Танилцуулга боловсруулсан:II дунд сургуулийн зураг зүй, технологийн багш Б.Мөнгөнцэцэг

1. “БАГШ УДИРДАХ АЖИЛТНЫ
МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ:
НИЙГМИЙН ШААРДЛАГА БА
БОДИТ БАЙДАЛ”
Илтгэл боловсруулсан:
II дунд сургуулийн зураг зүй, технологийн багш
Б.Мөнгөнцэцэг

2. НЭГ. АГУУЛГА
- УДИРТГАЛ
- СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ТОЙМ
- СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ЗОРИЛГО
- СУДАЛГААНЫ АЖЛЫН ЗОРИЛТ
ХОЁР. ОНОЛЫН ХЭСЭГ
- ЁС ЗҮЙ, ЁС ЗҮЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ
- УДИРДАХ АЖИЛТНЫ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ӨНӨӨГИЙН ШААРДЛАГА
- БАГШИЙН МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ХАРИУЦЛАГА
- БАГШ, УДИРДАХ АЖИЛТНЫ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙН ТАЛААР БАГШ, ЭЦЭГ -
ЭХ, СУРАГЧДААС АВСАН СУДАЛГАА, ТҮҮНИЙ ҮР ДҮН
- СУДАЛГААНЫ ДҮГНЭЛТ, ТҮҮНД ҮНДЭСЛЭСЭН САНАЛ
- НОМ ЗҮЙ

3. Үндэслэл
XXI зууны нэг өрх гэр, нэг улс үндэстэнд төдийгүй, дэлхий дахинд зөв ёс
суртахуунтай, зөв ёс зүйтэй, зөв хүмүүжилтэй, зөв үйл бүтээдэг бусдыг, байгаль
дэлхийг энэрэн хайрладаг иргэн төлөвшөөсэй гэж хүсэж байна. Монголчууд
уламжлалт, хүнлэг ёс суртахуунаа олон зууны турш нандигнан өвлөж ирсэн. Түүний
дотор эвсэг, эелдэг харилцдаг, эцэг эх, ах дүү, багш, ахас ихэсийг ихэд хүндэтгэдэг,
ямагт сайн үйлийг эрхэмлэн хийдэг зэрэг үнэт уламжлал чухал байр эзэлдэг. Гэтэл
зарим хүүхэд эцэг эх, багш, эрдэм номоо үл хүндлэх, худал хэлэх, хуурах, залхуурах,
хэрэг зөрчилд холбогдох зэрэг ёс суртахууны доголдол гаргадаг. Энэхүү зөрчил
доголдолыг арилгахад багш бидний үүрэг нэн их билээ. Тэгвэл хүмүүнлэг ёс
суртахуунтай, зөв ёс зүйтэй хүн, сайн иргэн болгон төлөвшүүлэхэд чухал үүрэг
гүйцэтгэх багшийн мэргэжлийн ёс зүйг хөндөн энэхүү сэдвийг сонгон авлаа.
Түлхүүр үг
Сургуулийн удирдлага, багш, суралцагч, ёс суртахуун, ёс зүй.
СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛГО
Багшид мэргэжил арга зүйн бодитой дэмжлэг үзүүлэх, сургалтын дэвшилтэд
технологийн үзэл санаа, тэргүүн туршлагыг түгээн дэлгэрүүлэх, багш, удирдах
ажилтан харилцан суралцахад дэмжлэг үзүүлэхэд оршино.
СУДАЛГААНЫ ЗОРИЛТ
• Багшийн мэргэжлийн ёс зүйн дүрмийг нарийвчлан, дэлгэрэнгүй байдлаар судлан
эзэмших
• Боловсролын байгууллагын удирдах ажилтан, багш нараас боловсролын багц
хуульд заасан эрх үүргээ чанартай биелүүлэх, ёс зүйн алдаа гаргахгүй ажиллах
шаардлага тавигдаж түүнийг хэрэгжүүлэхэд багш, удирдах ажилтан үйл
ажиллагаагаа чиглүүлэх.

4. .
ЁС ЗҮЙ, ЁС ЗҮЙН ТУХАЙ ТОВЧ ОЙЛГОЛТ
“Ганц мод гал болдоггүй
Ганц хүн айл болдоггүй” энэ үг ямар утгатай вэ?
Хүмүүс бидний хамтын амьдрал нь нийгмийг бүрдүүлдэг.
Нийгмийн
харилцаа
Эдийн засгийн
харилцаа
Эрх зүйн
харилцаа
Ёс зүйн
харилцаа

5. .
ЁС ЗҮЙ, ЁС ЗҮЙН ТУХАЙ ТОВЧ ОЙЛГОЛТ
Сургуульд
Сургуулийн
удирдлага -
Багш
Багш - Сурагч
Сургуулийн
удирдлага -
Сурагч
Сургуулийн
удирдлага -
Эцэг, эх
Багш -Эцэг, эх
Сурагч - Сурагч

6. .
ЁС ЗҮЙ, ЁС ЗҮЙН ТУХАЙ ТОВЧ ОЙЛГОЛТ
Ёс зүй
Ёс зүйн хэм
хэмжээ
Ёс зүйн үүрэг
Ёс зүйн
хэм
хэмжээ
Нийтлэг
хэм
хэмжээ
Энэ нь нийтээрээ дагаж
мөрдөх хэм хэмжээ юм.
Жишээ нь: эелдэг, эвсэг,байх,
хянамгай, тэвчээртэй,
зоригтой байх
Тусгай
хэм
хэмжээ
Энэ нь тухайн хүний нас,
хүйс, ажил мэргэжлийн
холбоотой. Жишээ нь: гэр
бүлийн ёс зүйн хэм хэмжээ,
багш, удирдах ажилтаны ёс
зүйн хэм хэмжээ,
суралцагчийн ёс зүйн хэм
хэмжээ гэх мэт

7. .
ЁС ЗҮЙ, ЁС ЗҮЙН ТУХАЙ ТОВЧ ОЙЛГОЛТ
Ёс зүйн үүрэг
Нийтлэг үүрэг
- Хүнлэг
- Хөдөлмөрч
- Хариуцлагатай
Тусгай үүрэг
- Ажил хэрэгч
- Бүтээлч
- Идэвх санаачлагатай
- Бусдад хүндэтгэлтэй

8. .
УДИРДАХ АЖИЛТНЫ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ӨНӨӨГИЙН ШААРДЛАГА
Аливаа мэргэжил хөгжлийнхөө явцад өөр өөрийнхөө онцлогт тохирох ёс
суртахууны үнэт зүйлс, түүнийг хэрэгжүүлэх хэм хэмжээг бий болгож ирсэн
байдаг. Үүнийг мэргэжлийн ёс зүй гэж нэрлэдэг. Ёс зүйн дүрэм нь
байгууллагын үнэт зүйлс болон ажилтнуудын зан үйлийн жишгийг тогтоосон
үндсэн баримт бичиг юм.
“Аливаа хүнийг танихыг хүсвэл түүнийг өндөр албан тушаалд томил”
гэсэн үг байдаг. Удирдах гэдэг нь бусдаар ажил хийлгэх, бусдын
тусламжтайгаар амжилтад хүрэх, зорилгодоо хүрэх гэсэн үг биш. Ийм учраас
удирдана гэдэг нь бас нэг утгаараа хүнд нөлөөлөх гэсэн үг. Өнөөгийн
нийгмийн удирдах ажилтны арга барилаас танилцуулъя.
“Өөрийгөө удирдахдаа толгойгоо, бусдыг удирдахдаа зүрх сэтгэлээ сонсож
бай” гэсэн үг байдаг.
Асуудал гаргахгүй байхын тулд урьдчилан сэргийлэхээс гадна гарсан
асуудлын зөв шийдвэрлэх нь удирдах ажилтны ёс зүйтэй холбоотой.
1. Үйл явцад тулгуурласан удирдлага
2. Захиргааддаг удирдлага
3. Хамгаалагч удирдлага
4. Түшиг дэмжлэгтэй удирдлага
5. Хамт олонч удирдлага

9. .
Аливаа улс орны хөгжлийн гол гарц бол хүн. Хүн хөгжиж байж байгууллага
хөгжинө. Тэгэхээр сургуулийн удирдах ажилтан ч гэсэн боловсролтой,
ухамсартай, зөв төлөвшсөн байх ёстой. Багшийн мэргэжил амаргүй ажил.
Хүнээс асар их тэвчээр, өгөөмөр сэтгэл, хайр халамж, мэдлэг ухаан шаарддаг
билээ. Тэгэхээр энэ хүндхэн бөгөөд хүндтэй мэргэжлийг сонгосон багш
нараа удирдан ажиллахад удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүй, арга барил
ихээхэн үүрэгтэй.
Удирдах ажилтны мэргэжлийн ёс зүйн шатлал

10. .
БАГШ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ХАРИУЦЛАГА
“Хүүхэд залууст сайн сайхныг заагч бол
Хүн төрөлхтөнд сайн сайхныг заагч мөн”
Би үргэлж өөрөө өөрөөсөө “ Эхлээд хүмүүжүүлэх үү? эсвэл сургах уу?” гэж
асуудаг.
• Боловсрол олгохгүй, зөв хүмүүжүүлж зөв зүйтэйгээр сургахгүй юм бол
багш хүний хэрэг юу байна вэ?
• Хүнийг хүндэтгэх, хүндэтгэл, хайр энэрэл, ёс зүй, ёс суртахуун, үнэнч зан
чанар, хичээл зүтгэл, ариун санааг цаг тухайд нь сураагүй хүн багш, эмч,
цагдаа, инженер, ажилчин болоод бусадтай боловсон харьцаж чадна гэж үү?
• Багш нар маань энэ талаар нэг бодоод үзээрэй.
• Багш хүн бол нэг ёсны алт, мөнгө, үнэт эрдэнийн уран дархан юм. Сурагч
бол засаагүй алмаз эрдэнэ. Алмаз эрдэнэ шиг үнэ цэнэтэй бидний хүүхдүүд
эхлээд гэр бүлийн, дараа нь уран дархан багш хүний гараар орж хэв маягаа
олдог. Уран дархад болсон багш нар маань хэр зэрэг чадварлаг байна, үр
бүтээл болсон шавь нар маань төдий чинээ сайхан болно.
Хүн төрөлхтөний нийтлэг хүчин зүйл нэмэгдэж глобалчлагдан тэр нь ерийн
амьдралд өдөр бүр мэдрэгдсэн орчин цагт ёс зүйн асуудал оюун ухаанаа
хөгжүүлэн боловсруулахаас дутахгүй чухлаар тавигдаж байна. Багшлахуйн
менежментийг мэргэжлийн ёс зүйгээс ангид үзэх боломжгүй юм.

11. .
БАГШ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ХАРИУЦЛАГА
Багш мэргэжлийн ёсзүйн дүрмийг боловсруулахдаа:
•Багшлах үүргээ биелүүлэхэд тавих
• Багшийн мэдлэг боловсролд тавих
• Сургалтын байгууллагад харьяалагдахын хувьд тавих
• Хамт ажиллагчтайгаа харилцахад тавих ёс зүйн хэм хэмжээ гэж багцалсан
байна. Багш мэргэжлийн ёсзүйн дүрмийг ноцтой зөрчвөл багшлах эрхийг
хасах, хөдөлмөрийн гэрээг цуцлах хүртэл хариуцлага тооцдог журамтай.
Мэргэжлийн ёсзүйтэй холбогдуулан тэмдэглэхэд, сурагчидтай хамтран
ажиллах явцад багшийн зан төлөвийн хэд хэдэн загвар ажиглагддаг байна.
Тухайлбал:
 Дарангуйлах загвар
 Харилцаа холбоо тогтоодоггүй загвар
 Сэтгэл зүйн онцлогийг харгалзан хандах загвар
 Хаалттай, хязгаарлагдмал загвар
 Нээлттэй загвар
 Уян хатан бус загвар
 Захиран тушаах загвар
 Идэвхтэй харилцах загвар
Энэ мэт загвар нь өнгөц харахад ёсзүйд холбогдолгүй мэт боловч хэрэв
багшийн арга барилд сөрөг хандлага үүсэж лавширвал яваандаа
багшийн хошуучлал, ёсзүй, нэр хүндэд их, бага ямар нэг хэмжээгээр
нөлөөлөх нь эргэлзээгүй.

12. .
БАГШ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ХАРИУЦЛАГА
Багшийн мэргэжлийн ёс зүйг өндөрт өргөж явахад дараах саналуудыг
дэвшүүлж байна.
1. Эзэмшсэн мэргэжлийнхээ гүн бат мэдлэгээс гадна өөрийн хүмүүнлэг
хандлагаар бишрүүлж, хүүхэд залуусын идэрхэн нялх оюуныг
ялгаваргүйгээр эн тэнцүү хайрлан хямгадаж гэрэл гэгээ, чийг агаар,
урам дэмээр хэзээ ч үл дутаах үнэнч чанар юм.
2. Өсвөр залуу хүнийг эрдмээр гийгүүлж, тэднийг мэдлэг, сэтгэлээрээ
байлдан дагуулж, авьяасыг нь нээн илрүүлж, хөгжихөд нь туслах,
чиглүүлэх хүсэл эрмэлзэл, эв дүй юм.
3. Залуусыг сэтгэлгээ танин мэдэхүйн аянд хөтлөн бие даасан амьдралд
бэлтгэхдээ тохиолдож болзошгүй саад тотгорыг даван туулах арга
ухаан, хүн чанар, сэтгэлийн хат, эр зориг, энэрэх нигүүлсэхүйн учгийг
ухааруулан баттай атгуулах тэсвэр тэвчээр, нөмөр нөөлөг болох юм.
4. Багш хүн гадна төрхийн хувьд сайхан харагдах хэрэгтэй
5. Ямар ч хичээл байсан, тэр хичээлийн багш хүн уран илтгэгч байх
хэрэгтэй.
6. Багш хүний ажлын сахилга бат сайн байх хэрэгтэй.

13. .
БАГШ МЭРГЭЖЛИЙН ЁС ЗҮЙ, ХАРИУЦЛАГА
7. Багш хүн манлайлагч байх ёстой.
8. Багш хүн, өөрийн мэргэжил, хичээлийн талаар сайн мэддэг байх
9. Багш хүн сайн ярьж чаддаг байх ёстой.
10. Багш хүн юуны түрүүнд өөртөө итгэлтэй, сахилгатай байж,
түүний дараагаар гавьяа зүтгэлтэй, сайхан сэтгэлтэй байх хэрэгтэй.
11. Багш хүн үнэнч, мэдлэгтэй, өрөвч сэтгэлтэй, цэмцгэр бөгөөд соёлтой
байх ёстой.
12. Сурагчиддаа олон ном уншихыг зөвлөдөг багш өөрөө ч гэсэн олон ном
уншдаг байх хэрэгтэй.
13. Сурагчиддаа тамхинаас хол байхыг захидаг багш өөрөө хаана ч
тамхи татдаггүй байх хэрэгтэй, яагаад гэвэл хэлсэн үгнээс илүү
хийж буй үйлдэл тэдэнд нөлөөлдөг.
14. Бүх сурагчаа адил тэгш хайрлах чадвартай байх
15. Багш хүн суралцагчийн эцэг эхтэй харьцаагаа үргэлж сэргээж байх
хэрэгтэй. Багшид хамгийн их тусалж чадах хүн сурагчийн гэр бүл
байдаг. Сурагчид нөлөөлөх эцэг эхийн нөлөө багшаас их байдаг.

14. .
ЭЦЭГ ЭХ, СУРАЛЦАГЧ, БАГШ НАРААС БАГШИЙН ЁС ЗҮЙН ДҮРЭМ АМЬДРАЛД
ХЭРХЭН ХЭРЭГЖИЖ БАЙГАА ТАЛААР АВСАН САНАЛ АСУУЛГА, ТҮҮНД ХИЙСЭН
ДҮГНЭЛТ
Судалгаанд 60 эцэг эх, 100 суралцагч, 30 багш оролцсон. Судалгаанд
анкетын болон ажиглалтын аргыг хослуулан хэрэглэв.
Эцэг эхээс авсан санал асуулга, дүгнэлт.
ЕБС-ийн багш нарт ёс зүй, хэм хэмжээний ямар зөрчил илэрч байна вэ? гэсэн
асуултад
• Хүүхдүүдэд чанартай боловсрол эзэмшүүлэхийн төлөө өөртөө байгаа бүх
бололцоогоо дайчилж мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх талаар санаачилгатай
ажилладаггүй.
• Хүүхдийн мэдлэг чадварыг зөв үнэлж дүгнэхээсээ илүү ямар айлын хүүхэд болох
/Малчны болон албан хаагчийн удирдах хүмүүсийн найз нөхдийн танил талыг
харгалзан үнэлгээ өгдөг/.
• Хүндэтгэх шалгаангүйгээр хичээл хожигдох, таслах, чөлөө авах хичээлийнхээ
хөтөлбөрийг бүрэн боловсруулдаггүй, бэлтгэлгүй хичээл заах.
• Багш хувийн ашиг сонирхолын үүднээс эцэг эхчүүд, асран хамгаалагч,
суралцагчдаас мөнгө татах хувийн ажлаа гүйцэтгүүлэх.
• Өөрийн бичсэн ном зохиол гарын авлага сургалтын материалыг хүүхэд эцэг
эхчүдэд хүчээр тулган зарж борлуулах.
• Суралцагчийн дүн засах, хувийн хэрэг журнал, гэрчилгээ зэрэг боловсролын
бичиг баримтыг үйлдэх.
• Сургуулийн анги танхимд архи, тамхи, согтууруулах ундаа хэрэглэх, бүдүүлэг зан
авир гаргах, худал хэлэх, бусдыг хэл амаар доромжлох.

15. .
Суралцагчидаа авсан санал асуулга, дүгнэлт.
8
16.5
13.5
20.8
8.4
9.3
23.5
0
5
10
15
20
25
Зовлон жаргал
хуваалцах
Хүнлэг Мэдлэгтэй Хичээл сайн
заадаг
Соёлтой Хөдөлмөрч Харьцаа сайтай
Багшийн үнэт чанар

16. .
Суралцагчидаа авсан санал асуулга, дүгнэлт.
30
48
22
0
10
20
30
40
50
60
Сонгодог хэлбэрээр Энгийнээр Чөлөөт хэлбэрээр
Багшийн хувцаслалт
Хувь
1
20
79
Үлгэр дууриаллын хувьд
Хангалтгүй
Сайн
Хангалттай сайн

17. .
Суралцагчидаа авсан санал асуулга, дүгнэлт.
-Багш нарын ямар зан чанар та нарт таалагддаггүй вэ? гэсэн асуултад
өөрөөр хэлбэл хүүхдэд таалагддаггүй багшийн сул тал нь:
•Харилцааны соёлгүй
•Заах арга барил муутай
•Амьдралын түвшин, царай зүс, гадаад үзэмжээр ялгаварладаг
•Ширүүн догшин авиртай уурлаж загнадаг
•Хэл, амаар доромжилж гүтгэдэг
•Сурагчдыг шударга бусаар үнэлдэг
•Мэдлэг муутай
•Хувийн үлгэр дуурайлал муу
•Хичээл заахгүй орж гардаг
•Архи уудаг, авилгал авдаг
Дүгнэлт: Багш хүн энэ мэт сул талаа анхаарч, түүнээс өөрийгөө
чөлөөлж, намба төрхөө засан багшийн мэргэжлийн ёс зүйн хэм хэмжээг
сахин ажиллах нь чухал юм.

18. .
Суралцагчидаа авсан санал асуулга, дүгнэлт.
1 1
16
82
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Хангалтгүй Дунд Сайн Хангалттай сайн
Багшийн илтгэх ур чадварын хувьд
Хувь
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Хангалтгүй
Дунд
Сайн
Хангалттай
сайн Хариулахгүй
татгалзсан
1
2
18
78
1
Хүүхдийн эрхийг хүндэлж, дээдэлдэг эсэх
Хувь

19. .
Суралцагчидаа авсан санал асуулга, дүгнэлт.
1
19
80
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
Дунд
Сайн
Хангалттай сайн
Суралцагчийг шударга бодитой үнэлдэг эсэх
Хувь
2
13
85
Суралцагчидад үзэл бодлоо илэрхийлэх боломж олгодог эсэх
Дунд
Сайн
Хангалттай сайн

20. .
-Багш та өөрийгөө ёс зүйн зөрчлөөс сэргийлэн, мэргэжлийн нэр төрийг
өндөрт өргөн явахад танд нэн түрүүн хэрэгтэй байгаа саналуудыг бичнэ үү?
гэсэн асуултанд:
•Сургуулийн удирдлага багш нараа онол арга зүйн хувьд нь байнга
дээшлүүлж сургалт зохион байгуулах.
•Суругуулийн удирдлага багш нарынхаа нэр төрийг дээдлэн, хүндэтгэн
харьцах.
•Багш багштайгаа найрсаг харилцаж шударга зөнг хөгжүүлэх.
•Хамт олноороо багаар ажиллах чадвартай болох.
•Багш, удирдах ажилтан нар сайн санаатай, дотно харилцаатай, зөв
сэтгэлгээтэй, эсрэг бодолтой байх.
•Сургууль хамт олноороо бие биедээ дэмжлэг үзүүлдэг байх.
•Багш нар заадаг хичээлээ “багш хүүхдийн хамтын бүтээл” болгох гэм мэт.
Дүгнэлт: Багшийн нийгмийн амьдралын баталгааг төр бүрэн хангаж,
сургуулийн удирдлагын менежментийг зөв чиглүүлж чадвал багшийн
мэргэжлийн ёс зүйн зөрчлүүд багасан улмаар арилгах учиртай.

21. .
Судалгааны дүгнэлт
Хүүхдэд хайртай, элэгсэг,
хүндэтгэлтэй хандах
Багшлахуй, мэргэшсэн, ажилдаа сонирхолтой,
эрдэм номд дуртай
Иргэний ухамсартай, хариуцлагатай,
бүтээлч
Гоо сайхны мэдрэмж сайтай, сайхан сэтгэлтэй,
энэрэнгүй
Өөдрөг үзэлтэй, баяр баясгалантай, нийтэч,
амьдралын эрч хүч дүүрэн, хамт олонч, нийтэч
Шургуу, хөдөлмөрч, шударга, дөлгөөн, шинийг
санаачлагч
Бусдад үлгэр дууриал болдог, хүндэтгэлтэй
харилцах
Багшийн ёс зүйн хэм хэмжээ
-Чанартай боловсрол эзэмших хүрээнд
-Эцэг, эхтэй хамтран ажиллах хүрээнд
-Хамтран хамт олонтой ажиллах хүрээнд
-Нийэмтэй харилцах хүрээнд

22. .
Санал:
•Орчин үед гарч байгаа шаардлага, судалгаанаас үзвэл
багшийн мэргэжлийн ёс зүйн дүрмийг хэрхэн биелүүлж
байгаа талаар үр дүнгийн гэрээнд тусган үнэлж
дүгнэдэг байх.
•Багшийн мэргэжлийн ёс зүйтэй холбоотой асуудлыг
сургууль хамт олноосоо эхлэн эцэг эх, асран хамгаалагч,
суралцагч, төр, олон нийт хаа, хаанаа илэн далангүй
хэлэлцэж, ярилцан, шүүмжилж байх нь улс орон
нийгмийн эрх ашигт нийцтэй арга хэмжээ байх болно.
•Багшийн нийгмийн амьдралын баталгааг төр бүрэн
хангаж чадвал багштай холбоотой багшийн мэргэжлийн
ёс зүйн зөрчлүүд багасаж улмаар арилах учиртай.