neurology

1. Гавал-
тархины
гэмтэл
АШУҮИС АУС 434
М.Лхагважав

2. Хичээлийн зорилго:
 Төв мэдрэлийн системийн гэмтлүүд болох гавал-
тархины гэмтэл, нуруу нугасны гэмтэл эдгээрийн
онцлог , эмнэл зүйн хэлбэрүүдийг нь хооронд нь
ялган оношилж, тухайн эмгэгтэй өвчтөнд үзлэг
хийж, шинжлэх аргуудыг эзэмшиж зохих ёсны
тусламж үзүүлэх чадвартай болоход оршино.

3. Хичээлийн зорилт:
Гавал тархины гэмтэл эмнэл зүйд ямар
хэлбэрүүдээр илэрдэг вэ?
ГТГ-тэй өвчтөнд үзлэг хийх, шинжлэх аргуудыг
эзэмших
Гэмтлийн дараах хам шинжийн онцлог эмнэл
зүй нь юу болох?
Нуруу нугасны гэмтлийн эмнэл зүйн хэлбэрүүд,
оношлогоо эмчилгээний зарчим?
ННГ-ийн сэргээн засахуй гэсэн сэдвүүдэд
хариулт өгөхийг зорилоо

4. Хичээлийн агуулга:
ГТГ гэж юу болох, түүний тохиолдол
 ГТГ-ийн эмнэл зүйн хэлбэрүүд
ГТГ-тэй өвчтөнг үзэж шинжлэх арга
Тархинй гэмтлийн өвчин, гэмтлийн дараах хам
шинж
Нуруу нугасны гэмтэл, эмнэл зүйн хэлбэрүүд
Оношилгоо эмчилгээний зарчим

5. “Гавал тархины гэмтэл
нь тархинд гадны
биетийн нөлөөгөөр
үүсч буй эмгэг юм.”

6. Анхдагч гэмтэл Хоёрдогч гэмтэл
 Гэмтэл болсон тэр үед
үүсдэг
 Гэмтэл болсны дараа
үүснэ
 Урьдчилан сэргийлэх
боломжтой
Тархины гэмтэл

7. Хоёрдогч гэмтлээс сэргийлэх
 Гипокси
 Гипотензи
 ГДД
 гипо/ гипертерми
 гипо/гипергликеми
 гито/ гипервентиляци
 Гипотензи АД агшилт <90 мм МУБ> 5 мин НАС
БАРАЛТ x 2 (!)
 Гипокси SpO2<92% >5 минНАС БАРАЛТx 3 (!!)
 Тархины хоёрдогч гэмтлээс та сэргийлэх чадна!!!

8. Нүдэнд тод харагдах
шархтай,
Толгойн арьс, шөрмөсөн дуулга,
гавлын яс гэмтэж, гавлын
хөндий болон гадаад орчны
хооронд шууд харьцаа үүснэ.
Нүдэнд харагдах шархгүй
Толгойн зөөлөн эд болон гавлын
ясны бүрэн бүтэн байдал хадгалагдана.
Гавал
тархины
гэмтэл
Ил Битүү

9. Өсвөр насныхан болон насанд
хүрэгсэд 75-аас дээш насныханд
их тохиолддог байна.
1-р байрт зам тээврийн осол
2-р байрт үйлдвэрийн осол
3-р байрт ахуйн осол
тохиолдоно.
30% нь л бүрэн эдгэрэх
боломжтой.

10. Зам тээврийн осол- 44%
Уналт - 26%
Бусад - 13%
Галт зэвсгийн бус- 9%
Галт зэвсгийн - 8%

11. • Нэвт
• Нэвт бус
Ил
гэмтэл
• Доргилт
• Бяцрал
• Дарагдал
Битүү
гэмтэл

13. Эмгэг жам

15. Шинж тэмдэг ГТГ-ийн хөнгөн
зэрэг
ГТГ-ийн дунд
зэрэг
ГТГ-ийн хүнд
зэрэг
Ухаан алдалтын
үргэлжлэх хугацаа
0-30 мин
Хүүхдэд
0-15 мин
1цаг хүртэл 1 цагаас их
Анх үзэх үеийн
ухамсарт ухаан
Ухаан саруул, эсвэл
дөжирсөн
Ухаан балартсан,
сопор
Ком
Комын зэрэг
(Глазго балл)
13-15 9-12 3-8
Ойгүйдлийн
хугацаа
1 цаг хүртэл 24 цаг хүртэл 24 цагаас их
Дагалдах шинж Гавлын шугаманд
цууралт хавсарч
болзошгүй
Гавлын орой,
суурийн хугарал,
аалзавчийн доорх
цус харвалт
хавсрах
магадлалтай
Тархин багана,
завсрын тархины
илэрхий шинж,
эпилепсиийн
таталт
Сэргэлтийн
хугацаа
1-2 долоо хоног 3-6 сар 6-9-12 сар

16. • 2-10 долоо
хоногХурц үе
• 6 сарЗавсрын
үе
• 2 жил түүнээс
дээшХожуу үе

17. Тархины доргилт
 Илэрхий
бүтцийн
илрэлгүйгээр
үүсэх мэдрэлийн
үйл
ажиллагааны түр
хугацааны
алдагдал.
 Битүү гэмтлийн
хөнгөн хэлбэр

18. Хүүхэд болон насанд хүрэсдэд
ижил давтамжтайгаар
тохиолддог.
Тархины доргилт

19. Зэрэг 1 Зэрэг 2 Зэрэг 3
ухаантай, 15
минут хүртэл
хугацаагаар
шинж тэмдэг
илэрсэн.
ухаантай, 15
минутаас дээш
хугацаагаар
шинж тэмдэг
илэрсэн.
ухаан дөжирсөн
Тархины доргилт
Commotion

20. Оношлогоо
1. Ухаан алдах
2. Бөөлжих
3. Ойгүйдэх Гурвалсан шинжээр илэрнэ.
ЭЭГ-д альфа хэм өөрчлөгдөнө.
Рентген CT –д өөрчлөлтгүй.

21. Тархинд бүтцийн голомтот өөрчлөлт
илэрнэ.
Contusion
Тархины бяцрал

22. Морфологи өөрчлөлт
 Аксоны тархмал бичил
өөрчлөлт
 Тархины эсийн
бөөмсийн байрлал
өөрчлөгдөх
 Эсийн мембран гэмтэх
мэдрэлийн ширхгүүд
хөөж хавагнах

23. Эмнэл зүй
1. Тархины ерөнхий шинжүүд
2. Бүтцийн голомтот өөрчлөлтийн органик
шинжүүд
3. Явцаасаа хамааарна.

24. Тархины бяцралын хөнгөн зэрэг
 Ухаан алдалт 10-30 минут
 Толгой эргэх, өвдөх, бөөлжих
 Өмнөх болон хойшхи ойгүйдэл
 Пульс олширч, артерийн даралт нэмэгдэнэ.
 Хүүхэн хараа өөрчлөгдөх, нистагм, шөрмөсний
рефлекс ихсэх, эмгэг рефлекс илэрнэ.
 Рентгенд гавлын оройн цууралт илэрч болно.
 Аалзан бүрхэвч дор цус харвасан бол мэнэнгийн
шинж

25. Тархины бяцралын дунд зэрэг
 Ухаан алдалт хэдэн 10 минутаас 1 цаг
 Толгой өвдөх, бөөлжих, Сэтгэц-хөөрлин шинж
 Хойшхи ойгүйдэл тод илэрнэ.
 Амьсгал олшрох, пульс нэмэгдэх, даралт ихсэх
 Мэнэнгийн шинж тод
 Хэл яриа, тэнцвэрийн өөрчлөлт
 Нистагм, хүүхэн хараа өөрчлөгдөх, монопарез
болон гемипарез ~2-5 долоо хоног ба дээш

26. Тархины бяцралын хүнд зэрэг
 Ухаан алдалт сопор, комын байдлаар хэдэн
цагаас хэдэн долоо хоног
 Амьдралын амин чухал үйл ажиллагаа хямарна.
 Хөдөлгөөн хөөрөлд орно.
 Нүдний алим хөвөх маягаар хөдлөх, саа саажил,
хүүхэн харааны өөрчлөлт, залгилт алдагдах
 Уналт, таталт

27. Аксоны тархмал гэмтлийн үед
 Комын байдал удаан хугацаагаар шатлан
үргэлжлэнэ.
 Их бие, гар хөлд тархигүйдэх, гадаргүйдэх
хөшлийн байрлал
 Комоос удаан гарна.
 Богино хугацааны вегетатив байдал,
хөдөлгөөнгүйдэх, дуугүйтэх шатыг дамжина.

28. Оношлогоо
 КТ- тархины эдийн нягтшил ихэссэн жигд бус
голомтот сүүдэр
 Тархи нугасны шингэний даралт 85-20 мм м.у.б
цусны хольцтой гарна.
 ЭЭГ –д тархины биопотенциалын далайц
тархмал буурч, альфа хэм өөрчлөгдөнө. Дельта
долгион гарна.
 Талбөмбөлөг хоорондын тэгш хэм алдагдал

29. Гэмтэгсдийн 5%-д тохиолддог.
Байршлын хувьд
1. Хатуу хальсны дээрх цусан хураа
2. Хатуу хальсны доорх цусан хураа
3. Тархин доторх цусан хураа
Тархины дарагдал гавлын доторх цусан хураа
Compression

30. Хатуу хальсны дээрх цусан хураа
EPIDURAL HEMATOMA
Тархины хатуу бүрхэвчийн дунд
артерийн гэмтлээс үүдэн, гавлын
ясны дотор хана, хатуу хальс 2-ын
завсарт цус хурснаас үүснэ.
Зонхилон
•чамархай-зулай
• чамархай-дух
• чамархай-суурийн хэсэгт байрлах
ба ихэвчлэн 80-120 мл , 7-8 см
голчтой байна.
5-20% үхэл дагуулдаг.

31. 1. Тархины ерөнхий шинжүүд
2. Тархины багана дарагдах шинж даамжрах
3. Гавлын дотоод даралт ихсэх
4. Тархи дарагдлын шинж (голомтот шинж) нь
ихэвчлэн 30-40 мл цус хурсны дараагаас
илэрнэ. Энэ үе хүртэл 1-3 өдөр заримдаа 10
хоног шаардагдах үеийг “Саруул үе” гэнэ.
Оношлогоо:
Гэмтлийн дараа саруул үе
илрэх
Хүүхэн хараа нэг талдаа
өргөсөх
Эсрэг талд тал саажил
үүсэх
КТ-д голомтот сүүдэржилт,
цууралт хугарал

32. Тархины бүрхэвчийн венийн судас,
Венийн синүс гэмтсэнтэй холбоотой
Хатуу болон зөөлөн бүрхэвчийн
завсар
Цус хурна.
Гэмтэл авсан талд эсвэл түүний эсрэг
талд үүсдэг онцлогтой.
Хэмжээ- 30-250 мл, 10х12 см болон
Түүнээс ч их талбайг хамардаг.
•Тархины тал бөмбөлгийн гүдгэр
гадарга
•Зулай-дух
•Зулай- чамархай хэсгийг хамарч
•Гавлын урд ба дунд хонорт тархдаг.
Хатуу хальсны доорх цусан хураа
SUBDURAL HEMATOMA

33. Цочмог хэлбэр- ухаан 3 үе шатаар өөрчлөгдөнө.
Гэмтэл авах агшинд ухаан алдах
Саруул үе 2 хоног
Дахин ухаан алдах
Цочмогдуу хэлбэр- саруул үе урт голомтот шинжүүд аажим
даамжирна.
•Голомтын эсрэг талт хэсэгчилсэн таталт
•Сэтгэц зан үйлийн өөрчлөлт
•Нүдний угт харааны хөхлөгийн зогсонгишил
Архаг хэлбэр- саруул үе урт хугацаагаар
Толгой өвдөх, орон зайн баримжаа алдагдах
Ой тогтоолт сулрах,
Зан араншингийн өөрчлөлт
Тэнцвэр,хэл яриа алдагдах
Тал саажил
Өвчний явцад архи уух, гэмтэл авахад уналт таталт комын
байдалд орно.

34. Epidural hematoma Subdural hematoma

35. SUB-ARACHNOID HEMORRHAGE
Цус алдалт arachnoid
болон
pia mater 2-ын
завсарт явагдана.

36. Тархин доторх цус хуралт
INTRA-CEREBRAL HEMORRHAGE
Тархины эдийн доторх
гэмтэлээс үүснэ.
Тархины судасны
гэмтэл, тархины бяцрал,
хаван, үхжил
тодорхойлогдоно.
Цусны бүлэнг арилгахад
хялбар биш .

37. Эмчилгээ
1. Хүчилтөрөгчийн дутлаас сэргийлнэ.
2. Зүрх судас, цусны эргэлтийн ажиллагааг
хангана.
3. Гавлын дотоод даралт ихсэхээс сэргийлэнэ.
4. Хэт хөөрлийн эсрэг эмчилгээ.
5. Эпилепсийн эмчилгээ.
6. Мэдрэл хамгаалах эм бэлдмэл хэрэглэнэ.

38. Гавал тархины гэмтэлтэй өвчтөнг үзэж
шинжлэх арга

39. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн
үзэх арга
 1. Үзлэг хийж, хавсарсан гэмтэл байгаа эсэхийг
тогтоох

40. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн
үзэх арга
 2. -Ухаан алдалтын зэргийг тогтоох
-Мэдрэлийн статусыг үнэлэх

41. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн
үзэх арга
 3. Гэмтлийн гадаад илрэл

42. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн
үзэх арга
 4. Гавлын суурь ясны хугарлын дараах шинжүүд
байгаа эсэх

43. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн
үзэх арга
 5. Гавлын ясны цууралт байгаа эсэх

44. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн
үзэх арга
 6. MНШ-ий шинжилгээ (Бүсэлхийн хатгалт)

45. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн
үзэх арга
 7. Мэс заслын эмчилгээ хийх яаралтай заалт
байгаа эсэхийг шалгах

46. Гавал тархины эмгэгтэй өвчтөнийг шинжлэн үзэх
арга
 8. Лабораторийн шинжилгээний хяналт тогтоох

47. Гавал тархины гэмтлийн хүндрэл
Уушигны үрэвсэл, зүрх
судасны хурц дутагдал, элэг
бөөрний үйл ажиллагааны
хямрал
Идээт мэнэн,
менингоэнцефалит, буглаа
Тархины буглаа гэмтлээс
шалтгаалсан менингоэнцефалитын
суурин эрт, хожуу үүсэх учир
түүний оношийг тархины доторх
зөөлөн урэвсэлт процессын
гүнзгийрлийн шинж, СТ-ийн
шинжилгээгээр илрүүлж мэс засал
хийнэ.

48. Анхны тусламж
 Тархи хөдлөх, хөдөлсөн байж болзошгүй
тохиолдолд анхны тусламж зайлшгүй үзүүлэх
хэрэгтэй. Хүнийг тайван чимээгүй өрөөнд орон
дээр хэвтүүлнэ. Толгойг бага зэрэг өндөрлөж
өгнө. Толгойд нь хүйтэн жин тавьбал зүгээр.
Хэтэрхий их шингэн юм өгөх хэрэггүй. Хэрхэвч
архи өгч болохгүй. Хэрэв өвчтөн шоктой байвал
түргэн тусламж дуудаж амьсгал даралтыг нь
хянах хэрэгтэй бөгөөд яаралтай тохиолдолд
хиймэл амьсгал, зүрхэнд шууд бус массаж хийнэ.

49. Гавал тархины гэмтлийн эмчилгээний зарчим
Take: Only hospital treatment
 Heavy commotion: 7-10 day
 Medium commotion:2-3 weekend
 Hard commotion: 3-6 weekend

50. Treatment
 1. Oxygen
-Nasal tube- 4l/min
-Take intubation

51. Treatment
 2. Controlled Cardio-vascular system
-1,5-2л/day Natrii chloridi
-Ringer fluid
-Hypertension

52. Treatment
 3. Crainal hypertension
-controlled arterial pressure
-dicrease of body temperature
Mannitol-20%100-200ml, every 4hour
Prusomedi-20-40mg, 2-3 time to day

53. Treatment
 4. Psichomotornie pripadka.
-relanium- 10mg
-oksbutaryl natrii- 2g
-chaloperydoli- 5mg
“Шинж тэмдгийн илрэлийг бүдгэрүүлэхээс
зайлсхийх”

54. Treatment
 5. Epilepsy
-diazepham-10mg
-carbamazephin-1-2 weekend

55. Treatment
 6. Ca-Inghibator
-nimodepin-120mg/day
 Antioxydant drug, anti-amino acidi, nootrop
-pirazetham- 4-12g/day
-cerebrolisini-10-20mg/day

56. Тархины гэмтлийн өвчин, гэмтлийн дараах
хамшинж
1. Доргилтын дараах хам шинж
2. Гэмтлийн энцефалопати
3. Гэмтлийн эпилепси

57. Тархины гэмтлийн өвчин, гэмтлийн дараах
хамшинж
 Доргилтын дараах хамшинж (Postcommotion
syndrom) (сэргэлт 1-2 долоо хоногоос 3-3-9 сар,
жил.)
 Гэмтлийн энцефалопати (сэргэлт 6 сараас 1 жил)
 Гэмтлийн эфилепси (5 жил, 3 жил.)

58. Нуруу нугасны гэмтэл
 Нуруу нугасны гэмтэл
100,000 хүн амд 1-5
тохиолддог.
Нугасны гэмтлүүдэд :
o нугасны доргилт
o нугасны бяцрал
o нугасны эд бүрхэвчийн
цус харвалт
o нугасны дарагдал
багтана

59. Сэргээн засахуй

60. оношилгоо
 КТ, МРТ болон
миелографи
шинжилгээгээр оноши
йг батална.Бүсэлхийн
хатгалтаар ТНШ-г
авахдаа шингэний
хөдлөлзүйн
сорил заавал
хийж,шингэний замд
хориг байгаа эсэхийг
тогтооно

61. Нугасны гэмтлийн эмчилгээний ерөнхий
зарчим:
 Өвчтний нурууг хөдөлгөхгүй байлгах арга хэмжээ авна.
• Зүрх судасны дутал,шокын эсрэг арга хэмжээг авна.
• Өвдөлт намдаах эмийн бэлдмэлийг оновчтой сонгоно.
• Давсганд гуурс тавина.
• Судас бэхжүүлэх бичил эргэлтийг сайжруулах
эмчилгээ хийнэ.
• Кортикостеройд бэлдмэл хийнэ
• Хүндрэлээс урьдчилан сэргийлнэ.
• Нугасны дарагдлын үед мэс засал эмчилгээг хийнэ.
• Хөдөлгөөний үйл ажиллагааг сэргээх чиглэлийн
эмчилгээг үе шаттай хийнэ.

63. АНХААРАЛ
ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛАЛАА