2. เบาหวาน
พนัส ปรีวาสนา
จตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
GotoKnow.org/profile/mhsresearchi

3. ครีเอทีฟคอมมอนสแบบแสดงที่มา-ไมใชเพื่อการคา-อนุญาตแบบเดียวกัน (by-nc-sa)
เมื่อนำเนื้อหาในหนังสือเลมนี้ไปใช ควรอางอิงถึงแหลงที่มา โดยไมนำไปใชเพื่อการคา และยินยอมใหผูอื่นนำ
เนื้อหาไปใชตอไดดวยสัญญาอนุญาตแบบเดียวกันนี้
ขอมูลเพิ่มเติม : http://cc.in.th/wiki/meet-the-licenses1
1 http://cc.in.th/wiki/meet-the-licenses

4. สารบัญ
คำนำสำนักพิมพ 3
เบาหวาน : มหันตภัยเงียบ(Silence Killer) 5
เบาหวาน : ชื่อหวานๆ แตรสชาติไมหวานสมชื่อ 7
ชนิดของ “เบาหวาน” 11
สาเหตุของ “เบาหวาน” วาดวยกรรมพันธุและพฤติกรรมการกินอาหาร 13
เบาหวาน... “เคาลาง” อยาวางใจ อะไรคือเคาลาง “บอกเหตุ” 15
ใครคือกลุมเสี่ยงเบาหวาน 17
ครอบครัวเบาหวาน... 19
อาหารของคนเปนเบาหวาน 23
ผักและสมุนไพรตานภัยเบาหวาน 27
ผัก สมุนไพรที่ควรใสใจรับประทาน 29
เทากับเบาหวาน 33
รองเทาที่เหมาะสมกับผูปวยเบาหวานเปนอยางไร? 37
เรื่องเลาจากคนทำงานเบาหวาน 41
เรื่องเลาจากเหลาเภสัชกร 49
i

5. เบาหวานกับนวัตกรรม 51
การสรางเครือขายเบาหวาน : พลังการเรียนรู 57
บทสงทาย : เบาหวาน มหันตภัยเงียบที่นาจับตามอง 61
เกี่ยวกับผูเขียน 63
ii

6. การใชประโยชนจากเนื้อหาภายในหนังสือ ตองอางอิงแหลงที่มา และหามนำเนื้อหาไปใชเพื่อวัตถุประสงค
ทางการคา รวมทั้งใหใชสัญญาอนุญาตเดียวกันนี้ในการนำไปใชครั้งตอไป ขอมูลเพิ่มเติม: www.cc.in.th1
1 http://www.cc.in.th
1

7. 2

8. คำนำสำนักพิมพ
หนังสือภายในโครงการเผยแพรความรูจากผูปฏิบัติ (Blog to Book) เปนการรวบรวมบันทึกจากบล็อก (Blog)
ภายในเว็บไซต GotoKnow.org นำมาจัดพิมพเปนหนังสือ เพื่อเผยแพรแกผูที่เกี่ยวของและบุคคลที่ สนใจ
พื้นฐานแนวคิดของโครงการนี้เปนความตั้งใจของผูเขียนที่จะรวบรวมความรูจากภายในตัวบุคคล ซึ่งถือเปนฟน
เฟองเล็กๆ ที่กระจัดกระจายอยูในสังคม ถายทอดเรื่องราวผานพื้นที่เสมือนออนไลนใหไดรับการเผยแพรในรูปแบบ
หนังสือ เพื่อกาว ขามขอจำกัดในเรื่องของโอกาสในการเขาถึงสัญญาณอินเทอรเน็ต หรือขอจำกัดทางดานเทคโนโลยี
ตางๆ
นอกจากนี้การรวบรวมบันทึกดังกลาว ยังเสมือนเปนการใหรางวัลแกผูเขียนที่ไดพากเพียรในการเขียนบอกเลา
เรื่องราวที่ เปนประโยชนใหแกผูอื่น การถายทอดประสบการณ ความรูสึกนึกคิด ที่ปราศจากอคตินั้น อาจเปน
ประโยชนแกผูอื่นไดไม มากก็นอย
โครงการเผยแพรความรูจากผูปฏิบัติ (Blog to Book) เริ่มตนขึ้นในเดือนเมษายน พ.ศ. 2552 และจะ คัดสรร
บันทึกอันทรงคุณคา ทยอยตีพิมพเปนหนังสือเผยแพรใหแกผูที่เกี่ยวของและผูที่สนใจโดยไมคิดคาใชจายใดๆ ตั้งแต
ขั้นตอนการคัดสรร ออกแบบ ตีพิมพ และเผยแพร เพื่อเพิ่มโอกาสใหสังคมไทยไดบริโภคความรูอันมีตนทุนนอยที่สุด
เทาที่ จะเปนไปได โดยมีความมุงหวังสุดทายคือ “สังคมแหงปญญา” อันจะเกิดขึ้นในสังคมไทย
3

9. 4

10. เบาหวาน : มหันตภัยเงียบ(Silence Killer)
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
ปจจุบันสหพันธเบาหวานนานาชาติประมาณการวา ประชากรทั่วโลกเปนโรคเบาหวานมากกวา 285 ลานคน
หรือเกือบรอยละ 7 ของประชากรผูใหญทั่วโลก1 โดยเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็วโดยเฉพาะในประเทศกำลังพัฒนา จัดเปน
“มหันตภัยเงียบ” (Silence Killer) เปนปญหาสาธารณสุขของโลกที่นากลัว
คาดวาใน พ.ศ.2572 หรืออีก 20 ป ผูปวยเบาหวานรายใหมรอยละ 70 จะอยูในประเทศกำลังพัฒนา สวน
ประเทศไทยในป 2551 มีผูปวยเบาหวานรายใหม 388,551 ราย เสียชีวิต 7,725 ราย คาดวาทั่วประเทศ จะมีคน
กำลังเปนเบาหวานกวา 3 ลานคน มีแนวโนมเพิ่มขึ้นตอเนื่อง ผูปวยเกือบรอยละ 50 ยังไมรูตัววาเปนโรค และไม
ไดรับการวินิจฉัยและการรักษาที่เหมาะสม จึงมีความเสี่ยงเกิดปญหาแทรกซอน ทั้งโรคไตวาย ตาบอด โดยเฉพาะ
ตาบอด พบวาทั่วโลกมีประชากรที่เปนเบาหวานและเบาหวานขึ้นตา จนตาบอดสนิทเนื่องจากเสนเลือดไปเลี้ยงตา
เสื่อมไมต่ำกวา 2.5 ลานคน สวนคนไทยที่เปนเบาหวาน พบเปนเบาหวานขึ้นตาขั้นรุนแรงไมต่ำกวา 30,000 คน หาก
ไมไดรับการรักษาดูแลตั้งแตยังไมมีอาการ จะเกิดตาบอดตามมา
ยอนไปในป พ.ศ. 2552ไดมีการรณรงคโรควันเบาหวานพรอมกันทั่วประเทศ โดยมีคำขวัญในการรณรงค คือ
“เบาหวานควบคุมได...เพียงรูและเขาใจ” (Understand Diabetes and Take Control) มีกิจกรรมใหบริการผู
ปวยโรคเบาหวาน โดยตรวจคัดกรองหาโรคแทรกซอน รวมทั้งใหความรู ความเขาใจในการควบคุมปองกันโรคเบา
หวานแกประชาชนดวย และจัดโครงการสงเสริมสุขภาพปองกันตาบอดจากเบาหวานขึ้นตา เพื่อเฉลิมพระเกียรติ
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว เนื่องในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 84 พรรษา 5 ธันวาคม 2554
คำขวัญในการรณรงคที่บอกวาเบาหวานควบคุมได...เพียงรูและเขาใจ ทำใหเรามองเห็นถึงความสำคัญในการ
สรางองคความรูเพื่อใหเทาทันโรค รวมไปถึงการออกแบบในการสงเสริมสุขภาพทั้งกลุมผูปวย คนปกติ และกลุมเสี่ยง
“บทเรียน” ในการดูแลผูปวยจากสหวิชาชีพตางๆที่เกี่ยวของ มีความสำคัญมาก เพราะวา เบาหวานนอกจากเปนโรค
ที่มีพยาธิสภาพที่เกิดจากตัวผูปวยเองแลว ปจจัยเอื้อที่สนับสนุนใหเปนโรคเบาหวานมาจากสิ่งแวดลอม ทั้งพฤติกรรม
การกิน การอยู ซึ่งในปจจุบันเราก็พบวาพฤติกรรมสุขภาพของคนไทยก็จัดไดวาเสี่ยงตอการเปนโรคเบาหวาน และ
1 http://www.idf.org/about-diabetes
5

11. เปนมหันตภัยเงียบที่คราชีวิตผูคนไปเรื่อยๆ
ใน Gotoknow.org ที่เปนพื้นที่สำหรับการแลกเปลี่ยนเรียนรูที่เปดกวางใหคนทำงานไดเขามาเขียนแลกเปลี่ยน
ความรู แลกเปลี่ยนความคิด ความรูชุดหนึ่งถูกตอเติมจากประสบการณที่หลากหลายผานผูที่แลกเปลี่ยน Goto-
know.org จึงถือวาเปนขุมพลังทางดานความรูเชิงปฏิบัติที่มีคุณคา และหากเราสามารถสกัดประเด็นตางๆ เหลานั้น
ออกมารอยเรียงเปนชุดความรู จะเปนชุดความรูที่มีคุณคาและมีประโยชนตอวงการสุขภาพของไทยเปนอยางมาก
Gotoknow.org มี Blogger จำนวนหนึ่งที่ทำงานเกี่ยวของกับเบาหวาน และไดถายทอดบทเรียนที่เกิดขึ้นใน
การทำงาน รวมไปถึงเห็นการเชื่อมเครือขายในการแลกเปลี่ยนเรียนรูในหลายๆ อาชีพ หรือที่เรียกวา สหวิชาชีพ
เกาะเกี่ยวกันอยางหลวมในการแลกเปลี่ยนแบบออนไลน และในการทำงานจริงเครือขายเหลานี้ไดทำงานสอดคลอง
ประสานกันอยูแลว
ในบันทึกทั้งหมดที่เกี่ยวของกับ เบาหวาน สามารถเขาถึงไดโดยผานคำสำคัญสำหรับสืบคน (Tag) ที่มีคำวา “เบา
หวาน, เครือขายเบาหวาน,DM” และคำคนอื่นๆ ที่เกี่ยวของ จะพบบันทึกมากมาย และหนึ่งในจำนวนนั้นสวนใหญ
เปนบันทึกของ ดร.วัลลา ตันตโยทัย2 ที่เขียน Blog ในชื่อของ DM KM Facilitator3 บันทึกของอาจารยวัลลานี่เอง
ที่เกี่ยวเอาบันทึกที่เขียนเรื่องราวราวเกี่ยวกับเบาหวานเขามาดวยกัน รวมถึงเปนเสมือน CoPs (ชุมชนนักปฏิบัติ) เขา
มาไวรวมกัน รายละเอียดของการทำงานเบาหวานสามารถหาอานไดจากบันทึกตามที่กลาวมา
ในการสกัดบทเรียนจากขอมูลมากมาย เปนเรื่องที่ผูเรียบเรียงคอนขางใชพลังสูง โดยเฉพาะประเด็น “เบา
หวาน” ที่มีจำนวนบันทึกมากมายใน Gotoknow.org ผูเขียนจึงไดกำหนดประเด็นที่มีความสำคัญและนาสนใจ
เพื่อที่จะสามารถเรียบเรียงขอมูลเหลานั้นใหเปนระบบ ใหมองเห็นภาพพัฒนาการการพัฒนาและสงเสริมสุขภาพ
ที่เกี่ยวของกับโรคเบาหวาน แตก็เปนเพียงสวนหนึ่งของชุดความรูที่มหาศาล ที่หยิบขึ้นมาเปนประเด็นในการเผย
แพรสาธารณะในรูปแบบของการรวบรวมและสกัดบทเรียน สวนหนึ่งอาจจะตองเขาไปเรียนรูและแลกเปลี่ยนในฐาน
ขอมูลออนไลนดังกลาว
การนำเสนอชุดขอมูล “เบาหวาน” ในหนังสือเลมนี้เริ่มตนจาก ความรูเกี่ยวกับโรคเบาหวานในดานสมมุติฐาน
ของโรค การรักษา รวมไปถึงพฤติกรรมสุขภาพที่เสี่ยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานในอนาคต และเรื่องเลาของคน
ทำงาน นวัตกรรมที่เกิดขึ้น การสรางเครือขาย ชุดความรูทั้งหมดที่ถือวาเปนพลังการเรียนรูที่ใชปญญาปฏิบัติใน
การขับเคลื่อนที่มีแงมุมนาสนใจ และใชเปนตนทุนทางความรูการทำงานสงเสริมสุขภาพ เพื่อตอสูกับมหันตภัยเงียบ
(Silence Killer) อยางรูเทาทัน
2 http://gotoknow.org/profile/copdmfaci
3 http://gotoknow.org/blog/dmcop
6

12. เบาหวาน : ชื่อหวานๆ แตรสชาติไมหวานสมชื่อ
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
“เบาหวาน เปนโรคเรื้อรังชนิดหนึ่งที่เปนแลวรักษาไมหาย แตปองกันได”
ถอยคำขางตน ดูเหมือนจะเปนวาทกรรมที่คนไทยคุนชินกับปรากฏการณของโรคเบาหวานมากที่สุดอีกวาท-
กรรมหนึ่ง เนื่องเพราะเปนคำจำกัดความที่บงบอกคุณลักษณะของ “โรคเบาหวาน” (Diabetes mellitus) ได
เปนอยางดี เพราะเมื่อเปนโรคชนิดนี้แลว จะเกิดอาการเรื้อรังและไมสามารถรักษาใหหายขาดได กอปรกับเมื่อเปน
แลว ก็มักพวงพาใหเกิดปญหาสุขภาพตางๆ รวมถึงการนำไปสูภาวะโรคแทรกซอนอยางมากมาย จนผูปวย หรือ
แมแตญาติผูปวยตองพลิกตำรามารับมือเพื่อนำไปสูกระบวนการของการดูแล ควบคุมหรือปองกัน และเฝาระวัง
(Surveillance) กันยกใหญ
กระนั้นก็เปนที่นาสังเกตวาในสังคมไทยรูจักและใหความสนใจเกี่ยวกับโรคเบาหวานมาเมื่อไมนาน ดังจะเห็นได
จากกระบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมที่เดนชัดนั้นเริ่มปรากฏจากเวทีของการจัดงาน “มหกรรมเบาหวาน” เนื่องใน
“วันเบาหวานโลก” (14 พฤศจิกายน) ขึ้นในวันที่ 26 พฤศจิกายน 2551 ณ หางสรรพสินคาสยามพารากอน
การจัดงานมหกรรมเบาหวานในครั้งนั้น เกิดขึ้นจากการผนึกกำลังขององคกรหลายภาคฝาย อาทิ กรุงเทพมหา-
นคร สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราช
กุมารี กระทรวงสาธารณสุข ตลอดจนองคกรชั้นนำจากภาครัฐและเอกชนจำนวนมาก โดยมีเปาประสงคหลักคือ
การประชาสัมพันธใหความรูและสรางความตระหนักใหคนไทยไดเขาใจถึงผลกระทบที่ไดรับจากการปวยเปนโรคเบา
หวาน มหกรรมเบาหวานในครั้งนั้น จึงเปนเสมือนการจุดประกายใหคนไทยตื่นตัวหันกลับมาตระหนักเรื่องเบาหวาน
กันจริงจังและเปนมีกระบวนการเรียนรูในเชิงสงเสริมสุขภาพและวิธีการ ดูแลรักษาผูปวยเบาหวานในปจจุบัน
เมื่อมองยอนกลับไปยังอดีต จะพบวาคนไทยรับรูเรื่องโรคเบาหวานในหลากมุมมอง ดังจะเห็นไดจากการเรียกชื่อ
โรคที่ตางกันออกไปตามบริบทของทองถิ่นและเรียกตามลักษณะเฉพาะของโรค อาทิ โรคปสสาวะหวาน หรือ โรค
หนักหวาน (น้ำตาลในเลือดสูง) โรคของคนมีอันจะกิน (คนรวย) เพราะมักบริโภคแตอาหารประเภทแปงและน้ำตาล
จนอวนเอาๆ จนเปนที่มาของการเรียกตอๆ กันมาอีกวา “โรคของคนอวน” แตไมแนเสมอไปลักษณะทางกายภาพ
ของรางกายบอกไมไดวาใครจะปวยเปนโรคเบาหวาน
7

13. นอกจากนี้ยังมีชื่ออื่นๆ ที่ถูกนำมาเรียกแทนการเรียกโรคเบาหวานตรงๆ เชน โรคผูสูงอายุ เพราะมักพบในคนวัย
ที่มีอายุมากกวา 40 ปขึ้นไป โรคญาติเยอะ เพราะเมื่อเปนแลวผูปวยก็มักมีโรคแทรกซอนตามมามากมายหลายโรค
ยังมีผลกระทบตออวัยวะภายในของรางกายหลายสวน ไมวาจะเปน ไต ตา หัวใจ หรือแมแตหลอดเลือดแดง ก็ไม
เวน หรือแมแตเมื่อปวยเปนเบาหวานแลว ก็เกิดภาวะแผลเนาเปอย รวมถึงภาวะแขนขาออนแรง จนกระทั่งมีอาการ
แทรกซอนจากโรคอื่นๆ จนถึงเปนอัมพฤกษอัมพาตไดดวยเชนกัน
ในทางการแพทยเปนที่รับรูและเขาใจกันในวงกวางวาโรคเบาหวานเปนโรคที่เกิดจากภาวะที่ “รางกายมีระดับ
น้ำตาลในเลือดสูงกวาปกติ” หรืออาการ “หนักหวาน” นั่นเอง ภาวะดังกลาวเกิดการที่ตับออนไมสามารถสรางและ
หลั่งฮอรโมนอินซูลิน (Insulin) ไดอยางเพียงพอ ซึ่งอินซูลินที่วานั้นมีหนาที่หลักในการลำเลียงน้ำตาลไปสูเนื้อเยื่อ
ตางๆ เพื่อเผาผลาญเปนพลังงานใหกับรางกาย เมื่ออินซูลินทำงานบกพรอง น้ำตาลก็ถูกนำไปใชประโยชนไดไมเต็มที่
กอเกิดเปนภาวะน้ำตาลในเลือดสูง อันเปนที่มาของ “โรคเบาหวาน” นั่นเอง
ในเวปบล็อก gotoknow.org ชุมชนแหงการแลกเปลี่ยนเรียนรูของ “คนทำงาน” ไดเขียนบันทึก หรือบทความ
สะทอนเกี่ยวกับวาทกรรมการเรียกชื่อโรคเบาหวานไวหลายคน โดยภาพรวมเปนการสื่อถึงลักษณะอันเปนสถานะเชิง
ความหมายของโรคเบาหวานไวอยางเดนชัดในหมวดหมูของ “การแพทย สุขภาพ สุขภาวะ” หรือ ผานคำสำคัญ
(Tag) เชน โรคเบาหวาน อาหาร สมุนไพร น้ำตาลในเลือด ดังเชนที่ คุณอรุณ วงษชู1 ไดเขียนบันทึกที่สะทอนคำจัด
กัดความของโรคเบาหวานที่เชื่อมโยงกับภาวะการเจ็บปวยที่เรื้อรังและมีโรคแทรกซอนวา
“โรคเบาหวานเปนโรคเรื้อรัง และกอใหเกิดปญหาตอสุขภาพ กอใหเกิดปญหากับฟนและเหงือก ตา ไต หัวใจ
หลอดเลือดแดง...เมื่อเปนโรคนี้ระยะหนึ่งจะเกิดโรคแทรกซอนที่เกิดกับหลอดเลือดเล็กเรียก Microvacular หากมี
โรคแทรกซอนนี้จะทำใหเกิดโรคไต เบาหวานเขาตา หากเกิดหลอดเลือดเลือดแดงใหญแข็ง เรียก macrovascular
โดยจะทำใหเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ อัมพาต หลอดเลือดแดงที่ขาตีบนอกจากนั้นยังอาจจะเกิดปลายประสาท
อักเสบ neuropathic ทำใหเกิดอาการชาขา กลามเนื้อออนแรง ประสาทอัตโนมัติเสื่อม2 ”
เชนเดียวกับที่ คุณทรงลักษณ มูลมณี ที่ใชนามแฝงวา Health Star ไดแสดงแนวคิดเกี่ยวกับโรคเบาหวานวา
เปนภาวะของการทำงานที่บกพรองของฮอรโมนอินซูลินวา
“เบาหวาน เปนความผิดปกติของรางกายที่มีการผลิตฮอรโมนอินซูลินไมเพียงพอ อันสงผลทำใหระดับน้ำตาลใน
กระแสเลือดสูงเกิน โรคนี้มีความรุนแรงสืบเนื่องมาจากการที่รางกายไมสามารถใชน้ำตาลไดอยางเหมาะสม โดยปกติ
น้ำตาลจะเขาสูเซลลรางกายเพื่อใชเปนพลังงานภายใตการควบคุมของ ฮอรโมนอินซูลิน ในผูปวยที่เปนโรคเบาหวาน
จะไมสามารถทำงานไดอยางมีประสิทธิภาพ ผลที่เกิดขึ้นทำใหระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้น ในระยะยาวจะมีผลในการ
ทำลายหลอดเลือด ถาหากไมไดรับการรักษาอยางเหมาะสม อาจนำไปสูสภาวะแทรกซอนที่รุนแรงได”3
1 http://gotoknow.org/blog/sukhapab/132527
2 http://gotoknow.org/blog/sukhapab/132527
3 http://gotoknow.org/blog/healthstar/362085
8

14. จากประเด็นที่หยิบยกเปนตัวอยางขางตนสื่อใหเห็นถึงคำจำกัดความที่เปนลักษณะ หรือสถานะอันเปนปรากฏ-
การณของโรคเบาหวานอยู 2 ประเด็นใหญๆ นั่นคือ
1. การเปนโรคเรื้อรัง
2. และการทำงานที่พบพรองของฮอรโมนอินซูลินจนกอใหเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดสูง ซึ่งก็ปฏิเสธไมไดอีก
เหมือนกันวาโรคเบาหวานนั้น มีคุณลักษณะอันสำคัญอีกประการหนึ่งนั่นก็คือ “โรคเงียบ”
คำวา “โรคเงียบ” ในที่นี้หมายถึงโรคที่มองไมเห็นดวยตาเปลา บางทีก็เสมือนฟาประทานมากับ “พันธุกรรม”
และที่สำคัญคือเกิดขึ้นอยาง “เงียบๆ” อาการหรือผลกระทบขางเคียงจะไมไดแสดงออกอยางฉับพลัน พลอยให
หลายตอหลายคนกลายเปนผูปวยเบาหวานแบบไมรูเนื้อรูตัว จนไมสามารถจัดวางระบบการปองกัน หรือควบคุม
ภาวะ “เบาหวาน” (น้ำตาล) ในตัวเองผานเรื่องอาหารการกินและการออกกำลังกายไดอยางเหมาะสม กระทั่งใน
ที่สุดแลวก็เสียชีวิตจากภาวะโรคแทรกซอน เปนการเสียชีวิตโดยไมรูมากอนเลยวาโรคแทรกซอนที่วานั้น คือผลพวง
จากการปวยเปนโรคเบาหวานนั่นเอง
แตอยางไรก็ดี ไมวาจะมองในมุมใดก็ตาม สิ่งหนึ่งที่เชื่อมโยงเกี่ยวกับโรคเบาหวานอยูตลอดเวลาก็คงหนีไมพนคำ
วา “น้ำตาล” อยูดี ซึ่งคุณลักษณะที่สำคัญของน้ำตาลก็คือการมีรสชาติที่ออก “หวานๆ” เมื่อบริโภคอาหารรสชาติ
หวานๆ มากเทาไหร ก็เทากับวาไดนำพาน้ำตาลเขาสูรางกายมากเทานั้น หากระบบการทำงานของอินซูลินบกพรอง
จึงเสี่ยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานไดงายๆ
ดวยเหตุนี้จึงอาจเรียกไดวา คำวา “หวาน” หรือ “หนักหวาน” ในมิติของ “โรคเบาหวาน” ที่แสดงใหเห็นชัด
ถึง ภาวะการเจ็บปวยเรื้อรังและถูกแทรกซอนดวยโรคตางๆนั้น ยอมไมใชชื่อเสียงเรียงนามอัน “หอมหวาน” สำหรับ
ชีวิตของคนเราอยางแนนอน
9

15. 10

16. ชนิดของ “เบาหวาน”
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
ปจจุบันโรคเบาหวานกลายเปนกระแสหลักอีกกระแสหนึ่งใน “ระบบสุขภาพ” มีวิถีการขับเคลื่อนกันอยางเปน
ระบบทั้งในระดับปจเจกและสังคม มีกระบวนการระดมความคิด มุงใหเกิดความรูและความตระหนักทั้งเชิงนโยบาย
จากภาครัฐ ภาคเอกชน รวมถึงการปกธงสูการสรางเครือขายในระดับประชาชนและทองถิ่น ปรากฏการณรวมตัว
หรือเคลื่อนตัวอยางมีพลังเหลานั้น ไดสะทอนใหเห็นวาผูคนในสังคมตางมีมุมมองรวมในทำนองเดียวกันวา “โรคเบา
หวาน” เปนเสมือน “ภัยเงียบ” มหันตภัยที่กำลังรุกคืบเขาสูชีวิตของผูคน และสังคมอยางนากลัว
การปวยเปนโรคเบาหวานแลวพวงพาไปสูปญหาสุขภาพตางๆ นั้น เปรียบไดกับ “บานประตูแหงสุขภาพ” ของ
ผูคนและสังคมไดเริ่มทรุดโทรมลง หรือในอีกความหมายหนึ่งก็คือประตูแหงสุขภาพไดถูกเปดทิ้งไวตลอด 24 ชั่วโมง
ซึ่งเอื้อตอการใหโรคภัยตางๆ ไดทยอยเคลื่อนตัวเขาคุกคามชีวิตของผูคนไดงายมากขึ้น และเมื่อพิจารณาขอมูลอัน
เปนสถิติของผูปวยเปนโรคเบาหวานอยางละเอียด ก็ดูเหมือนจะมีแนวโนมสูงขึ้นจนนาใจหาย เภสัชกรหญิงปราณี
ลัคนาจันทโชติ ไดสะทอนขอมูลในเวปบล็อก gotoknow.org ไวอยางนาสนใจวา
“10 ปที่แลวองคการอนามัยโลก สำรวจพบวามีผูปวยเบาหวาน 171 ลานคน และทำนายตอไปวาอีก 30 ป
จะมีจำนวนผูปวยเบาหวานเปน 366 ลาน แตเมื่อเวลาผานไป ไมถึง 30 ป กลับพบวามี ผูปวยเบาหวาน 171 ลาน
คิดเปน 2.8% ของประชากรทั่วโลก โดยลาสุดเดือนมกราคม (2553) สหพันธสมาคมโรคเบาหวานระหวางประเทศ
(International Diabetes Federation) คนพบวาความชุกของผูปวยเบาหวานมีจำนวน 285 ลาน และคาดการณ
ไปอีก 20 ป จะเปน 439 ลานคน” 1
จากขอมูลขางตน ดูเหมือนจะตอกย้ำ หรือยืนยันใหเห็นวาสภาพการณปจจุบันนั้น ไมวาจะในระดับปจเจกบุคคล
และระดับสังคมนั้น ระบบภูมิตานทานที่มีตอโรคเบาหวานกำลังถูกกัดกรอนลงทุกขณะ
ในทางการแพทยไดจำแนกชนิดของโรคเบาหวานออกเปน 2 ชนิดใหญๆ คือ เบาหวานชนิดที่ตองพึ่งอินซูลิน
และ เบาหวานชนิดไมพึ่งอินซูลิน
1 ttp://gotoknow.org/blog/sk-ccc/370924
11

17. กรณีดังกลาว Dr. maleewan lertsakornsiri ไดสรุปประเด็นอันเปนคำจำกัดความและสาเหตุของเบาหวาน
ทั้งสองประเภทวา2
1. โรคเบาหวานที่ตองพึ่งอินซูลิน (insulin – dependent diabetes mellitus : IDDM หรือเรียกวา
Type l) เปนเบาหวานที่เกิดจากการขาดอินซูลิน จึงมีความตองการอินซูลินในการรักษาเพื่อปองกันภาวะคี
โตสิส(ketosis) สวนใหญเกิดในคนอายุนอย เชน วัยเด็กวัยรุนหรือวัยหนุมสาว
2. โรคเบาหวานที่ไมตองพึ่งอินซูลิน (Non insulin dependent diabetes mellitus : DM หรือเรียก
วา Type ll) เปนเบาหวานที่มีระดับอินซูลินปกติ และเกิดโรคเบาหวานจากการดื้ออินซูลิน มักเปนผลมาจาก
กรรมพันธุ พบมากกับคนที่มีอายุเกิน 40 ป ผูปวยไมจำเปนตองพึ่งอินซูลินในการรักษา แตอาจจะตองการ
อินซูลินเพื่อลดระดับน้ำตาล หรือรักษาอาการของเบาหวาน เพราะกินยาและควบคุมอาหารไมไดผล
ทั้งนี้เมื่อพิจารณาขอมูลอันเปนชนิดของเบาหวานจากขางตน ทำใหเกิดความเขาใจวาโดยแทที่จริงแลว โรคเบา
หวานหาใชโรคเฉพาะของคนแกหรือผูสูงอายุเสียเมื่อไหร แตคนทุกเพศทุกวัยก็สามารถปวยเปนโรคเบาหวานได
และโรคเบาหวานชนิดแรกนั้นเปนเบาหวานที่ไมพบบอยนัก เมื่อตับออนไมสามารถสรางอินซูลินไดเพียงพอ จึงจำ
ตองฉีดอินซูลินเขาสูผิวหนัง เพื่อไปทำหนาที่ในการ ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดระยะยาว สวนโรคเบาหวานชนิดที่
สอง เปนประเภทที่พบมากกวาชนิดแรก ตับออนสามารถสรางอินซูลินไดอยางเพียงพอ หากแตประสบปญหาเรื่อง
รางกายตอบสนองตออินซูลินไดนอยกวาปกติ จึงจำตองกินยาเม็ดเพื่อลดระดับน้ำตาลในเลือด ซึ่งเรียกกันโดยทั่วไป
วา “ภาวะดื้อตอยาอินซูลิน” 3
2 http://gotoknow.org/blog/maleewan/134176
3 http://gotoknow.org/blog/ipdsurgbi/134926
12

18. สาเหตุของ “เบาหวาน” วาดวยกรรมพันธุและ
พฤติกรรมการกินอาหาร
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
ขึ้นชื่อวา “โรคเบาหวาน” เชื่อวาใครๆ ก็คงไมรูสึกหอมหวานกับชื่อนี้เปนแน เพราะเมื่อปวยเปนโรคชนิดนี้แลว
ก็จำตองเผชิญหนากับภาวะเรื้อรังและเกิดโรคแทรกซอนตางๆ อยางนาวิตก บางรายที่ปวยเปนโรคเบาหวานและมี
ภูมิตานทานทางจิตใจต่ำ ก็พลอยใหรางกายเจ็บไขและทรุดหนักไปดวย เขาทำนอง “ปวยใจ กายก็พลอยปวยตาม”
ดังนั้นการเรียนรูในเรื่อง “สาเหตุ” ของการเกิดโรคเบาหวานจึงมีความสำคัญอยางยิ่ง เพราะนั่นคือกระบวนการ
อันสำคัญในการที่จะสรางปราการอันเปนกำแพงสุขภาพ หรือภูมิคุมกันสุขภาพเพื่อปองกันตัวเองใหหางไกลจากการ
เปนโรคเบาหวาน หรือหากตกอยูในภาวะของการปวยโรคเบาหวาน ก็จะชวยใหตนเองมีความรู ความเขาใจในการที่
จะดูแลตัวเองไดเปนอยางดี จนสามารถดำรงชีวิตไดอยางมีความสุขและมีคุณภาพชีวิตที่ดี
สำหรับสาเหตุของการปวยเปนโรคเบาหวานนั้นยังไมทราบแนนอน แตก็เคยมีการตั้งคำถามชวนคิดวา “เบา
หวานมาจากกรรมพันธุ หรือพฤติกรรมการกิน”1 ถึงกระนั้นก็อาจกลาวๆ ไดวาองคประกอบสำคัญที่อาจเปน
สาเหตุ หรือปจจัยเสี่ยงของการเกิดเบาหวานนั้นไดยึดโยงอยูกับเรื่อง “กรรมพันธุ ความอวนและการขาดการออก
กำลังกาย”2 อยูวันยังค่ำ
กรณีประเด็นเรื่องสาเหตุที่เกิดจากกรรมพันธุนั้น เห็นไดชัดวาผูคนจำนวนมาก เชื่อวาโรคเบาหวานเปนโรคที่
ถายทอดมาทางพันธุกรรม ดังจะเห็นไดจากมีการกลาวถึงอยางซ้ำๆ จนเกิดเปนปรากฏการณในทำนองวา “หากคน
เรามีญาติสายตรง(พอ แม พี่นอง) ในครอบครัวมีประวัติคนปวยเปนโรคเบาหวาน ก็จะมีโอกาสสุมเสี่ยงตอการ
ปวย เปนโรคเบาหวานดวยเหมือนกัน” แตในความเปนจริงก็พลิกไปคนละมุมไดเหมือนกัน เพราะมีผูคนจำนวนไม
นอยเหมือนกันที่ปวยเปนโรคเบาหวาน แตเมื่อตรวจสอบฐานประวัติแลวกลับพบวา ไมมีบรรดา “ญาติสายตรง”
1 http://www.gotoknow.org/blog/lab-chem/53273
2 http://gotoknow.org/blog/glucose/81562
13

19. ปวยเปนโรคเบาหวานเลยแมแตคนเดียว
ที่ตองพึงระมัดระวังก็คือ พฤติกรรมสุขภาพที่สุมเสี่ยงตออุบัติการณของเบาหวานมาจาก พฤติกรรมของการ
บริโภคอาหารจำพวกแปงและน้ำตาลมากๆ จนเกิดภาวะน้ำหนักเกินปกติ ถือเปนปจจัยเชิงสาเหตุสำคัญของการ
ปวยเปนโรคเบาหวาน เพราะนั่นคือปรากฏการณของการเพิ่มปริมาณน้ำตาลเขาสูกระแสเลือดดีๆ นั่นเอง กระทั่งใน
ปจจุบันนี้ไดเกิดกิจกรรมการรณรงคเกี่ยวกับการปองกัน “โรคอวน” (คนไทยไรพุง) ผานการกินและการออกกำลัง
กายอยางกวางขวางในทุกมุมเมืองของสังคมไทย สิ่งเหลานี้ลวนสะทอนใหเชื่อไดวา “ความอวน” หรือ “โรคอวน”
ที่เกิดจากพฤติกรรมการกินและการออกกำลังกายที่ไมเหมาะสมนั้น เปนองคประกอบอันสำคัญที่ทำใหคนเราปวย
เปนเบาหวานไดโดยงาย สอดรับกับขอมูลที่ คุณศรีวรรณ มโนสัมฤทธิ์ ไดสืบคนและเขียนบันทึกไวใน เวปบล็อก วา3
“มีการศึกษาพบวา คนที่รอบเอวเกิน จะนำไปสูการเปนโรค เบาหวาน และโรคหลอดเลือดหัวใจ โดยปกติแลว
รอบเอวผูหญิง ไมควรเกิน 80 เซนติเมตร หรือ 32 นิ้ว และรอบเอวผูชายก็ไมควรเกิน 90 เซนติเมตร หรือ 36 นิ้ว”
หรือแมแตทัศนะชวนคิดของเภสัชกรหญิงปราณี ลัคนาจันทโชติ ที่สะทอนถึงสถิติการปวยเปนโรคอวน หรือ
โรคเบาหวานนั้นเกิดจากพฤติกรรมที่คนเรานิยมรับประทานอาหารที่ไมดีตอสุขภาพ เชน แปง ขนม เนย ของหวาน4
เปนตน ดังนั้นการดูแลตัวเองภายใตแนวคิด “ระบบสุขภาพ” ตัวเองผาน “แบบแผนการกินและการออกกำลัง
กาย” ที่เหมาะสม จึงถือเปนกลไกสำคัญในอันดับตนๆ ที่จะปองกันมิใหรางกายถูกคุกคามจากภาวะเบาหวาน ยิ่ง
หากมองวา ยิ่งกินยิ่งอวน...ยิ่งอวบอวนยิ่งเสี่ยงตอการเปนเบาหวาน มากเทาไหรจึงยิ่งตองใหความสำคัญกับการ
สงเสริมสุขภาพตัวเองมากเทานั้น โดยอาจเริ่มตนจากการเรียนรูกระบวนการของการ “วัดรอบเอว” ตัวเองเปนระ
ยะๆ เพื่อเฝาระวังตนเองจากการเปนโรคอวนที่จะนำไปสูการเปนโรคเบาหวาน
ดวยเหตุนี้การวัดรอบเอวจึงไมตางอะไรกับการ “ตัดไฟแตตนลม” เพราะนั่นคือกลยุทธงายๆ ในการที่จะฝก
นิสัยใหเปนคนเราเห็นความสำคัญของเรื่องสุขภาพกายและสุขภาพใจ ชวยใหคนรามีทัศนคติที่ดีในการกินการอยู
และตระหนักกิจกรรมการออกกำลังกายเพื่อการสรางเสริมสุขภาพอยางเปนระบบ ถายึดปฏิบัติเรื่องการกินและการ
ออกกำลังกายอยางเหมาะสม หรือแมแตการวัดรอบเอวอยางสม่ำเสมอ จนทุกอยางกลายเปน “วัฒนธรรมชีวิต”
ยอมเกิดเปนระบบคุมภัยชีวิตใหหางไกลจากการปวยเปนโรคเบาหวานไปโดยปริยาย
เหนือสิ่งอื่นใด ถึงแมจะรับรูกันดีวาองคประกอบของการปวยเปนโรคเบาหวานนั้นจะเกี่ยวพันกับเรื่องกรรมพันธุ
การกินอาหารและการออกกำลังกาย เพื่อใหรางกายแข็งแรงและไมอวนแลวก็ตาม สิ่งที่ตองเตือนตัวเองอยูตลอดก็
คือ “โรคเบาหวานนั้น ไมใชเกิดกับคนอวนเสมอไป คนผอมแหงแรงนอยก็มีสิทธิ์เปนโรคนี้ได” ดังนั้นจึงตองระวัง
เรื่องการการกินใหถูกหมวดหมู ออกกำลังกายใหเหมาะสม และที่ขาดไมไดเลยก็คือการหาเวลาไปตรวจสุขภาพ เพื่อ
ใหแพทยไดทำการตรวจวัดปริมาณน้ำตาลในเลือด เพราะนั่นคือวิธีที่ดีที่สุดที่จะชวยทำใหเรารูถึงสถานะของตัวเองวา
สุมเสี่ยง หรือเปนโรคเบาหวานหรือไม และถารูวาตัวเองเสี่ยงตอการเปนเบาหวาน ก็ควรตองไปใหแพทยตรวจทุกๆ 3
ปเปนอยางนอย
3 http://gotoknow.org/blog/tqm/211493
4 http://gotoknow.org/blog/sk-ccc/370924
14

20. เบาหวาน... “เคาลาง” อยาวางใจ อะไรคือเคาลาง
“บอกเหตุ”
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
ดวยเหตุที่โรคเบาหวาน เปน “โรคเงียบ” หรือ “ภัยใกลตัว” อีกชนิดหนึ่งที่เกิดขึ้นแลวไมแสดงอาการอยางฉับ
พลัน เมื่อเปนแลวก็ไมสามารถรักษาใหหายขาดได สิ่งสำคัญที่สุดก็คือการ “มองชีวิตในมุมบวก” ไมยอทอ และ
เสียแรงใจไปกับภาวะปวยไขจนมีอันตองลมหมอนนอนเสื่อไปในที่สุด ขณะเดียวกันก็ตองเขมแข็งที่จะการ “เรียนรู
อยางมีสติ” เพื่อควบคุมมิใหเกิดการเรื้อรังไปมากกวาที่เปนอยู และมุงทำความเขาใจตอกลไก หรือกลวิธีอันเปนก
ระบวนการของการปองกันมิใหเกิดภาวะแทรกซอนตอรางกายใหไดมากที่สุด เพราะนั่นคือสิ่งที่ยืนยันไดวา “ชีวิตมี
ทางออก” และ “ทางออกนั้นก็ไมเคยปดตาย”
เมื่อมองยอนกลับไปยังปจจัยตนเหตุ หรือองคประกอบที่เอื้อตอการเกิดโรคเบาหวานแลว จะพบวาปจจัยเหลา
นั้นเปนโยงใยอยูกับเรื่องกรรมพันธุ การบริโภคอาหารที่มีปริมาณแปง น้ำตาล ไขมันสูง และการละเลยที่จะออกกำลัง
กายทั้งสิ้น ปจจัยที่วานั้นถือเปน “เข็มทิศของการเฝาระวัง” ตัวเองไดเปนอยางดี ทั้งยังตองใสใจเฝาสังเกตอาการ
อันเปน “เคาลาง” ของโรคเบาหวานก็สำคัญไมแพกัน
ถาทุกคนเชื่อวาตัวเองเปน “หมอประจำตัวเอง” ก็ตองเรียนรูวา อาการปสสาวะมาก (polyuria) ดื่มน้ำมาก
(polydipsia) กินจุ หรือรับประทานอาหารจุ (polyphagia) น้ำหนักลด (weight loss) ลวนเปนเคาลางบอกเหตุ
ที่สุมเสี่ยงตอการเปนเบาหวานแทบทั้งสิ้น เมื่อเขาใจแลวยอมสามารถที่จะบริหารจัดการเกี่ยวกับระบบสุขภาพตัวเอง
ไดอยางมีประสิทธิภาพ1 ดังนี้
1. ปสสาวะบอย โดยเฉพาะเวลากลางคืน ตองตื่นมาปสสาวะบอยมากกวาปกติ
2. มีอาการกระหายน้ำอยูบอยๆ และดื่มน้ำมากผิดปกติ เนื่องจากสูญเสียน้ำไปทางปสสาวะเปนจำนวนมาก
3. น้ำหนักลด เนื่องจากรางกายไมสามารถสลายพลังงานจากไขมันได จึงจำตองสลายพลังงานจากโปรตีนและไข
มันแทนสงผลใหเกิดอาการ “กินเกง หิวบอย แตน้ำหลักลด”
1 http://gotoknow.org/blog/bouquet/362318
15

21. นอกจากนี้ยังพบอาการอื่นๆ ที่ถือเปนลางบอกเหตุสอเคาใหเห็นถึงภาวะความเสี่ยงที่จะเปนโรคเบาหวานดวย
เหมือนกัน อาทิ
1. อาการอักเสบของผิวหนัง เกิดการติดเชื้องาย และเมื่อเปนแผลแลวแผลจะหายชา
2. อาการคันตามผิวหนัง อันเกิดจากผิวแหงจนเกินไป
3. มีการติดเชื้อรา โดยเฉพาะอยางยิ่งบริเวณชองคลอดของผูหญิง
4. อาการเห็นภาพไมชัด ตาพรามัวตองเปลี่ยนแวนบอยๆ ทั้งนี้อาจจะเปนเพราะมีการเปลี่ยนแปลงสายตา เชน
สายตาสั้น เปนตอกระจก และน้ำตาลในเลือดสูง
และที่สำคัญอีกประการหนึ่งที่มองขามไมไดเลยก็คือ อาการชา ไมมีความรูสึก เจ็บตามแขนขา หยอนสมรรถภาพ
ทางเพศ รวมถึงการเกิดแผลที่เทาไดโดยงาย2 ซึ่งลวนเกิดจากภาวะที่มีระดับน้ำตาลในเลือดสูงนานๆ จนทำใหเสน
ประสาทเสื่อม กรณีผูปวยใน บางรายมีอาการเกิดบาดแผลที่เทาอยูเรื่อยๆ ยิ่งตองระมัดระวังใหมากเปนพิเศษ
เนื่องจากการเปนแผลที่เทา จะเปนเสมือนการเปดประตูตอนรับเชื้อโรคตางๆ ใหเขามาสูรางกายโดยงาย คนที่ปวย
เปนโรคเบาหวานก็มักจะมีอาการชาตามนิ้วเทาและฝาเทา และจะไมรูสึกเจ็บปวดกับแผลที่เกิดขึ้น สงผลใหขาดการ
เฝาระวังในเรื่องดังกลาวไปโดยปริยาย จนนำไปสูภาวะเรื้อรังขั้นรายแรงที่ตองตัดขาทิ้งเลยก็มี
แตก็เปนที่นาสังเกตวา ในอดีตนั้นการเฝาระวังหรือสังเกตอาการที่สอเคาวาจะเปนโรคเบาหวานนั้นมีความนา
สนใจ เพราะเกี่ยวโยงกับภูมิปญญาจากการสังเกต กลาวคือคนในสมัยกอนมักจะแนะนำเปน “มุขปาฐะ” วาหาก
สงสัยวาจะเปนเบาหวานหรือไม สามารถพิสูจนไดอยางงายๆ ผานวิธีใกลตัวนั่นก็คือ “ปสสาวะใหมดตอม”
วิธีคิดดังกลาว เกิดจากการที่ชาวบานมีความเชื่อที่วา “คนที่เปนเบาหวาน จะปสสาวะหวาน”
เมื่อปสสาวะในแตละครั้ง จึงยอมมีน้ำตาลปนออกมากับปสสาวะมากเปนพิเศษ ดังนั้นคนในสมัยกอนจึงเชื่อวา
หากมีมดมาตอมปสสาวะ ก็พอจะยืนยันไดเบื้องตนวาคนๆ นั้น มีความสุมเสี่ยงตอการเปนโรคเบาหวานคอนขางจะ
แนนอน ซึ่งจะวาไปแลววิธีการดังกลาว ก็ใชเปนกระบวนการหนึ่งของการพิสูจนความเปนเบาหวานไดเหมือนกัน แต
วิธีการสังเกตดังกลาวเปนการวินิจฉัยเพียงเบื้องตน ดังนั้นทางที่ดีจึงควรตองไปพบแพทย เพื่อใหแพทยไดตรวจระดับ
น้ำตาลในเลือดใหโดยตรง เพราะนั่นคือวิธีการที่เที่ยงตรงและแมนยำที่สุด ซึ่งจะชวยใหเกิดกระบวนการเฝาระวังตอ
ระบบสุขภาพของตัวเองไปในตัว
2 http://gotoknow.org/blog/dmpathumtanee/328235
16

22. ใครคือกลุมเสี่ยงเบาหวาน
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
จากประเด็นสาเหตุของการเกิดเบาหวานและเชื่อมโยงมาสูประเด็นเคาลางการบอกเหตุ ความเสี่ยงของการปวย
เปนโรคเบาหวาน จะเห็นไดวาหลีกไมพนเรื่องราวหลักๆ 3 ประเด็นใหญ นั่นก็คือเรื่องกรรมพันธุ พฤติกรรมการกิน
และการดูแลรางกายผานการออกกำลังกาย ซึ่งทั้งหมดนั้นไดสะทอนภาพของการดูแล ควบคุมและปองกันแทบทั้ง
สิ้น โดยมีเปาประสงคหลักเพื่อนำไปสูวิถีแหงการดำเนินชีวิตยาวนานเยี่ยงคนปกติ
อยางไรก็ตามเมื่อหลอมรวมประเด็นเหลานั้นแลว ก็คงไมยากกับการที่จะวินิจฉัยเพื่อการเฝาระวังวาใครคือผูที่
เสี่ยงที่จะเปนเบาหวานบาง โดยในทางกรรมพันธุนั้นก็ยังคงตองพุงประเด็นไปยังกลุมคนที่เคยมี “ญาติสายตรง”
ปวยเปนเบาหวานมากอนอยูดี รวมถึงทารก หรือหญิงมีครรภที่ประวัติเคยเปนเบาหวานขณะตั้งครรภ หรือเคยคลอด
บุตรตัวโตและมีน้ำหนักมากกวา 4 กิโลกรัม1 รวมถึงกลุมคนที่มีน้ำหนักมากเกินกวาปกติ (โรคอวน) ไมนิยมการ
ออกกำลังกาย สงผลใหการทำงานของอินซูลินมีปญหา รวมถึงการมีพฤติกรรมเกี่ยวกับการกินอาหารประเภทออก
รสหวานๆ และมีไขมันสูงมากจนเกินความจำเปน เปนตนวา “เด็กบริโภคไขมันมากเกินไปจาก 18 กรัม เพิ่มเปน
42 กรัมตอวัน”2 ก็ถือเปนกลุมคนที่เสี่ยงตอการปวยเปนโรคเบาหวานดวยเหมือนกัน เชนเดียวกับงานวิจัยที่ศึกษา
และพบวา “ผูหญิงที่นิยมกินมันฝรั่งมากเทาไหร ยิ่งเสี่ยงตอการปวยเปนโรคเบาหวาน”3 เพราะมันฝรั่งเปนพืชที่
กระตุนใหเกิดภาวะน้ำตาลสูงในกระแสเลือดไดเปนอยางดี หรือแมแตผลการวิจัยชื่อวา CARDIA Study ก็เชื่อวาคน
ที่ไมชอบรับประทานอาหารเชาอยางสม่ำเสมอก็มีความเสี่ยงตอการเปนเบาหวาน ไดเหมือนกัน4
1 http://gotoknow.org/blog/maleewan/134176
2 http://gotoknow.org/blog/strongkids/185168
3 http://gotoknow.org/blog/qqqqq/46274
4 http://gotoknow.org/blog/ocsckku/149286
17

23. 18

24. ครอบครัวเบาหวาน...
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
ในที่นี้ ครอบครัวเบาหวาน หมายถึง ลักษณะอันเปนภาวะ “โรคแทรกซอน” ที่เกิดขึ้นกับคนเราหลังการปวย
เปนโรคเบาหวาน เชน โรคไต โรคหลอดเลือดหัวใจ โรคความดันโลหิตสูง รวมถึงภาวะแทรกซอนอื่นๆ เชน ภาวะ
แทรกซอนทางตา ภาวะแทรกซอนในชองปาก กระเพาะปสสาวะทำงานไดไมดี เปนตน
บรรดารายชื่อโรคแทรกซอนที่วานั้น ถือเปนคุณลักษณะพิเศษของโรคเบาหวานที่เปนแลวมักจะรักษาให
หายขาดไมได ตรงกันขามกลับมักจะนำพาใหเกิดภาวะแทรกซอนตางๆ ตามมาเปนระยะๆ ซึ่งเปนผลพวงของ
ระบบภูมิตานทานที่เสื่อมโทรมและต่ำลง จนอวัยวะตางๆ ในรางกายทำงานบกพรองมากขึ้น เกิดเปนชองโหวใน
ระบบภูมิคุมกันของสุขภาพ เปดกวางใหโรคตางๆ ทยอยคืบคลานเขากัดกรอนรางกายของคนเราอยางเงียบๆ โดย
ภาวะดังกลาวไดกลายมาเปนปรากฏการณสำคัญที่สื่อสารใหเห็นวาโรคเบาหวานเปนเสมือน “ครอบครัวใหญ” ที่มี
โรคตางๆ มามะรุมมะตุมอยูตลอดเวลา หรืออาจตองเรียกชื่อโรคเบาหวานในอีกมุมหนึ่งวา “โรคญาติเยอะ”
ปจจุบันโรคเบาหวาน (โรคญาติเยอะ) มีโครงสรางเหมือน “ครอบครัวใหญ” ที่ยึดโยงไปดวยภาวะแทรกซอน
ตางๆ และกลายเปนวิกฤติทางสาธารณสุขของสังคมไทยในปจจุบัน ผูคนตางรับรูและเขาใจในทิศทางเดียวกันวา
โรคแทรกซอนตางๆ นั้น บางชนิดจะเกิดขึ้นเงียบๆ หลังการเปนเบาหวานมาแลวนับ 10 ปเลยก็มี กลาวคือเริ่มตน
จากการฝงตัวอยางเงียบๆ และคอยๆ รุกคืบอยูในตัวผูปวยอยางชาๆ ทำใหผูปวยไมรูเนื้อรูตัววากำลังเกิดภาวะโรค
แทรกซอนอันเกิดจากโรคเบาหวานในรางกาย จนเมื่อสั่งสมถึงขั้นเรื้อรังจึงคอยปรากฏโฉมหนาใหพบเห็นอยางเดน
ชัดผานอาการเฉพาะของโรคนั้นๆ และเมื่อเกิดขึ้นแลว ก็ลำบากตอการบำบัดรักษา เพื่อใหคืนกลับสูสภาพดังเดิม
ขณะที่บางราย โชครายถึงขั้นไมสามารถฟนฟูสภาพรางกายกลับมาไดเลยก็มี
กรณีดังกลาวนี้ คุณกานดา สุตาวงศ ไดอางอิงขอมูลโรคแทรกซอนเรื้อรังจากสมุดบันทึกประจำตัวของผูปวยโรค
เบาหวานจากโรงพยาบาลสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม ซึ่งเกี่ยวของกับภาวะเรื้อรังในอวัยวะตางๆ ของคนเรา คือ หัวใจ
สมอง ดวงตา และไต1 ดังนี้
1 http://gotoknow.org/blog/kandanalike/319044
19

25. 1. หลอดเลือดหัวใจตีบตันหรืออุดตัน ทำใหเกิดกลามเนื้อหัวใจตาย จะมีอาการเจ็บแนนหนาอกราวไปที่ไหลซาย
มีอาการหอบ เหนื่อยเร็ว หัวใจลมเหลวและเสียชีวิต อยางเฉียบพลันได
2. หลอดเลือดสมองตีบตัน ทำใหเปนอัมพาต พูด หรือออกเสียงไมชัด
3. ตาพรามัว ถึงขั้นตาบอด อันเกิดจากหลายสาเหตุ เชน สายตาเปลี่ยน ตอกระจกและเสนเลือดในตาอุดตัน
เลือดออกในตา
4. ไตเสื่อม หรือ ไตวาย ในระยะแรกจะมีอาการบวม ออนเพลีย คลื่นไส อาเจียน เมื่อภาวะไตเสื่อมมากขึ้น จะมี
อาการปสสาวะลดลง มีของเสียคั่งในรางกายมากขึ้น
เชนเดียวกับขอมูลที่คุณทรงลักษณ มูลมณี ไดสื่อสารถึงรายละเอียดของภาวะแทรกซอนในทางการแพทยวา2
1. ภาวะแทรกซอนทางสายตา (Diabetic retinopathy) เกิดจากการที่น้ำตาลเขาไปใน endothelium
ของหลอดเลือดเล็กๆ ในลูกตา ทำใหหลอดเลือดเหลานี้มีการสรางไกลโคโปรตีนซึ่งจะถูกขนยายออกมาเปน
Basement membrane มากขึ้น ทำให Basement membrane หนา แตเปราะ หลอดเลือดเหลานี้
จะฉีกขาดไดงาย เลือดและสารบางอยางที่อยูในเลือดจะรั่วออกมา และมีสวนทำให Macula บวม ทำให
เกิด Blurred vision หลอดเลือดที่ฉีกขาดจะสรางแขนงของหลอดเลือดใหมออกมามากมายจนบดบังแสง
ที่มาตกกระทบยัง Retina ทำใหการมองเห็นของผูปวยแยลง
2. ภาวะแทรกซอนทางไต (Diabetic nephropathy) พยาธิสภาพของหลอดเลือดเล็กๆ ที่ Glomeruli จะทำให
Nephron ยอมให albumin รั่วออกไปกับ filtrate ได Proximal tubule จึงตองรับภาระในการดูดกลับสาร
มากขึ้น หากเปนนานๆ ก็จะทำใหเกิด Renal failure ได ซึ่งผูปวยมักจะเสียชีวิตภายใน 3 ป นับจากแรกเริ่ม
มีอาการ
3. ภาวะแทรกซอนทางระบบประสาท (Diabetic neuropathy) หากหลอดเลือดเล็กๆที่มาเลี้ยงเสนประสาท
บริเวณปลายมือปลายเทาเกิดพยาธิสภาพ ก็จะทำใหเสนประสาทนั้นไมสามารถนำความรูสึกตอไปได เมื่อผู
ปวยมีแผล ผูปวยก็จะไมรูตัว และไมดูแลแผลดังกลาว ประกอบกับเลือดผูปวยมีน้ำตาลสูง จึงเปนอาหารอยาง
ดีใหกับเหลาเชื้อโรคและแลวแผลก็จะเนาและนำไปสู Amputation ในที่สุด
ไมเฉพาะแตภาวะแทรกซอนที่เกิดขึ้นกับอวัยวะที่เปนหัวใจ สมอง ดวงตา ไต หรือแมแตระบบประสาทจากขาง
ตนเทานั้น แตในทางการแพทยนั้น ยังพบวา โรคเบาหวานเปน “ปจจัยนำ” ปจจัยหนึ่งของการเกิด “โรคปริทันต”
ดวยเหมือนกัน กลาวคือ ผูปวยโรคเบาหวานที่ควบคุมไมได จะมีการอักเสบของเหงือกมากผิดปกติ และมากกวาผูที่
ควบคุมได ทั้งๆ ที่มีคราบจุลินทรียเพียงเล็กนอยเทานั้น ซึ่งก็ถือวาเปนภาวะโรคแทรกซอนเรื้อรังอีกโรคหนึ่งที่เกิดขึ้น
หลังจากการเปนเบาหวาน3
และไมเชื่อก็ตองเชื่อวาปจจุบันวงการแพทยไดมีการยืนยันแลววา เบาหวานเปนตนเหตุหนึ่งของภาวะ “เซ็กส
เสื่อม” กลาวคือเมื่อเปนเบาหวาน และเริ่มสูงอายุ มักจะมีอาการลงพุง มีไขมันสะสม มีความดันสูง สิ่งเหลานี้จะหนุน
สงใหเกิดภาวะสมรรถภาพทางเพศเสื่อมเร็วขึ้นทั้งหญิงและชาย
2 http://gotoknow.org/blog/healthstar/362085
3 http://gotoknow.org/blog/chalong/93266
20

26. แตอยางไรก็ตาม ถึงแมจะเปนที่รับรูวาโรคเบาหวานเปนโรคที่เกิดขึ้นแลว รักษาไมหายขาด แตจะเรื้อรังและ
มีภาวะแทรกซอนมากมาย สิ่งสำคัญที่สุดก็คงตองย้ำเตือนกับตัวเองเสมอวาชีวิตไมไดตีบตันดวยโรคภัยชนิดนี้เสีย
ทั้งหมด จึงตองมองโลกและชีวิตในมุมบวก เพื่อใหสามารถใชชีวิตไดอยางปกติสุข เพราะในความเปนจริงก็คือ ถึงแม
โรคเบาหวานจะเปนโรคที่รักษาไมหายขาด แตก็สามารถควบคุมและปองกันได จึงไมควรหดหูและสิ้นหวังเมื่อตอง
เผชิญกับโรคชนิดนี้
21

27. 22

28. อาหารของคนเปนเบาหวาน
พนัส ปรีวาสนา และจตุพร วิศิษฏโชติอังกูร
ในยามที่ชีวิตตัวเอง หรือญาติมิตรตองชะตากรรมดวยการปวยเปนโรคเบาหวาน อันดับแรกตองไมลืมที่จะเตือน
ตัวเองใหรูสึกเสมอวา การปวยเปนโรคเบาหวาน ไมใชความโชครายหรือเลวรายเสียทั้งหมด ถาคิดและเขาใจใน
ทำนองนั้นได ก็จะทำใหมีขวัญกำลังใจที่จะใชชีวิตและเรียนรูกระบวนการแหงการควบคุมโรคเบาหวานในตัวเองได
เปนอยางดี โดยเริ่มตนใหความสำคัญกับเรื่องอาหารการกินอยางจริงจัง ไมใชกินตามมีตามเกิดหรือกินตามอำเภอใจ
โดยไมสนใจวาสิ่งที่บริโภคเขาไปนั้น จะเพิ่มปริมาณไขมันและน้ำตาลในระดับเลือดมากนอยแคไหน หรือเปนปจจัย
นำสูภาวะแทรกซอนตางๆ อยางไรบาง
สำหรับผูที่ปวยเปนเบาหวานนั้น สิ่งที่ตองระมัดระวังเปนพิเศษเลยก็คือการหลีกเลี่ยงอาหารประเภทที่มีระดับ
น้ำตาลในเลือดสูง รวมถึงขนมหวานตางๆ เชน ทองหยิบ ทองหยอด ขนมชั้น ผลไมชนิดหวานจัดๆ เชน เงาะ ขนุน
นอยหนา ทุเรียน ออย ตลอดจนเครื่องดื่มน้ำอัดลมชนิดตางๆ ซึ่งนั่นก็รวมถึงเครื่องดื่มประเภทที่มีแอลกอฮอลดวย
เกี่ยวกับเรื่องดังกลาวนี้ ดร.จันทวรรณ ปยะวัฒน ไดบันทึกขอมูลที่เปนประโยชนอันเกิดจากการศึกษาคนควา
และการดูแลบิดาที่เปนเบาหวานดวยตนเอง โดยจัดหมวดหมูประเภทของอาหารไวดังนี1 ้
1.กลุมอาหารหามรับประทาน ไดแก
• อาหารที่มีน้ำตาลทุกชนิด รวมถึงน้ำผึ้ง น้ำตาลจากผลไม
• ขนมหวานและขนมเชื่อมตางๆ เชน ฝอยทอง ขนมชั้น สังขยา ลอดชอง
• ผลไมกวน เชน มะมวงกวน ทุเรียนกวน สัปปะรดกวน ฯลฯ
• น้ำหวานตางๆ น้ำผลไม ยกเวน น้ำมะเขือเทศ นมรสหวานรวมทั้งน้ำอัดลมและ
1 http://gotoknow.org/blog/dad/36808
23

29. • ผลไมที่มีรสหวานจัด เชน ทุเรียน องุน ลำไย มะมวงสุก ละมุด นอยหนา ลิ้นจี่ ออย สัปปะรด ผลไมแชอิ่ม หรือ
เชื่อมน้ำตาล
• ของขบเคี้ยวทอดกรอบ และอาหารชุบแปงทอดตางๆ เชน ปาทองโก กลวย แขก ขาวเมาทอด
2.กลุมอาหารที่รับประทานได แตตองจำกัดปริมาณ ไดแก
• อาหารพวกแปง ขาว เผือก มัน ถั่วเมล็ดแหงตางๆ กวยเตี๋ยว ขนมจีน ขนมปง มักกะโรนี กวยเตี๋ยว
• ลดอาหารไขมัน เชน ขาหมู ขาวมันไก หมูสามชั้น หรือ อาหารทอดมันมากๆ ไขมันมากๆ
• ตลอดจนไขมันจากพืชบางอยาง เชน กะทิ น้ำมันปาลม ควรใชน้ำมันถั่วเหลือง น้ำมันขาวโพด น้ำมันมะกอก
• อาหารสำเร็จรูป หรืออาหารพิเศษสำหรับผูปวยเบาหวาน เชน น้ำตาลเทียม น้ำตาลจากผลไม
• ผักประเภทที่มีแปงมาก เชน ฟกทอง กระเจี๊ยบ หัวปลี แครอท สะเดา ถั่วลันเตา หอมหัวใหญ ผลไมบางอยาง
เชน ฝรั่ง กลวย เงาะ มะละกอ
• อาหารจากโปรตีนประเภทเนื้อสัตว หรือโปรตีนจากพืช เชน ถั่ว เตาหู ใหรับประทานปกติ หลีกเลี่ยงเนื้อติด
มัน ไกติดหนัง
3.กลุมอาหารที่รับประทานไดไมจำกัด ไดแก ผักใบเขียว เชน ผักกาด ผักคะนา ผักบุง ถั่วงอก
เปนที่นาสังเกตวา รายการอาหารและผลไม หรือแมแตขนมที่กลาวอางถึงขางตน สวนใหญมีคุณลักษณะรวม
เดียวกันก็คือออกรสหวานและมีไขมันเปนที่ตั้ง แตในความเปนจริงที่ไมอาจมองขามไปไดก็คือ เมื่อปวยเปนโรคเบา
หวานแลว ผูปวยตองลดอาหารที่มี รสเค็มลงดวยเชนกัน เพราะโซเดียมในเกลือจะทำใหรางกายสรางกระบวนการ
กักเก็บน้ำไวในรางกายมากขึ้น สงผลใหเกิดภาวะความดันโลหิตสูงไปไดโดยงาย และยังสงผลกระทบตอระบบการ
ทำงานของไตโดยตรง ยิ่งเปนเบาหวานอยูแลว จึงเสี่ยงสูงตอการเกิด ภาวะแทรกซอนทางไต
สวนกรณีเกี่ยวกับเครื่องดื่มประเภทกาแฟ ก็มีความเกี่ยวโยงกับเบาหวานดวยเชนกัน โดยรวมแลวเครื่องดื่ม
ประเภทชากาแฟนั้น ผูปวยเบาหวานควรเลือกดื่มกาแฟดำ ไมใสน้ำตาล ไมใสนมขนหวาน หรือครีมเทียมแทน ดัง
รายละเอียดที่ นายแพทยวัลลภ พรเรืองวงศ ไดนำเสนอขอมูลไวในเวปบล็อกวา
“อาจารยเบซา สมิธ และคณะ แหงมหาวิทยาลัยแคลิฟอรเนีย ซาน ดิเอโก ในลาโฮลลา ทำการศึกษากลุม
ตัวอยางอายุ 50 ปขึ้นไป จำนวน 910 คน โดยการติดตามไปนาน 8 ป ซึ่งผลการศึกษาพบวา คนที่ดื่มกาแฟ ไมวา
จะเปนชนิดมีกาเฟอีน หรือสกัดกาเฟอีนออก จะมีความเสี่ยงตอโรคเบาหวานในผูใหญ (diabetes type2) ลดลง
60%”2
ซึ่งจากการที่นายแพทยวัลลภ ไดนำเสนอขอมูลขางตนไวใน เว็ปบล็อกชุมชน แหงการแลกเปลี่ยนเรียนรู แลว
ก็พบวามีการ “ตอยอดความคิด” และนำไปสูการ “ปฏิบัติจริง” อยางกวางขวาง ดังจะเห็นไดจากการเสริมแรงให
เกิดพลังใจและมุมมองใหม หรือ “ความรูใหม” แก ดร.จันทวรรณ ปยะวัฒนในการที่จะดูแลบิดาที่ปวยเปนเบา
2 http://gotoknow.org/blog/health2you/56905
24