1. ΤΥΠΟΙ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ & ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥΣ
1. Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της παραγράφου;
Ανιχνεύουμε τη μορφική σύνδεση μεταξύ των περιόδων και των προτάσεων
εντοπίζοντας τις διαρθρωτικές λέξεις - φράσεις, τις επαναλήψεις, τους συγγενείς
νοηματικά όρους και τη διατήρηση ενιαίου ύφους στην παράγραφο.
2. Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις;
[Πάνελ. 2001]
Μας δίνονται δηλαδή κάποιες διαρθρωτικές λέξεις της παραγράφου και μας ζητείται να
βρούμε ποια σχέση μεταξύ των προτάσεων που συνδέουν δηλώνουν, π.χ. διάζευξη,
αντίθεση, αιτιολόγηση, αίτιο - αποτέλεσμα, συμπέρασμα, χρόνο, προϋπόθεση κ.ά.
3. Ποια νοηματική σχέσησυνδέει τις παραγράφους "χ" και "ψ";
[Πανελ. 2000]
Πρόκειται για τη συνεκτικότητα. Προσέχουμε το νόημα της μιας και της άλλης
παραγράφου και γράφουμε τι σχέση έχουν, π.χ. πρόβλημα - λύση, αίτιο - αποτέλεσμα,
σχέση αντίθεσης κ.ά.
4. Ανιχνεύστε τη συνεκτικότητα μεταξύ των παραγράφων.
Βλέπε την προηγούμενηαπάντηση.
5. Εξετάστε την αλληλουχία του κειμένου.
Οφείλουμε να διακρίνουμε τον πρόλογο, το κύριο μέρος, τις ενότητες αυτού και τον
επίλογο. Στα μη αποδεικτικά κείμενα τα νοήματα αναπτύσσονται ελεύθερα, συνειρμικά,
διαισθητικά. Στα αποδεικτικά κείμενα αναπτύσσονται με λογική σειρά. Σύντομα
οφείλουμε να σχολιάσουμε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα. Επίσης, οφείλουμε να
εξετάσουμε αν υπάρχει σύνδεση - συσχέτιση των νοημάτων στον άξονα του χρόνου (με
χρονολογική σειρά) ή στον άξονα του τόπου.
6. Πώς συνδέονται οι παράγραφοι "χ" και "ψ";
Απαντάμε διττά. Ελέγχουμε τη μορφική σύνδεση (συνοχή) και τη νοηματική
(συνεκτικότητα).
7. Πώς διαρθρώνονται οι σκέψεις του συγγραφέα / ποια η αρχιτεκτονική του
κειμένου;
Γενικά, ηδιάρθρωσητων σκέψεων μπορεί να είναι αυστηρή, να αναπτύσσονται δηλαδή
με λογική σειρά, ήελεύθερη, ακόμηκαισυνειρμική. Συγκεκριμένα, όταν τα κείμενα είναι
αποδεικτικά για μια ολοκληρωμένηαπάντησηπρέπεινα αναφερθούμε στην αλληλουχία,
στη συνοχή και τη συνεκτικότητα.
8. Νασχολιάσετε τη γλώσσα του κειμένου.
Εξετάζουμε:
 αν είναι κυριολεκτική(αναφορική), μεταφορική( ποιητική)
 τη σαφήνεια καιτην ακρίβεια της γλώσσας
 το λεκτικό καιεκφραστικό πλούτο
 τα σημεία στίξης
 το ύφος

2. Γλώσσα Ύφος
 απλή - λιτή
 φυσική
 θυμίζει προφορικό λόγο
 κυριολεκτική – αναφορική
 σύνθετη σύνταξη
 μικρο-μακροπερίοδος λόγος
 μεταφορική – ποιητική
 πλούσια εκφραστικά
σχήματα
 λόγος διαυγής – σαφής
 αναλυτικός
 με εξειδικευμένους όρους
 ακριβόλογη έκφραση
 γραμματικά πρόσωπα
 εγκλίσεις
 λιτό - απλό - φυσικό
 δραματικό
 στοχαστικό
 τόνος διδακτικός, προτρεπτικός
 ειρωνικό
 καυστικό
 σαρκαστικό
 καταγγελτικό
 λυρικό
 μεγαλόπρεπο
 σοβαρό
 αυστηρό
 επίσημο
9. Σχολιάστε την καταλληλότητα - αποτελεσματικότητα του λόγου.
Για να απαντήσουμε στην ερώτηση αυτή οφείλουμε να σχολιάσουμε τη γλώσσα, το
ύφος, τον τόνο, τους τρόπους πειθούς. Όμως ο σχολιασμός αυτός πρέπει να σχετίζεται
με την επικοινωνιακήπερίσταση. Πρέπειδηλαδήνα σκεφτούμε ποιος είναι ο πομπός, σε
ποιους απευθύνεται, με ποιο σκοπό, σε ποιο χώρο. Όλα αυτά έχουν άμεση σχέση με το
λόγο που πρέπει να χρησιμοποιήσει ο πομπός, ώστε να είναι επικοινωνιακά
αποτελεσματικός.
10. Αν έπρεπε να χωρίσετε την παράγραφο σε δύο μικρότερες, σε ποιο σημείο θα τη
χωρίζατε και γιατί;
Οδηγός μας για το χωρισμό θα είναι το νόημα, το οποίο προφανώς θα διαφοροποιείται
σε κάποιο σημείο της παραγράφου. Η παράγραφος θα έχει λογικά δύο νοηματικούς
άξονες, π.χ. περιγραφή ενός προβλήματος και συνέπειες. Συνήθως βοηθάει η ύπαρξη
μιας διαρθρωτικής λέξης - φράσης στο σημείο που πρέπει να γίνει ο χωρισμός. Επίσης,
το πιο πιθανό είναι να ανιχνεύσουμε το σημείο χωρισμού στη μέση περίπου της
παραγράφου.
11. Να αναζητήσετε μία παράγραφο που χαρακτηρίζεται από λιτότητα και μία
παράγραφο που χαρακτηρίζεται από πειστικότητα.
 Λιτότητα: αναζητούμε παράγραφο με απλό ύφος, φυσική ροή του λόγου, ελάχιστα
εκφραστικά σχήματα, συνήθως με μικροπερίοδο λόγο και εύληπτα νοήματα.
 Πειστικότητα: αναζητούμε μία παράγραφο, όπου είναι εμφανής η χρήση τρόπων
πειθούς και -καλύτερα- η επίκληση στη λογική (τεκμήρια - επιχειρήματα).
12. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους του κειμένου.
[Πάνελ. 2001]

3. Ο πλαγιότιτλος πρέπει να είναι σύντομος, κυριολεκτικός, να αποδίδει το νόημα της
παραγράφου. Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της
παραγράφου.
13. Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου.
Σχολιάζουμε την έκταση, τη στίξη, το ύφος, το ρηματικό πρόσωπο, την ύπαρξη ή όχι
ρήματος, αν προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και φυσικά αν είναι
αντιπροσωπευτικός του νοήματος.
14. Να επισημάνετε λέξεις του κειμένου που ανήκουν στο ειδικό λεξιλόγιο της
επιστήμης.
[Πάνελ. 2002]
Επιλέγουμε από το ειδικό λεξιλόγιο του κειμένου τους πιο εξειδικευμένους όρους, τους
πιο «ξένους» προς το μέσο αναγνώστη, ώστε να μη θεωρηθεί κάποια από τις επιλογές
μας άστοχη.
15. Να επισημάνετε λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό και επιστημονικό τόνο στο
κείμενο.
 Όσον αφορά τις λέξεις που προσδίδουν συγκινησιακό τόνο επισημαίνουμε εκείνες
που είναι συναισθηματικά φορτισμένες, που εγείρουν στον αναγνώστη
συναισθήματα.
 Οι λέξεις που προσδίδουν επιστημονικό τόνο στο κείμενο είναι ειδικοί όροι που
αναφέρονται συνήθως σε ένα επιστημονικό κλάδο.
16. Σημειώστε λέξεις και φράσεις του κειμένου που χρησιμοποιούνται από το
συγγραφέα συνδηλωτικά.
Πρόκειται για λέξεις με μεταφορική σημασία - χρήση. Το σχολικό βιβλίο το αναφέρει,
ωστόσο είναι πιθανό να μη διευκρινιστεί στις εξετάσεις.
17. Να επισημάνετε λέξεις και φράσεις με τις οποίες ο συγγραφέας διατυπώνει τις
επιφυλάξεις του για κάποιο θέμα ή τις θέσεις του.
Αναζητούμε λέξεις - φράσεις που εκφράζουν μια σχετικότητα (πιθανόν, ίσως,
προσπάθεια προσέγγισης...).
18. Να ανιχνεύσετε τη λογική οργάνωσητου κειμένου.
Ο μαθητής καλείται να γράψει επιγραμματικά το λογικό διάγραμμα του κειμένου, τα
λογικά βήματα της σκέψης του συγγραφέα: πώς αρχίζει, με ποια λογική συνεχίζει, πώς
καταλήγει ως απόρροια των προηγούμενων. Δε χρειάζεται η παράθεση των
επιχειρημάτων του, απλά η λογική διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά τη γραφή του
κειμένου. (Όμοια ερώτησηπεριέχεται στη σελίδα 129 του σχολικού βιβλίου.) Σε αρκετές
περιπτώσεις η λογική οργάνωση του κειμένου ακολουθεί τυποποιημένες φόρμες, όπως
για παράδειγμα: λόγος - αντίλογος (ο συγγραφέας παρουσιάζει το σκεπτικό κάποιων και
στη συνέχεια το ανασκευάζει), ή παρουσίαση στην εισαγωγή των παραμέτρων του
θέματος που πρόκειται να αναλύσει και στη συνέχεια ανάλυση κάθε παραμέτρου.
19. Να επισημάνετε στοιχεία μεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου που
χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Ποια συναισθήματα προκαλεί;

4. [Πάνελ. 2002]
Ο μαθητής πρέπει να αναζητήσει τις μεταφορές και τις εικόνες που χρησιμοποιεί ο
συγγραφέας και να δικαιολογήσει τη χρήση τους· πιθανώς για να δώσει έμφαση ή να
κάνειπιο ζωντανό καιπαραστατικό το λόγο του. (όμοια ερώτησηυπάρχειστη σελίδα 124
του σχολικού βιβλίου)
20. Ποιος είναι ο κυρίαρχος τόνος του δοκιμίου;
Είναι ανάλογος τουύφους (βλέπε ερώτηση8).
21. Να ανιχνεύσετε στοιχεία εξομολογητικού (ή προσωπικού) τόνου στο δοκίμιο.
Τέτοια στοιχεία είναι συνήθως η συγκινησιακή χρήση της γλώσσας, το φυσικό και
ανεπιτήδευτο ύφος, το α’ πρόσωπο, η διάθεση αυτοκριτικής, η κατάθεση προσωπικών
σκέψεων και συναισθημάτων, η χαλαρή διάρθρωση των ιδεών...
22. Πιστεύετε ότι το δοκίμιο που διαβάσετε έχει διδακτικό χαρακτήρα - τόνο ή τη
μορφή άμεσης διδαχής που συναντούμε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγου;
Το δοκίμιο χαρακτηρίζεταιαπό αντι-διδακτισμό. Άρα, δεν έχειτημορφή άμεσης διδαχής.
Έχει όμως έμμεσα ένα διδακτικό τόνο με την έννοια ότι μας ενημερώνει, οξύνει την
ευαισθησία μας και βαθαίνει τον προβληματισμό μας. Σημεία στα οποία αξίζει να
αναφερθούμε ιδιαίτερα είναι αυτά όπου ο δοκιμιογράφος εξάγει συμπεράσματα ή
προτείνει τρόπους αντιμετώπισης μιας αρνητικής κατάστασης.
23. Σχολιάστε την οργάνωσητου δοκιμίου.
Εντοπίζουμε πρόλογο, κύριο μέρος και τις ενότητές του, επίλογο και ανιχνεύουμε αν
είναι ελεύθερη, συνειρμική, χαλαρή ή λογική και αυστηρή.
24. Να δώσετε το διάγραμμα του κειμένου.
Γράφουμε με τη μορφή πίνακα τα μέρη του κειμένου κάθετα: πρόλογος, κύριο μέρος,
επίλογος. Το κύριο μέρος το χωρίζουμε σε ενότητες. Δίπλα σε κάθε ενότητα βάζουμε
τίτλο και, ανά παράγραφο κάθε ενότητας, πλαγιότιτλο ή σύντομα τα πιο βασικά σημεία
της.
25. Το δοκίμιο έχει ένα αφηγηματικό τμήμα και ένα στοχαστικό. Ξεχωριστέ τα τμήματα
και δείξτε πώς γίνεται η μετάβαση από το ένα στο άλλο.
Αφηγηματικό είναι το τμήμα όπου ο δοκιμιογράφος περιγράφει, διηγείται, εξιστορεί.
Στοχαστικό αυτό στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις, τους προβληματισμούς, τα σχόλια και
τις παρατηρήσεις του. Η μετάβαση γίνεται συνήθως με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις.
26. Να εντοπίσετε τα μέσα με τα οποία ο συγγραφέας γίνεται σαφής, κάνει ζωντανό το
λόγο του και επικοινωνεί με τον αναγνώστη.
Συνηθέστερα μέσα είναι: το α’ πρόσωπο, οι παρενθέσεις, τα παραδείγματα, ο ευθύς
λόγος, η αμεσότητα του λόγου, οι ερωτήσεις, η απλή και σαφής γλώσσα.
27. Τι είδους κείμενοείναι αυτό που σας δόθηκε;
Για όλα τα κειμενικά είδη δείτε σημειώσεις (Δες γραμματειακά είδη, σελ. 55 -63 σελ.).
Το πιο πιθανό είναι το κείμενο να ανήκει σε ένα από τα παρακάτω είδη: Δοκίμιο,
άρθρο, επιφυλλίδα αφού σε αυτά αναφέρεται εκτενώς το σχολικό βιβλίο. Ωστόσο,
επειδήη επιφυλλίδα δύσκολα μπορείνα διακριθείαπό τα άλλα δύο (κάτι που βεβαιώνει

5. και το σχολικό εγχειρίδιο), άρθρο και δοκίμιο συγκεντρώνουν τις περισσότερες
πιθανότητες.
Το άρθρο συγχέεται με το δοκίμιο μόνο όταν το τελευταίο είναι αποδεικτικό - πειθούς.
Στην περίπτωσηαυτή προσέχουμε αν το κείμενο είναισύντομο, έχει προσωπικό τόνο και
κυρίως αν στέκεται στην επικαιρότητα. Τα στοιχεία αυτά διακρίνουν το άρθρο από το
δοκίμιο πειθούς.
28. Το δοκίμιο που διαβάσατε προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο ή τη λογοτεχνία;
Είναι αποδεικτικό - πειθούς ή στοχασμού;
Εξετάζουμε :
 Τη γλώσσα
 Το ύφος και τον τόνο
 Το σκοπό
 Τη δομή
 Τη διάρθρωσητων ιδεών
 Την οπτική - προσέγγισητου θέματος
Δες αναλυτικά χαρακτηριστικά αποδεικτικού και στοχαστικού δοκιμίου στις σημειώσεις
για τα γραμματειακά είδη.
29. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτων;
Τα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια στο λόγο του συγγραφέα και διευκολύνουν
τον αναγνώστηνα κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά.
Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο, πιο προσιτό στον αναγνώστη. Αρκεί βέβαια να είναι
εύστοχα, να μη διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν.
30. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεων;
Οι παρενθέσεις διευκρινίζουν, αποσαφηνίζουν, συμπληρώνουν, αναλύουν όσα έχει
αναφέρει ο συγγραφέας. Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να
αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη.
31. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικών;
Χρησιμοποιούνταιγια να προσδώσουν έμφαση, όταν μεταφέρονταιμε ακρίβεια τα λόγια
άλλου, όταν πρόκειται για λέξεις - φράσεις που ανήκουν σε ένα ειδικό λεξιλόγιο ή
γλωσσικό ιδίωμα. Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη -
φράση.
32. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεων;
Ο λόγος γίνεται πιο παραστατικός, πιο ζωντανός, εν τέλει πιο πειστικός. Η θέση του
συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή. (Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι
παρομοιάζεται με τι, με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και, στη
συνέχεια, να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη).

6. 33. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείας;
Η άνω τελεία χρησιμοποιείται:
 στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της
αντίθεσης
 στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης, η οποία συμπληρώνει ή
διευκρινίζει την πρώτη
 στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείων
Ας σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική
ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει μια στοχαστική ατμόσφαιρα, αφήνοντας χρονικά
περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί.
34. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγο;
Ο ευθύς λόγος προσδίδειζωντάνια στο κείμενο, δημιουργείένα κλίμα οικειότητας με τον
αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται.
35. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση α’ πληθυντικού προσώπου;
Το α’ πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο, τον κάνει πιο άμεσο, ενώ
προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο
συγγραφέας. Μάλιστα, καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα, δεν
υποτιμά τον αναγνώστη. Αντίθετα, τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει
σε πειστικότητα.
36. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείων;
Προσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο, αφού αποτελούν ισχυρά
τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη, ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα
αμφισβητήσει.
37. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιών;
Συνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του.
Διευκολύνειτον αναγνώστηνα κατανοήσειτην έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει,
καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο. Όταν μάλιστα το κείμενο είναι
επιστημονικό, οι αναλογίες απλοποιούν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο
αναγνώστη.
38. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων;
 διέγερση προβληματισμού
 πρόκληση ανησυχίας
 να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του
 να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη
 όταν είναι ρητορικές, να δώσει έμφαση στη θέση του.