Συναφή παραθέματα, σχολιασμός παραθεμάτων σχολικού βιβλίου

1. ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ: ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ
-Ο Πάπας κηρύσσει τη Σταυροφορία-
Πρόκειται για απόσπασμα από τον λόγο του πάπα Ουρβανού Β’ σε μια τοπική Σύνοδο στο Κλεμόν της
Γαλλίας (27.11. 1095) , στην οποία δόθηκε το σύνθημα για την έναρξη της Πρώτης Σταυροφορίας. Εδώ
προβάλλονται οι θρησκευτικοί αλλά και οι οικονομικο- πολιτικοί λόγοι που επιβάλλουν τη συμμετοχή των
πιστών στις Σταυροφορίες. Συγκεκριμένα, ο πάπας απευθυνόμενος στους χριστιανούς της δυτικής Ευρώπης
τους καλεί να αφήσουν στην άκρη τις υποχρεώσεις τους και να κινηθούν κατά των Μουσουλμάνων (τους
αποκαλεί «το γένος του Διαβόλου») με σκοπό να απελευθερώσουν τους Άγιους Τόπους. Βάζοντας πάνω απ ‘
όλα το ιερό καθήκον τους θα κερδίσουν άφεση των αμαρτιών τους και θα εξασφαλίσουν μια θέση στο
Βασίλειο των Ουρανών.
Ο πάπας ακόμα γνωρίζει καλά τόσο την οικονομική κατάσταση που επικρατεί στην κατακερματισμένη
φεουδαρχική Ευρώπη, όσο και τις ανάγκες και την ψυχολογία του ακροατηρίου του . Έτσι δεν είναι τυχαία η
αναφορά του στην αύξηση του πληθυσμού και στην αδυναμία της Ευρώπης να καλύψει με τα υπάρχοντα
αγαθά τις ανάγκες του λαού. Αφήνει λοιπόν να εννοηθεί ότι οι Σταυροφορίες είναι η μόνη διέξοδος στη
γενική κρίση : Αν καταφέρουν οι Ευρωπαίοι χριστιανοί να ενωθούν και να απελευθερώσουν τους Άγιους
Τόπους, οι πλούσιες εκείνες περιοχές της Ανατολής θα περάσουν στα χέρια τους και έτσι θα επιλυθούν τα
οικονομικά προβλήματα και θα καρπώνονται τα αγαθά αυτών των περιοχών. Κατά συνέπεια όταν εκλείψουν
οι οικονομικοί λόγοι που προκαλούν τις εντάσεις και τους εμφυλίους πολέμους, θα επικρατήσει κοινωνική
γαλήνη και ηρεμία και , τελικά , η ευημερία όλων . (στον σχολιασμό του παραθέματος δεν παραλείπουμε να
συσχετίσουμε με το σχολικό βιβλίο και συγκεκριμένα το απόσπασμα : «Στην πραγματικότητα η ιδέα της
σταυροφορίας, η οποία.. Ερρίκου Δ’») .
-Η συμφωνία του Αλεξίου του Α΄ με τους Σταυροφόρους-
Στο απόσπασμα από την Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής φαίνεται ότι ο αυτοκράτορας Αλέξιος ο Α’ ανάγκασε
έναν από τους αρχηγούς της Α Σταυροφορίας να δώσει όρκο φεουδαρχικής υποτέλειας, τον αναγνώριζε έτσι
ως επικυρίαρχό του. Με τον όρκο αυτό ο Γοδεφρείδος αναλάμβανε την υποχρέωση να παραδώσει στους
βυζαντινούς όσα πρώην βυζαντινά εδάφη κατακτήσουν οι Σταυροφόροι στην Ανατολή. Με αυτόν τον τρόπο
που ήταν απολύτως σύμφωνος με τις φεουδαρχικές πρακτικές της Δύσης ο Αλέξιος επιχείρησε να λύσει το
πρόβλημα του καθορισμού των σχέσεών του με τους Σταυροφόρους, ώστε να μειώσει τον κίνδυνο που
αποτελούσε για την αυτοκρατορία του η παρουσία των Σταυροφόρων στην επικράτεια του. (δεν
παραλείπουμε να συσχετίσουμε με το απόσπασμα του σχολικού βιβλίου : «Οι πάπες, στον αγώνα τους κατά
του Ερρίκου Δ', επιδίωκαν την υποστήριξη των βυζαντινών αυτοκρατόρων. Από την πλευρά του ο Αλέξιος
Α',…. Για το λόγο αυτό έγιναν δεκτοί με δυσπιστία», όπου αποδίδεται συνοπτικά η πολιτική διάσταση των
Σταυροφοριών )
-Μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης.-
Στο συγκεκριμένο απόσπασμα από το έργο του Η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης ο Γάλλος Γοδεφρείγος
ο Βιλλεαρδουίνος, ένας από τους αρχηγούς της Δ΄ Σταυροφορίας αναφέρεται με παραστατικότητα και
γλαφυρότητα στην εντύπωση που προκάλεσε στους σταυροφόρους η θέα της Πόλης. Συγκεκριμένα κάνει
λόγο για ψηλά τείχη , κάστρα, παλάτια, πολυάριθμες εκκλησίες, στοιχεία που προκάλεσαν συγκίνηση και ρίγος
σε όσους τα αντίκριζαν για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1203. Αυτό δείχνει την τεράστια διαφορά που χώριζε
πολιτισμικά κι αισθητικά τους Βυζαντινούς και τους Δυτικούς. Αυτός ο ανυπόκριτος θαυμασμός τους βέβαια
δεν τους εμπόδισε λίγους μήνες αργότερα τον Απρίλιο του 1204 να εισβάλλουν στην πανέμορφη πόλη και να
την λεηλατήσουν αρπάζοντας πολύτιμα έργα τέχνης, για να κοσμήσουν τους καθεδρικούς ναούς και τους
πύργους των ευγενών της Δύσης.
-Ο πάπας Ιννοκέντιος στηλιτεύει το μένος των σταυροφόρων-
Ο δυναμικός και φιλόδοξος Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ υπήρξε ο εμπνευστής της Δ’ Σταυροφορίας. Δεν μπορεί όμως
να μείνει αδιάφορος σε όσα συνέβησαν κατά την Άλωση του 1204 και κατακρίνει με δριμύτητα την
αχαρακτήριστη βαρβαρότητα των σταυροφόρων που δεν δίστασαν να προβούν σε σφαγές χριστιανών
αμάχων και λεηλασίες και εκφράζει τον αποτροπιασμό του για τη βεβήλωση των εκκλησιών της Πόλης. Είναι
προφανές ότι ο πάπας, του οποίου τα κίνητρα δεν ήταν και τόσο αγνά, δεν επιθυμούσε να φτάσει η
κατάσταση σε αυτό το σημείο, αλλά φαίνεται να είναι περισσότερο δυσαρεστημένος με τις καταστροφές και
τις λεηλασίες των εκκλησιών.

2. ΣΥΝΑΦΗ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
-1-
Πέραν, όμως, από τούς παράγοντες που μόλις αναφέρθηκαν, υπήρξε και μία σειρά άλλων παραγόντων που
σχετίζονται με τη γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε στη Δύση. Καταρχάς, κατά τη διάρκεια του 11ου
αιώνα συμβαίνουν πολλές θεομηνίες, όπως σεισμοί, λιμοί, πλημμύρες, που σε συνδυασμό με διάφορες
εσχατολογικές παραδόσεις για το τέλος του κόσμου, δημιουργούν ένα ιδιάζον ψυχολογικό κλίμα φορτισμένο
και από θρησκευτική έξαρση. Επιπλέον, οι θεομηνίες σε συνδυασμό με συχνές πολεμικές αντιπαραθέσεις και
ληστρικές επιδρομές εναντίον χωρικών, μονών και εκκλησιών είχαν δημιουργήσει μία κατάσταση, την οποία η
από την Εκκλησία εμπνευσθείσα Pax Dei (Ειρήνη του Θεού) ή Treuga Dei ( Ανακωχή του Θεού) δεν κατόρθωνε
να θεραπεύσει. Για τους λόγους αυτούς είχε προκληθεί μεγάλη καταστροφή στις αγροτικές καλλιέργειες με
συνέπειες τις περιορισμένες πλέον δυνατότητες της ευρωπαϊκής γης, την αναστάτωση στην οικονομία, τη
στροφή στο εμπόριο και γενικά τη μεγάλη αύξηση των κοινωνικών προβλημάτων. Έτσι ο πλούτος των Αγίων
Τόπων (που τονίστηκε από τον ίδιο τον πάπα Ουρβανό Β', όταν κήρυξε την Πρώτη Σταυροφορία στο Clermont
τον Νοέμ­βριο του 1095), μαζί με την προοπτική δημιουργίας εμπορικών βάσεων, απόκτησης γης, ακόμη και
λαφύρων, και τέλος μαζί με την υπόσχεση για άφεση των αμαρτιών έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη
συγκέντρωση ενός τεράστιου πλήθους «στρατιωτών του Χριστού», ενός πλήθους στο οποίο εκπροσωπούνταν
όλες οι κοινωνικές τάξεις και το όποιο ξεκίνησε γεμάτο ενθουσιασμό για τα Ιεροσόλυμα. Στο πλήθος αυτό
συμπεριλαμβάνονταν, εκτός από τους ιππότες και τους άλλους πολεμιστές, και απλοί οικογενειάρχες που
έσπευδαν στους Αγίους Τόπους μαζί με όλη την οικογένεια τους και την περιουσία τους φορτωμένη σε άμαξες
για να προσκυνήσουν, να βοηθήσουν στην απελευθέρωσή τους και να αναζητήσουν ίσως, εκεί ένα νέο
ξεκίνημα. Οι άνθρωποι αυτοί αποτέλεσαν τη λεγόμενη «λαϊκή σταυροφορία» και από αρκετούς ερευνητές
θεωρήθηκαν ως οι μοναδικοί αληθινοί σταυροφόροι. [Αθηνά Κόλια - Δερμιτζάκη , Συνάντηση Ανατολής και
Δύσης στα εδάφη της Αυτοκρατορίας .Οι απόψεις των Βυζαντινών για τους σταυροφόρους]
-2-
Όταν έπειτα από πολύχρονες μάχες και απίστευτες κακουχίες έφτασαν (οι σταυροφόροι της Α΄
Σταυροφορίας) έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ, λένε πως, αντικρίζοντας από κοντά την Ιερή Πόλη, για την
οποία γνώριζαν τόσα από τη Βίβλο, η συγκίνηση τους ήταν τέτοια που κλαίγοντας έσκυψαν και φίλησαν το
χώμα. Μετά πολιόρκησαν την πόλη. Τα αραβικά στρατεύματα αμύνθηκαν γενναία αλλά τελικά οι ιππότες την
κατέλαβαν. Μόλις όμως μπήκαν στην Ιερουσαλήμ, δεν συμπεριφέρθηκαν ούτε ως ιππότες ούτε ως χριστιανοί.
κατέσφαξαν όλους τους μουσουλμάνους και διέπραξαν φρικτές βαρβαρότητες. Στη συνέχεια έκαναν
μετάνοιες και τραγουδώντας ψαλμωδίες προχώρησαν ξυπόλητοι προς τον τάφο του Χριστού.
( Ε. Η. Gombrich, Η Μικρή Ιστορία του Κόσμου, Αύγουστος 2013, Πατάκης σελ. 185)
-3-
Πάντως οι Σταυροφορίες απέφεραν κι ένα κέρδος, παρ’ όλο που οι ιππότες δεν το επιθυμούσαν καθόλου: Στη
μακρινή Ανατολή οι χριστιανοί ανακάλυψαν τον πολιτισμό των Αράβων, τα κτίρια τους, την αίσθηση που είχαν
για το ωραίο και τη σοφία τους. Κι έτσι, δεν πέρασαν ούτε εκατό χρόνια από την πρώτη Σταυροφορία και τα
γραπτά του δασκάλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα βιβλία του Αριστοτέλη, μεταφράστηκαν από τα αραβικά
στα λατινικά και διαβάζονταν και μελετούνταν με ζήλο στην Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. (..) Όλα όσα
είχαν μάθει οι Άραβες στις εκστρατείες τους ανά τον κόσμο τα μετέφεραν οι Σταυροφόροι τώρα στην Ευρώπη.
Κατά κάποιον τρόπο το παράδειγμα εκείνων τους οποίους έβλεπαν σαν εχθρούς μεταμόρφωσε τους
βάρβαρους Ευρωπαίους πολεμιστές σε αληθινούς ευγενείς ιππότες.
( Ε. Η. Gombrich, Η Μικρή Ιστορία του Κόσμου, Αύγουστος 2013, Πατάκης σελ 186 )
ΔΕΜΟΙΡΑΚΟΥ ΜΑΡΙΑ, φιλόλογος
1ο Γενικό Λύκειο Σπάρτης