1. TEMA:ROLI I SUBSTANCAVE
ORGANIKE NATYRORE DHE JO
NATYRORE NE JETEN E
PERDITSHME NE ORGANIZMIN E
NJERIUT.
Nentema:Efektet e karbohidrateve dhe
yndyrnat ne organizmin e njeriut.
Punoi:Mirsad Shabani
XI-8

2. Një faktor i rëndësishëm për të pasur shëndet të mirë
është të hash gjërat e duhura në masën e duhur. Për ta
sqaruar këtë mund ta krahasosh trupin me një makinë
që nuk niset nëse nuk i është hedhur sasia e duhur e
lëndës djegëse. Në të njëjtën mënyrë dhe trupi nuk
funksionon mirë nëse nuk ka marrë sasinë e duhur të
lëndës djegëse. Lënda djegëse për njerzit quhet lënda
ushqyese- do me thënë lëndë nga të cilat ne ushqehemi.
Ato mund të jenë pjesërisht lëndë që i japin trupit
energji ose lëndë që e ndihmojnë trupin që të
funksionojë më mirë. Lëndët ushqyese që i japin trupit
energji janë, karbohidratet dhe yndyrna.

3. YNDYRNAT
Lipidet (lipos-gr-yndyrë) në përgjithësi
përkufizohen si yndyrëra të patretshme në ujë,
por treten në tretës tjerë organik p.sh. tretës të
lipideve janë acetoni ose benzeni. Në natyrë
ndodhen edhe si molekula të tilla si
vajra, kolesterole,
sterole, vitamina(A, D, E dhe K ), monogliceride,
digliceride, fosfolipide, etj. Funksionet kryesore
biologjike të lipideve janë: depozitimi i energjisë,
veprojnë si komponentë strukturor në
membranën qelizore, dhe si molekula sinjalizuese.

4. LIPIDET
Lipidet janë një grup komponimesh që kanë
shumë funksione biologjike, të tilla si
komponente strukturore në membranën
qelizore, deponimin e burimeve të energjisë etj.
Lipide në përgjithësi janë hidropfobik apo
amfifilike të vogla që kanë origjinë tërësisht
ose pjesërisht nga dy lloje
substancash biokimike: ketonet dhe grupet
izofrene.

5. Duke marrë parasysh këtë, lipidet
ndahen në:
I.alkine yndyrore
II.glicerolipide
III.glicerofosfolipide
IV.sfingolipide
V.saharolipide
VI.poliketone (ketone të përbëra)

6. USHQIMI ME
YNDYRNA
 Yndyrnat janë bazë, në shumë procese të
organizmit dhe janë një formë e përqendruar e
energjisë. Marrja e tepruar e yndyrnave, mund të
çojë në dhjamosje. Mishi, djathi, vaji i palmës,
vaji i arrës së kokosit, dhjamërat e kafshëve,
vezët, peshqit, arrat, kanë yndyrna të tretshme.

7.  Obeziteti është një ndër sëmundjet më
shqetësuese të të gjithë shoqërisë njerëzore sot.
Obeziteti vjen si pasojë mbiushqyerjes, sidomos
me yndyrna, të cilat duke qenë se nuk
konsumohen energjikisht depozitohen si
dhjam.
 Sipas disa kërkimeve arsyeja që ne na pëlqejnë
kaq shumë yndyrnat është fakti se edhe vetë
truri jonë përbëhet nga 50% ynfyrë (mielina
dhe membrama e neuroneve.

8. KARBOHIDRATET
I. Karbohidratet janë materie të përbëra
nga karboni, hidrogjeni dhe oksigjeni,
dhe zakonisht kategorizohen si
sheqera,nisheste dhe fibra.
II. Sheqeri i cili gjendet në përmbajtjen e
ushqimit përcaktohet si monosaharid apo
disakarid.
III. Monosaharidet janë njësi e vetme e
sheqerit dhe kur shumë njësi të tilla
lidhen, atëherë formohen nishestet
(karbohidratet që gjenden në bimë) dhe
glikogjeni (karbohidrate që ruhen në
trupin e njeriut).

9. Në monosaharide bëjnë pjesë:glukoza
(e njohur si sheqeri i gjakut), fruktoza
(sheqeri i pemëve),dhe galaktoza.

10. Bimët dhe kafshët i përdorin karbohidratet si një burim
të rëndësishëm energjie, ndërsa sasitë e tepërta i
depozitojnë në brendësi të qelizave. Duke qenë se
karbohidratet kanë vetinë të tërheqin pas vetes molekula
të shumta uji, ruajtja e karbohidrateve të tipit mono- dhe
di-sakarid është e papërshtatshme për të depozituar sasi
të mëdha energjie: qeliza do të thithte aq shumë ujë sa do
të bymehej deri në shpërthim. Ky është shkaku i
depozitimit të karbohidrateve në formë polisakaridesh –
zinxhirë ose vargje jashtëzakonisht të gjatë të përbërë
nga mijëra unaza.
Në rastin e bimëve polisakaridet që përdoren për
ruajtjen e karbohidrateve janë amilaza dhe amilopektina.
Amilaza është një polisakarid i organizuar në formë
vargu, ndërsa amilopektina në formë degësh. Forma e
organizimit ka rëndësi shumë të madhe nga pikëpamja e
ushqyerjes. Vlera e Indeksit Glicemik – karakteristika më
e rëndësishme që dallon karbohidratet më të
shëndetshme nga ato më pak të shëndetshme – varet
pikërisht nga fakti në se produkti që konsumohet ka
përmbajtje më të lartë amilaze apo amilopektine. Sa më
tepër të degëzuara të jenë polisakaridet në një ushqim,
aq më lehtë shpërbëhet ai nën veprimin e enzimave dhe
aq më shpejt përthithet në organizëm – kjo garanton
Indeks Glicemik të lartë të produktit në fjalë.

11. KARBOHIDRATET E
THJESHTA
Karbohidratet e thjeshta-(sheqer i
thjeshtë), janë monosaharidet dhe
dysaharidet.
Karbohidratet e thjeshta treten shpejtë në
organizëm dhe rrisin nivelin e sheqerit në
gjak shumë shpejtë. Në këtë rast
pankreasi detyrohet të prodhojë më
shumë insulinë e cila merr glukozën më
shpejtë nga gjaku dhe e ruan atë si
glikogjen apo yndyrë në trupin e njeriut,
në mënyrë që të rikthehet niveli normal i
sheqerit në gjak.

12. Tek njeriu karbohidratet depozitohen në formë
glikogjeni – një polisakarid me strukturë të degëzuar, të
ngjashme me amilopektinën. Glikogjeni është një
përshtatje jashtëzakonisht e dobishme për mbijetesën,
sepse në rast rënie të nivelit të glukozës në gjak,
organizmi arrin brenda një kohe shumë të shkurtër të
zbërthejë molekulat komplekse të glikogjenit dhe të
garantojë nivelin e duhur të glukozës në gjak. Depozitat
më të mëdha të glikogjenit në organizëm janë në mëlçi
dhe në muskuj.
Nga pikëpamja shëndetësore, njohja e depozitimit të
glikogjenit në organizëm ka rëndësi të veçantë për të
kuptuar “dredhinë” që fshihet pas të
ashtuquajturës dietë proteinike. Gjatë dietës proteinike
rekomandohet përdorimi i çdo lloj ushqimi me
përjashtim të ushqimeve që përmbajnë karbohidrate. Si
rrjedhojë, organizmi mobilizon depozitat e veta të
glikogjenit duke humbur brenda pak ditëve të gjithë
sasinë e glikogjenit rezervë dhe të ujit bashkëshoqërues.
Në terma “dietetikë” kjo përkthehet në humbje të disa
kilogramëve brenda pak ditëve. Problemi qëndron se
kjo rënie zgjat po aq sa zgjat edhe dieta – me rifillimin e
marrjes së karbohidrateve në dietë, organizmi ri-
organizon depozitat e glikogjenit dhe pesha rikthehet
në vlerat e mëparshme.

13. Karbohidratet e thjeshta janë: sheqeri i
bardhë-sukroza, ëmbëlsirat,tortet,kiflet,pijet e
gazuara,lëngjet me sukroze-sheqer të
përpunuar, qokolata,bombonet,biskotat,qipsat
dhe gjithë artikujt që përmbajnë sheqer të
rafineruar.

14. KARBOHIDRATET E
PERBERA
I. Karbohidratet e përbëra-(sheqer natyral) janë
polisaharidet të cilat formohen nga bashkimi i tri
apo më shumë njësive të sheqerit.
II. Karbohidratet e përbëra treten dhe depërtojnë në
gjak më ngadalë, diku për 1 deri 3 orë, çka do të
thotë se niveli i sheqerit në gjak rritet ngadalë
dhe mbetet i qëndrueshëm, dhe në këtë rast
pankreasi detyrohet të prodhoj vetëm një sasi të
vogël të insulinës.Kjo mundëson të kemi energji
për një kohë më të gjatë dhe mos të ndihemi të
uritur.
III. Karbohidratet e përbëra janë: drithërat, orizi,
pemët, patatet, domatet, qumështi dhe produktet
e qumshtit,lëngjet pa sheqer shtesë-të bardhë,
shpagetat, gruri, bizelja, fasulja.
IV. Karbohidratet e përbëra janë shumë të
rëndësishme për shëndetin e njeriut, janë
ushqime jetësore sepse përmbajnë shumë
vitamina dhe minerale si: vitaminat B,vitamin E,
zink, magnezium, hekur dhe gjithashtu rrisin
rezervat e energjisë së deponuar.

16. Karbohidratet me indeks glikemik të lartë edhe
pse mund të jenë disa karbohidrate të përbëra (si
patatet e pjekura dhe orizi i bardhë) ato treten
shpejtë në organizëm dhe rrisin shumë shpejtë
nivelin e sheqerit në gjak që do të thotë se nuk
janë shumë të dobishme për shëndetin e njeriut e
sidomos për personat me sëmundje të diabetit-
sheqerit te të cilët rritja e nivelit të sheqerit në
gjak mund të shkaktojë probleme të mëdha
shëndetësore.
Karbohidratet me indeks glikemik të ulët të cilat
gjithashtu mund të jenë disa karbohidrate të
thjeshta (siç janë pemët) treten më ngadal dhe
rrisin nivelin e sheqerit në gjak më ngadal që do
të thotë se janë shumë të nevojshme dhe të
dobishme për shëndetin e njeriut e sidomos për
personat me sëmundje të diabetit-sheqerit.

17. Gratë që janë në dietë duhet të tregojnë kujdes, sepse
eliminimi i karbohidrateve, metoda më e zakonshme për
të humbur peshë, mund të ketë efekte të rënda anësore.
Nëse i thoni “lamtumirë” bukës dhe makaronave, ulen
shumë dhe aftësitë e kujtesës dhe përqendrimit. Ky është
përfundimi i një studimi të kryer nga shkencëtarët e nje
universiteti ne Boston. Studimi hedh dritë mbi një nga
dietat më të “famshme”, ajo Atkins: një dietë që “ndalon”
miellin, sheqerin dhe patatet, por mundëson marrjen e
proteinave dhe yndyrnave. Rezultati është i përkohshëm
dhe mbresëlënës: humbje e kthjelltësisë së mendimit,
ngadalësim të aftësive njohëse dhe humbje pjesërisht e
memories. Konfirmimi vjen nga doktor Holly Taylor, që
ka drejtuar studimin: “Studimi tregon se ushqimi që
konsumohet ka një impakt të menjëhershëm mbi të
menduarin. Dietat e zakonshme që përmbajnë nivel të
pakët karbohidratesh deri në eliminimin e plotë të tyre,
kanë një impakt mjaft negativ mbi mendimin dhe
memorien”.
ELEMINIMI I
KARBOHIDRATEVE SJELL
PROBLEME ME KUJTESEN

18. Në studim janë testuar 19 gra të moshës 22 deri 55
vjeç, të ndara në dy grupe: një që i nënshtrohet një
diete të ekuilibruar, një tjetër e varfër me
karbohidrate. Pas një jave, të dhjeta gratë e grupit
të dytë shfaqnin një gjendje mendore më te keqe se
ato të grupit të parë. Probleme me përqendrimin si
për një kohë të shkurtër apo të gjatë kohe, kujtesë e
dobët, ulje e vëmendjes vizive dhe hapësinore. Në të
njëjtën kohë një reagim më i ngadaltë dhe më i
vështirë për të njohur objekte dhe fytyra. Sipas
studiuesve, shpjegimi është i thjeshtë: niveli i ulët i
karbohidrateve ul sasinë e glukozit, pra të sheqerit
në gjak, që transportohet në tru dhe përdoret nga
qelizat nervore për të prodhuar energji. Duke
privuar veten nga buka dhe makaronat, i heq trurit
“karburantin” e domosdoshëm për ushqyerjen e
neuroneve. Ky është një studim që, sipas autorëve,
duhet të bëjë të reflektojnë të gjithë ata që privojnë
veten nga karbohidratet.

19. KARBOHIDRATET
RREZIKOJNË ZEMRËN TEK
FEMRAT
Dozat e larta të karbohidrateve që gjenden te buka e bardhë,
pica ose orizi, dyfishojnë rrezikun e sëmundjeve
kardiovaskulare tek femrat.
Siç thonë ekspertët, glicerina (IG) rrit shpejtësinë me të cilën
një ushqim ngre nivelet e glukozës.
Ushqimet që konsiderohen me tregues të lartë të glicerinës
shkaktojnë luhatje të konsiderueshme në nivelin e sheqerit në
gjak dhe insulinës.
Ekipi i kryesuar nga Sieri ka ekzaminuar 48.000 vullnetarë,
burra dhe gra që banojnë në Itali, duke vëzhguar shëndetin
dhe mënyrën e të ushqyerit.
Gjatë periudhës së hulumtimit (8 vjet), 463 subjekte u goditën
nga problemet me zemrën. Përfundimisht, shkencëtarët vunë
re se gratë që preferojnë ushqime të pasura me karbohidratet
me indeks të lartë glicerinës demonstruan dyfishin e rasteve
të sëmundjes së zemrës se të tjerët.
Në fakt, 25% e grave që kishin marrë ngarkesën më të lartë të
glicerinës kishte një rritje të rrezikut të sëmundjes arterio-
koronare 2.24 herë më të lartë.
Megjithatë, studiuesit nuk vunë re rrezik te meshkujt.