MUZEUM „RYDLÓWKA” W KRAKOWIE (przewodnik)

1. RYDLÓWKA Regionalne Muzeum Młodej Polski „Rydlówka” Oddziału Krakowskiego PTTK w Krakowie dnidziedzictwa.pl Lucjan Rydel

2. „RYDLÓWKA” Znajdujący się na terenie dawnej wsi Bronowice Małe (obecnie w granicach Krakowa) dom – zwany dzisiaj Rydlówką – zbudował w latach 1894–1895 dla swojej rodziny malarz Włodzimierz Tetmajer. W tym czasie, pod koniec XIX w., położona tuż pod miastem wieś była często odwiedzana przez krakowskich artystów. Zainteresowani barwnym podkrakowskim folklorem i wiejskim krajobrazem malarze szukali tu tematów do swoich obrazów. Wśród nich był Ludwik de Laveaux, który w 1889 r. zaręczył się z miejscową chłopką, Marysią Miko- łajczykówną. Rok później jej siostrę, Annę, poślubił Włodzimierz Tetmajer. Wewzniesionymkilkalatpoślubiedomuczęstymigośćmibyliartyści,malarzeipisarze,m.in.Jan Stanisławski,AleksanderGierymski,KazimierzPrzerwa-TetmajeriLucjanRydel.Dohistoriidom Tetmajeraprzeszedłjednakprzedewszystkimjakomiejsce,gdzie21listopada1900r.odbyłysię uroczystościweselnepoetyLucjanaRydlaiJadwigiMikołajczykówny.Zainspirowanyowymwy- darzeniemitowarzyszącąmuatmosferądramatStanisławaWyspiańskiegoWesele,wystawiony porazpierwszywKrakowie16marca1901r., zostałpowszechnieuznanyzajednoznajwiększych arcydziełpolskiejliteratury. Opuszczonew1903r.przezTetmajera(któryzamieszkałwpobliskimpofranciszkańskimdworku) domostwopięćlatpóźniejkupiłLucjanRydelipoczteroletniejprzebudowie–przeprowadzonej wedługplanówarchitektaJózefaPokutyńskiego–wprowadziłsiędoniegowrazzrodziną.Poeta mieszkałwnim(zkrótkąprzerwąnapoczątkuIwojnyświatowej)doswojejśmierciw1918r. Do dziś „Rydlówka” znajduje się w rękach jego rodziny.

3. W grudniu 1968 r. budynek zajął się od ognia w nieszczelnej instalacji kominowej. Po gruntownej restauracji został on 21 listopada 1969 r. otwarty jako Muzeum Młodej Pol- ski pod patronatem Oddziału Krakowskiego PTTK. Dom – dworek żyje dzięki Społeczne- mu Komitetowi Odnowy Zabytków Krakowa. Budynek „Rydlówki” otoczony jest rozległym ogrodem. Do zwiedzania udostępnione są pomieszczenia na parterze, mieszczące obecnie Muzeum Młodej Polski. Prelekcje rozpo- czynające trasę zwiedzania odbywają się w dawnym gabinecie Lucjana Rydla. Na jego ścianach eksponowane są obrazy malarzy zafascynowanych Bronowicami, m.in. Wło- dzimierza Tetmajera, Jana Stanisławskiego i Kazimierza Sichulskiego. W ściennej wnęce umieszczona jest rzeźba przedstawiająca Lucjana Rydla autorstwa Andrzeja Zwolaka. Z gabinetu przechodzi się do tzw. izby tanecznej. Znajdują się tu portrety rodziny Rydlów i osób z nimi spokrewnionych. Zwracają uwagę słynny portret Rydla malowany przez Stanisława Wyspiańskiego, ukazujący poetę z „Primaverą” Sandra Botticellego w tle, oraz przedstawienia Jadwigi Rydlowej i Anny Tetmajerowej w strojach ludowych. Oryginalne ubiory można zobaczyć w szafach stojących przy drzwiach do następnej izby – „sceny”. To pomieszczenie zostało urządzone według opisu, jaki zamieścił Wy- spiański we wstępie do Wesela. Meble, przedmioty, reprodukcje dzieł i inne elementy wyposażenia odtwarzają przestrzeń, w jakiej toczy się akcja dramatu. W ostatniej z sal ekspozycyjnych, „alkierzu”, prezentowane są pamiątki po uczestnikach wesela Rydla: fotografie, przedmioty do nich należące oraz pierwodruki utworów Rydla i Wyspiańskie- go. Przy tradycyjnie malowanej skrzyni wiannej Jadwigi Rydlowej stoi krzesło zaprojek- towane przez Stanisława Wyspiańskiego.

4. POSTACIE Lucjan Rydel urodził się 17 maja 1870 r. Imię dostał po ojcu, znanym okuliście, profeso- rze i rektorze UJ. Dziadkiem przyszłego poety ze strony matki był Józef Kremer, wybitny filozof i estetyk. Rydel studiował – by uczynić zadość życzeniom rodziny – prawo na Uni- wersytecie Jagiellońskim. Po ukończeniu studiów nie podjął jednak pracy w zawodzie, poświęcając się karierze literackiej. Z Jadwigą Mikołajczykówną, córką bronowickiego chłopa Jacentego Mikołajczyka, miał Rydel dwójkę dzieci: urodzonego 8 listopada 1901 r. syna Lucjana i o prawie rok młodszą córkę Helenę. Mieszkając od końca 1902 r. w To- niach, a następnie w Bronowicach Małych, Lucjan Rydel aktywnie uczestniczył w życiu lokalnych społeczności: zasiadał w radach powiatowych kółek rolniczych, organizował wykłady i odczyty, zakładał biblioteki. Pod koniec życia ciężko chorował; w 1917 r. prze- szedł trudną operację usunięcia nerki. Zmarł 8 kwietnia 1918 r. na zapalenie płuc. Lucjan Rydel był jednym z najlepiej wykształconych i zaznajomionych z europejską kulturą poetów Młodej Polski. Odbył artystyczno-literackie podróże, m.in. do Berlina, Paryża, Grecji i Włoch. Rozmiłowany w kulturze antycznej, wykładał Rydel m.in. historię sztuki starożytnej, zwłaszcza greckiej, na krakowskiej ASP. Prowadził także zajęcia z historii literatury powszechnej na Wyższych Kursach dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego. Od września 1915 r. do sierpnia 1916 r. pełnił funkcję dyrektora Teatru im. J. Słowackiego. Znał doskonale kilka języków; tłumaczył na polski m.in. Iliadę Homera, Eneidę Wergiliu- sza, Amora i Psyche Apulejusza, jak również dzieła Moliera i Alfreda de Musseta. W 1910 r. wydał zbiór wrażeń podróżniczych Z greckiego świata oraz powieść Ferenike i Pejsidoros. Własna twórczość poety, bardzo erudycyjna i intelektualna, odznaczała się perfekcyjnym opanowaniem warsztatu pisarskiego; w swoich lirykach, dramatach i opowiadaniach swobodnie posługiwał się różnymi środkami stylistycznymi i literacki- mi konwencjami. Kolędnicy w strojach krakowskich, ilustra- cja Włodzimierza Tetmajera do Betleem Polskiego Lucjana Rydla Lucjan Rydel 1

5. AKT I. W POSZUKIWANIU STYLU NARODOWEGO Wzniesiony przez Włodzimierza Tetmajera dom: parterowy, z czterema izbami i sienią na osi, kryty strzechą, nawiązywał do miejscowego budownictwa wiejskiego, natomiast wspierający się na drewnianych słupach portyk – w którego szczycie znajdował się herb Tetmajerów – był elementem zaczerpniętym z architektury szlacheckich dworków. Owo współistnienie pierwiastków ludowych i dworkowych stanowiło odbicie poglądów estetycznych twórcy. Ten „malarz wsi polskiej” szukał inspiracji w barwnej i żywiołowej kulturze wiejskiej, ale zarazem podkreślał bliskie – jak sądził – podobieństwa pomiędzy twórczością ludową a dawną kulturą szlachecką. Według niego istniały bezpośrednie związki pomiędzy malowanymi zdobieniami chłopskich chat i wzorami na pasach kontu- szowych, mające świadczyć o wspólnych, „prapolskich” źródłach owych dekoracji. Pisał również, że „dwór szlachecki XVIIgo wieku mimo wpływu barokka i renesansów wyrósł z chałupy Piastowej, strój jego i ozdoba zachowały kształt polski” (W. Tetmajer, 1902). Zarówno Włodzimierz Tetmajer, jak i Lucjan Rydel (i wielu innych artystów oraz inte- lektualistów europejskich, rozczarowanych wielkomiejsko-przemysłową cywilizacją) idealizowali życie na wsi, „blisko natury”, jako pełne „pierwotnej prostoty i niewinności”. Na sztuce ludowej opierali oni swoją ideę odnowy twórczości artystycznej poprzez po- wrót do pierwotnych form, logicznych, prostych, a zarazem funkcjonalnych. W kulturze wiejskiej szukali również źródeł tożsamości narodowej. Architekt Stanisław Witkiewicz, tworząc styl zakopiański, inspirował się sztuką Podhala; środowisko twórców lwowskich nawiązywało do wzorów huculskich; artyści węgierscy – do tradycyjnej twórczości Siedmiogrodu; czescy i słowaccy – do ludowej sztuki górskich regionów Karpat. Podobnie krakowscy artyści i teoretycy sztuki, skupieni w powstałym w 1901 r., współtworzonym przez Tetmajera Towarzystwie Polska Sztuka Stosowana (m.in. Stanisław Wyspiański i Józef Mehoffer) dążyli do odrodzenia narodowej polskiej sztuki – a poprzez nią i polskiego społeczeństwa – inspirując się tradycyjną twórczością podkrakowskich wsi. Podobnie czynił Lucjan Rydel, tworząc stylizowane na ludowe wiersze czy wzorowany na jaseł- kach dramat Betleem Polskie. Rodzina Rydlów: Lucjan, Jadwiga, Lucjan – syn, Helena – córka w ogrodzie w To- niach, lato ok. 1910 r. 2

6. AKT II. „DOM ARTYSTY” Na zlecenie Rydla plany przebudowy domu sporządził architekt Józef Pokutyński, projek- tant wielu krakowskich kamienic, willi na osiedlu Oficerskim, budynku dawnej fabryki „Herbewo” przy al. Słowackiego czy Domu Katolickiego (obecnego gmachu filharmonii). Powstał budynek nawiązujący wyraźnie wyglądem zewnętrznym do miejscowej tradycji, nie skopiowanej jednak mechanicznie, lecz twórczo przetworzonej i zasymilowanej do odmiennych – niż w wypadku chłopskiego budownictwa – potrzeb. Uzyskany efekt bliski jest dziełom innych architektów początku XX w., tworzących według wzorów wernaku- larnych (tj. „rodzimych”, wywodzących się z miejscowej tradycji). Wiele analogii łączy np. „Rydlówkę” z twórczością popularnego wówczas – także w Polsce – brytyjskiego architekta Baillie Scotta: asymetryczna bryła, urozmaicona gankiem od strony ogrodu i wnęką z ławami od południa; staranna kompozycja kolorystyczna elewacji; zestawienie poziomej linii długiego dachu nakrywającego niskie mury z akcentami dekoracyjnie zakończonych kominów; czy też tworzenie wydzielonych przestrzeni we wnętrzu: od- dzielonego balustradą podestu oraz doświetlonych dużymi oknami wnęk. Przebudowana „Rydlówka” to typowy przykład wiejskiej „siedziby artysty – miłośnika sztuki”, będącej dla twórcy miejscem pracy, ale również wyrazem jego osobowości, wyznawanych przez niego wartości i poglądów estetycznych oraz społecznych aspiracji. Szczególne znaczenie w programie przestrzennym wnętrz w domach pisarzy, malarzy i architektów miały gabinet i biblioteka: miejsca ich pracy intelektualnej, lektury oraz refleksji o sztuce i literaturze. Ważnym elementem wyposażenia były kolekcje dzieł sztuki, pokazujące źródła inspiracji i zainteresowania twórców. Na przełomie XIX i XX w. w tradycji wernakularnej wznosili swoje siedziby – osiedlając się poza miastem, najczę- ściej jednak w bliskiej od niego odległości, pozwalającej na utrzymywanie kontaktu z instytucjami kultury – artyści brytyjscy, skandynawscy, rosyjscy i środkowoeuropejscy. Kolonie artystyczne powstały np. w Abramcewie pod Moskwą i w Gödöllő pod Budapesz- tem; w obu twórcy prowadzili swoje poświęcone pracy artystycznej życie, mieszkając w domach zaprojektowanych przez zawodowych architektów, ale zainspirowanych budownictwem ludowym. „Rydlówka” dziś 3

7. EPILOG. POMNIK WESELA Już przed I wojną światową dom Lucjana Rydla był odwiedzany przez osoby ciekawe miejsca narodzin Wesela. Zainteresowanie owo wzmogło się wyraźnie w dwudziesto- leciu międzywojennym. W 1938 r. „Rydlówka” została opisana na łamach „Orlego Lotu” (młodzieżowego pisma krajoznawczego) jako miejsce, gdzie się narodziła idea dramatu. W 1957 r. obchodzono uroczystości pięćdziesięciolecia śmierci Stanisława Wyspiańskie- go. Wzniesiony przez Włodzimierza Tetmajera i przebudowany z inicjatywy Lucjana Rydla dom powoli zyskiwał nową tożsamość, która z czasem zepchnęła w cień idee zawarte w nim przez obu twórców. Po raz kolejny „Rydlówka” została przekształcona w wyniku restauracji w 1969 r., w czasie której jej wnętrza zostały zaadaptowane na Muzeum Młodej Polski. Powstała ekspozycja mająca przypomnieć uroczystości weselne Lucjana Rydla i oddać atmosferę tamtych wydarzeń; jedno pomieszczenie zaaranżowa- no według rozbudowanych didaskaliów Stanisława Wyspiańskiego opisujących wygląd scenografii Wesela. Na przykładzie przestrzeni i dekoracji wnętrz zaczęto ukazywać przebieg akcji utworu i omawiać przesłanie, jakie niesie. W ten sposób materialny kształt zyskała abstrakcyjna idea, urealniana do tej pory jedynie na deskach teatrów, w których odgrywano dramat. „Rydlówka” ostatecznie stała się pomnikiem, unieśmier- telniającym autora i bohaterów, ale przede wszystkim samo dzieło literackie. Rodzina przed bronowicką chałupą, 1912 r. Poezye Lucjana Rydla ze stylizowanymi na ludowo ilustracjami Stanisława Wyspiań- skiego 4 5

8. Bibliografia: J. Dużyk, Z życia i twórczości Włodzimierza Tetmajera, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk” 1970, XVI. J. Dużyk, Droga do Bronowic. Opowieść o Lucjanie Rydlu, Warszawa 1972. J. Dużyk, Sława, panie Włodzimierzu: opo- wieść o Włodzimierzu Tetmajerze, Kraków 1998. A. Hutnikiewicz, Młoda Polska, Warszawa 1997. „Orli Lot” 1938, nr 3. A. Pieńkos, Dom sztuki. Siedziby artystów w nowoczesnej kulturze europejskiej, Warszawa 2005. Pracownia i dom artysty XIX i XX wieku. Mitologia i rzeczywistość. Materiały z kon- ferencji Instytutu Historii Sztuki UW oraz Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Warszawie 25 i 26 kwietnia 2002 r., red. A. Pieńkos, Warszawa 2002. M. Rydlowa, „Rydlówka”, Bronowice Małe. Muzeum „Młodej Polski” Oddziału Krakow- skiego PTTK, Kraków b.d. W. Tetmajer, Przedmowa do Wzorów haftu białego w krakowskiem Seweryna Udzieli, rękopis tekstów sygnowanych 16 I 1902 oraz 29 I 1902 w Archiwum Muzeum Etno- graficznego. Vernacular Art in Central Europe. Interna- tional Conference 1–5 October 1997, red. J. Purchla, Cracow 2001. S. Waltoś, Krajobraz „Wesela”, Kraków 2000. S. Wyspiański, Listy zebrane, t. I–IV, oprac. L. Płaszewski, M. Rydlowa, Kraków 1979–1998. K. Zbijewska, Przybliżyć „Wesele”, Kraków 2000. Podstawowym źródłem wiadomości o „Rydlówce” były informacje uzyskane od p. Marii Rydlowej, dzięki której uprzej- mości i zaangażowaniu tekst ten mógł powstać. Ilustracje: Na okładce: strój krakowski, fragment; fot. Paweł Pomykalski 1, 4. Fot. Paweł Pomykalski 2. Fot. autor nieznany; Regionalne Muzeum Młodej Polski „Rydlówka” Oddziału Kra- kowskiego PTTK 3. Fot. Marcin Łukaszewicz / Graphia 5. Fot. K. Chotek, 1912 r., Muzeum Etnogra- ficzne w Krakowie W tle: skrzynia wianna Jadwigi Mikołajczy- kowej; fot. Paweł Pomykalski współpraca: tekst: Krzysztof Magnowski opieka merytoryczna: Karolina Pachla-Wojciechowska koncepcja graficzna projektu Twarze Małopolski. XIII Dni Dziedzictwa Kulturowego: Agnieszka Buława-Orłowska opracowanie graficzne: Aneta Sitarz © by MIK, Kraków 2011 Projekt Twarze Małopolski. XIII Dni Dziedzictwa Kulturowego realizowany przez Małopolski Instytut Kultury jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007–2013 oraz ze środków Województwa Małopolskiego. Regionalne Muzeum Młodej Polski „Rydlówka” Oddziału Krakowskiego PTTK

MUZEUM „RYDLÓWKA” W KRAKOWIE (przewodnik)

MUZEUM „RYDLÓWKA” W KRAKOWIE (przewodnik)

MUZEUM „RYDLÓWKA” W KRAKOWIE (przewodnik)

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente(20)

Similar a MUZEUM „RYDLÓWKA” W KRAKOWIE (przewodnik)

Similar a MUZEUM „RYDLÓWKA” W KRAKOWIE (przewodnik)(20)

Más de Małopolski Instytut Kultury

Más de Małopolski Instytut Kultury(20)

MUZEUM „RYDLÓWKA” W KRAKOWIE (przewodnik)