CHATURVINSHATI UPAKRAM
BY
Dr Komal Jadhav
2nd YEAR PG SCHOLAR
DEPT. OF AGADATANTRA
KAHER’s SHRI BMK AYURVEDA MAHAVIDYALAY
BELAGAVI

मन्त्रारिष्टोत्कर्तनननष्पीडनचूषणानिपरिषेकााः|
अवगाहिक्तमोक्षणवमननविेकोपधानानन||
हृदयाविणाञ्जननस्यधूमलेहौषधप्रशमनानन |
प्रनर्सािणं प्रनर्नवषं सञ्ज्ञासंस्थानपनं लेपाः||
मृर्सञ्जीवनमेव च नवंशनर्िेर्े चर्ुनभतिनधकााः|
स्युरुपक्रमा यथा ये यत्र योज्ााः शृणु र्था र्ान्||
Ref - CHA. CHI. 23/35-37
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
2

PRATIVISHA
• CHAKRAPANI – Vishantar prayoga
ACC to CHA CHI 23 chapt
• नवषे प्रनर्नवषं योज्ं मन्त्रर्न्त्रैिनसध्यनर्|
अर्ीर्े पञ्चमे वेगे सप्तमस्याननर्क्रमे ||२||
• नवषपानं दष्टानां नवषपीर्े दंशनं चान्ते||५०|
AMRUTA IN VISHAJA CONDITION
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAM
3

o STAVAR VISHA- KAPHA- URDWAGAMAN
oJANGAM VISHA- PITTA- ADOGAMAN
oगुणैरिनर् नवपयतस्तैननतहर्स्ते पिस्पिम्|
युञ्ज्ज्ान्मूलनवषं र्स्माद्दष्टानां पानलेपय ोः||४|
oन नवषप्रनर्मं नकनञ्चनिनवतषीकिणं नवषे||५|| A S U 48 CHAPTER
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
4
Destroy each other

A.S U 48 CHAPT
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
5
CONTRA INDICATIONS
 During rainy season
 Anger
 Pittaj vyadhi
 Impotent
 King etc
VARJYA
 Katu,
 amla,
 lavan,
 taila,
 divaswapna,
 rushka ahar,
 atapa etc
PROCEDURE
Shodhan by using ghee,
Hita ahar sevan,
Manashudhi,
After sunrise,
During winter and spring
season

DOSE
• HEENA MATRA – 4 yava
• MADYAMA MATRA – 6 yava
• UTTAMA MATRA – 8 yava
• IN KEET VISHA – 2 yava
• IN VRUSHCHIKA VISHA –1 tila praman
• IN LOOTA VISHA - lepa
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
6

EXAMPLES
• MULA VISHA – Vatsanabh
• Sarpa visha collection
• Visha consumed with ghee, honey,milk
• Mrutasanjjevan agad
• Visha along with Shirisha pushpa and vakra – mushika visha
• Visha with Devadaru, nata, mamsi, Bakuchi and kustha – detroys all
poisons
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
7

SANDJYASTHAPAN
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
8
 चेर्ना/बुद्धाः
During sixth vega
गोनपत्तयुर्ा िजनी मनञ्जष्ठामरिचनपप्पलीपानम्|
CHA.CHI 23/49

नष्टसञ्ज्ञं नववृत्ताक्षं भिग्रीवं नविेचनैाः |
चूणणाः प्रधमनैस्तीक्ष्णैनवतषार्ं समुपाचिेर्् ||४३||
र्ाडयेच्च नसिााः नक्षप्रं र्स्य शाखाललाटजााः |
र्ास्वप्रनसच्यमानासु मूननत शस्त्रेण शस्त्रनवर्् ||४४||
क
ु यातर्् काकपदाकािं व्रणमेवं स्रवद्न्त र्ााः |
सिक्तं चमत मांसं वा नननक्षपेच्चास्य मूधतनन ||४५||
वादयेच्चागदैनलतप्त्वा दुन्दुभींस्तस्य पार्श्वतयोाः ||४६||
CONSCIOUS – vaman, virechana
SU.KA 5/43 TO 50
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
9

LEPA
• नलप्यर्ेऽनेनेनर्
• अङ्ग
ं सहैव दंशेन लेपयेदगदैमुतहाः| S U 42/9
• दाहे नवषोद्भवे लेपाः सक्तुक्षीिघृर्ैनहतर्ाः||१३|| A.S.U 48/15
• समन्तादगदैदंशं प्रच्छनयवा प्रलेपयेर्् ||१६|| SU.K 5/16
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
10

EX: Vruschika damsha – kshirivrukshatwagalepa
Kakanda,tulasipatra,kutajbeeja,poonarnava moola, Shirisha phala lepa
 न िात्रौ लेपनं क
ु र्य्ातर्् शुष्कमाणं न धाियेर्् ।
Sital lepa – raktastanbana- visha avarodha
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
11

MRUTASANJEEVAN
CHAKRAPANI - Mrutasya amruta iva sanjeevakara bheshajam
सनसन्दुवािर्गिं मृर्सञ्जीवनं नवषम्| A.S.U 48/12
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
12

MRUTASANJEEVAN AGADA
स्पृक्काप्लवस्थौणेयकाङ्क्षीशैलेयिोचनार्गिम्|
ध्यामकक
ु ङ् क
ु ममांसीसुिसाग्रैलालक
ु ष्ठघ्नम्||५४||
बृहर्ी नशिीषपुष्पं श्रीवेष्टकपद्मचािनटनवशालााः|
सुिदारुपद्मक
े शिसाविकमनाःनशलाकौन्त्याः||५५||
जात्यक
त पुष्पिसिजनीद्वयनहङ
् गुनपप्पलीलाक्षााः|
जलमुद्गपनणतचन्दनमधुकमदननसन्धुवािाश्च||५६||
शम्पाकलोध्रमयूिकगन्धफलानाक
ु लीनवडङ्गाश्च|
पुष्ये संहृत्य समं नपष्ट्वा गुनटका नवधेयााः स्युाः||५७||
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
13

Sprukka, pippali, plaksha, jala, mudgaparni, Chandan,
madhuka, madhanphala, nirgundi, shampak, lodhra,
apamarga, priyangu, rasna,Vidanga, Plava, Sthaineya,
kankshi, shaileya, rochana, tagar, dyamak,
kunkuma,manmsi, surasagra, ela, haratal, khadhir,
Bruhati, shirishapuspa, shrivesthaka, padma, charati,
indrayan, suradaru, padmakesar, savarak, manashila,
kauntya,arkapushpa, rajanidwaya, hingu,
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
14
PUSHANAKSHATRA
Gutika
Water

सवतनवषघ्नो जयक
ृ नद्वषमृर्सञ्जीवनो ज्विननहन्ता|
घ्रेयनवलेपनधािणधूमग्रहणैगृतहस्थश्च||५८||
भूर्नवषजन्वलक्ष्मीकामतणमन्त्राग्न्यशन्यिीन् हन्यार््|
दुाःस्वप्नस्त्रीदोषानकालमिणाम्बुचौिभयम्||५९||
धनधान्यकायतनसद्धाः श्रीपुष्ट्यायुनवतवधतनो धन्याः|
मृर्सञ्जीवन एष प्रागमृर्ाद्ब्रह्मणा नवनहर्ाः||६०||
इनर् मृर्सञ्जीवनोऽगदाः| CHA. CHI 23/58-60
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
15

THANK YOU
2-07-2022
CHATURVISHATI UPAKRAMA
16