1. Karen Emmorey
Zbieżność prZestrZeni
i jęZyka w jęZykach
miganych

2. ryc. 1 przykład wykorzystania przestrzeni w tworzeniu
zdania w asL. znaki rzeczownikowe (kot, pies)
najpierw są łączone z miejscami w przestrzeni poprzez
wskazywanie palcem. Kierunek ruchu czasownika
(gryźĆ) wskazuje rolę gramatyczną podmiotu
i dopełnienia.
J
ęzyki migane, wyrażające się w gestach
rąk oraz mimice twarzy, a nie za pomocą
głosu, i postrzegane wzrokowo, a nie
słuchowo, stanowią całkowicie odmien- piEs-wsKaźniK Kot-wsKaźniK gryziE
a b a b
ny biologicznie środek przekazu niż języki
mówione. Jako że używają ich głównie ludzie
niesłyszący, na całym świecie ukształtowały pies gryzie kota.
się jako języki autonomiczne, niewywodzące
się z języków mówionych, a przekazywane
z pokolenia na pokolenie w rodzinach osób
głuchych. Głuche dzieci nabywają język też ideą, do której odnosi się dana forma w rzeczywistej (lub wyobrażonej) prze-
migowy drogą naturalnej akwizycji od głu- – przyp. red.] mogą także wyrażać infor- strzeni. Wykorzystanie przestrzeni w celu
chych rodziców w podobny sposób, jak dzieci macje lokatywne [odnoszące się do mie- bezpośredniego przedstawienia relacji
słyszące uczą się języka mówionego. Języki scownika lub jego funkcji – przyp. red.] przestrzennych znacząco odróżnia języ-
migowe tworzą bogate i złożone systemy o referencie. Na przykład fraza pies- ki migane od języków mówionych, gdzie
językowe, charakteryzujące się tymi samymi -wskaźnik, przedstawiona na ryc. 1, może informacje przestrzenne muszą być wyraża-
uniwersalnymi cechami co wszystkie języki być interpretowana jako „pies jest po mojej ne za pomocą sygnału akustycznego, który
ludzkie. Zjawiskiem występującym w językach lewej stronie”, lecz interpretacja ta nie nie odwzorowuje zawartości treściowej
migowych wymagającym szczególnej uwagi jest wymagana gramatycznie. W odbiorze w stosunku jeden do jeden. W wyrażeniach
jest wykorzystanie przestrzeni fizycznej dla nielokatywnym, wskaźnik określa relację lokatywnych w ASL każdy obiekt identyfi-
potrzeb lingwistycznych – wyrażenia za po- między psem a miejscem w przestrzeni, kuje znak leksykalny (na przykład stół, te-
mocą języka relacji przestrzennych, orientacji które w tym wypadku znajduje się po lewej lewizor, krzesło), a położenie obiektów, ich
obiektu oraz punktu widzenia, co może dać stronie migającego. Aby wyrazić potrze- orientacja i wzajemne relacje przestrzenne
istotne wyobrażenie o związku między repre- bę odbioru lokatywnego, migający muszą wskazywane są za pomocą odpowiedniego
zentacjami językowymi i przestrzennymi. oprócz znaku wskaźnika użyć równocześnie towarzyszącego znaku klasyfikującego, ar-
szczególnej mimiki twarzy (na przykład tykułowanego w przestrzeni przed migają-
Na początek przedstawię szereg funkcji skierować zaciśnięte wargi wraz z dłuższym cym. Płaski znak manualny B jest znakiem
lingwistycznych przestrzeni występują- spojrzeniem w stronę miejsca). Ponadto klasyfikującym dla prostokątnych, płasko
cych w amerykańskim języku migowym amerykański język migowy posiada szereg zakończonych, gładkich obiektów, takich
(ASL), pokazując, w jaki sposób kontrasty form klasyfikujących, służących do wyraża- jak stół czy kartka papieru. Znak manualny
przestrzenne przenikają strukturę języka nia konkretnych informacji lokatywnych, C stanowi znak klasyfikujący dla większych
migowego. które mogą zawierać się w predykatach obiektów zbliżonych kształtem do pudła,
[predykat – właściwość, cecha wyróżnione- takich jak telewizor czy kuchenka mikro-
wielofunkcyjność przestrzeni go przedmiotu – przyp. red.] lokatywnych falowa. Zakrzywiony znak manualny V jest
w językach miganych i ruchowych: dla tych predykatów prze- znakiem klasyfikującym dla przysadzistych
Pozycje przestrzenne związane z referenta- strzeń migania często interpretowana jest obiektów z nogami, jak na przykład krzesło,
mi [referent jest konkretnym obiektem czy jako odpowiadająca fizycznemu położeniu niewielkie zwierzę czy siedzący człowiek.
autoportret 1 [33] 2011 | 63

3. ryc. 2 przykład opisu przestrzeni w asL za pomocą
rozKŁad poKoJu. opis rozkładu pokoju z wykorzystaniem konstrukcji klasyfikujących konstrukcji klasyfikujących
W języku angielskim najpierw pojawia się
Ja–wchodzę stÓŁ JEst–taM tV JEst–taM KrzEsŁo JEst–taM figura, a tło określa dopełnienie z przyim-
kiem. Gdy duży ruchomy obiekt, taki jak dom,
pojawia się w roli figury, zdanie jest seman-
Płaski znak manualny B: informacje o kształcie obiektów. Możliwe, tycznie dziwaczne. Ta sama asymetria między
że języki te stanowią kontrprzykłady dla tez figurą a obiektami tła występuje w ASL, z tym
Znak manualny C: Landau i Jackendoffa, a to z dwóch powodów. że kolejność syntaktyczna (składniowa) figury
Po pierwsze, amerykański język migowy i tła jest odwrócona w stosunku do języka
Zakrzywiony znak manualny V: wyraża informacje lokatywne za pomocą pre- angielskiego, jak pokazują poniższe przykłady
dykatów czasownikowych tworzących klasę (2a) i (2b) (podpisy wskazują położenie w prze-
Znaki te występują w czasownikach wyraża- otwartą, w przeciwieństwie do przyimków. strzeni). W ten sposób klasyfikujący znak
jących relację przestrzenną jednego obiektu Rozróżnienie może zależeć od tego, czy formy manualny przedstawiający figurę może być
względem drugiego oraz sposób i kieru- te uważa się za ugramatycznione elementy użyty w odniesieniu do klasyfikującego znaku
nek ruchu (w wypadku poruszających się klasy zamkniętej, czy też nie. Po drugie, manualnego przedstawiającego obiekt tła,
obiektów/ludzi). Ryc.2 pokazuje opis pokoju w ASL s t o p i e ń uszczegółowienia kształtu jak to pokazuje ryc. 3 (lewa ręka migającego
w amerykańskim jezyku migowym. Tłuma- jest mniejszy w formach klasyfikujących niż pokazuje formę klasyfikującą dla słowa dom;
czenie opisu ASL na język angielski brzmia- w nazwach obiektów. Na przykład, klasyfika- prawa ręka pokazuje formę klasyfikującą dla
łoby: „Wchodzę do pokoju, po lewej jest stół, tora w postaci płaskiego znaku manualnego słowa rower). Ostatnia konfiguracja klasyfi-
dalej przede mną jest telewizor, a po prawej B używa się w celu nazwania zarówno stołu, katorów jest taka sama dla (2a) i (2b) – jedyna
– krzesło”. Tam, gdzie w języku angielskim jak i papieru – rzeczowniki liczbowe kodują różnica to kolejność fraz.
używa się osobnych słów, by wyrazić tego bardziej szczegółowe informacje o kształ-
rodzaju relacje przestrzenne, ASL odtwarza cie tych obiektów niż forma klasyfikująca. (2) a. dom klasyfikator-obiekt _
a
rzeczywisty układ wizualny poprzez szereg Zatem choć kontrast ten jest znacznie mniej rower klasyfikator
znaków klasyfikujących, wyrażających rela- wyraźny w ASL niż w języku angielskim, -pojazd
bliskie a
cje przestrzenne obiektów. jednak istnieje.
b. ?rower klasyfikator-pojazd _
a
Barbara Landau i Ray Jackendoff wysunęli Leonard Talmy wysunął tezę dotyczącą kilku dom klasyfikator
tezę, że języki kodują zazwyczaj bardzo nie- uniwersalnych cech związanych z obiek- -obiekt
bliskie a
wiele informacji o kształcie obiektu w lo- tem-figurą (to jest obiektem lokowanym)
katywnie zamkniętej klasie słownictwa (na oraz z obiektem czy tłem referencyjnym. Poprosiłam ostatnio osiem osób, które po-
przykład przyimki) w porównaniu z liczbą Na przykład figura jest zazwyczaj mniejsza sługują się językiem migowym jako rodzi-
szczegółów przestrzennych kodowanych i bardziej ruchoma niż obiekt w tle. Asyme-
w nazwach obiektów. Jak można wnosić z na- trię tę można zaobserwować w następujących
szego omówienia oraz z ryc. 2, ASL posiada zdaniach:
duży wachlarz wyrażeń lokatywnych służą-
cych do przedstawiania kształtów. Czasowni- (1) a. Rower jest blisko domu.
ki miejscowe w ASL niosą z sobą szczegółowe b. Dom jest blisko roweru.
ryc. 3 Końcowy układ klasyfikatorów w przykładach
(2a) lub (2b)

4. ryc. 4 po lewej: końcowy układ klasyfikatorów
w przykładzie (3a) poniżej: końcowy układ
klasyfikatorów w przykładzie (3b)
jako pierwsze, a potem umieszczana jest na że migający wyobrażają sobie figurę jako
nim figura. Zatem tworząc obraz filiżanki na punkt odniesiony do bardziej złożonego tła.
stole, zwykle maluje się najpierw stół, a do- Jak pokazują przykłady (3a) i (3b) oraz ryc. 4,
piero potem filiżankę, a nie zaczyna się od kodowanie figury może zostać zredukowane
umieszczenia filiżanki w powietrzu, by póź- do punktu, kodowanie tła zaś nie może ulec
niej dorysować pod nią stół. Dalsze badania takiej redukcji:
międzyjęzykowe umożliwią stwierdzenie, czy
modalność wizualno-przestrzenna warunkuje (3) a. dom klasyfikator-obiekt _
a
we wszystkich językach miganych preferen- rower punkt
bliskie a
cję, by w konstrukcjach określających miejsce
zaznaczać najpierw tło, a potem figurę. b. ?dom punkt _
a
rower klasyfikator
Leonard Talmy również argumentuje, że -pojazd
bliskie a
przyimki (w językach takich jak angielski)
przypisują konkretne cechy geometryczne Przez to uogólnienie Talmy’ego dotyczące
figurom i obiektom tła. Przedstawia dowody, złożoności tła wydaje się prawdziwe nawet
że wszystkie języki charakteryzuje znaczne w wypadku języków, które mogą posługiwać
uproszczenie geometrii figury w stosunku się geometrią przestrzenną w celu kodowa-
do tła. Figura często jest wyobrażana jako nia relacji przestrzennych.
pojedynczy punkt, obiekty tła zaś mogą
mieć znacznie bardziej złożony opis geome- perspektywa narracyjna
trii. I tak na przykład Talmy twierdzi, że W trakcie opowiadania przestrzenne ramy
angielskie przyimki przez, między, wzdłuż oraz odniesienia mogą być kojarzone z konkretną
wśród przyjmują inną geometrię. Na pierw- postacią. Ramy odniesienia są względne,
szy rzut oka wydaje się, że w amerykańskim początek systemu koordynacyjnego stanowi
języku migowym nie ma takiej geometrii. Na zaś punkt widzenia postaci w opowiadaniu.
mym (głusi użytkownicy ASL, mający z nim przykład konstrukcja klasyfikująca tła w (2a) Mechanizmy językowe służące do wyraża-
kontakt od urodzenia), by opisały zestaw (dom) nie wydaje się ani trochę bardziej nia punktu widzenia są znacznie bardziej
pięćdziesięciu sześciu obrazków pokazujących złożona geometrycznie niż figury (roweru) widoczne w językach miganych niż w mó-
proste relacje między dwoma obiektami (na w zależności od opisu kształtu wskazywa- wionych. Zarówno migający, jak i mówiący
przykład pies pod stołem, kot za drzewem). nego przez klasyfikujący znak manualny mają do dyspozycji różne zabiegi językowe,
Niemal wszyscy migający zaczynali od opisu lub od geometrii przestrzennej. Wyrażenie by pokazać, czy ich wypowiedź ma wyrażać
tła, a dopiero potem umieszczali na nim lokatywne w (2a) zdaje się nie mieć elementu punkt widzenia migającego/mówiącego,
figurę. Kolejność ta może wynikać z modalno- lingwistycznego, który odmiennie kodował- czy też innej osoby. W trakcie opowiadania
ści wizualno-przestrzennej języka migowego. by geometrię figury i tła w taki sposób, jak „punkt widzenia” może oznaczać perspekty-
Na przykład, aby wizualnie przestawić na robią to przyimki w językach mówionych. wę wizualną albo nieprzestrzenną perspekty-
obrazku jakąś scenę, tło zwykle maluje się Niemniej gramatyka ASL odzwierciedla to, wę postaci, a dokładnej – jej myśli, słowa czy
autoportret 1 [33] 2011 | 65

5. ryc. 5 ilustracja pokazująca jednoczesną zmianę ramy
odniesienia wraz ze zmianą punktu widzenia
istotnych dla dyskursu”1. Autorzy sugeru-
ją, że naturalnym ograniczeniem języków
mówionych jest to, iż wyrażają one deixis
oraz tor ruchu za pomocą oddzielnych
elementów (poprzez dwa czasowniki lub
przez wyrażenie satelickie i czasownik).
Zatem język mówiony z konieczności wyraża
informację deiktyczną oraz komunikat
o torze ruchu w sposób linearny i nie może
przekazywać tej treści równocześnie, jak to
a. punkt widzenia tłumacza b. punkt widzenia odbiorcy ma miejsce w językach miganych. W języ-
języka migowego (6/7 tłumaczy) (1/6 tłumaczy) kach tych łatwo wyrazić deixis, gdyż słowa
artykułowane są w przestrzeni otaczającej
migającego, tak że wyrazy „w kierunku”
uczucia. Języki mówione mają kilka różnych drzewo. Jeśli migający chciałby zaznaczyć, i „od” mogą być kodowane w prosty sposób
sposobów wyrażania obu rodzajów perspek- że chłopiec spojrzał na drzewo, powinien przez kierunek ruchu w stosunku do migają-
tywy: deixis (na przykład użycie zaimka „ja” zasygnalizować zmianę referencyjną, cego lub do pozycji referencyjnej w przestrze-
zamiast „ty”), zaimki wskazujące („tutaj”, wskazującą na to, że kolejne zdania należy ni. Można wysunąć dalszą hipotezę, że owo
„tam”), strukturę syntaktyczną (czynną lub rozumieć z perspektywy chłopca. Aby tak równoczesne wyrażenie informacji deik-
bierną) oraz style literackie (na przykład zrobić, migający powinien pokazać znak tycznej lub innych informacji lokatywnych
„mowa pozornie zależna”). Języki migowe patrzyć na w górę i w lewo. Gdyby chciał poprzez znaki czasownikowe w językach
również wykorzystują owe mechanizmy, lecz potem przenieść perspektywę na punkt miganych może wywoływać przyzwyczajenie
punkt widzenia (w obu znaczeniach) może widzenia dziewczynki, powinien pokazać do ciągłego przekazywania punktu widzenia
być w nich dodatkowo wyraźnie (a często znak patrzyć na i skierować go w górę w przestrzeni w trakcie dyskursu.
też stale) zaznaczany za pomocą „zmiany i na prawo. Migający często wyrażają nie
referencyjnej”. Zmiana referencyjna jest tylko perspektywę zachowania postaci, ale W sumie języki migane posługują się prze-
wyrażana poprzez niewielką zmianę pozycji też punkt widzenia postaci w przestrzeni strzenią w kilku różnych domenach języ-
ciała oraz/lub zmiany kierunku patrzenia, poprzez znaki typowe dla położenia oraz/ kowych, między innymi w kontrastowaniu
pozycji głowy czy wyrazu twarzy. lub deixis. Dan I. Slobin i Nini Hoiting fonologicznym, koreferencji (współodnosze-
zauważyli, że „deixis kierunku odgrywa niu się do tego samego referenta) i w okre-
Zmianę referencyjną, która wymagałaby kluczową rolę w językach miganych, gdyż śleniach lokatywnych. Języki migane dają
wyraźnego zaznaczenia punktu widze- czasownik wyrażający tor ruchu zależy istotny wgląd w to, jak różne ramy odniesie-
nia w przestrzeni, ilustruje następujący nie tylko od źródła i celu, lecz także od nia bywają określane językowo. Wyjątkowym
przykład. Wyobraźmy sobie, że migają- nadawcy i odbiorcy komunikatu oraz od
cy opowiada historię, w której chłopiec punktów, które mogą zostać wyznaczone 1
D. I. Slobin, N. Hoiting, Reference to movement in spoken
i dziewczynka stoją naprzeciwko siebie, w przestrzeni migania w celu określenia and signes languages: Typological considerations, [w:] Proce-
edings of the Ninetheenth Annual Meeting of the Berleley Lingu-
a na lewo od chłopca rośnie wysokie położenia i punktów widzenia postaci istic Society, Berkeley, 1994, s. 14 (tłum. cyt. A. M.-O.).
autoportret 1 [33] 2011 | 66

6. ryc. 6 ilustracja zadań wymagających rotacji
i generowania obrazów w myślach stosowanych
w badaniach Emmorey i in.
zadanie związane z mentalną rotacją
k. emmorey, s. m. kosslyn, u. bellugi, visual imagery and visual spatial language: enhanced imager abilities in deaf and hearing asl signers, „cognition”, 1993, 46
cel ten sam kształt grupa kontrolna
(słyszący)
czas reakcji (ms)
słyszący tłumacze
aspektem modalności wizualno-gestykula- języka migowego
cyjnej może być możliwość równoczesnego niesłyszący
cel obraz lustrzany tłumacze języka
przyjęcia wewnętrznych i względnych ram
migowego
odniesienia. W dodatku zmianom odniesie-
nia często towarzyszą zmiany w perspekty-
wie wizualnej, które muszą zostać wyraźnie
zaznaczone w czasownikach deiktycznych przykłady bodźców stopień obrotu
i lokatywnych. Chociaż języki mówione także zadanie na generowanie obrazów
posiadają mechanizmy służące do wyrażania
relacji deiktycznych i lokatywnych, języki uczestnik badania widzi najpierw obrazy liter, np.
grupa kontrolna
migowe wyróżnia to, że relacje te są bezpo- (słyszący)
średnio kodowane w przestrzeni.
czas reakcji (ms)
prosty obraz litery złożony obraz litery
następnie pytamy uczestnika: „czy X jest zakryty przez kształt ‘L’ lub ‘J’”?
wzajemna zależność między słyszący tłumacze
języka migowego
językiem przestrzennym
niesłyszący
a percepcją przestrzenną tłumacze języka
migowego
Skoncentrujemy się teraz na relacji między
poprawna odpowiedź: tak nie
niejęzykowym poznaniem przestrzeni proste złożone
w ogóle a przetwarzaniem wizualno-prze-
strzennych sygnałów językowych. Czy przykłady bodźców poziom złożoności
znajomość języka miganego ma wpływ na
przetwarzanie niejęzykowych informacji
przestrzennych? Karen Emmorey, Stephen
M. Kosslyn i Ursula Bellugi badali relacje nia w obrębie domeny niejęzykowej. Aby strzennego. Z drugiej strony, jeśli migający
między przetwarzaniem ASL a posługiwa- odróżnić skutki korzystania z ASL od ci mieli umiejętności wizualno-przestrzen-
niem się obrazami wizualnymi i mental- konsekwencji bycia głuchym od urodzenia, ne podobne do zdolności stwierdzonych
nymi. W szczególności skupiliśmy się na prowadziliśmy także badania nad grupą u słyszących migających, sugerowałoby to,
zdolności obracania obiektów w wyobraźni, osób słyszących, których rodzice byli głusi. że różnice w poznaniu przestrzeni mogą być
wytwarzania obrazów mentalnych oraz Dla osób tych ASL był pierwszym językiem, skutkiem pozbawienia słuchu od urodzenia.
zatrzymania obrazów w pamięci przez głu- którym nadal posługiwali się w codziennym
chych i słyszących badanych (tej ostatniej życiu. Z jednej strony jeśli słyszący bada- Wysunęliśmy hipotezę, że obracanie obiek-
umiejętności nie będziemy tu omawiać). ni, dla których język migowy był językiem tów w wyobraźni może odgrywać kluczową
Wysunęliśmy hipotezę, że zdolność wyobra- rodzimym, posiadali umiejętności wizu- rolę w przetwarzaniu języka migowego z po-
żania sobie obiektów stanowi integralną alno-przestrzenne podobne do zdolności wodu transformacji w perspektywie prze-
część produkcji i rozumienia ASL oraz że głuchych migających, powinno to świadczyć strzennej, jakie występują podczas zmian
jej stałe wykorzystywanie może prowadzić o tym, że różnice w poznaniu przestrzeni referencyjnych w opowiadaniu oraz zmian
do zwiększenia umiejętności wyobraża- wynikają z używania języka wizualno-prze- w perspektywie wizualnej, pojawiających się
autoportret 1 [33] 2011 | 67

7. ryc. 7 czasowniki zgody i referenci wyobrażani
l. liddell, four functions of a locus: reexamining the structure of space in asl, [w:] sign
w danym momencie
language research: theoretical issues, ed. c. lucas, washington, dc 1990
pomiędzy migającym a adresatem. Jak pisa-
łam powyżej, w trakcie procesu rozumienia
znaku, postrzegający (to jest adresat) często
musi w myślach odwrócić układy przestrzen-
adrEsat–asK[pytaĆ/prosiĆ] adrEsat–asK[pytaĆ/prosiĆ]
ne stworzone przez migającego, tak że na
–wyobrażony wysoKi rEfErEnt –wyobrażony wysoKi rEfErEnt
przykład miejsce w przestrzeni na prawo od
osoby migającej (a więc na lewo od adresa-
ta) rozumiane jest jako miejsce położone po
prawej stronie w scenie opisywanej przez ślach i ocenianiu lustrzanego odbicia. W celu zują, że w trakcie eksperymentu z rotacją
migającego (zob. ryc. 5a). Z uwagi na to, że zbadania tej hipotezy posłużyliśmy się zada- w wyobraźni, gdy ocena „odbicie lustrzane–
sceny opisywane są najczęściej z perspektywy niem zbliżonym do ćwiczenia wymyślonego brak odbicia” ma nastąpić w wypadku obrotu
migającego, a nie adresata, taki proces trans- przez Sheparda i Metzler, w którym badanym o 0 stopni, mogą zachodzić odmienne procesy
formacji może zachodzić wielokrotnie. Pro- pokazywano dwie figury utworzone poprzez niż w sytuacji, kiedy obrót w myślach nie
blem ten jest zbliżony do tego, jaki napotyka- zestawienie sześcianów, tak by powstały jest konieczny w żadnej próbie. W dodatku
ją osoby rozumiejące języki mówione, które kanciaste kształty. Badanych poproszono wstępne wyniki wskazują, że w sytuacji, gdy
muszą mieć na uwadze kierunki „prawo”/ o zdecydowanie, czy pary figur są takie same, migających w ASL jako w języku rodzimym
„lewo” w zależności od mówiącego. Zasadni- czy też stanowią obrazy lustrzane, niezależ- oraz słyszących niemigających proszono
cza różnica w przypadku ASL polega na tym, nie od ich orientacji (zob. ryc. 6). o ocenę „odbicie lustrzane–brak odbicia”
że kierunki te są kodowane przestrzennie w zadaniu porównawczym, w którym rotacja
przez migającego. Miejsca w przestrzeni Uzyskane przez nas wyniki potwierdzają w myślach nie była potrzebna, grupy te nie
wykorzystywane przez migającego w celu hipotezę, że posługiwanie się ASL może różniły się co do poprawności oceny czy cza-
opisania danej sceny (na przykład objaśnia- zwiększać umiejętności obracania obiektów su reakcji. Szybsze tempo reakcji migających
jące położenie przedmiotów i ludzi) należy w myślach (zob. ryc. 6); zarówno głusi, jak w zadaniu polegającym na obracaniu figur
więc rozumieć jako odwrócenie tego, co i słyszący migający reagowali szybciej niż w wyobraźni może wskazywać na szybsze
adresat rzeczywiście widzi podczas dyskursu niemigający przy wszystkich stopniach ro- inicjowanie rotacji w myślach lub szybsze
(w wypadku komunikacji twarzą w twarz). tacji figur. Warto przy tym zauważyć, że na- tempo wytworzenia obrazu w wyobraźni (co
Ponadto, aby zrozumieć i przetworzyć znak, chylenie kąta obrotu nie różniło się dla grup sugeruje następny eksperyment). I wreszcie
adresat musi rozpoznać przeciwieństwo tego, migających i niemigających, co wskazuje, że odkrycie, że słyszący migający w ASL jako
co sam by powiedział. Mówi się, że słyszący migający nie obracają obrazów szybciej niż w języku rodzimym osiągali takie same
z wielką trudnością opanowują ten aspekt osoby niemigające. Niektórzy badacze (mię- wyniki jak głusi migający, dowodzi, że lepsze
ASL: trudność polega tu na przekształceniu dzy innymi Emmorey, Kosslyn i Bellugi) po- wyniki w zadaniu polegającym na obrocie
artykulacji migającego w odwrotność tego, czątkowo sugerowali, że migający w ASL prę- figur w myślach nie są pochodną deprywacji
co musi pojawić się przy komunikowaniu dzej wykrywają obrazy lustrzane, zwłaszcza słuchu. Wydaje się raczej, że są one skutkiem
znaków. Biorąc pod uwagę wymogi przetwa- dlatego, że reagowali szybciej, nawet jeśli nie doświadczenia w posługiwaniu się językiem
rzania językowego, wysunęliśmy hipotezę, że była potrzebna jakakolwiek rotacja (to jest wizualnym, w którym tworzenie znaczeń
migający lepiej niż osoby słyszące radzą sobie przy obrocie o 0 stopni). Jednakże najnowsze i ich interpretacja wiążą się z obracaniem
z obracaniem wyobrażonych obiektów w my- badania Aarona B. Ilana i Jeffa Millera wska- figur w wyobraźni.
autoportret 1 [33] 2011 | 68

8. Tekst jest skróconą wersją artykułu pt. The Confluence
Inną badaną przez nas zdolnością wyobraźni Migający musi wyobrazić sobie taką postać, aby of Space and Language in Signed Languages (przedruk za:
wzrokowej jest umiejętność generowania ob- właściwie skierować czasowniki zgody2. Language and Space, eds. P. Bloom, M. Peterson, L. Nadel,
razów w myślach, czyli umiejętność wytwa- M. Garrett, Cambridge, MA 1996, s. 171-209). Redakcja
dziękuje Autorce oraz wydawcy, MIT Press, za zgodę na
rzania obrazu (to jest reprezentacja pojęcio- Jeżeli badani głusi rzeczywiście wytwarzają przedruk tekstu.
wa krótkoterminowej pamięci wzrokowej) obrazy wizualne przed rozpoczęciem migania
na podstawie informacji przechowywanych lub w jego trakcie, tempo tworzenia tych ob- wybrana literatura:
w pamięci długoterminowej. W ASL gene- razów jest istotne i można się spodziewać, że • K. Emmorey, S. M. Kosslyn, U. Bellugi, Visual imagery
and visual spatial language: Enhanced imager abilities in deaf
rowanie obrazów może być istotnym pro- migający mają lepiej rozwinięte umiejętności and hearing ASL signers, „Cognition”, 1993, 46.
cesem związanym ze zmianą referencyjną. generowania obrazów. Wyniki naszych badań • E. S. Klima, U. Bellugi, The Signs of Language, Cambridge,
Scott Liddell twierdzi, że w trakcie zmiany wskazują, że zarówno głusi, jak i słyszący MA 1979,
referencyjnej migający mogą wyobrażać migający tworzyli obrazy złożonych liter • B. Landau, R. Jackendoff, „What” and „where” in spatial
language and cognition, „Behavioral and Brain Sciences”,
sobie referentów jako fizycznie obecnych, znacznie szybciej niż niemigający (zob. ryc. 1993, 16.
a owi wyobrażeni referenci potrzebni są do 6). Wynik taki sugeruje, że doświadczenie • L. Liddell, Four functions of a locus: Reexamining the struc-
wyrażenia kategorii morfologicznych cza- w posługiwaniu się ASL może wywierać ture of space in ASL, [w:] Sign Language Research: Theoretical
Issues, ed. C. Lucas, Washington, DC 1990.
sowników zgody. Liddell podaje następujący wpływ na umiejętność generowania wyobra-
• R. Meier, Language acquisition by deaf children, „American
przykład z użyciem czasownika ASK [pytać/ żeń wizualnych w myślach. Scientist”, 1991, 79.
prosić], który jest leksykalnie pokazywany • L. Talmy, How language structures space, [w:] Spatial
na poziomie podbródka (zob. ryc. 7): Badania te określają związek między obrazo- Orientation: Theory, Research, and Application, eds. H. Pick,
L. Acredolo, New York 1983.
waniem wizualno-przestrzennym w obrębie
• L. Talmy, The relation of grammar to cognition, [w:] Topics
Aby skierować czasownik w stronę wyobrażo- domen językowych i niejęzykowych. Gene- in Cognitive Linguistics, ed. B. Rudzka-Ostyn, Amsterdam
nego referenta, migający musi wyobrazić sobie rowanie obrazów i obracanie ich w myślach 1988.
położenie głowy referenta. Na przykład jeśli jest głęboko zakorzenione w ASL, a nie są to • R. Wilbur, American Sign Language: Linguistic and Applied
Dimensions, Boston 1987.
migający i adresat mieliby wyobrazić sobie, że procesy, które w oczywisty sposób wiążą się
Wilt Chamberlain stoi nad nimi, dając wskazów- z obrazowaniem wizualnym i percepcją ASL.
ki, jak grać w koszykówkę, znak ASK skierowany Warto zauważyć, że opisane eksperymenty
byłby w górę, w kierunku, gdzie miałaby się koncentrowały się na przetwarzaniu ASL, zaś
znajdować głowa Wilta Chamberlaina (ryc. 7a). to, czy w języku migowym istnieje bardziej
Niepoprawne byłoby wykonanie znaku czasowni- bezpośredni związek między r e p r e z e n t a -
ka na poziomie podbródka migającego (ryc. 7b). c j a m i językowymi (na przykład strukturą
W taki właśnie sposób działa związek zgody, gdy konceptualną) a reprezentacjami przestrzen-
obecny jest referent. Naturalnie, jeśli migający nymi, to temat dla kolejnych badań.
wyobraża sobie referenta leżącego, stojącego
na krześle i tym podobne, wysokość i kierunek tłumaczenie z angielskiego: anna mirosławska-
-olszewska
czasownika zgody to odzwierciedlają. Jako że mi-
gający musi określić pojęciowo położenie części 2
L. Liddell, Four Functions of a Locus: Reexamining the Struc-
ciała referenta, którego ma na myśli, wytwarza ture of Space in ASL, [w:] Sign Language Research: Theoretical
się odczucie, że pojawiła się niewidoczna postać. Issues, ed. C. Lucas, Washington, DC 1990, s. 184.
autoportret 1 [33] 2011 | 69