1.
Un cadro para entender a literatura galega do século XX e comezos do XXI
O REXURDIMENTO
Foi un movemento cultural e literario que
se desenvolveu nas tres últimas déca-
das do século XIX. O seu inicio adoita
situarse en 1863, ano da publicación de
Cantares gallegos, de Rosalía de
Castro. As tres grandes figuras deste
movemento foron Rosalía de Castro,
Eduardo Pondal e Curros Enríquez.
O REXIONALISMO
O Rexurdimento literario asentouse nun
movemento máis amplo, que tivo tamén
unha dimensión social e política: o
Rexionalismo. Defendía a personalidade
histórica diferenciada de Galicia, así
como a lingua e a cultura propias do
país. As súas ideas recollían as do
Provincialismo, un movemento iniciado
en 1833.
RAMÓN CABANILLAS
Ramón Cabanillas (1876-1959) foi o escritor que fixo
de ponte entre os autores do Rexurdimento e as
novas xeracións do século XX.Na súa obra poden dis-
tinguirse varias etapas. Estivo ligado ás loitas agrarias
e, posteriormente, ás Irmandades da Fala. A petición
de Risco, propagador do atlantismo, escribiu Na noite
estrelecida, o libro onde galeguiza os mitos artúricos.
AS VANGARDAS LITERARIAS
De 1920 a 1936 houbo unha xeración de escri-
tores e pintores mozos («A xeración do 22», por
ser 1922 o ano en que se publicou o manifesto
¡Máis Alá!) que crearon unha literatura nova, en
liña coa das vangardas que se estaban a mani-
festar en Europa. A ela pertencen Manuel
Antonio, Rafael Dieste, Amado Carballo e Álva-
ro Cunqueiro.
O SEMINARIO DE ESTUDOS GALEGOS
Os membros máis novos das Irmandades crea-
ron en 1923 o Seminar io de Estudos Galegos,
co obxectivo de desenvolver en galego investi-
gacións universitarias en distintos eidos.
A GUERRA CIVIL
En xullo de 1936 produciuse unha sublevación militar
contra o goberno da 2ª República. Foi a orixe da
Guerra Civil, que durou tres anos (1936-1939), e da
posterior ditadura. Para a cultura galega significou un
corte brutal, xa que os seus creadores foron asasina-
dos, exiliados ou reducidos ao silencio.
O PARTIDO GALEGUISTA E
O ESTATUTO DE AUTONOMÍA
O Partido Galeguista creouse en 1931, tras a proclamación en España da 2ª
República. Nel integráronse a maioría dos membros das Irmandades, así
como outra xente. Castelao e Alexandre Bóveda foron as súas figuras máis
relevantes.O Partido Galeguista tivo un papel decisivo na elaboración e apro-
bación do Estatuto de Autonomía de 1936.
O BALEIRO DA POSGUERRRA
Tras a Guerra Civil, en Galicia
houbo un longo período no que
non se rexistra produción literaria,
por mor da prohibición que a dita-
dura impuxo sobre os usos públi-
cos do galego.
ANOS SESENTA: TEMPO DE CAMBIO
Aínda que continuaba a ditadura de Franco, mediada
a década dos sesenta produciuse un importante cam-
bio social e cultural, en liña co que se estaba a dar en
España e noutros lugares (Francia, EEUU,
Checoslovaquia...).Nesa etapa establécese o Día das
Letras Galegas, créase o movemento Voces Ceibes e
xorde unha oposición organizada ao franquismo.
O COMEZO DA DEMOCRACIA
En 1975, coa morte de Franco, rematou a ditadura.
En 1978 aprobouse a actual Constitución democráti-
ca. Pouco despois, en 1981, aprobouse o Estatuto de
Autonomía. Recoñecíaselle así á lingua galega, por
primeira vez, o carácter de lingua oficial.
A XERACIÓN POÉTICA DOS 80
Coñécese con este nome unha ampla xeración de
poetas que se deron a coñecer durante esta década.
Caracterízase por un gran rigor formal e polas múlti-
ples referencias a outros poetas mundiais. Algúns
nomes: Miguel Anxo Fernán Vello, X. M. Álvarez
Cáccamo, Ramiro Fonte, Pilar Pallarés, Manuel
Rivas, etc.
VOCES DE MULLER
Un dos aspectos máis importantes da literatura da fin
de século é a aparición de numerosas voces femini-
nas, propiciada pola parcial desaparición dos atran-
cos que a muller tiña na sociedade.Entre elas, salien-
tan nomes como Olga Novo, Ana Romaní, Yolanda
Castaño, María do Cebreiro ou Enma Couceiro.
A NARRATIVA ACTUAL (1975-2000)
O novo marco social e político fixo posible que se
consolidase a industria editorial e que aparecese
unha xeración de narradores posterior á da Nova
Narrativa. Encádranse nela autores como Víctor
Freixanes, Alfredo Conde, Xavier Alcalá ou Carlos
Reigosa. Logo, xa nos 90, consolidáronse nomes
como Manuel Rivas, Darío Xohán Cabana, Suso de
Toro, X. C. Caneiro, Marilar Aleixandre...
A LITERATURA INFANTIL E XUVENIL
A literatura para a infancia e a mocidade, que ata
mediados dos 80 tivera unha escasa presenza,
acada despois unha ampla expansión, que continúa
na actualidade.
A RUPTURA POÉTICA
A publicación de Con pólvora e
magnolias (1976) de Méndez
Ferrín marcou un antes e un
despois do panorama da poe-
sía galega. Con este libro ini-
ciouse unha etapa de maior
rigor formal e lingüístico.
A NARRATIVA REALISTA
Aínda que os anos sesenta estiveron dominados pola
Nova Narrativa, tamén houbo unha corrente de narra-
tiva realista, que ten a Xosé Neira Vilas como o autor
máis relevante. A el pertencen obras como Memorias
dun neno labrego ou Querido Tomás.
A XERACIÓN POÉTICA DOS 50
Entre 1950 e 1975 a poesía foi o xénero
máis cultivado na literatura galega.Son auto-
res que hoxe coñecemos como «A Xeración
dos 50»: Manuel María, Uxío Novoneyra,
Méndez Ferrín, Xohana Torres... Aínda que o
autor de máis sona foi Celso Emilio Ferreiro,
que cronoloxicamente pertence á xeración
anterior, a «Promoción de Enlace».
A NOVA NARRATIVA
Nos primeiros anos sesenta xorde un movemento literario que se chamou
«A Nova Narrativa». Estaban moi influenciados polos novelistas franceses
do momento, así como por figuras como Faulkner ou Joyce.Os nomes máis
salientables son Carlos Casares, Méndez Ferrín e Mª Xosé Queizán.
A FUNDACIÓN DE GALAXIA
En 1950, en Vigo, créase a Editorial Galaxia. Os seus
fundadores tentaron restablecer a continuidade cultu-
ral tronzada pola Guerra Civil. Nesta década dos 50
danse a coñecer narradores como Álvaro Cunqueiro
e Ánxel Fole.
A LITERATURA DO EXILIO
A literatura que non se podía facer en Galicia floreceu
no exilio americano, en México e, sobre todo, en Bos
Aires, onde daquela vivía máis de medio millón de
galegos. Os grandes animadores desta etapa foron
Luís Seoane, Eduardo Blanco Amor e Rafael Dieste.
A OBRA DE ÁLVARO CUNQUEIRO
Álvaro Cunqueiro (1911-1981) é
unha figura central na literatura
galega do século XX. A súa poesía
(iniciada xa na época da vangar-
das) influíu moito nos escritores
posteriores. A súa narrativa (carac-
terizada pola mestura de realismo e
fantasía) iníciase nos anos 50, coa
aparición de Merlín e familia.
AS IRMANDADES DA FALA
O movemento das Irmandades creou-
se na Coruña, en 1916, con Antón e
Ramón Villar Ponte como impulsado-
res principais. Estendeuse axiña por
todas as cidades e vilas de Galicia.
Proclamábanse federalistas e nacio-
nalistas, continuando unha liña que
viña do Rexionalismo.Traballaron para
que a lingua se utilizase nos ámbitos
sociais prestixiados: promoveron o
teatro, fundaron periódicos e edito-
riais, etc.
1900 1916 1920 1923 1931 1936
A FIGURA DE CASTELAO
Daniel Rodríguez Castelao (1886-1950)
é un referente imprescindible na Galicia
do século XX. Autor dunha obra plural
–foi debuxante, pintor, narrador, ensaísta
e autor teatral– marcada polo humor, o
sentimento e a denuncia das inxustizas
do seu tempo.
A REVISTA NÓS / O GRUPO NÓS
Na Irmandade da Fala de Ourense confluíu un grupo
de grandes escritores, coñecido como o Grupo Nós:
Vicente Risco, Otero Pedrayo, Florentino Cuevillas...
Eles, xunto con Castelao, crearon a revista Nós, que
foi esencial na cultura galega daqueles anos.
Pretendían con ela situar a Galicia, en pé de igualda-
de, no mosaico mundial das culturas.
AS LOITAS AGRARIAS
Nos primeiros anos do século XX, os labregos gale-
gos, agrupados en sindicatos agrarios, protagoniza-
ron unha intensa mobilización social, en protesta pola
existencia dos foros e para esixir a súa abolición.
1939 1950 1960 1975 1978 1981 1990 2000