1. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ
«Έχω καταλήξει στο λυπηρό συμπέρασμα ότι το μεγάλο
εμπόδιο του μαύρου στο δρόμο προς την ελευθερία του
δεν είναι ο δημοτικός σύμβουλος ούτε ο οπαδός της
Κου Κλουξ Κλαν, αλλά ο μετριοπαθής λευκός που μένει
προσηλωμένος στην τάξη μάλλον παρά στη δικαιοσύνη!»
ΜΑΡΤΙΝ ΛΟΥΘΕΡ ΚΙΝΓΚ
ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΠΡΟΛΟΓΟΙ
1. Με αντίφαση:
Ο ρατσισμός υπήρξε ανέκαθεν ένα στιγματιστικό δόγμα που χρησίμευε ως ιδεολογικό άλλοθι για
τη διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Στις μέρες μας, ωστόσο, παρά την εδραίωση
δημοκρατικών και φιλελεύθερων θεσμών και τη διαφαινόμενη άνοδο του μορφωτικού επιπέδου
των ανθρώπων, παρατηρείται αναζωπύρωση διάφορων εκδηλώσεων ρατσιστικού χαρακτήρα σε
παγκόσμιο επίπεδο με υφή κοινωνική.
2. Με την αντίθετη έννοια (ανθρωπισμός):
Αναντίρρητα, ο ανθρωπισμός αποτελεί την πίστη στην ιδέα και την αξία του ανθρώπου και
ειδικότερα το σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων του, όπως είναι η ελευθερία, η ακεραιότητα
και η αξιοπρέπειά του. Ωστόσο, καταγράφεται συχνά παράφορη και ωμή καταστρατήγηση των
παραπάνω ιδανικών στο όνομα του ρατσισμού και παγιωμένων αντιλήψεων στις συνειδήσεις των
ανθρώπων.
ΟΡΙΣΜΟΣ: Ρατσισμός είναι το δόγμα σύμφωνα με το οποίο κάποιες φυλές ή εθνικές ή κοινωνικές
ομάδες χαρακτηρίζονται ως κατώτερες από κάποιες άλλες. Η διάκριση και η προκατάληψη που
αυτό το δόγμα προκαλεί μπορεί να βασίζεται είτε σε κληρονομούμενα φυσικά χαρακτηριστικά
(χρώμα δέρματος, χαρακτηριστικά προσώπου, σωματική διάπλαση..) είτε σε χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας, της νόησης, των πολιτισμικών καταβολών..
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ: Ο ρατσισμός είναι ένα φαινόμενο που απαντάται σε όλα τα στάδια της
ιστορικής πορείας του ανθρώπου. Τα παραδείγματα τόσο στην αρχαιότητα, όσο και στο μεσαίωνα
και στα νεότερα χρόνια είναι αναρίθμητα και αποκαλυπτικά. Ποιος άλλωστε μπορεί να αγνοήσει το
διαχωρισμό ελεύθερων – δούλων στην αρχαία Αθήνα, την αποικιοκρατική πολιτική των λευκών
στη «μαύρη ήπειρο», τις φυλετικές διακρίσεις στην Αμερική, το νοτιοαφρικανικό Απαρτχάιντ ή τη
γενοκτονία των Εβραίων κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα, παρότι το βιοτικό και το
μορφωτικό επίπεδο έχουν βελτιωθεί κατά πολύ, οι ρατσιστικές εκδηλώσεις ενδημούν με ιδιαίτερη
ένταση, γεγονός που επιβεβαιώνεται καθημερινά.
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:
φυλετικές διακρίσεις με βάση το χρώμα, ιδίως κατά των μαύρων..
επιθετικότητα προς μετανάστες, μη γηγενείς πληθυσμούς που αποτελούν μειονότητες..
υποτίμηση ναρκομανών, αποφυλακισθέντων, νέων με εκκεντρική εμφάνιση και αποκλίνουσα
συμπεριφορά, γυναικών (ιδίως άγαμων ή κακοποιημένων)..
απάνθρωπη στάση προς άτομα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως ομοφυλόφιλους, φορείς του
AIDS, άτομα με ειδικές ανάγκες, παιδιά ιδρυμάτων, ψυχασθενείς, ανθρώπους με ιδιαίτερη
σωματική διάπλαση..
υποβιβασμός επαγγελματικών ομάδων και ατόμων χαμηλού οικονομικού – κοινωνικού –
πνευματικού επιπέδου..
2. Επομένως, διαπιστώνεται η πολυσχιδία των ρατσιστικών εκδηλώσεων, καθώς αυτές
παρατηρούνται σε όλους τους χώρους της δημόσιας ζωής και αποδεικνύουν πως ο ρατσισμός δεν
είναι ένας και αμετάλλαχτος, αλλά πολλοί που σχηματίζουν ένα φάσμα καταστάσεων και
προσβάλλουν την ιστορία και τη σύγχρονη πραγματικότητα..
ΑΙΤΙΑ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:
χαμηλό πνευματικό επίπεδο: η έλλειψη πνευματικής καλλιέργειας, η άγνοια και η απουσία
κριτικής σκέψης ευνοούν την παθητική υιοθέτηση ρατσιστικών στερεότυπων, αφού δεν μπορούν
να αναπτυχθούν λογικά αντεπιχειρήματα κατά ρατσιστικών θεωριών..
συμβολή φορέων αγωγής: πολλές φορές οι γονείς, το σχολείο, τα ΜΜΕ προπαγανδίζουν υπέρ
ρατσιστικών μηνυμάτων και ασκούν πλύση εγκεφάλου στους νέους..
διαφορετικότητα: ό,τι είναι διαφορετικό ή άγνωστο ως προς τα κοινά μέτρα αποκλείεται και
περιθωριοποιείται και αντιμετωπίζεται με αρνητικότητα, ένταση, εχθρότητα λόγω του φόβου που
προκαλεί..
παγκοσμιοποίηση: το άνοιγμα των συνόρων και η διαμόρφωση πολυπολιτισμικών κοινωνιών
δημιούργησε το φόβο της αλλοίωσης των εθνικών χαρακτηριστικών και της απώλειας των εθνικών
παραδόσεων και ηθών ξενοφοβία..
μετανάστες: η συμβολή τους στην αύξηση της εγχώριας ανεργίας και στην όξυνση φαινομένων
βίας επιφέρει εναντίον τους αρνητισμό και ξενοφοβία..
αλαζονική διάθεση ορισμένων χωρών: λαοί με ιδιαίτερη πολιτιστική ανάπτυξη και οικονομική
ισχύ υπερεκτιμούν τα πλεονεκτήματά τους και οδηγούνται σε συμπλέγματα ανωτερότητας,
υποτιμώντας τα λοιπά έθνη..
ψυχολογικοί παράγοντες: ομάδες ή άτομα που νιώθουν μειονεκτικά και δυστυχούν βιώνουν
λιγότερο τον πόνο τους όταν μπορούν να φανούν ανώτερες/α έναντι άλλων (οι φτωχοί λευκοί
Αμερικανοί ήταν οι πιο ένθερμοι ρατσιστές κατά των μαύρων)..
οικονομικά συμφέροντα: αν μια ομάδα θεωρείται κατώτερη από τις άλλες, δικαιολογείται και
διευκολύνεται η οικονομική της εκμετάλλευση από τις ισχυρότερες, ακόμα και στο σημείο φυσικής
εξόντωσης (δουλεία στις ΗΠΑ στο παρελθόν, χαμηλά ημερομίσθια σήμερα..)..
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΡΑΤΣΙΣΜΟΥ:
ο ρατσισμός προάγει το φανατισμό, την προκατάληψη, την πνευματική μονομέρεια και καταργεί
την αντικειμενικότητα, τη λογική σκέψη, το φιλελεύθερο πνεύμα..
οι ηθικές αξίες καταλύονται, ο ανθρωπισμός δεν υφίσταται και τροφοδοτούνται μεταξύ των
ανθρώπων αισθήματα μίσους, εμπάθειας, αντεκδίκησης.. υπονομεύεται η αρμονική συνύπαρξη
των μελών της κοινωνίας..
τα θύματα του ρατσισμού αποκλείονται από την εκπαίδευση, την εργασία, τους κοινωνικούς
θεσμούς ή γίνονται αντικείμενο στυγνής εκμετάλλευσης από τους ισχυρότερους (= φθηνό εργατικό
δυναμικό, καταπάτηση των κοινωνικών δικαιωμάτων, αδικίες..)..
κοινωνικές ανισότητες, περιθωριοποίηση, γκετοποίηση των θυμάτων του ρατσισμού
προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και προσωπικότητας, καταστολή πολλών συνταγματικών
ελευθεριών, υπονόμευση της δημοκρατίας, αποσάθρωση της κοινωνίας..
ευνοούνται τα φαινόμενα βίας – εγκληματικότητας ως αντίδραση στον αποκλεισμό, ως έκφραση
αγανάκτησης και ως ο μόνος τρόπος επιβίωσης σε ορισμένες περιπτώσεις..
ο ρατσισμός μπορεί να υποδαυλίσει και τον εθνικισμό με ό,τι συνεπάγεται μια τέτοια προοπτική
για τις σχέσεις των λαών (απουσία συνεργασίας, εχθρότητα, «θερμά»επεισόδια, ναρκοθέτηση της
ειρήνης..)..
ΛΥΣΕΙΣ:
παιδεία: άτομα με διευρυμένη σκέψη δύσκολα αναπτύσσουν προκατάληψη προς το διαφορετικό
και πάντα επιχειρούν ως προς το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον.. χρήσιμη θα ήταν επίσης η
διαπολιτισμική εκπαίδευση που θα βοηθούσε στην εκμάθηση των ιδιαίτερων πολιτιστικών
χαρακτηριστικών άλλων λαών και στην εκρίζωση των όποιων στερεότυπων εις βάρος τους..
3. εκδημοκρατισμός κοινωνιών: κάθε πολιτεία απαιτείται να διευρύνει τις ατομικές και κοινωνικές
ελευθερίες (καταπολέμηση των ανισοτήτων) και να προστατεύει κάθε άτομο που βρίσκεται στην
επικράτειά της.. ουσιαστική θα ήταν η έμπρακτη βοήθεια προς τους πληγέντες από το ρατσισμό (=
εύρεση εργασίας, οικονομική ενίσχυση..)..
ενεργοποίηση φορέων: ΜΜΕ και πνευματικοί άνθρωποι με τη δύναμη που διαθέτουν
επιβάλλεται να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας κοινής γνώμης
μακριά από ρατσιστικά ιδεώδη.. ωφέλιμη θα ήταν και μια διαφημιστική εκστρατεία ως προς το
θέμα..
αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων: η αντιμετώπιση της φτώχειας, της ανεργίας, της
εγκληματικότητας θα μπορούσε να αφαιρέσει από τη ρατσιστική ιδεολογία ένα σημαντικό άλλοθι..
αναγνώριση δικαιωμάτων μειονοτήτων: η διεθνής κοινότητα οφείλει να προστατεύει φυλές και
κοινωνικές ομάδες των οποίων τα δικαιώματα παραβιάζονται, επιβάλλοντας αυστηρές κυρώσεις σε
κράτη και άτομα που τα παραβιάζουν..
