1. กาซเรือนกระจกจากนาขาว
กาซมีเทน
กาซเรือนกระจกตัวสําคัญที่ปลอยจากนาขาว คือ กาซมีเทน ซึ่ง เกิด จากกระบวนการทาง
ชีวภาพโดยมีจุลินทรียกลุมสรางมีเทน(Methanogens)ยอยสลายสารอินทรียในสภาพไรอากาศที่เกิดขึ้น
หลังจากขังน้ําในนาขาวกาซมีเทนนี้จะถูกปลอยออกสูบรรยากาศไดโดยการเคลื่อนที่ผานชองวางในลํา
ตนขาว (Aerenchyma) เปนหลัก จึงมีปจจัยหลายอยางสงผลกระทบตอปริมาณการปลอยกาซมีเทน
จากนาขาว เชน อิทธิพลของพัน ธุขาว การจัด การน้ํา การจัด การฟางขาว การใชปุยและการเติม
อินทรียวัตถุในดินเปนตน การคํานวณปริมาณการปลอย กาซมีเทนจากนาขาวจะขึ้นอยูกับพื้นที่ในการ
เพาะป ลู ก แ ละวิ ธี ก าร เพาะป ลู ก ข าว สํ า หรั บปร ะเ ทศไ ทย พื้ น ที่ นาส ว น ให ญ อ ยู ใน ภาค
ตะวันออกเฉียงเหนือและเปนการทํานาแบบนาน้ําฝน สามารถปลูกขาวไดเพียงครั้งเดียว สําหรับขาวนา
ปรังในภาคกลาง ใชน้ําจากระบบชลประทานซึ่งมีแนวโนมเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ซึ่งอาจมีการทํานาไดมากถึงป
ละ 2-3 ครั้ง
กาซมีเทน สวนใหญที่เกิดขึ้นในดินนั้นเคลื่อนที่ออกสูบรรยากาศได 3 ทาง (แสดงตามรูปที่ 1)
คือ(รัตนาวรรณ มั่งคั่งและคณะ, 2553)
ทางที่ 1 เคลื่อนที่ผานทางตนขาวโดยเริ่มจากรากไปตามชองอากาศภายในของ กาบใบและ
ใบ แลวจึงออกสูบรรยากาศ โดยปริมาณกาซที่ผานทางตนขาวนี้คิดเปน 90-95 เปอรเซ็นต
ทางที่ 2 เคลื่อนที่ผานผิวน้ําโดยกระบวนการแพร คิดเปน 2 เปอรเซ็นตของการปลอยกาซ
มีเทน จากนาขาวทั้งหมด
ทางที่ 3 เคลื่อนที่ออกไปในรูปของฟองอากาศลอยสูผิวน้ํา คิดเปน 8 เปอรเซ็นตของการ
ปลอยกาซมีเทนจากนาขาทั้งหมด

2. รูปที่ 1 กระบวนการปลอยกาซมีเทนจากนาขาวสูบรรยากาศ
ที่มา: The Institute of Biogeochemistry and Pollutant Dynamics (IBP), 2009
จากรายงานการจัดทําบัญชีกาซเรือนกระจกฉบับที่ 1 (รัตนาวรรณ มั่งคั่งและคณะ, 2553)
สรุปไววาในป พ.ศ.2537 ประเทศไทยปลอยกาซมีเทน คิดเปนปริมาณทั้งสิ้น 3.16 ลานตัน ประมาณ
รอยละ 91 ของปริมาณที่ปลอยนี้มาจากภาคการเกษตร ในจํานวนนี้ประมาณรอยละ 74 เกิดจากการ
ปลูกขาวนาปและอีกรอยละ 22 มาจากปศุสัตวและผลการประเมินปริมาณการปลอยกาซมีเทนจากนา
ขาวในพ.ศ.2543 พบวาปริมาณกาซมีเทนที่ปลอยจากนาขาวรวมทั้งประเทศมีคาเทากับ 1,425Gg โดย
ปลอยจากประเภทนาน้ําฝนมากที่สุดคือรอยละ 63.55 เนื่องจากการปลูกขาวแบบนาน้ําฝนมีพื้นที่มาก
ที่สุด รองลงมาคือนาในเขตพื้นที่ชลประทานมีการปลอยกาซมีเทนรอยละ 30.35 ในนาปและรอยละ
5.78 ในนาปรังสวนนาขาวขึ้นน้ําหรือ Deep water ปลอยกาซมีเทน เพียงรอยละ 0.33 (แสดงตาม
ตารางที่ 1 และรูปที่ 2)

3. ตาราง 1 แสดงผลการคํานวณการปลอยกาซมีเทนจากนาขาวในป พ.ศ.2543
GREENHOUSE GAS SOURCE CATEGORIES กาซมีเทน(Gg) รอยละ
4C Rice cultivation 1,425.74 100
1. Irrigated 432.65 30.35
2. Rainfed 906.10 63.55
3. Deep water 4.64 0.33
4. Other (Secondary rice irrigated) 82.35 5.78
รูปที่ 2 ปริมาณการปลอยกาซมีเทนจากนาขาว ระหวางป 2543-2547
ที่มา: รายงานฉบับสมบูรณการจัดทํากาซเรือนกระจกในประเทศไทยในภาคการเกษตร, 2553
กาซไนตรัสออกไซด
ธาตุไนโตรเจนปกติจะมีอยูในอากาศในรูปของกาซไนโตรเจนเปนจํานวนมาก แตไนโตรเจนใน
อากาศในรูปของกาซนั้น พืชนําเอาไปใชประโยชนอะไรไมได (ยกเวนพืชตระกูลถั่วเทานั้นที่มีระบบราก
พิเศษสามารถแปรรูปกาซไนโตรเจนจากอากาศ เอามาใชประโยชนได ) ธาตุไนโตรเจนที่พืชทั่ว ๆ ไป
ดึงดูดขึ้นมาใชประโยชนไดนั้น จะตองอยูในรูปของอนุมูลของประกอบ เชน แอมโมเนียมไอออน (NH4+)
และไนเทรตไอออน (NO3-) ธาตุไนโตรเจนในดิน ที่อยูในรูปเหลานี้จะมาจากการสลายตัวของสาร

4. อินทรียวัตถุในดิน โดยจุลินทรียในดินจะเปนผูปลอยให นอกจากนั้นไดมาจากการที่เราใสปุยเคมีลงไปใน
ดินดวย
พืชโดยทั่วไปมีความตองการธาตุไนโตรเจนเปนจํานวนมาก เปนธาตุอาหารที่สําคัญมากในการ
สงเสริมการเจริญเติบโตอยางรวดเร็วของพืช พืชที่ไดรับไนโตรเจนอยางเพียงพอ ใบจะมีสีเขียวสด มี
ความแข็งแรง โตเร็ว และทําใหพืชออกดอกและผลที่สมบูรณ เมื่อพืชไดรับไนโตรเจนมาก ๆ บางครั้งทํา
ใหเกิดผลเสียไดเหมือนกัน เชน จะทําใหพืชอวบน้ํามาก ตนออน ลมงาย โรคและแมลงเขารบกวน
ทําลายไดงาย คุณภาพผลิตผลของพืชบางชนิดจะเสียไปได เชน ทําใหตนมันไมลงหัว มีแปงนอย ออย
จืด สมเปรี้ยว และมีกากมาก แตบางพืชอาจทําใหคุณภาพดีขึ้น โดยเฉพาะพวกผักรับประทานใบ ถา
ไดรับไนโตรเจนมากจะออน อวบน้ํา และกรอบ ทําใหมีเสนใยนอย และมีน้ําหนักดี แตผักมักจะเนางาย
และแมลงชอบรบกวน
การขาดไนโตรเจน (Nitrogen deficiency) ในพืชทั่วไป ไนโตรเจน (N) เปนองคประกอบที่สําคัญ
ของกรดอะมิโน (Amino acids) กรดนิวคลีอิก (Nucleic acids) นิวคลีโอไทล (Nucleotile) และคลอโรฟลล
ไนโตรเจนชวยในการเจริญเติบโตของพืช เพิ่มขนาดใบ เพิ่มจํานวนเมล็ดตอรวง เพิ่มจํานวนเมล็ดดีตอ
รวง และเพิ่มปริมาณโปรตีนในเมล็ด
กระบวนการเกิ ด ก า ซไนตรั ส ออกไซด จ ากนาข า ว เกิ ด ขึ้ น จากกระบวนการที่ สํ า คั ญ คื อ
กระบวนการไนตริ ฟ เ คชั น (Nitrification) และกระบวนการดี ไ นตริ ฟ เ คชั น (Deniitrification) โดย
กระบวนการไนตริฟเคชัน เปนกระบวนการที่เกิดขึ้น ในสภาวะที่มีออกซิเจน ซึ่งเปนบริเวณดินนาชั้น
บางๆโดยแบคทีเรียพวก Nitrifyingbacteria กระบวนการนี้ประกอยดวยปฏิกิริยาออกซิเดชั่น 2 ขั้นตอน
โดยขั้นแรกแอมโมเนีย จะถูกออกซิไดซ ใหเปนไนไตรท จากนั้นไนไตรทที่เกิดขึ้นจะถูกออกซิไดซเปนไน
เตรท
สวนกระบวนการดีไนตริฟเคชัน เปนกระบวนการที่เกิดขึ้นในสภาวะที่ไมมีออกซิเจน คือ ดินนา
บริเวณชั้น ล าง ทํ าให ปฏิกิริ ยารีดั ก ชัน จะไมพบออกซิเ จนและไนเตรท แตจ ะพบแอมโมเนีย กา ซ
ไนโตรเจน หรือกาซไนตรัสออกไซดแทน (แสดงตามรูปที่ 3)

5. รูปที่ 3 กระบวนการปลอยกาซไนตรัสจากนาขาวสูบรรยากาศ
ที่มา: University of Illinois, 2012
เพื่อการปองกันและแกไขการขาดไนโตรเจนในขาวสามารถทําไดโดยการใสปุยไนโตรเจนใหแก
ขาว เปนวิธีการที่รวดเร็วที่สุด โดยขาวจะตอบสนองตอปุยที่ใสโดยมีใบเขียวขึ้น มีการเจริญเติบโตที่ดีขึ้น
หลังจากใสปุย2–3วันอยางไรก็ตามการตอบสนองนี้จะขึ้นอยูกับพันธุขาว ชนิดดิน สภาพภูมิอากาศ ชนิด
ปุยและปริมาณที่ใช รวมทั้งเวลาและวิธีการที่ใสการใชวัสดุอินทรีย เชนปุยพืชสด มูลสัตว ฟางขาว เปน
ตน ขอมูลปุยไนโตรเจนแสดงตามตารางที่ 2
ตารางที่ 2 แสดงแหลงปุยไนโตรเจนสําหรับใชในนาขาวที่สําคัญ
ชนิด สูตร ปริมาณธาตุอาหาร หมายเหตุ
Ammonium nitrate NH4NO3 33-34% N ปฏิกิริยาเปนกรดเหมาะ
สําหรับขาวไร
Ammonium NH4Cl 28% N ปฏิกิริยาเปนกรด
chloride
Ammonium sulfate (NH4)2SO4 21% N ปฏิกิริยาเปนกรด
24% S

6. ตารางที่ 2 (ตอ)
ชนิด สูตร ปริมาณธาตุอาหาร หมายเหตุ
Ammonium NH4HCO3 17% N ไมมีปฏิกิริยาเปนกรดมี
bicarbonate คุณภาพต่ํา
Urea (NH2) 2CO 46% N ไมมีปฏิกิริยาเปนกรด
Monoammonium NH4H2PO4 11% N ละลายไดดี ออกฤทธิ์เร็วไม
phosphate (MAP) 22% P มีปฏิกิริยาเปนกรด
Diammonium (NH4) 18-21% N ละลายไดดี ออกฤทธิ์เร็วไม
phosphate (DAP) 2HPO4 20% P มีปฏิกิริยาเปนกรด
Urea phosphate (NH2) 2CO 18% N20% P ละลายไดดี ไมมีปฏิกริยา
ิ
+ เปนกรด
H3PO4
ที่มา:สํานักวิจยและพัฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2554
ั