1. I CƢƠNG
–
1
Ds. Lê Thanh nh

2. LỊCH SỬ CỦA MÔN HỌC
Từ xa xƣa đến hiện đại
Ngƣời xƣa cho rằng bệnh
là tác động của ma
quỷ, hoặc là sự trừng
phạt của Thƣợng đế.
Do đó, việc điều trị bệnh
ở giai đoạn này với các
sản phẩm tự nhiên luôn
đi kèm với các nghi thức
tôn giáo (Hình - Việc
chữa trị bệnh cho ngƣời2
đƣợc thực hiện bởi các
thần thánh)

3. LỊCH SỬ CỦA MÔN HỌC
Theo thời gian, ngƣời ta biết đƣợc chính các sản
phẩm tự nhiên có khả năng chữa khỏi bệnh.
Mặc dù các bài thuốc cổ
truyền thông thường bao
gồm hỗn hợp phức tạp của
nhiều cây cỏ, muối khoáng,…
nhưng có lẻ chỉ có một chất
trong chúng có tác động
Nhiều hỗn hợp chất độc cũng
được pha chế
3

4. LỊCH SỬ CỦA MÔN HỌC
Theo thời gian, khi có nhiều
nghiên cứu chi tiết hơn về
bệnh học, các tiếp cận khoa
học đã gia tăng để chiết các
thuốc từ tự nhiên.
Trong đầu thế kỷ 19, morphin đã được chiết ra từ cây
thuốc phiện, Papaver somniferum,
Quinin chống sốt rét được chiết từ vỏ của cây canh
ki na Cinchona officinalis 4

5. LỊCH SỬ DƯỢC LÝ HỌC
1897, Felix Hoffman, nhà hóa học của công ty
"Farbenfabrikin vorm. Freidr. Bayer and Co." đã tổng
hợp acetylsalicylic acid.
01.02.1899, Aspirin® đã đƣợc đăng ký thƣơng mại.
06.03.1899, đăng ký bản quyền ở Berlin và Aspirin sử
dụng rộng rãi trên khắp thế giới, là một thuốc quan
trọng đến hôm nay
Người ta không biết cơ chế tác động của
thuốc cho đến năm 1971 khi Sir John Vane
khám phá ra cơ chế tác động và được trao
giải Nobel Y học năm 1981 5

6. A
–
=
C+
6

7. C
= m pha
t minh
C t kê
c nh
ng p
+
C c ng
7

8. =
C
+
8

9. Khoa học nghiên cứu các chất đƣợc sử dụng để
phòng ngừa, chẩn đoán và điều trị bệnh.
:
9

10. =
NG Cơ thê  c
+
C c  cơ thê
10

11. C
Là môn học nghiên cứu các tác
động của cơ thể lên trên thuốc
Mô tả mối liên hệ giữa liều và nồng
độ thuốc trong cơ thể theo thời
gian mà nó bị ảnh hƣởng bởi các
yếu tố:
Hấp thu
Phân bố
Chuyển hóa
Thải trừ. 11

12. C
Là môn học nghiên cứu tác động của thuốc
lên cơ thể
Mô tả mối liên hệ giữa nồng độ thuốc và đáp
ứng thuốc trong cơ thể (tác động trị liệu):
Gắn kết c i thụ thê (receptor)
Cơ chế tác động, cách thức tác động
Tác động
12

13. ? 13

14. C hoặc vi
-Động vật, thực vật, khoáng vật
sinh vật
-Đƣợc tổng hợp trong cơ thể nhƣ các
hormone (nội tiết tố), các chất dẫn truyền
thần kinh,…
-Hoặc những chất lạ từ ngoài đưa vào
trong cơ thể
-Chẩn đoán, phòng ngừa và chữa bệnh
-Làm thay đổi trong chức năng sinh học
thông qua các tác động hóa học của nó.
14

15. i sao i c?
Một ngƣời đàn ông 60 tuổi đƣợc chẩn
đoán bị tăng huyết áp, thuốc nào có thể
đƣợc sử dụng?
Atenolol (generic, Tenormin)
Propranolol (generic, Inderal)
15

16. i sao i c?
Một ngƣời đàn ông 60 tuổi đƣợc chẩn
đoán bị tăng huyết áp và hen n
thuốc nào có thể đƣợc sử dụng?
Atenolol (generic, Tenormin)
Propranolol (generic, Inderal)
16

17. I 2:
C
17
Ds. Lê Thanh nh

18. c ng c
A Hấp thu (Absorption)
D Phân bố (Distribution)
M Chuyển hóa (Metabolism)
E Thải trừ (Elimination)
18

19. Sƣ p thu: u tô nh ng
1. nh hoa tan
ng dung ch c > dung ch u
2. ng đô c nơi p thu
ng đô y ng n  p thu nhanh
3. pH nơi p thu
Tuỳ
4. n n nơi p thu
mao ch t n  p thu dê
5. Bê t nơi p thu
n  p thu nhanh
t non và da y???
19

20. Sƣ p thu: ng sử ng
 IV (tiêm tĩnh mạch)
 IM (bắp)
 SC(dưới da)
 Hít – inhalation
 Qua da – transdermal
 Uống (PO)
 Dưới lưỡi - sublingual
20
 Trực tràng
…

21. Qua da: u o da
21

22. CẤU TẠO CỦA DA
Keratin
Biểu bì Sinh
tầng
Tuyến bã
Cơ vận lông
Chân
Bì
lông
Tuyến mồ
hôi
22
bì Mô mỡ

23. u o da
1. Biểu bì: keratine, lớp sừng ở ngoài cùng là hàng
rào cản trở thuốc thấm qua da
2. Bì: mô liên kết chống đỡ gồm có sợi
collagen, sợi đàn hồi, mạch máu, sợi thần kinh
và phần phụ như tuyến mồ hôi, nang lông
3. Hạ bì: tổ chức đặc biệt trở thành mô mỡ
 c qua da o mô liên t bao lông va
n mô hôi do???
 u n m c qua da phải
tan trong lipid 23

24. Qua da
• c ng i chô
c mỡ, cao n, c xoa p
• c ng nông i chô: c t n, ng
m
• c ng i p : tinh u, salicylat, hormon
• c ng n thân: ng n nitroglycerin,
scopolamin, estraderm (estradiol)
Lưu :
Da trẻ em lớp sừng còn mỏng và diện tích da/thể
trọng của trẻ em cao hơn người lớn  dễ quá
liều, ngộ độc 24

25. ng tiêu hoá: ng m
Mục đích: Tránh bị phân hủy bởi men tiêu hóa
và men gan. Hấp thu qua niêm mạc lưỡi, sàn
miệng, mặt trong hai má, thuốc vào tĩnh mạch cổ
trong rồi vào đại tuần hoàn, không bị gan biến đổi.
Yêu cầu thuốc ngậm
- Tan trong lipid
- Liều lƣợng nhỏ
- Không kích ứng
- Mùi vị dễ chịu
Thuốc ngậm có tác dụng toàn thân: Nitroglycerin,
hormon sinh dục 25

26. ng tiêu hoa: da y
nh acid u  dê
acetaminophen, aspirin, barbiturat
nh base u  khó
diazepam, morphin hydrochloride
26

27. ng tiêu hoa: t non
t t 27

28. ng tiêu hoa:
da y+ t non = PO
Ưu điểm: Tiện lợi, kinh tế, an toàn nhất
Nhược điểm:
- Phân hủy bởi dịch tiêu hóa và
men gan (không dùng thuốc loại protid)
- Tác dụng chậm
- Không dùng khi hôn mê, nôn mửa
- Chịu ảnh hưởng của thức ăn.
28

29. ng tiêu hóa ruột già
Thuốc rửa, thụt, thuốc đạn
Tim
Tác động tại chỗ (trĩ) hay
toàn thân (thuốc hạ nhiệt)
Đường thay thế cho đường chủ
TM Gan
uống, tránh được tác độngdưới
TM
của gan và dịch tiêu hóa cửa
Dùng cho các thuốc có mùi
vị khó chịu và bệnh nhân dễ TM TM trĩ trên
trĩ
kích ứng nôn mửa hay hôngiữa
mê Trực tràng
Liều dùng nhỏ hơn liều TM trĩ dưới 29
uống

30. Đƣờng hô hấp
• hơi hay khí dung
• niêm mạc  phổi  máu  gan
• thuốc mê
• thuốc trị hen suyễn
• kháng sinh
30

31. ng tiêm
dưới da (SC)
bắp (IM) 31
tĩnh mạch (IV)

32. SC
Phụ thuộc:
1. Độ quánh của gian bào chất
acid hyaluronic  men hyaluronidase
2. Tính thấm của mao mạch 32

33. IM
•Hấp thu nhanh hơn SC vì???
•Ít đau hơn SC vì???
•glycoside tim
•kích thích tố sinh dục
•corticoid
•IM và SC phụ thuộc vị trí + lưu lượng máu
33

34. IV
•Hấp thu nhanh nhất
•Tác dụng nhanh
•Liều chính xác
•Kiểm soát liều
•Lưu ý:
 V lớn (0,25 – 1 lít) dd đẳng trương
 Tiêm chậm
 Dung môi: nước
 Không: dd dầu, hỗn dịch, chất tiêu
huyết, độc tim
34

35. c ng c
A Hấp thu (Absorption)
D Phân bố (Distribution)
M Chuyển hóa (Metabolism)
E Thải trừ (Elimination)
35

36. Phân bố
Liều dùng
Nồng độ Thuốc
Phân phối
trong tuần chuyển hóa
ở mô
hoàn và thải trừ
Nồng độ nơi
tác dụng
36

37. 37

38. Kết hợp Protein huyết tƣơng
•Albumin (80%)
 thuốc dạng acid
•Globulin
•α-acid glycoprotein
thuốc dạng kiềm yếu (Quinidin)
•Lipoprotein 38

39. Ý nghĩa gắn P huyết
• Phức hợp không có tác dụng, không bị
chuyển hóa và thải trừ  ???
• Sự kết hợp: thuận nghịch
Kho dữ trữ thuốc
• Thuốc gắn P cao  ???
• 2 thuốc cùng gắn 1 nơi  cạnh tranh gắn
 tương tác thuốc.
Ví dụ: phenylbutazon và warfarin
Kết quả: tăng C warfarin
39

40. 40

41. KẾT HỢP VỚI MÔ
• Tùy
• Nơi tác dụng
oThuốc mê, thuốc ngủ  TB TK
oIod  tuyến giáp
• Nơi không có tác dụng
oTetracyclin  mô calci hóa
41

42. c ng c
A Hấp thu (Absorption)
D Phân bố (Distribution)
M Chuyển hóa (Metabolism)
E Thải trừ (Elimination)
42

43. GIAI ĐOẠN CHUYỂN HÓA
 Chủ yếu ở gan
 Mục đích: giúp thuốc phân cực hơn
 Chất chuyển hóa = không hoạt tính hoặc có
hoạt tính hoặc có độc tính
 Gồm 2 giai đoạn:
 Giai đoạn 1 = phản ứng không liên hợp
43
 Giai đoạn 2 = phản ứng liên hợp

44. Giai đoạn chuyển hóa
Thuốc
Oxy hóa
Cytochrom Khử
P450 Thủy phân
DX phân cực
Phản ứng
liên hợp
Chuyển hóa chất 44

45. Giai đoạn 1
•Phản ứng oxy hoá (hầu hết)
•Phản ứng khử
•Phản ứng thủy phân
ester/amid
RH ROH
Giúp dược chất phân cực
(thân nước) hơn
45
Xúc tác: Cyt P450

46. Giai đoạn 2
 Acid glucuronic: thƣờng gặp nhất
 Có chủ yếu ở gan và là chất chuyển hóa của glucose
 Glycin: ít xảy ra với thuốc chủ yếu là chất nội
sinh
 Glutathion: phản ứng khử độc
Acetaminophen  N-acetyl-benzoquinonimin (độc)
=???
 Sulfat
 Acid acetic: sulfamid  sỏi thận
 Metyl hóa
 Mục đích: tăng tính thân nƣớc  dễ đào thải 46
ROH ROX

47. c ng c
A Hấp thu (Absorption)
D Phân bố (Distribution)
M Chuyển hóa (Metabolism)
E Thải trừ (Elimination)
47

48. Thải trừ
Thuốc
 Thuốc:
• Tan trong nước  thận
• Không tan  phân
DX phân cực • Dễ bay hơi, khí  phổi
Chuyển hóa chất 48

49. 49

50. Đào thải qua thận
 Lọc ở cầu thận
 Tái hấp thu
 Bài tiết chủ động
qua ống thận
50

51. Lọc ở cầu thận
yếu tố ảnh hƣởng
 Kích thƣớc phân tử thuốc
 d > 20 Å  hạn chế
 d = 42 Å  không thể lọc
 Điện tích phân tử
 Mang điện tích tƣơng tác với
các điện tích trên thành mao
mạch  ???
 Hình dạng phân tử
 Cầu (protein) khó thẳng 51
(dextran)

52. Tái hấp thu ở ống thận
 pH nƣớc tiểu
 Ý nghĩa: giải độc thuốc
 Kiềm yếu = NH4Cl
Quinidin, Amphetamin
 Acid yếu = NaHCO3
Phenytoin, Sulfamid
Tự tử Barbiturat
52

53. I3
CÁCH TÁC DỤNG CỦA
THUỐC
53
Ds. Lê Thanh nh

54. CÁC CÁCH TÁC DỤNG
CỦA THUỐC
1. Chính – Phụ
2. Tại chỗ – Toàn thân
3. Hồi phục – Không hồi phục
4. Chọn lọc – Đặc hiệu
5. Đối kháng – Hiệp lực
6. Đảo ngược 54

55. CHÍNH – PHỤ
TẠI CHỖ – TOÀN THÂN
55

56. HỒI PHỤC – KHÔNG HỒI PHỤC
•Hồi phục
•Không hồi phục
 tetracyclin
56

57. CHỌN LỌC – ĐẶC HIỆU
•Chọn lọc = cơ quan
 morphin  trung tâm đau
 codein  trung tâm ho
•Đặc hiệu = bệnh
 quinin trị sốt rét
57

58. 58

59. TÁC ĐỘNG ĐỐI KHÁNG
Cafein – Diazepam 59

60. 60

61. CỘNG LỰC
Paracetamol + Codein
61

62. 62

63. HIỆP LỰC BỘI TĂNG
 Sulfamethoxazol + Trimethoprim = Cotrim
 Kìm Kìm Diệt
 2 + 2 = 5
63

64. 64

65. BỘI TĂNG (KHÁNG SINH)
 Thuốc không có hoặc có hoạt tính kém, phối hợp làm
tăng hoạt tính kháng sinh (betalactam)
 Acid clavulanic + Amox
 Sulbactam + Ampi
 Tazobactam + Ticarcillin
0 + DIỆT = DIỆT MẠNH
 Cilastatin + Imipenem ???
65

66. ĐẢO NGƢỢC
•Liều
•Terpin hydrat
 <0.6g = long đàm, lợi tiểu
 >0.6g = khó long đàm, bí tiểu
66

67. I4
YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG
TÁC DỤNG CỦA THUỐC
67
Ds. Lê Thanh nh

68. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG
ĐẾN TÁC DỤNG CỦA THUỐC
1. Cấu trúc hóa học của thuốc
2. Đặc điểm người bệnh
68

69. 69

70. 70

71. Thay đổi cấu trúc
=
tác dụng của thuốc
71

72. Yếu tố người bệnh – Tuổi
72

73. Trẻ em
• Thuốc gắn vào protein kém
• Hàng rào máu não  ! Thuốc TW
 TE <5 tuổi  opioat
• Hệ ezym chuyển hóa
Chloramphenicol  h/c xám
• Đào thải chậm 73

74. Người già
• Khả năng đào thải và chuyển hóa kém
• ! Thuốc làm giảm nước cơ thể
 thuốc tẩy, xổ
74

75. Yếu tố người bệnh – Giới
• Tùy
• Morphin
Nữ > Nam
75

76. TRẠNG THÁI TÁC DỤNG
ĐẶC BIỆT CỦA THUỐC
1. Dị ứng
2. Tai biến
3. Quen thuốc
4. Nghiện thuốc
76

77. DỊ ỨNG
•Là tác dụng phụ
•Đáp ứng cá thể
•Không: liều, số lần dùng
•Dị ứng chéo
77

78. TAI BIẾN
DI TRUYỀN
•Gen
• Thiếu G6PD/ Glutathion reductase
 Thiếu máu tán huyết khi Vit
C, Sulfamid, Quinin
78

79. QUEN THUỐC
•Đáp ứng yếu  tăng liều
Quen nhanh
Quen chậm 79

80. QUEN THUỐC
Quen nhanh
 Ephedrin 4-6l/15 phút
Quen chậm
Liên tục
Khắc phục:
Dùng ngắt quãng
Thay đổi nhóm
80

81. NGHIỆN THUỐC
•Phụ thuộc cả tâm lý và thể chất
•Khi cai: bị vật, đói thuốc
•Cai bằng ý chí 81