Un percorrido polos principais humidais e lagoas da Terra Cha, dentro da Reserva da Biosfera "Terras do Miño" Complexo húmido da Terra Cha: un conxunto de ecosistemas de grande valor ecolóxico. Podemos atopar humidais en Cospeito (lagoa de Cospeito, Abelleiras, Seixas, Carballosa, Ramiro e As Lamas), Castro de Rei (Veiga de Pumar, Caque ou Bardancos e Castro), Begonte (Riocaldo e Pedroso, O Ollo, Denune e Fontefría), Vilalba (Codesido, Fabás e Reboredo), Guitiriz (Brañas do Barreiro e Poza Grande) e Rábade (O Rei).

1. HUMIDAIS
DA TERRA CHÁ

2. O Complexo Húmido da Terra Chá atópase na depresión central da
Terra Chá (Lugo) percorrida por ríos que nacen nas Serras do Xistral,
Carba e Meira e que forman parte da rede fluvial do Miño.
Está localizado integramente dentro da RESERVA DA BIOSFERA DE
TERRAS DO MIÑO e na súa maior parte tamén no LIC PARGA-
LADRA-TÁMOGA.

3. É un terreo de zonas arxilosas con mala drenaxe, o que, xunto coa
morfoloxía achairada, crea numerosas áreas de acumulación de auga e
fai que os ríos discorran divagantes formando múltiples brazos, illas...

4. PRINCIPAIS
LAGOAS E
HUMIDAIS DA
TERRA CHÁ

5. ...
Eu son esta terra e esta auga: lagoas
de Seixas, Toiral, Santa Cristina,
Bardancos, Boedo, Lamas de Xermar,
Charca do Alligal, As Carpaciñas,
Pozo das Nádigas e do Ollo,
pucharcas como estrelas ou lúas,
marabillosas esmeraldas, decorando
o corpo vexetal da miña tribo,
espellos prodixiosos que reflecten
a luz do sol –ouro esvaído-,
os altos parpadexos das estrelas,
as raiolas do luar febles e místicas-.
Lagoas de meu, mundos perfectos,
orbes incríbeis habitados por aves
e batracios, beireados de carqueixas,
abidueiras, salgueiros, abeneiros,
que as brisas visitan e agariman.
...
Manuel María,
POEMAS Á LAGOA DE COSPEITO

6. LAGOA DE COSPEITO
Situada ao pé de Feira do Monte, capital do concello de Cospeito. Está
alimentada polo río Guisande, afluente do Támoga. Ten unhas cinco hectáreas,
aínda que no inverno aumenta moito a superficie.
Era a lagoa máis grande da Terra Chá (57,5 ha) pero foi desecada arredor de
1960 polo IRYDA e parcialmente recuperada en 1981.

8. Vista aérea da
lagoa en 2002.

17. É un punto importante de cría de avefría, mergullón pequeno, pita de auga,
demo negro... No inverno aparecen grandes grupos de anátidas (lavanco real,
charneco, pato cullerete, pato asubión, pato rabudo, parrulo chupón, parrulo
cristado, ganso...) e limícolas (avefría, mazaricos...). Tamén son frecuentes as
cegoñas e as garzas.

18. A lagoa de Cospeito está acondicionada para visitas. Ten un sendeiro que a rodea, varios
observatorios e un centro de interpretación.

19. LENDA DA LAGOA DE COSPEITO
Noutros tempo houbo unha cidade chamada Valverde no lugar no que hoxe se atopa a lagoa de
Cospeito. Un día chegou un mendigo (algúns dí que era Xesús Cristo, que andaba a comprobar a
xenerosidade dos homes) pedindo pousada, pero todas as portas se ían pechando ao seu paso, agás
nunha casiña humilde, onde lle deron abrigo. O mendigo pediu que polo amor de Deus lle desen tamén
algo de comer. Os veciños só tiñan unha becerra no cortello e decidiron sacrificala para darlle comida a
aquel pobre home. Logo de cear, o visitante díxolles que antes de se deitar, botasen os ósos pequenos
da becerra no cortello pequeno, e os grandes no cortello grande; malia que non entendían a razón
decidiron facelo así e foron durmir. Ao día seguinte, ao mencer, o mendigo despertou a berros aos da
casa pedíndolles leite para o almorzo. Os veciños pensaban que toleara e lembráronlle que o único
animal que tiñan o mataran a noite anterior para darlle algo de cear. Pero o mendigo respondeulles:
“Claro que tedes vacas que munxir! E iso é tan certo como que a vila de Valverde quedou asolagada”.
Asombrados, os donos da casa foron aos cortellos e atoparon no pequeno varias becerras e no grande
varias vacas. Logo miraron que a vila de Valverde fora asolagada e hoxe é a lagoa de Cospeito. Hai quen
di que nas noites de San Xoán pódense escoitar preto da lagoa as badaladas da igrexa de Valverde, e
algúns aseguran ter visto, en épocas de seca, os tellados da vella vila de Valverde.

20. LAGOA DAS ABELLEIRAS
Situada na parroquia de Santa Cristina (Cospeito), entre as Abelleiras e a estrada
que vai da Feira do Mnte a Roás. Ten pouca profundidade e case seca no verán.

22. LAGOA DE SEIXAS
Situada na parroquia de Santa Cristina (Cospeito), nunha ampla zona de brañas que
drenan cara ao río Anllo.

24. LAGOAS DA CARBALLOSA
Situadas na parroquia de Xermar (Cospeito).

26. A lagoa da Carballosa máis grande ocupa unha ampla braña, asolagada en tempos de chuvias
e con pouca auga no verán. Está nas nacentes do rego de Arcillá, afluente do Miño

27. Lagoas nas nacentes do rego das
Veigas (A Carballosa), un afluente do
Miño que drena as lagoas e brañas das
Veigas do Camiño, protexidas no LIC
Parga-Ladra-Támoga.
Estás conectadas co espazo coñecido
como Lamas de Xermar.

30. AS LAMAS/XERMAR
Unha ampla área de asolagamento entre as parroquias de Lamas e Xermar
(Cospeito), situadas na contorna do rego da Veiga, afluente do Miño.

34. LAGOAS DE RAMIRO
Un grupo de pequenas lagoas entre Xustás e Bexán ou Rubiños (Cospeito). Fórmanse
nos terreos de anegamento do rego de Cadaval (afluente do Miño) nunha ampla
braña, asolagada en tempos de chuvias e con pouca auga no verán.

37. VEIGA DE PUMAR
Unha zona húmida situada na marxe dereita do río Miño, entre Oroxe e Pumar.
(Bazar, Castro de Rei). Ocupa unhas 30 ha, alimentada polo Rego de Pumar e
polas chuvias invernais. No verán desécase case totalmente. Alternan os espazos
abertos e as áreas arboradas con bidueiros, salgueiros, ameneiros... e unha gran
variedade de plantas das zonas húmidas xunto con pasteiros. Acolle numerosas
aves invernantes.

44. LAGOA DE CAQUE OU BARDANCOS
Nas proximidades de O Castro (Castro de Rei). É a máis grande da Terra Chá, con 19
ha. Non está alimentada por ningún río. Foi parcialmente recuperada en 1988.
É un importante refuxio para as aves, sobre todo no inverno.

47. LENDAS
Na lagoa de Caque residían as once mil virxes e as once mil cantantes que, con medio
corpo na auga e medio corpo fóra, cantan de noite e calan de día. Os baluros (tribo de
magos) pedían esmola para elas.

48. LAGOAS DE CASTRO
Situada nas proximidades da vila de Castro de Ribeiras do Lea (Castro de Rei).
Son de orixe antrópica.

51. LAGOAS DE RIOCALDO E PEDROSO
Son un conxunto de lagoas situadas xunto ao río Ladra no concello de Begonte,
entre as parroquias de Begonte e Pacios.
A maioría orixináronse polas explotacións mineiras para a extración de area, arxila e
seixo a partir da década de 1940, aínda que na zona xa existían varias, do que deixa
constancia o clérigo e botánico Baltasar Merino na súa obra "Viajes de herborización
por Galicia" na que cita unha pequena lagoa próxima aos Pozos do Ollo que acolle
algunhas especies de plantas que hoxe están protexidas.

56. Nos arredores das lagoas aínda están activas
explotacións pra extraer arxila e áridos.

64. Surxencia de augas subterráneas nunha das lagoas.

65. LAGOAS DO OLLO
Coñecidas tamén como Pozos do Ollo. Está situadas preto do río Ladra, en Begonte.
Son dúas pequenas lagoas rodeadas de vexetación natural entre as que hai algúnhas
especies invasoras. A máis grande mide 45 m de diámetro e ten unha profundidade
máxima de 38 m. Orixináronse por un afundimento do terreo.

69. LENDAS
Hai numerosas lendas que
fan referencia a tres mozas
ou mouras que fan
encantamentos, ao
asolagamento dunha cidade
ou dun exército francés, ou a
que sube e baixa a auga coas
mareas.

70. LAGOA DE DENUNE
Situada na parroquia de Felmil (Begonte). No verán está case seca.

73. LAGOA DA FONTEFRÍA
Situada na parroquia de Gaibor (Begonte).

76. Lagoa na excavación dunha canteira.

77. CODESIDO
Unha extensa área que se inunda temporalmente coas augas do río Trimaz, con
pequenas lagoas, ocupada por prados húmidos e bosques de amieiras, bidueiros
salgueiros e carballos.

79. Piscina acondicionada sobre o manancial de augas
termais (arredor de 30º) do Alligal de Codesido, en
Santabaia (Vilalba).
ALLIGAL DE CODESIDO

80. LAGOA DE FABÁS
Situada entre Fabás e Gomariz, na parroquia de Goiriz (Vilalba).

82. LAGOAS DE REBOREDO
Un conxunto de varias pequenas lagoas, algunhas naturais e outras de orixe
antrópica por extracción de arxilas. Situadas na parroquia de Nete (Vilalba), drenan
cara ao rego da Veigas, un afluente do Ladra.

86. LAGOA DO REI ou DO ANXO
Unha pequena lagoa situada moi preto do casco urbán de Rábade, detrás do
Polígono industrial.

89. LAGOA DO BARREIRO
Na parroquia de San Xoán de Lagostelle (Guitiriz). Nas Brañas de Barreiro.

92. A POZA GRANDE
Na parroquia de San Xoán de Lagostelle (Guitiriz). Orixinada por unha extracción de
áridos.

94. A VIDA NOS HUMIDAIS
Os humidais da Terra Chá acollen unha importante
biodiversidade con ecosistemas asociados ás ribeiras,
lagoas, correntes de auga lentas e brañas.

95. FLORA
Nas beiras, ou asentadas no fondo podemos atopar salgueiros, amieiras,
bidueiros, carrizos, espadainas (Typha...), varios xuncos entre eles o Cladium
mariscus, cardiño da lagoa (Eryngium viviparum) salgueiriño (Lythrum
salicaria), Galium palustre, Luronium natans, Pilularia globulifera, trevo de
auga, narcisos (Narcissus asturiensis e N. Pseudonarcisus subsp nobilis),
frundio (Myrica gale), Ceratophyllum demersum... e dentro da auga destaca a
presenza da planta carnívora Utricularia australis.

96. Froitos de salgueiro Flores de bidueiro

97. Ludwigia palustris.
Florece no verán en pozas
e regatos de pouca
corrente, como as da
Terra Cha.
Utricularia (Utricularia australis) vive
aboiando na auga das lagoas.
Aliméntase de pequenos animais que
captura cos sacos dixestivos

98. Chantaxe de auga (Alisma plantagoaquatica)

99. Platanaria (Sparganium erectum) Espadaina ou palla real (Typha latifolia)

100. Xunco (Juncus conglomeratus ) Cladium mariscus, un xunco pouco común

101. Frundio (Myrica gale)

102. Froitos de Euonymus europaeus
Salgueiriño (Lythrum salicaria)

103. FAUNA
-Mamíferos: lontra, aguaneiro...
-Aves: unhas 200 especies, sobre todo aves acuáticas, limícolas e paxaros:
garza real e pequena, cullereiro, cegoña, corvo mariño, mergullón pequeno, diferentes
tipos de patos (lavancos, cercetas reais, pato culler, pato asubión, pato cenicento, pato
rabilongo...), galiñola negra, píllara dourada, avefría, pernileiro..., maiormente como
invernantes e nos pasos migratorios, e numerosas aves de bosque e aves de rapina.
-Réptiles: cóbrega de auga (Natrix maura)...
-Anfibios: rás (verde e arborícola), sapos, pintegas e pintafontes.
-Peixes: vermelliña (Rutilus arcasii), escalo (Chondrostoma duriense) (ambos os dous
protexidos pola Directiva Hábitats), cacho (Leuciscus carolitertii), espiñento (Gasterosteus
gymnurus).
-Invertebrados: insectos (libeliñas, cabalos do demo, escaravellos de auga, zapateiros...),
cangrexo de río americano, moluscos...
Lavanco real (Anas platyrhynchos), o parrulo máis común das lagoas.

104. Niño de cegoñas. As
cegoñas aliméntanse de
animais que atopan nas
numerosas “lamas” da
Terra Chá.
Galiñola negra (Fulica atra)Mergullón pequeno (Tachybaptus ruficollis)

105. Avefría (Vanellus vanellus)
Píllara dourada (Pluvialis apricaria)
Garza pequena (Nycticorax nycticorax)

106. Ra verde (Pelophylax perezi)
Estroza (Hyla molleri)
Pintafontes palmado
(Triturus helveticus)

107. Cabalo do demo (Onychogomphus uncatus)
Todas as libeliñas, cabalos do demo, gaiteiros...
desenvolven as súas fases larvarias na auga
onde se alimentan de outros animais.
Libeliña (Calopteryx splendens)
Patinador ou zapateiro
(Gerris lacustris)

108. Cangrexo de río americano (Procambarus clarkii) unha especie invasora abundante nalgunhas lagoas.

109. MONTAXE E FOTOS: Adela Leiro, Mon Daporta
Febreiro 2016