erromaren erorkera _ goi erdi aroa PALEOKRISTAUA PRERROMANIKOA BIZANTZIARRA

1. ERROMAREN ERORKERA
GOI ERDI AROA

2.  KRISIALDIAK
 ENPERADORE ALDAKETAK
 KRISTAUTASUNA
 MENDEBALDEA / EKIALDEA
 GERMANIARREN INBASIOAK

3. KRISIALDIAK
ERLIJIOSOA
POLITIKOA
EKONOMIKOA
 Lurralde hedakuntza ↓ → gerra gatibuak ↓
o
o
Eskulana ↓ + garestiago
Esklaboen produkzioa ↓
 Tradizio teknologiko gutxi
 Lan espekulatiboa → latifundioa ↑ + kolonoak → estatuarekiko
independentzia ↑
 Hiriaren ekonomia beherantz
 Segurtasun eza → armada premia ↑(armadak boterean esku
hartuko du) → estatuaren gastuak ↑ + armadan germaniarren
sarrera (armada barbaro-tu egingo da)

4. KRISTAUTASUNA
• Monoteismoa
• Krisialdiaren aurrean erlijio indar berria
• Hasera gatazkatsua (ofizialdu aurretik)
• Erro sozial zabalak izanik → eliza +
estatua kristau mundua moldatuz

5. ENPERADORE ALDAKETAK
• Hiriburuen aldaketa:
o Erroma → Konstantinopla
• Inperioaren indarra ekialderantz

6. MENDEBALDEA
Arte Paleokristaua
Prerromanikoa
Germaniarrak Erromaren
aurka
Inperiotik Estatu autonomoetara
Frankoak
Bisigodoak Ostrogodoak
…
VIII. m Karlomagno enperadore
EKIALDEA
Arte Paleokristaua
Bizantziar artea
Krisiaren ondorioak
ez hain nabariak
Bizantziar inperioa
Konstantinopla hiriburu
(politiko + kulturala)
1453an otomandarrak
Konstantinopla- hiriaz jabetzen
dira

7. 1 - Treveri 2 - Lugdunum 3 - Arelate 4 - Barcino 5 - Aquileia 6 - Mediolanum 7 Ravenna 8 - Roma 9 - Siscia 10 - Sirmium 11 - Thessalonica 12 - Heraclea 13 Constantinopolis 14 - Cyzicus 15 - Nicomedia 16 - Antiochia 17 - Alexandria
Hiriburu garrantzitsuenak
inperioa banatu zenean 395
Teodosio I hiltzean (HonorioArcadio)

8. GERMANIARREN INBASIOAK
GERMANIAR INBASIOAK
K.o. V. mendea

10. Frankoen erreinua
Karlomagnoren
konkistak
Erresistentzia
Karlomagnoren
bizilekua

11.  Erromatar inperioaren erorkerarekin
ematen diren eraldaketa nagusiak:
• Arrazoian oinarritutako antzinateko
politiko eta sozialen krisia.
instituzio
• Europar bizimodua nekazaritzan oinarritzea.
Ezegonkortasun
politikoa
eta
nahasteak.
Inbasioak, gudak eta izurriteak. Superstizio eta
mistizismoa areagotzea bidertuko duen egoera.
• Fedean eta sinesmen erlijiosoan oinarritutako
ikuskera
inposatua;
teozentrismoa.
Erlijio
monoteisten gailentzea (kristautasuna eta
islama).

12. • Erlijioaren garrantzia areagotzea eta elizaren
boterearen
nagusitzea kristau inguruneetan;
sineskera erlijiosoek gizakiaren bizitza erabakitzen
dute.
• Erlijiosotasuna eta espiritualtasuna intelektualaren
eta lurtarraren aldean gailenduko da.
• Monjeak; ekialdeko eraginarekin zenbait kristauek
bizimodu berri bati ekin zion; lehen aldiz eskulana
eta burulana elkartu zituzten; monasterioei esker,
antzinateko herentzia kulturalaren jabe izatea lortu
zuen elizak eta mendebaldeak.

13. ARTE PALEOKRISTAUA

14. • Lehen kristau artea.
• Germaniarrak sartu ziren arte iraun zuen
mendebaldean.
• Kristautasunak ofizialtasuna lortu aurretik, ezkutuko
arte soila zen; etxe partikularretan eta
katakonbatan, kulturako biltzen ziren gunetan,
egiten ziren pintura errazak ziren nagusiki arte
adierazpenak (txoriak, loreak …).
• 313. Urteko Milango Ediktuaz gero, arte honek
garapen handia izan zuen.

15. SAN KALISTOREN
KATAKONBA

16. Sinbolismo handia zuten margo hauek:
• Krismak kristo guztiaren hasiera eta
bukaera gisa irudikatzen du.
• Txoriak eta fruituak jainkoak emaniko
dohainak.
• Arraina lehen kristauen sinboloa, kristo
jainkoaren seme eta salbatzailea; kristo
artzain onaren itxuran ere maiz landu
zuten.

17. • Kultuaren egiazko helburua
estaltzearren mitologia
greko eta erromatarreko
irudiak ere irudikatzen
zituzten beste adiera batez,
noizbait, kristo Orfeo edo
Herkulesen irudian ere
aurkeztu zuten.

18. • Kristau kultua Milango ediktuaz onartu eta gutxitara,
kristautasuna inperioko erlijio ofizialtzat aldarrikatu zen.
Eraikuntza erlijiosorik nagusiena basilika izan zen.
• Basilika erromatarren ereduari jarraiki eraiki ziren eliza
gehienak:
– 3 nabeko oina (oinplano zentraleko eraikinak ere baziren,
eliza txikiak, mausoleoak eta bataiategiak batez ere).
– Atrio izeneko patioa aurrealdean (jende guztia sar zitekeen
atrioan, eliz barruan burutzen ziren errituak jarraituz; bataioa
eta iniziazio-sakramentuak harturik zituztenak bakarrik sartuko
ziren elizan).
– Nartexa atrio eta eliz barruaren artean.
• Zurezko estalkia izan ohi zuten.

19. nabeak
nartex
atrioa
SAN PEDRO BASILIKA
(Erroma, 400)

20. • Elizak mosaikoz dekoratzeko joera izango zuten;
baita objektuak urre, zilar eta marfilez lantzekoa ere.

21. • Eskulturan, sarkofagoak dira aipagarrienak
(sarkofagoak harrian zizelkatzeko eta edertzeko
joera izango zuten). Pintura ere ugaria izan zen eta
oso erlijiosoa.

22. • Idealizaziorako joera izan zuten, aurrez urreko
irudiak batez ere, ez oso naturalista; garrantzia
berezia emango zitzaion espirituari. Milango
ediktuaren ondoren ordu arteko formak dotoretu
eta kalitate handiagoz irudikatuko ziren.

23. ARTE PRERROMANIKOA

24. • Erroma erori ondoren, Europa Estatu barbaro
batzuetan zatitua geratu zen, Erromarekin zeukan
batasuna galduaz. Honek artean ere eragina izan
zuen; arte prerromanikoa ez zen estilo bakar bat
izango, V – XI mendeen artean garatutako hainbat
multzo kultural autonomo baizik.
• Nekazal ekonomiaren nagusitzeak eta politikaren
ezegonkortasunak eskaera artistikoa gutxitu zuten,
artea pobretu egin zelarik.
• Garai honetako eraikuntzak txikiak eta material
xumez eginak ziren.

25. • Miniaturen artea bereziki landua zen, batez ere eliz
liburu eta eskuizkribuetan. Dekorazioan motibo
geometrikoak, irudi estilizatuak, lerro kurbatuak,
kiribilak eta elkar gurutzaturiko marrak nagusitzen
ziren.
• Monje miniaturagileek idazki sakratuak eskuz
transkribatu zituzten, pergaminoetan. Hizki landuak
eta esanahi sinbolikoa zuten animalien irudi
estilizatuak burutu zituzten. Pergamino hauen
estalkiak ere landuak eta baliotsuak izan ohi ziren;
urrez, zilarrez, esmalte polikromatuaz, harribitxiz …
landuak.

26. SAINT CHAD –EKO LIBURUA
DURROW–KO LIBURUA
(Lichfield –eko ebanjelioak, VII. m)
(Irlanda, VII. m)

27. LINDISFARNE –EKO EBANJELIOAK
(Irlanda, VII. – VIII. m)

28. KELLS –EKO LIBURUA
(Irlanda, VIII. - IX. m)

29. GIRONAKO BEATOA
Emeterio monjearen eta
Eude mojaren lana (X. m)

30. • Goi Erdi Aroko lehen mendeetan (V. – VII. mendeen
artean), Karolingiarrak gailendu artean (VIII. m),
Europa ekialde eta iparraldetik zetozen barbaroek
inbaditu zuten. Hauek bitxigintzan eta metalgintzan
oso trebeak ziren.
• Orokorrean garraiagarriak ziren objektuak lantzen
zituzten; bitxiak, koroak, mantuak eustekoak, kopak,
apaingarriak …
• Kristautu egin ziren eta arte barbaroa ere eraldatu
zen, kristautasunaren kultuan bilakatzeraino. Eliza
eta monasterioentzako hainbat dohaintza burutu
zituzten: urre, zilar eta marfilezko objektuak
adibidez, harribitxiekin edertuak.

31. • Bisigodoek (V. – VIII. m)
harrizko eta neurri txikiko
elizak eraiki zituzten, hainbat
ganga mota erabiliz
estalkietan. Hiru ala nabe
bakarrekoa, oinplano
basilikala zutenak ala
gurutze grekoko oinean
itxuratuak izan ohi ziren;
batzuetan bien konbinazioa
izango zuten. Ferra arkuaren
bariazioa ere erabiliko zuten
(arte islamiarraren eragina),
beste hainbat elementu eta
ezaugarriren artean.
SAN JUAN BAUTISTA
(Baños de Cerrato,
Palentzia VII. m)

32. • Urregintzan esmalteak
landu zituzten gehien.
Eraginen artean grekolatindarra, arte
paleokristaua,
bizantziarra eta
dekorazio barbaroa
aurkitzen dira.

33. • Asturiarrek (VIII. – X. mendeen
artean) bisigodoen oinordekotza
hartu zuen, lekukotza
garrantzitsuenak arkitekturan
utziz; ekialdeko edo
lonbardiarren eragina ere
azalduko zuten. Islamiar
inbasioen aurrean erresistentzia
egingo zuten eta Santiago
Bidean garrantzia izango zuen;
erromanikoaren aurrekaria
izango zen.
• Elizek oinplano basilikala eta
abside laukia, aterpe eta
arkupeak alboetan, horma
altuak, kainoi erdiko ganga eta
erdi puntuko arku goratuak izan
ohi zituzten, baita arku fajoiak
ere; ikonostasia, pintura murala
eta sareta moduko dekorazioa
ere izango zuten.
NORAKO SAN PEDRO (IX. m)
LILLOKO SAN MIGUEL (IX. m)

34. VALDEDIOSEKO SAN
SALVADOR
(IX?. m)
IKONOSTASIOA
(Lenako Santa Cristina, IX . m)
MARGO MURALEN HONDARRAK
eta SARETA
(Larreetako Santullano, IX. m)

35. • Mozarabea (VIII .
mendetik) islamiar lurretan
bizi izandako kristauen
ekarpena izango da,
berriro kristau lurretara itzuli
eta artean arabiar eragina
(arkuak, nerbioak
gangatan …) ekarriko
dutelarik. Bisigodoen eta
arabiarren eragina
azalduko dute batez ere.
SAN MIGUEL DE LA
ESCALADA (Leon, IX. – X. m)

36. • Karolingiarrek (VIII. – IX.
mendeak) Mendebaldeko
Inperio Erromatarraren jarraipen
gisa oinordekotza hartu nahi izan
zuten, Erromako forma
klasikoetan eta paleokristauetan
inspiratuz. Europako batasun
politikoa eta espirituala bilatu
nahi izan zuten (Germaniar
Erromatar Inperio Santuaren
aurrekaria), aurreko aldiekiko
errenazimentu moduko bat
eman zelarik, eta hala saiatu zen
fraide beneditarren ordena ere.
KARLOMAGNO (VIII. m)

37. • Monasterio beneditar handien hedapena emango da, kultura
bazter guztietara zabalduko zuten guneak hain zuzen.
SAINT GALL- EKO ABADIA (Suiza, IX. m)
Monjeek beraiek diseinatutako asmo
handiko proiektu hau eraiki ez bazen ere,
ondorenean eraiki zirenentzat eredu izango
zen. Buruaskiak izateko bideratutako eraikin
multzoa izango zen, teologia , filosofia
neoplatonikoaren trazua izango zuena.

38. 1. Abadiako eliza
2. Lanerako gela (goian liburutegia)
3. Sakristia (2 solairu)
4. Oleo eta ostien gela
5. Klaustroa
6. Bero-emailea (goian logela)
7. Bainua
8. Irolak
9. Jangela
10. Sukaldea
11. Bodega (goian despentsa)
12. Mintzalekua
13. Administrazioa
14. Erromesen egoitza
15. Erromesen garagardotegia eta okindegia
16. Ataria
17. Abadearen egoitza
18. Pasoan ziren monjeen egoitza
19. Bisitarien garagardotegia eta okindegia
20. Bisitarien egoitza
21. Kanpo eskola
22. Abade-etxea
23. Odoluste aretoa
24. Sendagilearen sendategia
25. Sendabelarren baratzea
26. Ospitalea
27. Sukaldea, ospitalearen bainua eta odoluste aretoa
28. Kapila bikoitza, ospitalea eta nobizioak
29. Nobiziatua
41. Ehotze-lekua
30. Nobizioen sukalde eta bainua
42. Labea
31. Hilerria eta lorategia
43. Ale-garau biltegia eta upeltegia
32. Baratzea
44. Idi eta zaldien ukuilua
33. Lorazainaren egoitza
45. Ardien abeltegia
34. Antzarren eskorta
46. Ahuntzen abeltegia
35. Zaintzailearen egoitza
47. Behitegia
36. Oilategia
48. Artegia, idiskoak
37. Siloa edo zuloa
49. Txerrikorta
38. Tailerrak edo lantegiak
50. Morroien ostatua
39. Monjeen garagardotegi eta okindegia
51. Jaunen bidai- laguntzaileen ostatua
40. Errota

39. Gaur egun abadia eta abadiaren
liburutegia (XVIII. mendean berreraikia)

40. • Geroago otondarrek (X. – XI.
mendeak) honi jarraipena eman
nahi izan zioten, antzinate
berantiarraren, karolingiarren eta
bizantziarren eragina ere azalduz.
ERROMATAR - GERMANIAR
INPERIO SANTUAREN KOROA
OTON II.a eta TEOFANO
(baxu- erliebea X. m, Cluny-ko museoa)

41. ARTE BIZANTZIARRA

42. Bizantziar inperioa
Bizantziar inperioaren lurrak
565-1025
1025-1100
1100-1300
1300-1453
Justinianoren jeneralen espedizioak
Turkiar aurrerabidea

43. BIZANTZIAR INPERIOA
• Nekazaritza
• Lurjabe txiki – handien arteko oreka
• Etekinak → zergak + armada hornikuntza
• Merkataritzak garantia
• Enperadorea botere erlijioso – zibilaren irudi
(Jainkoaren irudi – apostoluen duintasunaren
pareko)
• Sintesi eklektikoa kulturan: Erroma + Grezia +
Ekialdea (ondare klasikoa + aberastasun berriak)

44. BIZANTZIAR ARTEA
• FUNTZIOA: Inperio ideia goraipatzea
(luxua + handitasuna)
• Agerpide nagusienak arkitekturan

45. ARKITEKTURA
• GANGAK
• KUPULA PETXINEN GAINEAN
• GURUTZE GREKOAN oinarritutako oinplanoak
• BARNE ESPAZIOEN GARRANTZIA
–
–
–
–
ORDENA + ARGITASUNA
FORMA BOROBILTSUAK → amaigabetasun+ ustekabeak
MOSAIKOAK (dekoratuz)
URREA (hondoak, xaflak) → espazioaren arintasuna
• KANPO ESPAZIOA TXIROAGOA (adreiluzkoa ↑)

48. HIRIAK
 Ez ortogonalak
 KONSTANTINOPLA:
• Kalerik nagusienak EKIALDETIK MENDEBALDERA
+ eskailerak/arranplak
• Hiriaren punturik garrantzitsuena EKIALDEAN
– Hipodromoa, termak, jauregia, senatua, basilika …
– Santa Sofia katedrala
• Kale nagusia MENDEBALDERANTZ
– Foroak, plazak, garaipen arku, koloma + eskulturekin

50. BASILIKA
 Ospakizun erlijiosoak egiteko
 Erromatar basilika eredu
 Eraikuntza zibila → erlijioso
– Misterioa + sakralismoa

51.  Elementu nagusiak:
– ATRIOA (patioa)
– NARTEX (sarrerako arkupea)
– 3/5 NABE
o Kolomez zatituak
– Herriaren zatia (sarreratik gertuen)
– PRESBITERIOA (gune erlijiosoa)
o Aldarea (ospakizuna gauzatzen den tokia)
– Inguruan gelak (apaizak aldatzeko …)
o IKONOSTASIS (2 zatiak banatzen dituen orma-sarea)
– Misterioa + sakralismoa
– ABSIDEA amaieran
– Batzuetan OINPLANO ZENTRALA/ bien nahasketa

57. 1. URREZKO AROA
KONSTANTINOPLA
 SANTA SOFIA (sofia = jakinduria)
 SANTA EIRENE (= bakea grekoz)
 SAN SERGIO + SAN BAKO
RAVENA
 SAN APOLINAR IL NUOVO
 SAN APOLINAR IN CLASSE
 SAN VITALE
* Oinplano zentralean

58. SANTA SOFIA

59. SANTA EIRENE

60. SAN SERGIO eta
SAN BACO

61. SAN APOLINAR
IL NUOVO

62. SAN APOLINAR IN
CLASSE

63. SAN VITALE

64. 2. URREZKO AROA
• Barne espazioa ↑
• Pilareen ordez KOLOMAK
• Kanpoaldean adreilua /harria →
KONPOSIZIO GEOMETRIKOAK
• Gurutze grekodun oinplanoa ↑
• Eraikin txikiagoak

65. • XI. mendean ERRUSIAR – BIZANTZIAR ezkontza
- Errusia inguruan bizantziar arkitekturaren
eragina
KIEV – SANTA SOFIA
 Hainbat nabe
 Basilika itxura
 Puntadun kupulak (dorreen estalki):
Pertsiar eragina
- Artea barrokotzen → konplexutasuna ↑
MOSKU – SAN BASILIO

66. SANTA SOFIA (Kiev)

67. SAN BASILIO
(Mosku)

68. 3. URREZKO AROA
• Arte bizantziarrak Errusia eta Europatik
hedatzen jarraitzen du
• Antzeko arkitektura joera
• Kanpo aldean dekorazio gehiagorekin;
kupula gehiago eta txikiagoak
 VENEZIA – SAN MARKO

69. SAN MARKO
(Venezia)

70. ESKULTURA
• Mukulu biribileko eskultura ia galdu zen
• Marfilezko erliebea ↑
• Irudiaren inguruan gatazka
• Gai erlijiosoak
• Irudi estereotipatuak + oso sinbolikoak
• Erliebea liburu-azaletan, sarkofagoetan …

72.  Marfila + urregintza nahasturik
•
•
•
•
DIPTIKOAK + POLIPTIKOAK
Enperadorearen koroatzea … gaitzat
Erromatarrengandik hartutako ohitura
Teknika berarekin kutxak (borrokak, gudak …)
 Esmaltea (urregintzarekin batera) -
CLOISONNE
• Beirazko orea oxido metalikoz koloreztatua
• Garapen handia
• Euskarria urrezko xaflak / moldeak, hutsuneak betez

75. PINTURA ETA MOSAIKOA
 Hormetan mosaikoak
• Mosaikoaren kolorea biziagoa (argitasun +)
• Urrea nahasten diote (hondoen garrantzia)
– Hondo abstraktuak
– Urrea – argia (Jainkoaren errepresentazioa)
– Giro zerutiarra + aberastasuna
 Pinturak liburuko ilustrazioetan

76. • Forma estilizatuak + forma lauak
• Sinbolismoa
– Zentzu pertsonalik ez
– Jarrera zurruna
– Ekintza + keinuen garrantzia
• ISOZEFALIA (guztiak lehen planoan + altuera bera)
• Perspektiba / espazio saiakera (figuren tamaina ≠)

77. 1. URREZKO AROA
 Batez ere Ravenan mosaikoa
SAN VITALE
• Justiniano eta bere emaztea (boterea)
– Jainkoari eginiko eskaintza
– Simetria + lautasuna + zurruntasun gogorra
– Jantziek pisu handia (kanpai formak ↑)

78. SAN APOLINAR IL NUOVO
• Santuen prozesioa eskaintzak eginez
SAN APOLINAR IN CLASSE
• Kristo 12 bildotsekin (santuak)
* Perspektiba nahia (hiladak sakontasuna
adierazteko

81. VIII – IX m artean IRUDIAREN KRISIA
(ALDI IKONOKLASTA)
 Judaismoa irudirik gabeko erlijioa +
mendebaldean erlijioa irudien bidez
→ gatazka
 Landareak + paisaiak ↑

82. 2. URREZKO AROA
 Berriro irudiak (Nizeako II. kontzilioa)
o Pantokrator (Unibertsoko jauna) – Kristo
– Kupulan
o
Ama Birjina
– Absidean
o Kristoren eszenak
– Hormetan

84. 3. URREZKO AROA
 Mendebaldean krisia
 Formen edertasuna + narrazioa / akzioa
 PATETISMOA (mina + sufrimendua)
 Mosaikoaren aldean pinturak garrantzia
• Merkeago + azkarrago
• Tenplez aurrez prestatutako tauletan