2. İÇİNDEKİLER
TÜRKİYE MAKARNA SEKTÖRÜ
1. GİRİŞ
1.1.Makarna Tanımı
1.2.Makarna Çeşitleri ve Üretim Yöntemi
1.3.Ürün Standartları
2. MAKARNA ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
2.1. Makarnalık (Durum) buğday üretimi
2.2. Makarna Üretimi
2.3. Makarna Üretim Maliyeti
2.4. Sektörde kapasite kullanım oranları
2.5.Sektöre verilen teşvikler
2.6. Makarna tüketimi
3. MAKARNA DIŞ TİCARETİ
3.1. Makarna İhracatı
3.2. Makarna İthalatı
4. SONUÇ
2
3. TÜRKİYE MAKARNA SEKTÖRÜ
1.GİRİŞ
1.1. Makarna Tanımı
Makarna durum buğdayından elde edilen irmiğin su ve bazı zenginleştirici maddeler ile
karıştırılması ve istenilen biçimler verilip kurutulması suretiyle elde edilen yarı hazır gıda
maddesidir.
Bugün buğdaydan yapılan sanayii ürünleri içerisinde makarna, üretim miktarı ve
beslenmedeki önemi bakımından ekmekten sonra gelmektedir. Ancak son yıllarda
dünyada buğdayın makarna şeklinde tüketimi, ekmek şeklinde tüketimine oranla
artmaktadır. Makarnanın bu kadar yaygın olmasının nedeni belki de, uzun süre muhafaza
edilebilmesi,çeşitliliği, kolayca hazırlanması,lezzeti, besleyici ve ekonomik bir gıda
maddesi olmasıdır.
Türk Gıda Kodeksi Makarna Tebliği’ne göre makarnanın mutlaka durum buğdayından
irmik ve su karışımından yapılması gerekmektedir. Makarna Sanayinin temel hammaddesi
Triticum Durum buğdayından elde edilen irmiktir. Durum buğdayının makarnalık kalitesini,
tanenin fiziksel özellikleri, endosperm yapısı, protein miktarı, enzim aktivitesi ve pigment
içeriği gibi birçok özelliği belirlemektedir. Sert buğday ile yumuşak buğday arasındaki fark
şudur; durum buğdayından makarnanın üretiminde kullanılan irmik elde edilmekte oysaki
yumuşak buğdaydan ekmek, tatlı ve pastaları üretmek için kullanılan un elde edilmektedir.
3
4. Makarna kalitesini etkileyen faktörlerin başında, irmiğin üretildiği durum buğdayının kalitesi
gelmektedir. Makarnalık buğday irmiğe dönüştürülmeden önce buğday tanesinin fiziksel
yapısı öğütülmeye uygun duruma getirilmektedir.
İrmik ve un arasındaki en temel fark gluten kalitesine dayanmaktadır. Durum buğdayında
gluten dayanıklı iken yumuşak buğdayda gluten çok hassastır. İrmikte bulunan glutenin
zarı çok sıkı bir şekilde tel şeklinde örülmüş gibidir ve glüten değerinin yüksekliği
makarnanın da kalitesini yükseltmektedir. Ayrıca, iyi kaliteli kuru bir makarnanın rengi altın
gibi bir renkte olmalı ve kırıldığı zaman kuru, net bir ses çıkarması gerekmektedir. Işık
karşısında makarnaya bakıldığında rengin homojen olması(siyah ve beyaz noktaların,
hava kabarcıklarının, çatlakların bulunmaması), pişirilme esnasında dayanıklı ve elastiki
olması gerekmekte (eğer glüten iyi bir kalitede ise nişastanın etrafında bir zar oluşturmakta
); böylece nişastanın makarnanın dışına çıkmasını engelleyip yapışkanlığı önlemekte,
makarna suyu iyice emerek kendi ağırlığı ve hacminin iki katına ulaşmaktadır. İrmik
parçacık büyüklüğü de makarna kalitesini etkileyen en önemli faktörlerden birisidir. En iyi
kalitede makarna üretimi için un içermeyen, irmik bakımından homojen olan, orta boyutta
kaliteli irmikler tercih edilmektedir.
100 g. Makarnadaki besin değerleri
Su Protein Karbonhidrat Yağ
%0,12 %11.8 %0,75 %1.2
AVitamini B1Vitamini B2Vitamini Niacin Sodyum Potasyum Kalsiyum Fosfor Demir
0,06 mg 0,02 mg 0.08 mg 2.1 mg 120 mg 160 mg 20 mg 200 mg 2.1 mg
M.Ö. 1700 yıllarında Çin de kullanıldığı tahmin edilen makarnanın 1292 yılında Marco Polo
tarafından, bugün makarnanın anavatanı sayılan İtalya ya getirildiği sanılmaktadır. İtalya
da hızla gelişen makarna üretimi kısa zamanda diğer Avrupa ülkelerine yayılmıştır.
A.B.D.ye göç eden İtalyanlar(1789), beraberinde makarnayı da götürmüşler, böylece
A.B.D. de makarna ile tanışmıştır.
1.2. Makarna Çeşitleri ve Üretim Yöntemi
Tanım açısından makarna sade, tam buğday, çeşnili, zenginleştirilmiş ve güçlendirilmiş
olmak üzere üretilmektedir.
4
5. Çeşnili makarna durum buğdayı irmiğinden tekniğine uygun olarak hazırlanan makarna
hamuruna ve/veya kurutulmuş makarnaya et ve et ürünleri, yumurta ve yumurta ürünleri,
süt ve süt ürünleri, sebze, baklagil ve unları buğday ürünleri dışında diğer tahıl ürünleri ve
lifleri, baharat ile tat vericiler ve benzerlerinin ilave edilmesiyle elde edilen bir üründür.
Zenginleştirilmiş makarnada ise makarna hamuruna tiamin,riboflavin, niasin, folik asit,
demir karışımı ve/veya vitamin D ve/veya kalsiyum katılarak şekillendirilip kurutulmasıyla
elde edilen bir üründür.
Şekil yönünden ise, “uzun makarna “ (çubuk, lazanya, yassı, uzun, erişte vb.),”kısa kesme
makarna”(tırtıl, burgu, kabuk,boncuk, erişte, fiyonk, kuskus, kalem, mantı vb.) “şehriye”
(tel, arpa, yıldız) çeşitleri bulunmaktadır.
Makarnalık buğday irmiğe dönüştürülmeden önce buğday tanesinin fiziksel yapısı
öğütülmeye uygun duruma getirilmelidir. Tavlama olarak isimlendirilen bu işlem ise belli bir
sıcaklık derecesinde belli bir sürede taneye rutubet verilmesi veya uzaklaştırılmasıdır.
Tavlama sonucunda tane içindeki rutubetin dağılımı ve miktarı değişikliğe uğramaktadır.
Makarna yapımında ilk aşama, durum buğdayından elde edilen irmiğe %27 –33 oranında
su katılarak elde edilen hamurun yoğrulmasıdır. (Su miktarı irmiğin iriliğine, öz miktarına,
makarna şekline ve su sıcaklığına göre değişmektedir).
Tekniğe uygun olarak su ile karıştırılan irmiğin yoğrulması sonucu hazırlanan hamur,
kurutulma işlemine tabi tutulur.
Makarna yapımında kurutma tekniğinin önemi büyüktür. İçinde % 28-35 su bulunan
makarna hamuru preste veya kesilerek şekillendikten sonra su oranı % 12,5 – 13 olana
dek kurutulur.
Kurutma işlemi ön kurutma, dinlendirme ve son kurutma olmak üzere üç aşamada
gerçekleşir.
Ön Kurutma : Önemli ve kritik bir devre olup, bu dönemde makarnadaki nem buharlaşır,
böylelikle makarnanın dış yüzeyinde makarnaya sertliğini kazandıran ince bir tabaka
5
6. oluşurken, küf gelişmesi önlenir,makarna şeffaf bir görünüm alır, son kuru7tma dönemi
kısalır ve makarnanın şekli sabitleşir.
Dinlendirme (Yumuşatma ) : Makarna dinlendirilerek iç kısmındaki suyun düzgün şekilde
dağılması sağlanır.
Son Kurutma : Sıcak hava akımı uygulanarak makarnadaki su miktarı % 12,5 – 13
oranına getirilerek işlem tamamlanır. Kurutmanın süresi kullanılan ekipmana ve
makarnanın şekline göre değişir.
Şekil.1 Makarna çeşitleri
Kaynak : İGEME
6
7. Soğutma : Makarna üretiminin son adımıdır. Kurutması tamamlanarak dışarı alınan
makarnalar soğutularak elevatörler ve kayar bantlar yolu ile dinlendirme silolarında
depolanır.
Teknolojik olarak üretim şekline göre çubuk ve kesme olmak üzere iki türlü makarna
bulunmaktadır. Çubuk makarna, spagetti,tırnak ve bamya çeşitleri kalıplarla ve basınçla
üretilmektedir. Diğeri ise pasta hamuruna muhtelif şekiller verilerek hazırlanan kesme
makarnalardır. Şehriyeler (tel, arpa, harf ) ve fiyonk şeklinde olan makarnalar bu yolla
işlenmektedir.
1.3 Ürün Standartları
Ülkemizde Türk Standartları Enstitüsü tarafından yayınlanan TS1620 Makarna Standardı
tatbik edilmektedir. İhraç mallarında ise ülkelere göre farklı spesifikasyonlar ve standartlar
üretimde rol oynamaktadır. Ayrıca bir çok firmamız ISO 9000 kalite güvence sistemleri
üzerine
çalışmalar ve adaptasyonlar yaparak ISO 9001 ve ISO 9002 kalite güvence sistem belgesi
almışlardır.
Diğer taraftan Tarım ve Köy işleri Bakanlığı tarafından “Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve
Denetlenmesine Dair 560 Sayılı KHK” kapsamında gıda maddelerinin tekniğine uygun ve
hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlamasını
sağlamak üzere hazırlanan ve 16.11.1997 tarihinde yayınlanarak yürürlüğe giren “Türk
Gıda Kodeksi Yönetmeliği” kapsamında 05.03.2002 tarihinde yayınlanan Makarna Tebliği
(Tebliğ No: 2002/20) ve İrmik Tebliği (Tebliğ No: 2002/21) yürürlüğe girererk daha önce
zorunlu standart olan TSE Makarna ve İrmik Standartlarının yerini almışlardır.
2. MAKARNA ÜRETİMİ VE TÜKETİMİ
2.1 Makarnalık (Durum) Buğday Üretimi
Buğdayın insan gıdası olarak kullanımında makarna, ekmekten sonra ikinci sırada yer
almaktadır. Yaklaşık 649 milyon ton olan dünya buğday üretiminin 35 milyon tonu durum
buğdayıdır. Makarnalık buğdaylar, dünyada belli bölgelerde yetiştirilen ve ekmeklik
7
8. buğdaya göre daha yüksek fiyatla alıcı bulan değerli buğdaylardır. Dünya durum buğdayı
üretiminin % 8’i Türkiye tarafından gerçekleştirilmektedir.
Tr.durum buğdayı soğuk ve yarı kurak iklimlerde ve Ayrıca Akdeniz ülkelerinde
yetiştirilmektedir. Türkiye Tr.durum buğdayının önemli gen merkezlerinden biridir. Durum
buğdayı yetiştiren en önemli ülkeler sırasıyla A.B., Kanada, İtaya,Türkiye ve A.B.D.’dir.
(Tablo.1 )
Türkiye, makarna üretiminin temel hammaddesi olan durum buğdayı üretiminde de
dünyanın en önemli üretici ülkeleri arasında yer almaktadır ve aynı zamanda durum
buğdayının gen merkezlerinden birisidir. Üretim özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile
Orta Anadolu Bölgelerinde ve bir miktar da Ege Bölgesinde (Denizli-Manisa)
yapılmaktadır. Ancak Türkiye de üretilen durum buğdayı miktar olarak makarna
fabrikalarının ihtiyaçlarını karşılamaya yeterli olmakla birlikte kalite açısından yetersizdir.
1970’li yıllarda durum buğdayı ekim alanlarının buğday ekim alanları içindeki payı
Güneydoğu’da %70, Trakya’da %60, Orta Anadolu’da %50 ve Ege-Akdeniz’de %25 iken
bugün
bu oran Türkiye genelinde %8-10’ lar seviyesine inmiştir. Üretimde karşılaşılan bu düşüşün
en
Tablo.1 Dünya Durum Buğday Üretimi
(1000
DÜNYA DURUM BUĞDAYI ÜRETİMİ ton)
ÜLKELER 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10* 2010/11**
AB(27) 7,0 9,0 8,2 11,5 8,4 9,1 8,4 10,0 8,8 8,7
İTALYA 3,0 4,3 3,7 5,6 4,6 4,1 4,0 5,2 3,8 4,0
FRANSA 1,3 1,6 1,4 2,1 2,0 2,1 2,0 2,1 2,1 2,5
İSPANYA 1,5 1,8 2,1 2,4 0,7 1,6 1,2 1,1 1,4 0,9
KANADA 3,0 3,9 4,3 5,0 5,9 3,3 3,7 5,5 5,4 3,0
TÜRKİYE 3,0 3,0 3,2 3,2 3,2 3,0 2,7 3,0 3,1 2,9
KAZAKİSTAN 2,5 2,6 2,6 2,2 2,4 2,6 3,0 2,5 2,6 1,7
ABD 2,3 2,2 2,6 2,5 2,8 1,5 2,0 2,3 3,0 2,9
MEKSİKA 1,1 1,1 0,9 1,1 1,3 1,9 1,8 2,0 2,2 2,2
DÜNYA 31,9 34,6 36,8 40,6 37,5 35,7 35,0 38,9 41,0 34,5
Kaynak:IGC – Mart/ 2011 raporu (*) Tahmin, (**) Öngörü
Not:AB (27) verileri; 2001/02 den itibaren 27 ülkenin toplamı olarak alınmıştır
8
9. önemli nedeni uygulanan destekleme politikaları ile ekim alanlarının yüksek verimli
ekmeklik buğday çeşitleri tarafından ele geçirilmesidir.
Halen 3 milyon ton olan durum buğdayı üretiminin % 40’ı irmik ve makarna sektörü
tarafından değerlendirilmektedir.
Türkiye’nin Durum Buğdayı İthalatı
YIL MİKTAR DEĞER
(TON) (000 $)
2000 817.160 101.014
2001 411.726 59.316
2002 54.657 9.580
2003 148 55
2004 123 46
2005 219.565 37.508
2006 63 77
2007 127.785 36.487
2008 151.555 85.555
2009 111.342 48.694
2010 80.632 25.373
Kaynak: TÜİK
2.2. Makarna Üretimi
Dünyada makarna ürünlerine olan genel talep istikrarlı bir artış içinde olmasına rağmen
ülkemizdeki makarna tüketimi beklenen düzeye ulaşmamış olup, ayrıca, bölgesel
farklılıklarda göstermektedir. Bu arada ülkemizde makarna kültüründe henüz gerçek
anlamda gelişmemiş olması da tüketimde beklenen artışların yaşanmasını
engellemektedir.Dünya makarna üretimi 12,8 milyon ton’dur. Makarna üretimi birkaç
ülkede yoğunlaşmıştır. İtalya 3.161.707 ton ve % 25 pay ile dünyanın en büyük
9
10. üreticisidir. İtalya yı % 20 ile A.B.D., %10 ile Brezilya ve % 7 ile Rusya Federasyonu
izlemektedir. Türkiye, dünya makarna üretiminde 5.nci sırada olup, üretimdeki payı % 5,3
dür. (Tablo.2 )
Tablo.2 Ülkeler İtibariyle Toplam Makarna Üretimi (Ton)
İtalya 3.247.322 Kanada 170.000 Bolivya 43.000
A.B.D. 2.000.000 Polonya 160.000 Guatemala 38.000
Brezilya 1.300.000 Yunanistan 151.000 İngiltere 35.000
Rusya 858.400 Japonya 144.500 Kosta Rika 24.500
Türkiye 740.684 Kolombiya 131.270 Hollanda 23.335
İran 560.000 Şili 107.347 Slovak Cum. 22.000
Mısır 400.000 Hindistan 100.000 İsveç 20.200
Venezuella 363.663 Portekiz 76.000 Ürdün 20.000
Almanya 322.700 Çek Cum. 70.000 El Salvador 13.000
Meksika 325.000 Macaristan 66.000 Suriye 9.005
Arjantin 291.300 Dominik 65.000 Slovenya 5.913
Peru 277.694 Ekvator 56.000 Litvanya 5.976
İspanya 252.624 Avusturya 54.778 Panama 4.364
Fransa 247.411 Romanya 52.600 Letonya 1.845
Tunus 183.000 İsviçre 46.650 Estonya 1.400
Kaynak: IPO 2011
Dünya Makarna Üretiminin Kıtalara Dağılımı (2010)
KITALAR %
AVRUPA
A.B. 36,6
DİĞER 11,8
TOPLAM 48,4
AMERİKA
KUZEY 21,1
ORTA VE GÜNEY 23,4
TOPLAM 44,5
AFRİKA
KUZEY AFR. 4,6
ASYA 1,9
ORTA DOĞU 0,2
AVUSTRALYA 0,4
Üretimde ilk sıralarda yer alan ülkelerden İtalya, A.B.D. ve Türkiye ihracata dönük üretim
yaparken, diğer ülkeler genelde kendi piyasa taleplerini karşılamaktadırlar. A.B. ülkeleri,
dünya üretiminin % 48,4 üne sahiptir. (Tablo.3)
Dünya Makarna Üretiminin Kıtalara göre Dağılımı
10
11. Dünya Makarna
Üretimi Asya
Kuzey Afrika
4,6 1,9 AB ülkeleri
Kuzey Amerika % % 36,6
21,% %
Diğer Avrupa
ülkeleri
11,8
% Orta ve Güney
Amerika
23,4
%
Son yıllarda özellikle Çin, Japonya, G.Kore ve Hindistan gibi Asya Pasifik ülkeleri makarna
üretimlerini, yoğun yurt içi ve bölgesel talepleri karşılamak üzere arttırma yönünde
çalışmalar yapmaktadır. 2001 yılında 9.3 milyon ton olan makarna üretimi 2003 yılında
görüldüğü üzere 10.446 bin tona ve 2010 yılında da 12.8 milyon tona çıkmıştır. Dolayısıyla
dünyada makarnaya olan talep artmaktadır. Türkiye’de makarna üretimi Cumhuriyet
Döneminde başlamıştır. Önceleri tamamı ev yapımı olarak “ ERİŞTE “ adı altında tüketilen
makarnanın sanayi olarak Türkiye’ ye giriş tarihi 1922 yılıdır. İlk makarna tesisi İzmir -
Bayraklı’ da kurulmuş olup, Türkiye’ de üretim 1950’lere kadar küçük kapasiteli tesislerde
yapılmıştır. 1960 yılından sonra memleketimizdeki makarna fabrikası sayısı ve üretim
kapasitesinde artışlar olmuştur. 1962 yılında 33.000 ton/yıl ton olan kurulu kapasite, 1970’li
yıllarda büyük fabrikaların açılmaya başlamasıyla 100 bin ton/yıla, 1980 yılında 250 bin
ton/yıla ve yeni fabrikaların kurulmasıyla birlikte diğer fabrikaların da kurulu kapasitelerini
arttırmaları sonucu 1993 yılında 530 bin ton/yıl, 1997 yılında 710 bin ton/yıla, 2005 yılında
1 milyon ton / yıla ve 2010 yılı itibariyle kurulu kapasite 1.300 bin tonu aşmış
bulunmaktadır. (Tablo.4)
Sektördeki mevcut üretim tesisleri coğrafi olarak makarnalık (durum) buğdayının yetişme
alanları olan Orta Anadolu, Güneydoğu Anadolu, ve Batı Anadolu’ da yoğunlaşmaktadır.
Gaziantep ili önemli üretim bölgesidir. Türkiye’ de mevcut üretim kapasitesinin % 35’i
burada bulunmaktadır. Diğer önemli üretim bölgesi ise toplam üretim
kapasitesinin % 40’ını gerçekleştiren Orta Anadolu bölgesidir.
Tablo.4 Türkiye deki Makarna Fabrikaları ve üretim kapasiteleri
Kapasite Kapasite
Adı Şehir (Gün/ton) (Yıl/ton)
11
12. NUH Ankara 609 182.500
NUH Çankırı 72 21.600
DURUM
GIDA Mersin 357 106.920
BEŞLER Gaziantep 306 91.800
BARİLLA Bolu 305 91.440
TAT Gaziantep 280 92.400
Sakarya-
PİYALE Hendek 252 75.600
DOĞA Gaziantep 225 67.626
KOMBASSAN Karaman 223 66.708
SELVA Konya 216 65.000
MUTLU Gaziantep 203 60.894
BESLEN Gaziantep 190 57.000
OBA Gaziantep 188 56.448
PASTAVİLLA İzmir 163 48.427
TÜRKMEN Çankırı 128 38.556
BERRAK Çankırı 102 30.600
DOYUM Burdur 96 28.642
ÖĞÜN Gaziantep 95 28.500
MER GIDA Mardin 61 18.360
YAYLA Ankara 25 6.375
DOST Çorum 22 6.523
ÖRNEK Gaziantep 15 4.500
TUĞ GIDA Kayseri 10 3.000
ECE Gaziantep 10 3.000
TOPLAM
KAPASİTE 4.153 1.252.419
Sektörde dış pazarlarda pay sahibi olan entegre tesislerin yanı sıra, mahalli özellik arz
eden tesislerle birlikte 22 fabrika bulunmaktadır. 1995 yılında sektörde 2500 kişi
çalışırken, 1997 yılında kurulu kapasitenin artmasının yanı sıra ihracatın en yüksek olduğu
ve dolayısıyla üretimin de en yüksek seviyeye çıkmasıyla çalışan sayısı 3200 e yükselmiş
ancak 1999 ve 2000 yıllarında yaşanan ekonomik kriz sonucunda bu sayı 2000 lere kadar
inmiş olup halen sektörde 3500 kişi istihdam edilmektedir. Bunun %15’i yüksek okul
mezunudur.
Türk makarna fabrikaları teknolojik olarak İtalyan üreticilerle rekabet edebilecek
düzeydedir. Özellikle dış pazarlarda pay sahibi olan üreticimiz oldukça modern 2000’li
yılların teknolojisine sahip bilgisayar destekli entegre tesislere sahiptirler.
Türkiye’deki tüm makarna fabrikaları üretimleri için gerekli olan irmiği kendileri
üretmektedir. Oysa bu durum Avrupa ve A.B.D. üreticilerinde fazlaca yaygın olmayan bir
12
13. sistem olup, Türk üreticilerine öncelikle düşük maliyet, standardizasyon, araştırma-
geliştirme ve yüksek kalite gibi avantajlar sağlamaktadır.
Ülkemizde makarna üretimi yıllar itibariyle artış göstermekle birlikte son yıllarda iç ve dış
talep gelişmeleri sonucu dalgalı bir seyir izlemektedir. Üretimi belirleyen unsurların
başında sert durum buğdayının rekoltesi gelmekte ve rekoltenin düşük olduğu yıllarda ise
üretim artışı yavaşlamaktadır.
1990 lı yıllara kadar talep üretim artışına paralel bir seyir izlerken bu yıldan sonra ihracat
artışına bağlı olarak üretim yurt içi talepten daha fazla artmıştır.
1985 yılında 217 bin ton olan makarna üretimi 1990 yılında %35,9 oranında artarak 295
bin tona, 1995 yılında ise %39,3 artışla 411 bin tona ulaşmıştır.
1997 yılında,iç pazarda süper marketlerdeki hızlı gelişim ve perakende gıda ticaretindeki
payların artması, sektörel reklam ve tanıtım faaliyetlerinin başarılı geçmesi, yeni
yatırımların devreye girmesi ve en önemlisi ihracatın 136 bin tona ulaşması sonucu üretim
455 bin tona ulaşmıştır. (Tablo.5-6)
1998 ve 1999 yıllarında dünyada yaşanan global kriz ve Rusya krizine bağlı olarak
sektörde faaliyet gösteren firmalar özellikle Rusya ve Bağımsız Devletler Topluluğu
ülkelerinde büyük pazar kaybına uğramış, ihracattaki azalışa bağlı olarak, üretim bir önceki
yıla göre 31 bin ton azalırken, ihracattaki azalma 42 bin ton olmuştur. Dolayısıyla 1998
yılında da talepteki artış devam etmiştir.
Tablo.5 Türkiye’de Makarna Üretimi
Yıllar Üretim(Ton)
1992 351.000
1993 347.000
1994 383.000
1995 411.000
1996 415.000
1997 455.000
1998 424.000
1999 372.000
2000 373.000
2001 388.000
2002 422.000
2003 438.000
13
14. 2004 512.000
2005 566.303
2006 614.434
2007 600.400
2008 606.620
2009 658.453
2010 740.684
Kaynak : TMSD
1999 yılında iç talepteki artış devam etmiş ancak 2000 yılının Kasım ayından sonra
Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz ve bu krizin 2001 yılında da devam etmesi aşırı rekabet
içinde ve zor durumda bulunan sektörü olumsuz yönde etkilemiş ve iç talep daralmıştır.
2000 krizi ile birlikte bazı firmalar üretime ara vermek durumunda kalmışlardır. Bir
kısmında kapasite kullanım oranları %25’lere kadar düşmüştür.
Tablo.6 Ambalaj ve Çeşit Bazında Makarna Üretim Rakamları
2000 - 2008 Yılları Üretim Değerleri
Ambalaj Bazında
Dökme (Ton) Paket (Ton)
Yıllar Miktar(Ton) Yüzde(%) Miktar(Ton) Yüzde(%)
2005 101.059 18% 465.244 82%
2006 103.818 17% 510.616 83%
2007 109.137 18% 491.263 82%
2008 124.749 21% 481.869 79%
2009 133.708 20% 524.745 80%
2010 133.323 18% 607.361 82%
Çeşit Bazında
Spagetti (Ton) Kesme (Ton)
Yıllar Miktar(Ton) Yüzde(%) Miktar(Ton) Yüzde(%)
2005 181.217 32 385.086 68
2006 215.051 35 399.382 65
2007 222.148 37 378.252 63
2008 224.449 37 382.169 63
2009 256.797 39 401.656 61
2010 303.680 43 437.004 59
Kaynak:2010 TMSD
Firmalar daralan talep karşısında yurt içi talebi canlandırmak için artan maliyetlerine
rağmen fiyat seviyesini aynı tutmaya çalışmış, ayrıca TL’nin aşırı değer kaybı sonucu
ihracat faaliyetlerine önem vererek ihracatlarını artırmışlardır.
2.3 Makarna Üretim Maliyeti:
14
15. Makarna üretim maliyetlerinin en büyük kalemini %54,5 lik oranla üretimin temel
hammaddesi olan makarnalık buğday oluşturmaktadır.
Dolayısıyla, dünya da ve Türkiye de makarnalık buğday fiyatlarındaki değişmeler makarna
sanayicilerinin maliyetlerine doğrudan yansımaktadır. (Tablo.7)
Tablo.7 İrmik / Makarna Maliyet Kombinasyonu
GİRDİLER İRMİK(%) MAKARNA (%)
Makarnalık Buğday 88 -
İşçilik 2 5
Elektrik 3 3
Amortisman 3 -
Yardımcı Servis 4 4
İrmik - 62
Isıtma - 1
Ambalaj - 5
Amortisman - 8
Satış Giderleri - 8
Finansman - 4
Toplam 100 100
Kaynak : 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Makarna Sanayi Özel İhtisas Raporu
2.4 Sektörde Kapasite Kullanım Oranları
Kapasite kullanım oranı düşük olan makarna sektörü iç ve dış talebi karşılayacak düzeyde
bulunmaktadır. 2003 yılı itibariyle toplam kapasite yıllık 1 milyon tonu aşmıştır. Üretim
kapasitesindeki artışla talepteki artış aynı paralelde gerçekleşmediğinden kapasite
kullanım oranları sürekli düşmüştür. 1993 yılında %72 olan kapasite kullanım oranı 1995
yılında %69’a, 1997 yılında %65’e inmiş ve 2000 yılında %41 gibi en düşük seviyeye
ulaşmıştır. Ancak 2002 ve 2003 yıllarında sektör kendini toparlamaya başlamış olup
özellikle 2004 ve 2005 yıllarında ihracatta yakalanan başarılı çizginin her geçen yıl artarak
devam etmesi ve iç piyasanın da canlanmasıyla kapasite kullanım oranı %65 ler
seviyesine çıkmıştır. (Şekil.4)
Şekil.4 Yıllar İtibariyle Kapasite Kullanım Oranları
15
16. Kapasite Kullanım Oranları
%
80
70 72 70 69
66 64
60 60
56 55
50 51
45 44 46
40 41 42
30
20
10
0
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
2.6 Makarna Tüketimi
Dünya da kişi başı makarna tüketiminde 28 kg. ile İtalya ilk sırada yer almaktadır. İtalya yı
13 kg. ile Venezuella ve 11.7 kg. ile Tunus izlemektedir (Tablo.9). Türkiye’nin kişi başına
makarna tüketimi 1962 yılında 1.2 iken,1978 yılında 3.9 a, 90 lı yılların başında 4.3 kg. a
yükselmiş olup sürekli artış göstererek 2006 yılında fert başına yıllık tüketim 5.8 kg. a
yükselmiş olup halen 6 kg.lar seviyesindedir. Sektörün hedefi fert başına tüketimi yıllık 8
kg. a çıkarmaktır (Tablo.9-10).
Tablo. 9 Dünyada Fert başına Makarna Tüketimi (Kg/Kişi Yıl)
Dünyada Fert başına Makarna Tüketimi (Kg/Kişi Yıl)
İtalya 26.0 Brezilya 6.4 Avustralya 4.0
Venezuella 12.0 Turkiye 6.1 Panama 3.8
Tunus 11.7 Rusya 6.0 Kosta Rika 3.7
Yunanistan 10.4 Çek Cumh 6.0 Finlandiya 3.2
İsviçre 9.7 Avusturya 5.6 Kolombiya 3.0
A.B.D. 9.0 Belçika-Lüksemburg 5.4 Meksika 3.0
İsveç 9.0 Estonya 5.3 Romanya 2.7
Peru 8.3 İspanya 5.0 Ekvator 2.6
Fransa 8.1 Slovak Cumh. 5.0 İngiltere 2.5
Şili 8.1 Bolivya 4.8 Guatemela 2.0
Almanya 7.7 Hollanda 4.4 Libya 2.0
Slovenya 7.5 Litvanya 4.4 Danimarka 2.0
Macaristan 7.4 Polanya 4.2 Japonya 1.7
Arjantin 7.2 Letonya 4.1 Mısır 1.2
Portekiz 6.7 İsrail 4.0 ElSalvador 1.0
Kanada 6.5 Dominik cumh 4.0 İrlanda 1.0
Kaynak: I.P.O.
16
17. Türkiye de makarna tüketiminin arzu edilen seviyeye gelememesinde,
• Sos kültürünün Türk mutfağında yerleşik olmaması
• Makarna pişirilmesi konusunda halkın yeterince bilgi sahibi olmaması
• Üretimde çeşitliliğin yeni başlamış olması
• Makarnanın besleyici değerinin yeterince anlatılamamış olması
gibi nedenler etkili olmaktadır.
Günlük karbonhidrat ihtiyacını ekmekten karşılayan Türk halkı, makarnayı gerek bulgur
ve gerekse pirinç pilavında olduğu gibi ana yemek kabul etmemiştir. Ancak son yıllarda
hızlı nüfus artışı, makarnanın ekonomik olması, pazarlama ve ulaşım olanaklarının
artması, hızlı kentleşme sonucunda çalışan kadınların hazır gıdaları tercih etmelerinin
makarna tüketimini arttıracağı beklenilmektedir.
Tablo 10 . Türkiye’de Makarna Tüketimi
Türkiye'de Makarna Tüketimi
Yıllar ton
1992 291.269
1993 294.144
1994 297.537
1995 299.770
1996 306.106
1997 319.011
1998 330.050
1999 344.645
2000 345.770
2001 352.198
2002 372.455
2003 369.550
2004 385.198
2005 403.166
2006 421.230
2007 423.286
2008 430.928
2009 441.904
17
18. 2010 444.768
Kaynak : TMSD 2010
3. MAKARNA DIŞ TİCARETİ
Dış ticarette ürün tanımlarının ülkeden ülkeye farklılık göstermesinin önlenmesi amacıyla
ortak bir ürün sistemi oluşturulmuştur. Türkiye de 01.01.1989 tarihinden itibaren yürürlüğe
giren “Armonize Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Uluslararası Sözleşmesi”nde yer alan
Armonize Sistem Nomanklatürü’ne göre makarna Gümrük Giriş Tarife Cetvelinde 1902
pozisyonunda yer almaktadır (Uluslararası Standart Ticari Sınıflandırmasında ise SITC
0483’ te yer almaktadır).
Tablo.11 Makarnalarda Kullanılan Gümrük Tarife Numaraları
1902 Makarnalar (pişirilmiş veya et ile veya diğer maddeler ile doldurulmuş veya başka
şekilde hazırlanmış olsun olmasın) (Spagetti, macaroni, şehriye, lazanya
gnocchi,ravioli, canelloni gibi); kuskus (hazırlanmış olsun olması)
-Pişirilmemiş makarna (dondurulmamış veya başka şekilde hazırlanmamış)
1902.11 -- Yumurta içerenler
1902.11.00.00.11 -- Sadece yumurta ve makarnalık buğday (durum buğdayı) unu ve irmiği içerenler
1902.11.00.00.19 -- Diğerleri
1902.19 -- Diğerleri
1902.19.10.00.00 - Ekmeklik buğday unu veya irmiği içermeyenler
-- Diğerleri
1902.19.90.00.11 -- Sebzeli olanlar
1902.19.90.00.12 -- Sade olanlar
1902.19.90.00.13 -- Fenilketonüri Hastaları için düşük proteinli makarna
1902.19.90.00.19 -- Diğerleri
1902.20 - Doldurulmuş makarnalar (pişirilmiş veya başka şekilde hazırlanmış olsun
olması)
1902.20.10.00.00 - Ağırlık itibariyle %20 den fazla balık, yumuşakça, kabuklu hayvan ve diğer su
omurgasızları içerenler
- Ağırlık itibariyle %20 den fazla sosis ve benzerlerini, her cins et ve sakatatı
içerenler(her türlü katı yağ dahil)
1902.20.30.10.00 - Et ve sakatat içerenler
1902.20.30.90.00 - Diğerleri
- Diğerleri
1902.20.91.00.00 - Pişirilmiş
1902.20.99.00.00 - Diğerleri
1902.30 Diğer makarnalar
1902.30.10.00.00 -Kurutulmuş
1902.30.90.00.00 - Diğerleri
1902.40 -Kuskus
1902.40.10.00.00 - Hazırlanmış kuskus
1902.40.90.00.00 - Diğerleri
18
19. 3.1 Makarna İhracatı :
1996 – 1997 yıllarında ihracatta ikinci sırada yer alan Türkiye, 2000 yılında 22. sıraya
gerilemiş, pazar payı ise %0,5 olmuştur. Türkiye 2003 yılında başlayan, 2004 yılında
devam eden ve 2005 yılında gerçekleştirdiği ihracat artışı sonucu tekrar ikinci sıradaki
yerine ulaşmıştır.
Dünyanın en büyük makarna ihracatçısı olan İtalya’da makarna tüketimi istikrarlı bir seyir
izlemektedir. Birçok ürün makarna ile rekabet etmektedir. Bunlar arasında bulunan
dondurulmuş gıdaların tüketimi giderek artmaktadır. Bir ailenin makarna tüketimi yılda 46
kg’ı aşmakta, tüketim miktarı ailenin gelir seviyesine göre değişmektedir. Düşük gelirli
ailelerde tüketim 69 kg iken yüksek gelirli ailelerde 25,7 kg’dır. Gelecekte makarna
tüketiminin ne olacağı konusunda tahmin yapmak oldukça güçtür. Buna karşın, ucuz
makarna ürünlerinin payı artış göstermesine rağmen değer bazında makarna pazarının
büyüyeceği tahmin edilmektedir. Promosyon, toplam pazar değerin %23’ü kadardır.
İtalyan makarna piyasasında birçok firma faaliyet göstermektedir. Barilla, piyasanın
1/3’üne sahipken, De Cecco, Agnesi, Divella, Voiello, La Molisa gibi rakiplerinin her birinin
pazar payı %6’nın altındadır. Ancak bazı bölgelerde yerel firmalar piyasanın büyük
kısmına sahiptir. Perakendecilerin sahip olduğu kendilerine ait markaların payı %11’e
ulaşmıştır.
ABD ve AB arasında AB’den ABD’ye makarna ihracatı konusunda 1987 yılında imzalanan
bir anlaşma bulunmaktadır. Söz konusu anlaşmada AB’den ABD’ye yapılan ihracatlarda
ihracat iadelerinin azaltılması maddesi konulmuş olup, ilk başta %27,5 oranında bir düşüş
öngörülmüştür. Dahilde İşleme Desteği’ne (IPR) makarna ihracatında izin verilmektedir.
IPR çerçevesinde, topluluk üreticilerine dünya fiyatlarından durum buğdayı temini garanti
edilmektedir. IPR kapsamındaki makarna ihracatı, ihracat iadesine tabi değildir. İki taraf da
AB’nin ABD’ye makarna ihracatını hem IPR hem de ihracat iadesi kapsamında takip
etmekle yükümlüdür. AB, Ağustos-Ocak ve Şubat-Temmuz olmak üzere altı aylık
periyodlarla her periyot bitiminden 45 gün içinde makarna ihracatına ait rapor sunmakla
yükümlüdür. AB’nin IPR kapsamındaki makarna ihracatı her altı ay için belirlenen oranın
altında kalırsa ihracat iadesindeki indirim oranı artırılacaktır. Eğer ihracat miktarı
anlaşmanın üzerinde gerçekleşirse bu defa ihracat iadesi oranındaki düşüş azaltılacaktır.
19
20. Anlaşma süresince AB’nin ABD’ye makarna ihracatına yeni bir teşvik uygulaması
yasaklanmıştır. Bu kural ihlal edilirse ABD’nin yeni anlaşma yapma veya anlaşmayı
feshetme hakkı bulunmaktadır.
Dünya makarna ticaretini etkileyen faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir.
• Rekabet, tüketici tercihleri ve teknolojinin küreselleşmesi
• Hem sanayiler hem de müşteriler arası koordinasyon
• Bölgesel birleşmelerin (AB, NAFTA, MERCOSUR) payının ticarette artması
• Gelişmiş ve yeni gelişmekte olan ekonomilerdeki beklenen büyüme
• Sürdürülebilir büyüme ve bunun çevre üzerindeki etkileri
• Küreselleşmeye karşı ortaya çıkan gelir, kültür, sağlık, beslenme ve din
konularındaki farklılıklar
• Tüketicilerin sağlık ve lezzet tercihlerini çok zor değiştirmeleri
• Dışarıda yeme eğilimi ve gıda hizmet sektöründeki fırsatlar
• Internet ve e-ticaret
Tüm bu faktörler makarna ihracatçıları için daha çok rekabet ve daha az kar marjı
anlamına gelmektedir.
Son üç yıl içinde makarna için en büyük pazarlar miktar olarak daralırken diğer pazarlarda
değişme olmamış veya çok az bir artış göstermiştir. Değer bazında ise genel olarak
gerilemiş veya sabit kalmıştır. Büyük markalar pazar payını korurken, özel markaların
pazar payları bir çok piyasada artış göstermiştir.
Birçok makarna üreticisi pazarın durumundan memnun değildir. Bunun başlıca nedenleri;
fiyatlardaki düşüş, rakiplerin giderek daha saldırgan hale gelmesi, üretim kapasitelerindeki
artışın devam etmesi ve ihracatın önündeki engellerdir.
Latin Amerika ülkelerinde makarnanın önemi giderek artmaktadır. Söz konusu ülkelerdeki
makarna fabrikaları durum buğdayından çok yumuşak buğdaylardan makarna üretimi
yapmaktadır. Ancak Brezilya hariç bu ülkelerdeki tüketicilerin büyük kısmı %100 durum
buğdayından üretilen makarnaları tercih etmektedir. Brezilya makarna üretiminin hemen
hemen tamamı yumuşak buğdaylardan üretilmektedir. Ancak bu ülkede durum
20
21. buğdayından üretilen makarnalara olan talep giderek artmaktadır. Ülke 170 milyon nüfusu
ile potansiyel bir pazar konumundadır.
Türkiye’de makarna ihracatı ilk kez 1970 yılında 13 ton ile başlamış ve sonraki yıllarda
sürekli artış kaydedilmiştir. 1990’ lı yılların başında ihracat hız kazanmış, özellikle 1994
yılında itibaren süratle artarak 1997 yılında 136 bin tona ulaşmıştır. Türkiye bu yıllardaki
ihracatıyla dünya ticaretinde ihracatta İtalya’dan sonra ikinci sırayı almıştır.(Tablo.12)
Bilindiği üzere uluslar arası pazarlarda rakip ülkelerin ekonomik ve siyasi güçlerini
kullanarak avantajlı bir konumda ihracat yapabildikleri bir gerçektir. Bu çerçevede İtalya,
Fransa, İspanya ve Yunanistan gibi AB üyesi makarna ihracatçıları bu pazarlarda kotasız
ihracat yapabilirken maalesef ülkemiz değer kotasıyla sınırlandırılmıştır.
Avrupa Birliği ile Türkiye arasında imzalanan ve 1.1.1996 tarihinden itibaren uygulamaya
giren Gümrük Birliği Anlaşmasıyla başlangıçta Türkiye’nin AB’ye yapacağı makarna
ihracatında ton başına 74,6 ECU, buna karşılık AB’nin Türkiye’ye yapacağı makarna
ihracatında da tonda 106,7 ECU’lük tarım payı adı altında bir vergi uygulaması
öngörülmüşken, AB GATT’taki haklarını öne sürerek Türk makarna ürünlerine uygulanan
vergi miktarlarını 360 ECU/ton’a çıkarmıştır. Bu karar üzerine Avrupa Birliği’ne yapılan
makarna ihracatı durmuştur. Derneğimizin talebi üzerine Dış Ticaret Müsteşarlığı Topluluk
nezdinde yaptığı çeşitli girişimler sonucunda, Topluluğun istediği bazı tavizleri de vererek
29 Nisan 1997 tarihinde Türkiye - Avrupa Birliği Ortaklık Konseyi 38. Dönem toplantısında
tarım payı olarak alınan verginin ithalat ve ihracatta karşılıklı olarak ton başına 106,7 ECU
olmasına ve makarna ticaretinin de yıllık 2.5 milyon ECU’lük bir değer kotası dahilinde
yapılmasını 1.11.1996 tarihinden geçerli olacak şekilde karara bağlamıştır.
Tablo.12 Türkiye makarna ihracatı
Yıllar İhracat
1992 59.731
1993 52.856
1994 85.463
1995 111.230
1996 108.894
1997 135.989
1998 93.950
1999 25.800
2000 27.350
2001 35.950
2002 49.051
21
22. 2003 68.450
2004 126.810
2005 163.830
2006 193.205
2007 177.114
2008 175.690
2009 215.233
2010 295.916
1992 yılında AB’ya yaptığımız makarna ihracatı 7.800 ton, 1993’te 7.978 ton, 1994 yılında
10.762 ton iken 1996 yılında 2.300 tona gerilemiştir.
Geçen süre içerisinde ihracatımız tekrar yavaş yavaş yükselmeye başlamış ve 2003
yılında 6.107 tonla değer kotası sınırına ulaşmıştır.
Tablo.13 Kıtalara göre Türkiye’nin 2010 Yılı Makarna İhracatı
Uygulanmakta olan değer kotası nedeniyle AB’den gelen büyük tonajlı taleplere olumlu
yanıt verilememesi üzerine DTM nezdinde yaptığımız vergilerin karşılıklı sıfırlanması ve
değer kotasının kaldırılması talebimiz yetkililer tarafından AB’ye iletilmiş ve 2004 Nisan
ayından itibaren başlatılan teknik görüşmeler sonucu varılan mutabakat
doğrultusunda1/2007 sayılı Türkiye-AT Ortaklık Konseyi Kararı ile 01. Ocak 2007
tarihinden geçerli olmak üzere değer kotası kaldırılarak yerine 20.000 tonluk miktar kotası
getirilmiş ve bu miktarla sınırlı olarak vergilerde karşılıklı sıfırlanmıştır.
Ülkeler Miktar(ton)
AVRUPA 21.600
106.477
ASYA
AFRİKA 148.714
AMERİKA 18.521
AVUSTRALYA 508
BİLİNMEYEN ÜLKELER 96
TOPLAM 295.916
22
23. AB ülkeleri makarnada en büyük pazar konumundadır. Zira yıllık tüketim 2003 yılı itibariyle
3 milyon tonun üzerine çıkmış olup yıllık 800 bin ton ithalat yapmaktadır. Buradan da
görüleceği üzere değer kotasının ve tarım payı adı altında alınan vergilerin karşılıklı
sıfırlanması durumunda AB sektörümüz için çok büyük bir pazar olacaktır.
Gümrük Birliği sonrası AB’ye Makarna ihracatımız
Türk makarna sektörü için oldukça önemli bir pazar olan A.B.D.’ye 50 bin ton seviyelerinde
makarna ihracatı yapılırken A.B.D.’nin İtalya ve Türk makarnaları için başlattığı anti-
damping soruşturması sonucu %48-63 oranlarında anti-damping ve %9-16 oranlarında
telafi edici vergileri Türk makarnaları için uygulamaya başlamıştır. Bu yüksek vergiler
karşısında A.B.D.’ye yapılan ihracat 1996 yılı sonrasında durma noktasına gelmiştir.
GÜMRÜK BİRLİĞİ SONRASI A.B. YE MAKARNA İHRACATIMIZ
TON
9000
8000 8235
7556
7000 6881
6414 6108
6000
5000 4780
4000 3782 3934 4003
3000 2831
2000 2333
1000
0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
1998 ve 1999 yıllarında bazı üretici firmalar A.B.D. Ticaret Bakanlığı’na müracaat ederek
bu vergilerin kaldırılması talebinde bulunmuşlar ve yapılan inceleme sonucunda dört
firmanın talebi haklı görülerek anti-damping ve telafi edici vergiler indirilmiştir. Bu olumlu
gelişmelere karşın kısa sürede kaybedilen A.B.D. pazarında yeniden yer edinip ihracatı
eski seviyelere çıkarmak zor görünmektedir. Nitekim yapılan ihracat aşağıdaki tabloda
gösterilmiştir. Tablo dan da anlaşılacağı üzere özellikle son yıllarda ihracatımızda bir
gelişme olmadığı gözlenmektedir.
1998 yılında meydana gelen ekonomik krize kadar Rusya ve BDT sektörümüz ihracatında
çok önemli bir paya sahipti. Özellikle AB ‘de ve A.B.D.’de karşılaştığımız sorunlar
23
24. sonucunda ihracatımız hemen tamamen bu ülkelere yönlenmişti. Nitekim sektörümüz
ihracatında rekor düzeye ulaştığımız 1997 yılında yapmış olduğumuz 136 bin tonluk
makarna ihracatının 122 bin tonu (%90’ı) Rusya ve BDT’ ye yapılmıştı. Krizle beraber
1998 yılında 76 bin tona, 1999 yılında 6.000 tona ve 2.000 yılında da 1.600 tona
düşmüştür. Bu düşüş devam etmiş ve 2003 yılında 85 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu
düşüşün önemli nedenlerinden biri de Rusya Federasyonu’nun makarna sektörüne yeni
yatırımlar yaparak üretim kapasitesini süratle artırması ve kendi kendine yeterli duruma
gelmesidir.
Tek pazara yönelmenin sıkıntısını ve zararını gören makarna sektörü yaşadığı bu
olumsuzluklar sonucunda yeni pazar arayışlarına yönelmiştir. 2001 yılından itibaren sektör
yeni pazarlar aramaya başlamış, bu yoğun sonucu olarak 2001 yılı ihracatımız 36 bin ton
olarak gerçekleşmiş ve Gürcistan, Lübnan, Japonya gibi yeni pazarlara ihracata yapmıştır.
Tablo.15 EN FAZLA İHRACAT YAPTIĞIMIZ İLK 7 ÜLKE
Ülke Miktar(ton)
IRAK 26.168
TOGO 24.189
BENİN 19.692
ANGOLO 18.843
JAPONYA 14.028
LÜBNAN 13.041
KONGO 13.009
İHRACATIMIZIN ARTTIĞI ÜLKELER
Miktar(ton) % artış
BENİN 10.431 107
LÜBNAN 10.250 367
ANGOLA 7.997 74
IRAK 7.252 38
TOGO 6.343 37
VENEZUELLA 6.259 133
TANZANYA 5.391 513
MORİTANYA 4.246 253
NİJER 4.155 60
KONGO 3.457 36
24
25. AZERBEYCAN 2.498 49
JAPONYA 2.410 21
MISIR 1.859 526
SURİYE 1.451 52
GAMBİYA 1.341 395
SUUDİ ARABİSTAN 1.176 41
FİLDİŞİ SAHİLİ 889 70
TAYWAN 789 89
ÇİN 783 166
GÜRCİSTAN 627 79
MOĞOLİSTAN 357 345
UKRAYNA 271 551
HİNDİSTAN 134 193
Ayrıca Türkiye nin irmik ihracatı da aşağıda gösterilmiştir.
TÜRKİYE İRMİK İHRACATI
Miktar (kg) Değer ($) ton/$
2008 26.976.284 23.202.143 860
2009 30.776.161 15.270.930 496
2010 55.776.774 22.992.676 412
3.2 Makarna İthalatı:
Genel olarak ihracatçı ülke konumunda olan Türkiye’de yapılan makarna ithalatı daha
ziyade lüks tüketime giren mallara yönelik olarak yapılmakta, bu tür ürünler lüks otel ve
lokantalarda tüketilmektedir.
Türkiye’nin makarna üretimi tüketim ihtiyacını yeterince karşılayacak düzeyde olduğundan,
çok düşük düzeyde ithalat yapılmaktadır. (Tablo.16)
Türkiye’de yaygın olarak üretimi yapılan çeşitlerden ziyade az rastlanan çeşitler ithal
edilmektedir. Tür olarak kurutulmuş sınıfına giren makarnalar ithal edilirken gümrük tarife
cetvelinde “DİĞER” kısmına giren makarnalarda yoğunluk gözlenmektedir.
Makarna ithalatında İtalya’nın dünyada olduğu gibi Türkiye’de de üstünlüğü belirgin olarak
görülmektedir. İtalya, Çin ve Tayland dışında hiçbir ülkeden düzenli ithalat yapılmamakta
olup yıldan yıla değişmekle beraber, bir belirgin özellik de uzak doğu mallarının ithalatta ön
sıralarda yer almasıdır.
Tablo.16 Türkiye’nin makarna ithalatı
25
26. Yıllar Miktar (Ton)
1992 139
1993 320
1994 136
1995 179
1996 308
1997 305
1998 222
1999 309
2000 299
2001 307
2002 305
2003 340
2004 573
2005 663
2006 920
2007 1090
2008 1539
2009 1784
2010 2082
Çin, Güney Kore, Tayland ve Japonya’nın ilk on ülke arasında yer alması, Uzakdoğu
yiyecek kültürünün merak edilmesi ve özellikle lüks lokantalarda bu yörelerin yiyeceklerine
olan talepten kaynaklanmaktadır.
Ayrıca Türkiye nin irmik ithalatı da aşağıda gösterilmiştir. (Tablo.17)
4. SONUÇ
Türkiye ye 1922 yılında sanayi olarak giren makarna 1950 yılından sonra kurulan tesislerle
modern üretime başlamış olup, 2010 yılı itibariyle sektörde 22 fabrika faal olarak hizmet
vermekte ve toplam kurulu kapasite de 1.300.000 ton u geçmiş bulunmaktadır. Katma
TÜRKİYE'NİN İRMİK İTHALATI
Yıllar Miktar (kg) Değer ($)
2006 427 2276
2007 0 0
2008 886.000 507.818
26
27. değeri yüksek olan makarnanın Türkiye de üretimini yapan kuruluşların büyük bir kısmı
ileri teknoloji kullanmakta olup tamamı özel sektör firmalarıdır.
Köyden kentlere hızlı bir göç olacağı düşünülerek, insanların kendi makarnalarını yapma
alışkanlıklarını bırakacakları, giderek fabrika ürünü makarna kullanacakları, aynı
makarnaların köylere kadar ulaşmasından dolayı benzer sonuçların köylerde de görüleceği
beklentileri, makarna tüketiminin artmasına yol açacağı tahminlerini de beraberinde
getirmiştir. Verilen yatırım teşvikleri ile makarna sektöründe hızlı bir yatırım süreci
yaşanmıştır. Buna rağmen tüketim artışı beklentilerin çok altında kalmıştır.
Ülkemizde üretilen makarnalık buğday hem yetersiz hem de kalite yönünden istenilen
seviyede değildir. Kalitenin düşük olmasının temel nedenleri, yüksek verimli, soğuğa ve
hastalıklara dayanıklı çeşitlerin ıslahının yeterince yapılmaması, kalitesiz çeşitlerin
üretimden kaldırılmaması, buğday tohumluk üretimine gereken önemin verilmemesi ve
dolayısıyla üreticilerin tohumluklarını periyodik olarak değiştirmemeleridir.
Ayrıca, ülkemizde kaliteli makarnalık buğdayın ekim alanı ve ne miktarda üretim
yapılacağına dair politikanın olmaması, sadece alım garantisi ile destekleme alımının
yapılması ve sanayicinin ihtiyacını karşılamak amacıyla makarnalık buğday üretimini
artıracak, teşvik edecek önlemleri içeren politikanın olmaması kaliteli makarnalık buğday
üretiminde karşılaşılan sorunları oluşturmaktadır.
Bilindiği üzere makarnalık buğdayın dekara verimi ekmeklik buğdaylara nazaran %25-30
daha düşüktür ve aynı zamanda üretimi daha zahmetlidir. 1990’lı yılların başına kadar bu
verim düşüklüğünden dolayı hükümetlerce ilan edilen destekleme alım fiyatlarında
makarnalık buğday ve ekmeklik buğday arasındaki parite %25-30 seviyesini korumuş
ancak daha sonraki yıllarda bu parite daralmaya başlamıştır. Halen bu parite %10’lar
seviyesine gelmiştir. Bu durum karşısında ekim alanları da gittikçe daralmakta olup
önümüzdeki yıllarda sektörün ithalatla üretimini gerçekleştirme endişesi bulunmaktadır.
Son yıllarda sektörümüz ihracatta önemli bir ivme kazanmış olup, 2010 yılı ihracatı bugüne
kadar yapılan ihracatlar dikkate alındığında 296.000 tonla en yüksek seviyesindedir. 2011
yılı hedefi 350.000 ton dur.
27
28. Ancak, dış piyasalara verilen bazı kalitesiz ürünler Türk malı imajını bozmaktadır. Türk
makarnasının dış pazarlarda daha iyi yer edinebilmesi ve ihracat imkanlarının
artırılabilmesi için firmaların kendi logo ve markalarıyla ürünlerini ihraç etmelerinin
sağlanması için bu konuda destek mekanizmaları iyi çalıştırılmalıdır.
Makarna üretimi yapan firmaların ürün çeşitlemesi, yeni ürün geliştirilmesi ve ürün
adaptasyonu üzerinde yaptıkları çalışmalar istenilen düzeyde değildir. Dış piyasada İtalyan
makarnasına oranla daha az tanınan Türk makarnasının rekabet gücünü artırması
açısından AR-GE ve tanıtım çalışmalarına önem verilmesi gerekmektedir.
1993 yılında 4,3 kg/yıl olan fert başına makarna tüketim miktarı 2000 li yılların başında 5,8
kg/ yıl a yükselmiş olup, halen 6,0 kg/yıl gibi düşük bir seviyede dir. Makarna tüketiminin
artması halinde bundan yüksek kapasite ile çalışacak sektör ve dengeli beslenme fırsatı
bulacak olan tüketiciler kazançlı çıkacaktır. Ancak makarnanın şişmanlatıcı bir besin
olduğunun düşünülmesi ve besin değerlerinin yeterince bilinememesi ile sos kültürünün
gelişmemiş olması tüketimin artmasını engellemektedir. Bu sorunun aşılabilmesi için;
• Öncelikle makarnanın taşıdığı özellikler konusunda tüketicilerin aydınlatılması
ve kalitenin yükseltilmesi sağlanmalıdır. Makarnanın fazla besleyici olmadığı ve
kilo yaptığına dair yaygın olan inancın kırılması için öncelikle aile içi mutfak
ihtiyaçlarının saptanması ve damak zevklerinin yönlendirilmesinde etkili olan
hanımlara makarnanın enerji veren ancak kilo aldırmayan bir besin olduğunun
çeşitli yollarla etkin bir şekilde anlatılması gerekmektedir.
• Bunun yanı sıra vitaminlerce zenginleştirilmiş ve çocuklara yönelik olarak
üretilecek makarnaların etkili bir reklam kampanyası ile piyasaya sunulması
makarna tüketimini artıracak bir faktördür.
Yapılacak reklam ve tanıtım kampanyaları ile özellikle çocuklar ve gençlerden
başlanarak tüm tüketicilere makarnanın doğru şekilde tanıtılması ve
tüketicilerde yaygın olan yanlış bilgilerin düzeltilerek makarna yemeye teşvik
edilmesi amaçlanmalıdır.
• Tüketim artışında etkili olacak bir diğer faktör ise belirli sayıda ürün alan kişilere
yemek tarifleri içeren kitaplar veya çeşitli hediyelerin verilmesi, genelde yoğurt,
ketçap v.b. gibi ürünlerle tüketilen makarnaya yönelik Türk tüketicisinin damak
tadına uygun makarna soslarının piyasaya sunulması söz konusu ürüne olan
talebi artıracaktır.
28
29. Yukarıda bahsedilen tüketimi artırıcı önlemler üzeride Türkiye Makarna Sanayicileri
Derneği’nin koordinasyonunda çalışmalar başlatılmıştır.
29
