांशपत् र्पककोथप्रर्ीवडतपत् |
विषघ्नां च विवधां सिं बहुशाः शोधनपवन च (SITA) |४४| (SU.KA8/43-44)
VAAT PIT KAPHA KEET DAMSA CHIKITSA
खण्डेन च व्रणपलेर्स्तैलपभ्यङ्गश्च िपवतक
े |
स्वेदो नपडीर्ुलपकपर्द्ैबृंहणश्च विवधवहाताः ||१७०||
सुशीतैाः स्तम्भयेत् सेक
ै ाः प्रदेहैश्चपवर् र्ैविकम्|
लेखनर्च्े दनस्वेदिमनैाः श्लैन्वष्मक
ां जयेत् ||१७१||
(CHA.CHI.23/170-171)
29-06-2021
KEET VISHA
21

UGRA KEET CHIKITSA
दष्टपनुग्रविषैाः कीटैाः सर्ाित् समुर्पचिेत् |
वत्रविधपनपां तु र्ूिेषपां त्रैविध्येन वक्रयप वहतपाः ||४२||
(SU.KA 8/42)
29-06-2021
KEET VISHA
22

VISHA ADHISTAN CHIKITSA
Hruday,mukha shodhan(tishna vaman,virechan)
nasa Choorna Nasya (bandujeev or bhargya or tulasi)
Adho or urdva
damsa
Kakapad chira(allow for raktasrav then keep kaka ,mayur mamsa
prayog)
netra Pippalyadi anjan
gala Aam kapitt with madhu or sharkara for lehan
Ammashay Tagar choorna 1 pala
pakwashay Pippali, rajanidwayam,manjista mardan with gopitt
29-06-2021
KEET VISHA
23
rasa Godha rakta ,mamsa choorna with kapith rasa
rakta Sholmool twak,badar,udumbar,kadhab patra…for pan
mamsa Khadirarista with madhu,kuthajmooltwak with jal
Sarva sharir Bala dwe,madhuk,madhook,nata

YOGAS
(CHARAK) (SUSHRUT) (AST.SAN.)
 Keet vishanashak yog. Dhavadi agad-vishwambara kasyapa
dhuma
 Vachadi yog-vishwambardi keet visha. Shirishyadi agad-ahindook dasanga
agad
 Shatapadi vishanashak yog. Grahagodika vishanashak yog. …… etc
 Sarva vishanashak yoga. Rajanyadi agad-galagolika.
 Mushak vishanashak yoga. Dhavadi agad-vishwambara
 grahagodika vishanashak yoga. Meshashrungyadi agad-mandook visha.
 panchashirisha agad,Shirish patra prayog. kunkumadi agad-shatapadi visha.
• Chandanadi yoga,mamsadi yoga
29-06-2021
KEET VISHA
24

OWN RESEARCH VIEW
• Various studies of classical text review has been done on
keet visha.
• Necessory to identify type,sevearity and complications of
individual keet.
29-06-2021
KEET VISHA
25

REFERENCES
 SUSHRUT SAMHITA KALPASTAN 8th CHAPTER.
 CHARAK SAMHITA CHIKITSASTAN 23rd CHAPTER.
 ASTANG SANGRAH UTTARTANTRA 43rd CHAPTER.
 ASTANG HRUDAY UTTARTANTRA 37th CHAPTER.
29-06-2021
KEET VISHA
26

29-06-2021
KEET VISHA
27