2. PËRMBAJTJA
C’kuptojmë me valë?
Ku e gjejmë atë ?
Llojet e valëve
Valët mekanike
Mikrovalët
Valët zanore
Instrumentët
muzikore
Ultratingujt
Rrezet X
Valët infra të kuqe.
3. Ç’QUAJMË VALË ?
Valë quhet: dukuria e
përhapjes së
një ngacmimi fizik nga
një pikë e hapësirës në
pika të tjera të saj. Vala
transporton energji dhe
impuls , por nuk
transporton lëndë. Bota
është plot me lloje të
ndryshme valësh : valët
në korda , valët zanore ,
valët sizmike ,valët e
radios , rrezet X .
4. VALËT GJENDEN
KUDO
Valët janë kudo. Shumica e informacionit që kemi marrë na vjen
në formën e valëve. Mbështetemi te valët për të dëgjuar
muzikë, të shohim TV, mund të gatuajmë me valë, mund të
bisedojmë me të tjerët etj. Valët transferojnë energjinë në
forma të ndryshme, disa janë shumë të dobishme, ndërsa të
tjerët mund të jetë vdekjeprurës. Një tsunami ose valë
jonormale është një valë shumë ë madheuji që ka mund të
prodhohet nga një fenomne sizmik. Këto valë mund të lëvizin
me shpejtësi 500 km / h dhe kanë një kohëzgjatje prej 60
minutash. Ata mund të lëvizin nëpër oqean shumë shpejt dhe
do të shkaktojë dëme të pallogaritshme në rajonet bregdetare.
Kafshët përdorin mocionin valë lëvizuar në hapësira të
ndryshme. . Ngjalat dhe gjarpërinjtë përdorin valët e tërthorta e
trupit për nxitje kundër ujit ose terrenit duke i ndihmuar ata të
lëvizin. Valët shokukrijuar nga një ndriçim mund të shkaktojnë
një bum të zërit. Shoket zanorë mund të prodhohen nga avioni
që fluturon me shpejtësi të madhe se shpejtësia e zërit në ajër.
Për shkak të kësaj avionët Concord janë ndaluar nga fluturimi
mbi pjesë të brendshme të Shteteve të Bashkuara.
5. LLOJET E VALËVE
Valët i kemi të disa llojeve, por ama dy janë
tipet kryesore të valëve: ato mekanike dhe
ato elektromagnetike. Këto dy tipe valësh
përbëjnë gjithë spektrin e valëve që njihen e
gjejnë përdorim në fusha të ndryshme të
jetës. Te valët elektromagnetike mund të
përfshijmë: valët radio, mikrovalët, infra të
kuqe, dritën e dukshme, valët ultravjollcë,
rrezet x e rrezet gama. Te valët mekanike
mund të përfshijmë: valët akustike, valët
ujore, valët sizmike etj.
6. VALËT MEKANIKE
Një valë mekanike është një
valë që ka nevojë për një
shkak për të ndryshuar
pozicion Materiali i
lëvizshmën nuk e ndryshon
pozicionin e vet fillestar nëse
nuk transportohet energji nga
grimcat pëgjegjëse. Valët e
oqeanit dhe ato zanore janë
shembuj të këtij fenomeni.
Një valë mekanike kërkon një
kontribut fillestar të
energjisë. Pasi kjo energji
fillestare është shtuar,
udhëton nëpër valë të mesme
deri sa të gjithë energjia e tij
është transferuar.
7. MIKROVALËT
Mikrovalë janë në vetvete valë
elektromagnetike të cilat i
përgjigjen një brezi frekuence
prej 300 MHz deri në 300
GHz. Ato gjejnë zbatim të
gjerë në aparate, instrumente
të ndryshme elektroteknike si
që është p.sh: Radari, Furra
me mikrovalë, në tekniken
Plasma (TV, PC etj.), sistemet
e komunikimit ajrorë
(Celulari, Bluetooth,
Televizioni satelitor, ëLAN) si
dhe tek sensorë e ndryshëm.
Po ashtu në qarqet ushtarake
flitet për një armë me
mikrovalë si armë rrezatuese
p.sh. ADS.
8. FURRAT ME
MIKROVALË
Furra e njohur me mikrovalë punon diku në
frekuenca 2,45 GHz. Nxehja e ujit nuk arrihet
me ndonjë frekuencë të rezonancës por
molekulat e ujit si dipole tentojnë gjatë tërë
kohës që të orientohen në një fushë
magnetike, kjo shkakton transformimin e
energjisë së fituar nga diaelektricitetit në
nxehtësi. Xhami, lloje të qeramikës, janë të
tejkalushëm (transparent) për këto rrezatime
dhe i absorbojë ato shumë pak. Për këtë
shkak, për të mbështjelle furrat e mikrovalëve
përdoren thjerrëza të tejdukshme
plastike.Rryma alternative me frekuencë mbi
diçka 1 GHz është vështirë të përcillen në
përçues elektrik pasi që me rritjen e
frekuencës, rritet edhe humbja e energjisë.
Për këtë në furrat me mikrovalë përdoren
disa përçues boshë (gypa këndorë) nëpër të
cilat rrjedhë rryma me frekuenca shumë të
larta.
9. VALËT ZANORE
Valët zanore në ajër janë
shembulli më i rëndësishëm i
valëve gjatësore .Valët zanore
mund të përhapen në cdo
mjedis , të ngurtë, të lëngët
dhe të gaztë dhe shpejtësia
e tyre varet nga cilësitë
e mjedisit . Këto valë janë të
pakapshme nga syri i njeriut
por shkaktojnë ndijimin e
dëgjimit , ndryshe i quajmë
tinguj . Valët me frekuencë më
të vogël se 20Hz quhen
infratinguj dhe valët zanore
me frekuencë mbi 20000Hz
quhen ultratinguj .
Infratingujt dhe ultratingujt
janë të pakapshëm nga veshi
i njeriut
10. PËRDORIMI I
VALËVE ZANORE
Valët tejzanore ose valët me frekuencë të lartë
zanore janë përdorur për të pastruar dhëmbët
dhe bizhuteri, për të ndihmuar kafshët të
komunikojnë dhe kanë ndihmuar mjekët në
vëzhgimin e organeve të brendshme. Ato
gjithashtu përdorur për të kuruar veshkën dhe
gurëve të tëmthit duke thyer gurë. Alarmet për
vjedhje përdorin efektin Doppler për të
monitoruar lëvizjet në dhomë. Cilësia e zërit që
vjen nga një instrument muzikor varet nga numri
i frekuencave harmonik të prodhuara dhe
intensitetin e tyre të afërm. Instrumentet frymorë
mbështeten në rezonancë ndërsa instrumentet
me tela përdorin ligjin e instrumenteve me tela
11. INSTRUMENTËT
MUZIKORË
ME TELA
Ne instrumentet muzikore me tela,kemi te
bejme me rastin kur teli eshte fiksuar ne te
dy skajet. Toni I tingullit I perftuar nga nje
tel I tille normalisht percaktohet nga
frekuenca themelore. Gjatesia e vales qe I
pergjigjet tonit themelor eshte e barabarte
me dyfishin e gjatesise se telit,prandaj
frekuenca themelore do te jete: v = u/2L.
Kur teli I kitares ose I violines gishtohet,
gjatesia efektive e telit shkurtohet; toni ne
kete rast eshte me I larte, sepse gjatesia e
vales se themelorit eshte me e vogel.
12.
13. INSTRUMENTET ME
GODITJE (PIANO)
Në piano, notat më të ulta lëshohen nga tastet në të
majtë të tastierës dhe kanë një frekuencë më të vogël
se notat e larta që prodhohen nga tastet në të djathtë.
Nota të ulta Nota të larta Frekuenë e ulët Frekuenë e lartë
14. ULTRATINGUJT
Ultratingulli është një teknologji e avancuar në të
cilin në një frekuencë shumë të lartë valët zanore
janë përdorur kryesisht për qëllime
diagnostifikimi në mjekësi. Ultratingujt janë
përdorur për të marrë pamjet e qarta të "vështira
për t’u arritur", pjesët e trupit. Valët janë aq të
hollë se ata janë në gjendje të depërtojnë në për
një masë të madhe. Në fushën mjekësore,
ultratingujt janë përdorur për të hetuar organet e
brendshme të trupit të njeriut të tilla si mëlçisë,
fshikëz e tëmthit, të pankreasit, veshkat, mitrës,
zemër etj Ato përdoren gjithashtu për të thyer
gurët në veshka në kokrra të vogla. Më së shpeshti
kjo është duke u përdorur për të monitoruar
rritjen e fetusit në mitrën e nënës dhe për të
zbuluar defektet e lindjes në fetus.
15. ULTRATINGUJT NË
MONITORIMIN E FETUSIT
Një skaner me ultratinguj është përdorur
për të studiuar rritjen e fëmijës brenda
barkut të nënës. Dhënësi i dërgon valët
zanore dhe gjithashtu regjistron jehonën
e valëve. Dhënësi është ai që presionon
mbi lëkurën dhe shprëndan valët nëpër
të gjithë trupin. Valët e ultrazërit
depërtojnë në organ të trupit njerëzor
dhe të marrin reflektimin nga organi i
cili do të shqyrtohet. Mikrofoni i
ndjeshëm në dhënës regjistron
ndryshimet e vogla të tingullit dhe
drejtimin e tij. Pastaj ato valët e
pasqyruara ultratinguj pasqyrohen në
kompjuter dhe kemi një imazh të qartë
të fetusit të palindur. Imazh 3D i fetusit
ndihmon mjekun të zbulojëndonjë
sëmundje ose defekt dhe e ndihmon të
monitorojë rritjen e fetusit.
16. RREZET X
TE DENTISTI
Kur kemi shkuar te dentisti për të marrë dhëmbët tanë të pastrohen,
dentisti mund të dëshironi të marrë një pamje të tyre për të parë nëse kemi
ndonjë dëmtimit të dhëmbëve. Kjo nuk është me të vërtetë një foto, por
diçka që quhet një radiografi, ose një X-ray. Dentisti juaj është në të vërtetë
duke përdorur një sasi të vogël të rrezatimit për të krijuar një radiografi e
cila është një imazh i dhëmbëve tuaj. Rrezatimi që një dentist apo mjek
përdor shpesh quhet X-rrezet. X-rrezet janë një formë e energjisë
elektromagnetike vetëm drita-rrezet dhe mikro-valët janë. X-rrezet kanë më
shumë energji se drita-rrezet mënyrë që ata të mund të depërtojnë dhe të
udhëtojë nëpër materialet që drita-rrezet nuk mund. Film është i ndjeshëm
ndaj radiografitë në të njëjtën mënyrë që ai është në dritë-rrezeve, aq X-
rrezet mund të përdoret për të prodhuar imazhe. X-rrezet që janë dërguar
me anë të një objekti mund të prodhojë një imazh në një pjesë të filmit të
vendosur në anën e kundërt të objektit. Duke ekzaminuar imazhin ose
radiografi, dentisti mund të shqyrtojë dhëmbët për gjëra të tilla si dëmtimit
të dhëmbëve, të cilat nuk janë gjithmonë të shihen lehtësisht. Dëmtimit të
dhëmbëve mund të jenë defekte shumë të vogla në dhëmbët tuaj. Ata janë
shpesh shumë të vogla për t'u parë nga thjesht shqyrtimin dhëmbët tuaj me
sy të lirë.
17. RREZET X
Rrezet X gjithashtu të
ndihmojnë në trajtimin e
pacientëve mjekësore që kanë
kancer. Ata mund të vrasin
qelizat e keqe në mënyrë që ata
nuk mund të vazhdojnë ndarjen
e tyre.. X-rrezet mund të
përdoren gjithashtu për të vrarë
bakteret që shkaktojnë prishje të
ushqimit. Kjo është ajo që është
përdorur për të ruajtur
ushqimin që astronautët
konsumojnë , ndërsa gjenden në
hënë dhe në hapësirë.
Përdorime të tjera.
18. RREZET INFRA TË
KUQE
PËRDORIMI
Nxehtësia Ushqime
Industrisë
Telekomandat
Perdorimi hapësiror
Moti /Retë
Mjekësi
Shkencë
Mallrat e konsumit
RREZIQE
Edhe pse rrezet infra të kuqe
janë të rëndësishme, ato
gjithashtu kanë disa rreziqe
që lidhen me to . Filmat e
hollë ari mbi anijet kozmike
pasqyrojnë rrezet infra të
kuqe nga dielli i cili mund të
dëmtojnë të dy njerëzit dhe
pajisjet në anije. Gjithashtu
duhet syze dielli për mbrojtje
nga rrezet infra të kuqe
natyrore.
19. PËRFUNDIME
Valët janë pjesë e
pandashme e jetës sonë.
Në të shumtën e rasteve
nuk e ndiejmë praninë e
tyre por ato janë të
shpërndara në forma të
ndryshme. Rëndësia e tyre
fillon me të folurin e
mbaron te diagnostifikimet
më të avancuara
mjekësore.
