1. TEMA 2. A POESÍA DE VANGARDA (2) AS VANGARDAS GALEGAS Lourenço Álvarez LITERATURA GALEGA DOS SÉCULOS XX E XXI

2. Recoméndase realizar o visionado desta presentación estando conectado a Internet. Deste xeito poderá accederse ás ligazóns que ao longo dela se propoñen Clicando sobre estes símbolos obterase a seguinte información, procedente de distintos recursos web: Información sobre un autor citado Información complementaria sobre un determinado asunto Definición ou explicación dun concepto

3. CARACTERÍSTICAS PECULIARES DAS VANGARDAS GALEGAS ► Literatura menos cerebral, non totalmente afastada do sentimentalismo ► Non se produce unha ruptura total coa tradición literaria ► Non hai unha renuncia ao compromiso coa realidade social e cultural do país ► Inexistencia dunha verdadeira escola vangardista galega (poucos autores plenamente vangardistas, un único mani- festo, carencia de revistas estritamente vangardistas...)

4. REVISTAS Sen seren plenamente vangardistas, acollen nas súas páxinas a totalidade destas ten- dencias reno- vadoras ALFAR RONSEL NÓS A NOSA TERRA YUNQUE CRISTAL

5. Sen pretensións de suficiencia doutoral, nin de ningún outro xeito semellante, a rebeldía duns mozos galegos fai esta chamada á Mocidade intelectual da nosa Terra. O xesto Non nos erguemos do xeito que o fan a maioría dos que noutras terras publican manifestos máis ou menos literarios. Case todos eles tencionan arrecadar adeptos para algún novo ismo que aparece querendo ser a derradeira verba da moderna Estética cando, en verdade, non son máis que unha nova proba de que un esnobismo operetesco invade a Literatura. Nós tencionamos tan só facer unha protesta forte, densa e implacable contra os vellos. Os devanceiros Nós non podemos ollar sen carraxe o baixo e noxento ruralismo de Losada. [...] Nin a baldeirez verbalista, importación madrileña de Curros. Non podemos prestar a nosa louvanza á socorrida e ridícula "posse" do falso romantismo, enfermidade de moda naquel tempo, que chegou a deslucir algunha das páxinas verdadeiramente nosas, grandes e persoais de Rosalía. Nin interesarnos polo estreito xeito de Pondal, que tan só puido ser un imperceptible eco da grandiosidade dos rumorosos e da maxestosa paganía bárdica. 0 herdo dos devanceiros redúcese pois a un exemplo de vontade e patriotismo, espido de toda eficacia literaria como non sexa pola reacción que produce o desagrado. Nós Despois de ter dito que non traernos pretensións doutorais nin doutro xeito semellante, xa non cómpre dicir que estamos moi lonxe de querer impor ningunha concreta lexislación estética. Cansos xa de percorrer camiños vellos e fracasados, temos arrenegado de todos eles; pero non queremos sinalar un camino determinado. A nosa ruta, nos primeiros pasos, quere tan só coñecer por onde non debemos ir: tódolos outros caminos poden ser nosos. A Novidade que enxerguemos é tan só un anedamento, un ceibamento do pasado sen a definición da súa resultanza: isto é arbitrariamente persoal. Os vellos Os vellos non son os que escribiron hai moitos anos -eles son os devanceiros. Os vellos son os que escriben hoxe como se vivisen no antonte dos séculos. E a lei de sucesividade que nos fai respetar aos devanceiros, é a mesma que nos ergue e move para enterrar os vellos en vida, baixo a lousa innabil da súa vulgaridade, pola acefalia que supón o desexo de definir co pasado a hora de hoxe A fala Unha fala que non estea pervertida por académicos nin por puristas; que non sufrise os estancamentos de verdugos armados de gramática que a emparedasen nun feixe de regras [...] terá que ser unha fala de inmellorables posibilidades porque o seu estado ceibe permitiralle axeitarse a tódalas navidades[...] E consentiralle o seu indelineamento ser cicelado de xeito que ela sexa un instrumento do artista e non el escravo dela. Pero hai aínda unha razón de orde suprema: a nosa Fala é nosa. Pospola a outra calquera, é unha forma do suicidio. Desbotando Arrenegamos de mestres e dos seus consellos. [...]. Arrenegamos da Lei e do Costume. [...]Arrenegamos dos temas obrigados. É vergoñoso falar da escravitude da Terra, mentres non se teña feito todo o que cómpre por anulala. [...]. A literatura paisaxista ó xeito de fotografía iluminada con notas de turista burgués é a maior caloña da nosa paisaxe[...]. Arrenegamos de toda imitanza. A dos vellos en nome da Vida; a dos nosos en nome da Novidade. Individualismo Consagramos a individualidade ata o extremo de desexar que a definición de cada un de nós sexa unha verba: o seu propio nome. O MANIFESTO: MÁIS ALÁ Asinado por Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro, en 1922 Destinatarios Singularidade fronte aos outros movementos e crítica destes Intención principal A única estratexia común é o rexeitamento do pasado Non se propón unha nova estética Respecto polos devanceiros Crítica dos “vellos” Infravalora-ción dos devanceiros Reivindica- ción ética do galego Defensa dunha lingua libre das ataduras da Gramática Exaltación do individualismo Contra os modelos literarios Contra os tópicos da literatura galega

8. Nos seus primeiros libros de poesía presenta unha estética moi vinculada ao SURREALISMO, con profusión de metáforas irracionais e un marcado gusto pola inspiración onírica OS AUTORES: ÁLVARO CUNQUEIRO Mar ao norde (1932) Poemas do si e non (1933) Sabían as cerdeiras o segredo dos seus ouvidos cheos do verde puro da acústica das fiestras e os xardíns chamábanse polo nome das pombas que bebían auga nos seus xurdidores. Ela comezaba a andar. En cada ollo nascéralle unha transmigración de avelaíñas, e ao marcharse deixaba vocais fortes no seu sitio. Ela tiña nome de pastor. SOL: Cinco fiestras colgadas da mesma alba rosa: vivas, intactas, núas, con arela de mans, coma espellos de mastros. SOMBRA: Cinco fiestras colgadas da mesma alba turba: quedas, chás, duras, sin afáns de presencia, sin afáns de fuxida. SEMPRE: Cinco fiestras: soio.

9. Máis renovador a respecto das temáticas e formas medievais, presenta nas súas obras neotrobadoris-tas, un tratamento das imaxes moi na liña dos move-mentos vangardistas Destaca na súa poesía a presentación humanizada da natureza, continuando a liña animista de Norie-ga Varela (de aí a denominación de hilozoísmo ). Son de salientar tamén a descrición impresionista da paisaxe, a abundancia de imaxes e o gusto polo cosmopolitismo É moi tradicional na reprodución dos esquemas da lírica medieval e nas composicións de carácter neopopularista MOVEMENTOS PARALELOS ÁS VANGARDAS NEOTROBADORISMO F. BOUZA BREY Nao senlleira (1933) Seitura (1935) Naquel biduído dos bidos louzanos o páxaro Sol non pía seus raios, e morre de amor. Naquel biduído dos lanzales bidos o páxaro Sol non criba seus píos e morre de amor. Non criba seus ritmos, non pousa seus raios e albean de frío os albres delgados e morre de amor. Non criba seus raios, non tece seus fíos e albres e mámoas albean de frío ca poldra que morde no mato cativo. ÁLVARO CUNQUEIRO Cantiga nova que se chama ribeira (1933) Dona de corpo delgado (1950) HILOZOÍSMO AMADO CARBALLO O galo (1928) Proel (1967) Toda a casa estaba chea de espellos para soñar, ai, amante! Muiñeira de cen augas deprendeunos a beilar, ai amante! Sís e nons de vidros noivos deixáronlle olleiras finas, ai amante! Pandeireta de namoros, cantaba canciós albinas, ai amante! Nos beizos do corvo mouro morréu de beilar soñando, ai amante! Noite mareira No ébano xélido do skating da ría, voltexando ledas esvaraban as luces da vila. No fío da praia as dornas durmidas, debruzadas carón da marea nun soño de illas. Nas ponlas do vento o trebón pousado era un monstro de negro plumaxo que agoira os naufraxios. Unha lúa verde penduraba no mouro silencio un longo sorriso de esquelete vello. Inspirado na recreación da lírica medieval galego- -portuguesa, fundamentalmente nos esquemas for-mais e no inxenuismo da cantiga de amigo , participa (esencialmente en A. Cunqueiro) dunha certa vonta-de expresiva proxima á linguaxe vangardista. É preciso lembrar, con todo, que a inspiración na tradición litera-ria é radicalmente contraria ao espírito das vangardas Este movemento é denominado tamén IMAXINISMO

10. ► Inexistencia dunha verdadeira escola vangardista galega (poucos autores plenamente vangardistas, un único manifesto, carencia de revistas estritamente vangardistas...) ► Non hai unha renuncia ao compromiso coa realidade social e cultural do país ► Non se produce unha ruptura total coa tradición literaria ► Literatura menos cerebral, non totalmente afastada do sentimentalismo AS VANGARDAS GALEGAS ESQUEMA PARA IMPRIMIR - CARACTERÍSTICAS PECULIARES DAS VANGARDAS GALEGAS - MANIFESTACIÓNS DAS VANGARDAS : revistas ( Ronsel , Alfar , Cristal ...) e manifestos ( Máis alá (1922), asinado por Manuel Antonio e Álvaro Cebreiro: crítica da literatura baseada na tradición, dos tópicos literarios galegos, defensa radical do individualismo e da liberdade creativa) - AUTORES : MANUEL ANTONIO: Móvese dentro da órbita do Creacionismo, movemento que pretende captar a esencia da realidade e reinterpretala desde a óptica persoal do poeta. Incorpora tamén características expresivas pro- pias doutras correntes de vangarda • Obra principal: De catro a catro (1928): poemas estruturados a xeito de travesía mariña. Temáticas: o mar e os elementos directamente relacionados con el, o paso do tempo, a soidade radical, a terra como contrapunto ÁLVARO CUNQUEIRO : Parte da súa obra poética é de expresión próxima ao Surrealismo, con profusión de me- táforas irracionais e un marcado gusto pola inspiración onírica • Obras principais: Mar ao norde (1932) e Poemas do si e non (1933)

11. - MOVEMENTOS PARALELOS ÁS VANGARDAS : NEOTROBADORISMO : Inspirado na recreación da lírica medieval galego-portuguesa, fundamentalmente nos esquemas formais e no inxenuismo da cantiga de amigo, participa (esencialmente en Á. Cunqueiro) dunha certa vontade expresiva proxima á linguaxe vangardista. - AUTORES : F. BOUZA BREY : máis tradicional na repetición dos esquemas formais da poesía trobadoresca • Obras principais: Nao senlleira (1933) e Seitura (1935) ÁLVARO CUNQUEIRO : Máis renovador a respecto das temáticas e formas medievais, presenta nas súas obras neotrobadoristas, un tratamento das imaxes moi na liña dos movementos vangardistas • Obras principais: Cantiga nova que se chama ribeira (1933) e Dona de corpo delgado (1950) HILOZOÍSMO (IMAXINISMO) : Destaca nesta poesía a presentación humanizada da natureza, continuando a li- ña animista de Noriega Varela. Son de salientar tamén a descrición impresionista da paisaxe, a abundancia de imaxes e o gusto polo cosmopolitismo - AUTORES : AMADO CARBALLO : • Obras principais: O galo (1928) e Proel (1967)

12. .- Busca na seguinte ligazón [BIBLIOTECA VIRTUAL GALEGA – POESÍA MEDIEVAL] unha cantiga de amigo con leixaprén da nosa literatura trobadoresca e compáraa coa seguinte composición : AS VANGARDAS GALEGAS ACTIVIDADES ► Comenta os puntos que teñen en común, tanto desde o punto de vista formal, como desde o punto de vista da temática ► Repara agora nas diferenzas ► Que aspectos da composición de Cunqueiro cres que se poden considerar vangardis- tas? Con que movemento gardarían relación? 1 1 Tiña sono de cristais Tiña sombra de cristais unha noiva que eu había, unha noiva que eu había, ai, dolor! ai, dolor! De cristais a cortaba De cristais a rachaba o sono en que ela dormía a sombra en que ela morría ai, dolor! ai, dolor! (Álvaro Cunqueiro)

13. .- Localizar o poema no interior da obra [BIBLIOTECA VIRTUAL GALEGA – MÁIS ALÁ ] AS VANGARDAS GALEGAS ACTIVIDADES ► Descubre as imaxes de natureza mariña coas que se designan conceptos da terra ► Repara no contraste do pasado (mar) e o presente (terra, claramente marcado no verso 7) 2 2 ► Compara o espírito pesimista da composición co que se manifesta no primeiro poema do libro ► A quen se dirixe a despedida anunciada no título (“Adeus”)? Explica a polivalencia da despedi- da á luz da derradeira estrofa e do verso 8 ► Intenta explicar todas as imaxes irracionais que encontres