2. 1.- A Primeira Guerra Mundial
O 28 de xuño de 1914 un nacionalista serbio asasinou en
Saraxevo o príncipe Francisco Fernando, herdeiro do imperio
austrohúngaro. Nunha reacción en cadea, a maioría dos países
entraron en guerra (moi poucos permaneceron neutrais, entre
eles España) dando lugar á maior guerra vivida ata ese
momento en Europa. A implicación na guerra das colonias dos
países europeos, e tamén os EE UU e Xapón, deulle unha
dimensión mundial.
1.1.- As causas
Tensións nos Balcáns, onde todos os países estaban
enfrontados pola eliminación das súas fronteiras tras lograr
expulsar os turcos da zona. Alí tamén existían reivindicacións
nacionalistas, especialmente serbias, que ameazaban ao
imperio austrohúngaro coa súa disgregación.
Rivalidades imperialistas entre as grandes potencias:
Austria-Hungría e Rusia polo control dos Balcáns; Francia e
Alemaña por Alsacia e Lorena; Inglaterra e Alemaña pola
supremacía naval e comercial...
3.
4. Carreira de armamentos, en constante aumento, e a
diplomacia secreta, pactando alianzas e previsión dunha
guerra, motivos que aumentaron a desconfianza e a sospeita
sobre as intencións dos posibles inimigos. Esas alianzas
configuraron dous bloques antagónicos: a Triple Alianza
(Alemaña, imperio austrohúngaro e Italia) e a Triple Entente
(Francia, Gran Bretaña e Rusia).
A consideración da guerra como medio lexítimo para resolver
os conflitos, medida apoiada polas masas populares confiadas
na superioridade da súa nación fronte ás demais (patriotismo
agresivo).
1.2.- Fases da guerra
A Gran Guerra enfrontou aos Imperios Centrais (Alemaña e
Austria-Hungría, aos que se sumarían despois o Imperio Turco
e Bulgaria) contra os aliados (Serbia, Rusia, Francia, Bélxica,
Gran Bretaña e Montenegro, aos que se uniron Xapón, Italia,
Portugal, Romanía, EE UU e Grecia. A guerra comeza sendo
un conflito balcánico. Sen embargo o sistema de conexións
internacionais converteuna nunha guerra de magnitude
planetaria. Desenvólvese ó longo de catro anos nos que se
poden diferenciar catro fases:
5. A) guerra de movementos:1914
Fronte occidental: os alemáns, atravesando Bélxica, invaden Francia
ata cerca de París. Contraataque francés que detén os alemáns no
Marne.
Fronte oriental: os alemáns deteñen ós rusos en Tannemberg e nos
Lagos Masurianos. Nos Balcáns as tropas austro-alemañas ocupan
Serbia.
B) guerra de posicións: 1915-1916
Fronte occidental: imponse a construción de trincheiras
No mar, os alemáns intentan romper o bloqueo aliado cos
submarinos.
Fronte leste: o fracaso das ofensivas rusas permite ás tropas
alemañas e os seus aliados ocupar extensas zonas do imperio ruso,
Serbia e Romanía.
C) A crise de 1917:
A duración excesiva do conflito e as enormes perdas en vidas humanas,
provoca unha crise xeral que afecta a tódolos contendentes. Non obstante, hai
que sinalar dous feitos de gran transcendencia: a entrada dos EE UU na
guerra a favor dos aliados e a retirada de Rusia. Tamén , en Oriente Medio, a
revolta dos árabes contra os turcos beneficia aos aliados, que avanzan por
Palestina e Mesopotamia.
6.
7.
8.
9. D) Derrota das potencias centrais, 1918:
A desaparición da fronte oriental permite aos alemáns iniciar unha
serie de ofensivas que a pesar do seu éxito inicial, fracasarán. Os
aliados unifican o seu mando militar no xeneral Foch que leva a cabo
unha serie de grandes ofensivas. En setembro Alemaña, ante a falta
de reservas, declara imposible a resistencia. O 9 de novembro estala
en Berlín unha revolución que obriga a fuxida do Kaiser Guillermo II e
a proclamación da República. O 11 de novembro o novo goberno
alemán asina un armisticio. É o fin da guerra.
1.3.- As novas formas de guerra
A Gran Guerra foi un enfrontamento diferente aos
anteriores debido ao número de contendentes e ás
novidades que se introduciron no combate:
Grandes masas de exércitos, formados por centos de miles de
soldados recrutados polo sistema do servizo obrigatorio.
Emprego de novos armamentos e novas formas de loita. Os avances
industriais permitiron fabricar armamento dunha gran capacidade
destrutiva: metralladoras, canóns de largo alcance, granadas,
submarinos, avións de combate, gases asfixiantes... Tamén aparece a
trincheira, os bombardeos aéreos e a guerra submarina.
10.
11. Mobilización de todos os recursos. Os gobernos adoptaron medidas
extraordinarias como o establecemento da economía de guerra que
priorizaba a produción de armas sobre as necesidades da poboación
civil ou o recurso a propaganda e á censura de noticias para fortalecer a
moral.
1.4.- Os tratados de paz e a Sociedade de Nacións
Asinouse un tratado diferente con cada un dos países
vencidos; o máis significativo foi o Tratado de Versalles con
Alemaña que establecía que esta era a principal responsable
da guerra, polo que tiña que pagar cuantiosas indemnizacións
polos danos causados; ademais debía suprimir o servizo militar
obrigatorio e desarmar o seu exército; ceder territorios a
Francia (Alsacia e Lorena), Bélxica, Dinamarca e Polonia,
perder as súas colonias. Os alemáns asinaron o tratado pero
sempre o consideraron inxusto.
Co obxectivo de evitar a guerra e velar pola paz mundial,
creouse a Sociedade de Nacións. Formada polos países
vencedores (agás EE UU) e neutrais aos que se engadirían
outros con posterioridade. Nas décadas de 1920 e 1930 evitou
algúns conflitos menores, pero resultou ineficaz cando as
agresións as realizaban as grandes potencias.
12. 1.5.- Balance da Gran Guerra.
Compre destacar:
Grandes perdas demográficas: 8millóns de mortos e uns 20
millóns de feridos e mutilados. A poboación civil pasou
grandes privacións e a súa debilidade favoreceu a expansión
de epidemias (gripe española de 1918 que matou entre 50 e
100 millóns de persoas entre 1918 e 1919).
Modificacións territoriais que cambiaron o mapa europeo:
desaparición dos imperios alemán, austrohúngaro, ruso e
turco. Naceron novos Estados como Finlandia, Estonia,
Letonia, Lituania, Polonia, Checoslovaquia e Iugoslavia.
Repercusións ideolóxicas: a guerra facilitou o triunfo da
revolución comunista en Rusia, e o medo ao comunismo levou
a burguesía a apoiar gobernos e autoritarios e solucións de
corte fascista.
Consecuencias socioeconómicas. As perdas económicas foron
incalculables. Europa perdeu a primacía económica e
industrial, sendo substituída polos EE UU. A perda en homes e
a súa incorporación aos exércitos favoreceu a incorporación
das mulleres ao mercado laboral.
15. 2.- A Revolución rusa e o Estado soviético
En 1917 triunfou en Rusia unha revolución que puxo fin ao
imperio dos tsares, e que tivo unha gran repercusión no resto
dos países, especialmente entre as masas proletarias. Lenin e
Stalin organizaron o novo Estado soviético.
2.1.- A Rusia tsarista
A comezos do século XX Rusia era un xigante territorial,
pero cunhas estruturas políticas e socioeconómicas atrasadas:
O réxime era autocrático: o tsar exercía o poder absoluto e
gobernaba sobre un inmenso imperio con moitos pobos con
linguas, costumes e relixións diferentes. A pesares da
represión, existían partidos e organizacións clandestinas que
pretendían derrubar o réxime; uns pretendían establecer un
sistema liberal-burgués; outros, defensores da ideoloxía
marxista ou anarquista, pretendían unha revolución social.
A economía era basicamente agraria. O 80% da poboación
eran campesiños pobres que traballaban as terras da nobreza
e do clero. Nas principais cidades – San Petersburgo ou
Moscova produciuse un forte crecemento industrial estimulado
polo Estado e o capital estranxeiro.
16.
17. 2.2.- A caída do tsarismo
Foi a participación na Gran Guerra o factor decisivo que
propiciou a caída do tsarismo e o triunfo da revolución. As
continuas derrotas aumentaron o descontento entre os
soldados. Ademais, a poboación civil sufría a insuficiencia e
carestía dos produtos básicos.
En febreiro de 1917, a poboación de Petrogrado protestou
pola falta de alimentos. As sucesivas manifestacións non foron
reprimidas polos soldados, que se incorporaron a elas. Falto de
apoio o tsar, Nicolás II abdicou, proclamándose a República.
Estableceuse un goberno provisional, dirixido pola burguesía e
presidido por Kerenski, que pretendía instaurar un réxime
liberal. O novo goberno decidiu continuar a guerra, pero foi
incapaz de controlar a situación.
2.3.- O triunfo da Revolución bolxevique
Desde o comezo das protestas, as organizacións de
esquerda crearon os Consellos obreiros ou soviets (formados
por dirixentes das que representaban a obreiros, soldados e
campesiños). Neles foi medrando a influencia dos bolxeviques
(socialistas marxistas partidarios da revolución) dirixidos por
Lenin.
19. En outubro de 1917, Lenin e os bolxeviques organizan unha
insurrección armada. O 25 de outubro, a garda vermella
formada polos bolxeviques e dirixida por Trotski, asaltan o
palacio de inverno en Petrogrado e deteñen os membros do
goberno provisional. Paralelamente reúnese un Congreso dos
soviets, que asume o poder e crea un goberno obreiro
presidido por Lenin. As noticias do triunfo da revolución
espállanse por toda Rusia. A situación é moi confusa e créanse
gobernos autónomos e revolucionarios por todas partes.
2.4.- O nacemento da Unión de Repúblicas Socialistas
Soviéticas (URSS) e a época de Lenin
Unha vez conquistado o poder, os bolxeviques tomaron
medidas para transformar as estruturas sociais, económicas e
políticas e facer fronte aos seus inimigos:
A paz con Alemaña, tras o asinamento do Tratado de Brest-
Litovsk polo que Rusia obtiña a paz a cambio de grandes
perdas territoriais (Finlandia, Estonia, Letonia, Lituania,
Ucraína, Polonia, Besarabia e a Transcaucasia).
21. Esmagamento da oposición interior. A comezos de 1918, os
bolxeviques grazas á creación por Trotski dun exército
disciplinado e revolucionario (exército vermello), venceron na
Guerra Civil (1918-1921) contra os antibolxeviques (exército
branco, formado por antigos oficiais tsaristas e apoiado polas
potencias occidentais).
Creación da URSS. En 1918 Rusia foi transformada nunha
República Federativa Soviética. Posteriormente coa
incorporación de Ucraína, Bielorrusia e Transcaucasia,,
creouse en 1922 a Unión de Repúblicas Socialistas Soviéticas.
O poder estaba en mans dos soviets controlados polo partido
comunista (antigo partido bolxevique).
Camiño cara ao socialismo. Os bolxeviques promulgaron os
decretos de outubro de 1917 para lograr a socialización dos
medios de produción[1]. Os trastornos da guerra civil e a
escaseza obrigaron a Lenin, en 1921, a impoñer unha Nova
Política Económica que permitía algunhas formas capitalistas
para incentivar a produción.
[1] .- Control por parte do Estado da propiedade da terra, da
produción industrial, nacionalización da banca e do comercio
exterior.
22.
23. Fundación da Terceira Internacional (Moscova 1919)
co obxectivo de derrocar o capitalismo. Só podían
pertencer a ela os partidos que aceptasen
denominarse comunistas e seguir as directrices do
Partido Comunista da URSS.
A concentración do poder na persoa de Stalin, que o
exerceu a morte de Lenin de xeito ditatorial. Non
estaba permitida ningunha crítica; a persecución e
eliminación dos opositores foi unha práctica habitual
(purgas stalinistas).
A planificación económica. A partir de 1928 a
economía estivo planificada polo Estado establecendo
as prioridades e volumes a alcanzar nos diferentes
sectores para un período de cinco anos (plans
quinquenais). Tivo prioridade a industria de base, de
armamento, así como as fontes de enerxía, deixando
nun segundo plano as industrias de bens de
consumo. Con estas medidas a URSS converteuse
nunha gran potencia industrial e militar.
24. • A colectivización agraria. Os campesiños foron obrigados a
entregar as súas terras as granxas colectivas (kolkhoz) e a
traballar de forma comunitaria; unicamente conservaban a súa
casa e un pequeno horto. Ademais creáronse granxas estatais
(sovkhoz) e os MTS (estacións de maquinaria e tractores) que
aportaban a maquinaria agrícola para ditos establecementos.
As protestas campesiñas foron moi numerosas pero foron
duramente reprimidas. O Estado conseguiu aumentar a
produción considerablemente, aínda que cunha baixa
produtividade.
25. 3.- O fascismo. A Italia de Mussolini
Despois da finalización da Primeira Guerra Mundial,
Europa viviu unha grave crise política, económica e social que
favoreceu o desenvolvemento dos fascismos e das ditaduras
militares.
3.1.- Características do fascismo
Foi creado por Bieito Mussolini en 1919 en Italia. É unha
ideoloxía totalitaria que aspira a exercer un control absoluto
sobre a sociedade e os individuos, buscando un novo sistema
político e novos valores para as masas populares. Como
principais trazos destacan:
Primacía dos intereses xerais do Estado e da nación fronte aos
dereitos dos individuos e grupos. Búscase a grandeza do
Estado, que se identifica coa nación e a patria (exaltación
nacionalista).
A concentración do poder en mans dun único líder,
considerado o condutor da sociedade e a encarnación da
vontade da nación. Todas as institucións (políticas, sociais,
militares...) están supeditadas aos mandatos do líder (Duce,
Führer, Caudillo) , que é obxecto de veneración polo poboa
(culto á personalidade).
26.
27. Encadramento e mobilización de masas nun único
partido de carácter nacional, estando prohibidos e
perseguidos todos os demais. Os cadros dirixentes do
mesmo deben ser as autoridades que exerzan o
goberno nas institucións do Estado.
Rexeitamento da igualdade das persoas e os pobos,
defendendo a supremacía duns individuos sobre
outros, dos homes sobre as mulleres, dun pobo ou
país sobre outro.
Forte control ideolóxico e policial, empregando a
propaganda para a exaltación dos valores fascistas e
a violencia para eliminar calquera crítica ou oposición.
Os medios de comunicación, así como as escolas e
organizacións xuvenís, deben estar ao servizo da
causa fascista. As ameazas, as malleiras, o cárcere,
as execucións, os campos de traballo, serviron para
suprimir a oposición, especialmente dos partidos de
esquerda. O novo Estado impón a orde e a disciplina,
eliminando as liberdades individuais..
28. Intervención do Estado na economía, buscando
incrementar a riqueza e produción propia e conseguir
a autosuficiencia fronte aos estranxeiros (autarquía).
A propiedade privada é respectada, pero as
actividades económicas deben estar sometidas aos
interese do Estado. Os sindicatos e as folgas son
suprimidas. Obreiros e patróns deben formar unha
única organización corporativa sometida ao Estado.
3.2.- O ascenso de Mussolini ao poder
Despois de finalizada a Primeira Guerra Mundial,
Italia viviu unha grave crise política e económica.
Existía un forte resentimento xeral acentuado polos
excombatentes porque, a pesar de formar parte do
bando vencedor, non se conseguiran todas as
reivindicacións territoriais prometidas. Os gobernos
liberais, débiles e divididos polos personalismos,
amosáronse inestables e non lograron facer fronte
aos problemas.
29. En 1919, Mussolini creou en Milán os fascios, grupos de
combate (uniformados e identificados pola camisa negra) que
se dedicaban a rebentar as folgas e a perseguir aos líderes
políticos e sindicais da esquerda revolucionaria. O incremento
do seu número deu lugar á formación, en 1921, do Partido
Nacional Fascista.
Contando coa pasividade das autoridades e co agrado de
empresarios e terratenentes, en outubro de 1922 Mussolini
organizou a marcha sobre Roma para forzar o establecemento
dun goberno forte dirixido por el. Ante esta demostración de
forza, o rei Víctor Manuel III nomeouno xefe de goberno; pouco
despois o Parlamento concedeulle plenos poderes para aplicar
medidas excepcionais.
3.3.- A Italia fascista
Desde o poder, Mussolini modificou a estrutura e
organización política, impoñendo en 1925 un réxime totalitario
fascista. Converteuse no Duce, exercendo a ditadura persoal,
suprimindo a oposición, ilegalizando os partidos políticos e
sindicatos (agás o fascista), establecendo a censura e o control
sobre os medios de comunicación, e depurando a
administración e o exército.
30. A imposición da orde e disciplina social, a exaltación
nacionalista, os programas de apoio á produción agrícola e
industrial, a construción de numerosas obras públicas (vías
férreas, autoestradas, edificios públicos, monumentos...), e a
redución do desemprego, aseguraron a Mussolini un amplo
apoio popular. O fascismo italiano alcanzou un gran prestixio
entre diversos sectores europeos, servindo de modelo para a
creación de movementos semellantes noutros países
Mussolini pretendeu incrementar a grandeza de Italia
ampliando o seu imperio colonial. Rematou a ocupación de
Libia e conquistou Abisinia, desobedecendo os mandatos da
Sociedade de Nacións. A partir de 1936 mantivo unha
colaboración estreita con Hitler e apoiou a Franco na Guerra
Civil española. En 1939 asinou o Pacto de Aceiro, un tratado
de alianza e axuda mutua con Alemaña. Despois na Segunda
Guerra Mundial formou parte do Eixe (Alemaña, Italia e
Xapón).
En 1943, tras a conquista de Sicilia polos Aliados e a
sucesión de derrotas italianas, o rei Víctor Manuel III, a petición
do Gran Consello Fascista, destitúe a Mussolini.
31. Posteriormente foi liberado por paracaidistas nazis e organizou
a República Social italiana baixo a protección de Alemaña. En
marzo de 1945 foi detido polos partisanos (membros da
resistencia antifascista) e executado (ver foto do manual na
páx. 181).
4.- A crise de 1929 e a Gran Depresión
En 1929 afundiuse a Bolsa de Nova York. Nunha reacción
en cadea, todos os sectores económicos víronse afectados,
provocando unha grave crise mundial.
4.1.- Os felices anos 20
En EE UU, a década de 1920 foi de auxe e prosperidade.
As súas fábricas producían enormes cantidades de produtos
baratos. O consumo de masas aumentou, estimulado polas
facilidades de compra a prazos. A boa marcha dos negocios
propiciou un incremento dos valores das empresas na Bolsa de
Nova York. Moitos norteamericanos investiron os seus aforros
ou solicitaron créditos para mercar accións. Ao mesmo tempo,
os capitais norteamericanos serviron para financiar a
reconstrución da economía europea, producíndose unha
crecente interdependencia económica mundial.
32. 4.2.- O crac da bolsa de Nova York
O 24 de outubro de 1929 (xoves negro) produciuse de
súpeto o afundimento do mercado de valores de Nova York. O
pánico fixo que todo o mundo quixese vender as súas accións.
Moitos norteamericanos arruináronse en cuestión de minutos.
O crac da bolsa arrastrou consigo todos os sectores. Os
bancos quedaron sen reservas pola retirada de capitais e
moitos quebraron. As empresas, por falta de vendas, tiveron
que pechar ou reducir persoal, enviando ao paro a millóns de
traballadores. Entre as causas da crise destacan:
A especulación bolsista (aumento do valor das accións pola
enorme demanda, que non tiña nada que ver co valor real das
empresas).
A superprodución (oferta de produtos superior a demanda) o
que orixinou unha gran acumulación de stocks que puñan en
risco de quebra as empresas.
A caída da Bolsa seguiu a dos bancos, orixinándose a ruína de
moitos negocios, o retraemento do consumo e o aumento do
paro.
33.
34. 4.3.- A Gran Depresión e o New Deal
As consecuencias do crac alcanzaron a todas as
economías capitalistas, debido á situación de dependencia
que tiñan coa banca norteamericana. As empresas arruínanse,
as fábricas pechan, a produción industrial e agrícola descende.
Como consecuencia, aumenta o paro e a miseria entre os
traballadores e empeora a situación das clases medias. A
tensión social favorece o auxe das protestas e dos intentos de
revolución, pero tamén das ditaduras militares e dos fascismos.
Á felicidade dos anos 20 sucedía a Gran Depresión dos anos
30.
Para paliar os efectos da crise:
A maioría dos países recorreron ao proteccionismo e a
autarquía que non melloraron a situación mundial.
En EE UU xurdiron novas ideas, desenvolvidas polo
economista John M. Keynes, que supuxeron o abandono do
liberalismo clásico e unha maior implicación do Estado como
motor económico, estimulando o consumo e aumentando os
investimentos públicos en obras e servizos.
36. En 1932, a nova presidencia demócrata de Frankin Delano
Roosevelt, puxo en marcha o seu programa (New Deal), un
conxunto de reformas inspiradas no keynesianismo que
contribuíron a restaurar a confianza no sistema (subsidios
agrícolas, salario mínimo, construción de grandes obras
públicas...). A súa política, contou cun gran apoio popular e
logrou unha importante reactivación económica nos anos
seguintes.
5.- O nazismo. A Alemaña de Hitler
No período de entreguerras, Alemaña viviu unha situación
convulsa que favoreceu a chegada ao poder de Hitler en 1933
e o establecemento dun réxime totalitario coñecido como
Terceiro Reich.
5.1.- Características do nazismo
Foi obra e creación de Adolfo Hitler, quen recolleu o seu
pensamento na súa obra o Mein Kampf, 1925 (A miña loita).
Comparte características co fascismo, pero engade dúas
importantes matizacións:
38. O racismo, defendendo a superioridade da raza aria
(alemá) fronte aos demais pobos, e o antisemitismo
(odio aos xudeus), considerados como raza inferior e
causantes de todos os males que padecen os
alemáns. A defensa da pureza da raza aria xustificará
a eliminación dos enfermos mentais, a prohibición dos
matrimonios mixtos, e o intento de supresión das
razas inferiores (xudeus, xitanos, eslavos...).
O espazo vital, espazo polo que Alemaña se debía
estender coa anexión de novas terras no leste de
Europa.
5.2.- O ascenso nazi ao poder
Finalizada a Primeira Guerra Mundial, en Alemaña
instaurouse a República de Weimar, que tivo que
facer fronte ás fortes tensións provocadas polo
resentimento da derrota, ao pagamento das
indemnizacións de guerra, á reconstrución económica
e á axitación extremista de comunistas e
nacionalistas.
39. En 1920 fundouse o Partido Obreiro Alemán
Nacionalsocialista (nazi), do que Hitler foi elixido xefe con
poderes ditatoriais. O programa nazi esixía a revisión do
tratado de paz de Versalles, reivindicaba a unión de todos os
alemáns nunha gran Alemaña, rexeitaba a xudeus e
estranxeiros... En 1923 en Múnic, os nazis intentaron co apoio
dalgúns xefes militares dar un golpe de estado (push da
cervexería), pero fracasaron; Hitler foi encarcerado e o partido
nazi prohibido. En 1925 Hitler refundou o partido e reforzou a
mensaxe nazi, pero seguía sendo un partido minoritario.
A crise de 1929 afectou duramente a Alemaña, causando
un enorme incremento do paro con millóns de desempregados.
O fracaso dos gobernos provocou unha desilusión xeral na
democracia e un crecente apoio aos nazis. Hitler deseñou a
estratexia a seguir para tomar o poder: triunfar nas eleccións e
empregar a violencia nas rúas (accións das SA, SS e a
Gestapo). En 1933, os nazis convertéronse na forza maioritaria
no Parlamento, sendo Hitler nomeado xefe do goberno o 30 de
xaneiro.
40.
41. 5.3.- A Alemaña nazi
Entre 1933 e 1934, Hitler foi eliminando toda a oposición.
Os comunistas foron proscritos (acusados de queimar o
Reichstag – Parlamento-); os sindicatos e demais partidos
prohibidos, e os seus líderes encarcerados; moitos membros
do partido nazi foron asasinados (noite dos coitelos longos); os
xudeus foron obxecto dunha dura persecución. En 1934, tras a
morte do presidente da República, Hitler asume este cargo de
Xefe de Estado, converténdose no führer (xefe, guía), decisión
que foi aprobada en referendo.
No ámbito económico, durante o seu goberno reduciuse o
paro grazas á política de rearme militar e de obras públicas,
que reactivaron a produción industrial e deron traballo a
milleiros de persoas. Hitler aplicou medidas proteccionistas e
de autarquía, pero a economía alemá tiña insuficiencia de
materias primas e un mercado interior reducido polo que, para
manter o seu crecemento, necesitaba contar con novos
mercados mediante a anexión ou conquista de territorios.
42.
43. Hitler buscou o engrandecemento de Alemaña incumprindo o
Tratado de Versalles e desafiando á comunidade internacional.
Entre 1935 e 1939 incorporou o Sarre, decretou o servizo
militar obrigatorio e o rearme, ocupou a zona desmilitarizada de
Renania, enviou axuda militar a Franco na guerra civil española
e anexionou Austria e parte de Checoslovaquia. Ao mesmo
tempo, afianzou a alianza coa Italia fascista e buscou pactos
coa URSS para modificar as fronteiras europeas. O 1 de
setembro de 1939 invadiu Polonia, acto co que se iniciou a II
Guerra Mundial. A derrota alemá puxo fin á guerra e tamén a
Hitler, que se suicidou en abril de 1945.
6.- A Segunda Guerra Mundial
Entre 1939 e 1945 tivo lugar a maior das guerras sufridas
pola humanidade polo número de vítimas, o volume das
destrucións, e a amplitude de territorios que se viron afectados.
6.1.- O camiño cara a guerra
Na década de 1930, as relacións internacionais
deterioráronse progresivamente debido a:
45. Ás dificultades económicas derivadas das consecuencias da
crise de 1929.
Ao desenvolvemento de políticas agresivas.
A Sociedade de Nacións foi incapaz de evitar os
enfrontamentos, pois carecía de medios para facer eficaces as
sancións aos estados agresores.
As potencias democráticas ou se inhibiron (EE UU), ou foron
partidarias do apaciguamento tratando de evitar a guerra (Gran
Bretaña, Francia).
Entre 1935 e 1939 a tensión aumentou. Hitler forma un
poderoso exército e reclama a anexión das terras habitadas
por alemáns. Co acordo internacional consegue a anexión de
Austria e parte de Checoslovaquia (1938-39), pero nos seus
plans está ampliar o seu dominio cara ao leste (espazo vital).
Mussolini ataca e conquista Abisinia (1935-36) e colabora con
Hitler na guerra civil española. En Extremo Oriente, Xapón
reinicia a guerra contra China (1937) para ampliar os seus
dominios na zona. Ademais, entre eles vanse reforzando as
alianzas ata crear o Eixe Berlín-Roma-Toquio.
46. En agosto de 1939 Hitler asinou un tratado de neutralidade con
Stalin, establecendo un acordo para repartirse os territorios do
leste de Europa. O 1 de setembro de 1939, Hitler ordenou a
invasión de Polonia; como resposta, Francia e Gran Bretaña
declararon a guerra a Alemaña. Comezaba a Segunda Guerra
Mundial.
6.2.- Fases da guerra
Poden dividirse en varios períodos:
Os triunfos do Eixe, (1939-1940). Nunha guerra lóstrego, o
exército alemán ocupa Polonia, Dinamarca, Noruega, Holanda,
Bélxica e gran parte de Francia. En colaboración cos italianos,
ocupan Albania, Grecia, Iugoslavia e o norte de África. A
URSS, mantendo o acordo con Hitler, ocupa o leste de Polonia,
Estonia, Letonia, Lituania, Bucovina e Besarabia. Só Gran
Bretaña resiste. En Extremo Oriente, Xapón avanza en China,
ocupa as colonias francesas, e ataca as posesións inglesas.
A extensión da guerra e a entrada da URSS e de EE UU,
(1941-1942). En 1941 Hitler, dominada Europa, rompe o
acordo con Stalin e invade a URSS, pero a enormidade do
territorio e a forte resistencia rusa atrasa o avance alemán. No
Pacífico, Xapón ataca por sorpresa a base norteamericana de
Pearl Harbour e avanza por Filipinas, Malaisia e Indonesia.
47. El Eje y sus satélites
Japón
Países inicialmente neutrales
ocupados por los alemanes
Países aliados
Países inicialmente neutrales
ocupados por los aliados
Países que declararon la guerra al
Eje sin intervenir militarmente
Países neutrales
Territorios ocupados por Japón (1942)
Zonas de guerra submarina alemana LA GUERRA EN EL MUNDO
(1939-1945)
48. LA GUERRA EN EUROPA
(1939-1942) CAMPAÑA
DE NORUEGA
1940
Potencias del Eje el 1 de septiembre de 1939
Territorios ocupados en septiembre de 1939 FINLANDIA
NORUEGA
Territorios ocupados de abril a junio de 1940
Territorios ocupados en abril de 1941 URSS
SUECIA ESTONIA
Otros países aliados de Alemania o bajo su control
Fronteras del III reich en 1942 DINAMARCA LETONIA
IRLANDA REINO LITUANIA
Frentes este y sur en el invierno de 1941-1942 UNIDO P.BAJOS CAMPAÑA
DE RUSIA
CAMPAÑAS 1941-1942
DE LAS TROPAS ALEMANIA POLONIA
DEL EJE BELGICA
CAMPAÑA
CAMPAÑA DE POLONIA
DE FRANCIA 1939
1940
FRANCIA ESLOVAQUIA
AUSTRIA
SUIZA
HUNGRÍA
RUMANIA
PORTUGAL YUGOSLAVIA
ESPAÑA BULGARIA
ALBANIA TURQUÍA
ITALIA CAMPAÑA
DE LOS
GRECIA BALCANES
1941
ARGELIA SIRIA
MARRUECOS CHIPRE
FRANCES (FRANCIA) MALTA
TÚNEZ LÍBANO
PALESTINA
LIBIA EGIPTO
(ITALIA)
49. LA GUERRA EN EUROPA
(1942-1945)
Potencias del Eje el 1 de septiembre de 1939 FINLANDIA
Frente este en la primavera de 1943
NORUEGA
Frente este en junio de 1944 Leningrado
(Octubre 1944)
Frentes este y oeste a finales de 1944 URSS
SUECIA ESTONIA
Ofensivas aliadas
DINAMARCA LETONIA
Batallas importantes IRLANDA REINO LITUANIA
UNIDO P.BAJOS
Stalingrado
(Febrero 1943)
Desembarco en ALEMANIA POLONIA
BELGICA
Normandia
(Junio 1944)
FRANCIA ESLOVAQUIA
SUIZA AUSTRIA
HUNGRÍA
RUMANIA
PORTUGAL YUGOSLAVIA
ESPAÑA BULGARIA
Monte Cassino
(Mayo 1944) ALBANIA
ITALIA TURQUÍA
GRECIA
ARGELIA SIRIA
MARRUECOS CHIPRE
FRANCES (FRANCIA) MALTA
TÚNEZ LÍBANO
PALESTINA
LIBIA EGIPTO
El Alamein
(ITALIA) (Octubre 1942)
50. URSS
LA GUERRA EN EL PACÍFICO
(1941-1942)
MANCHURIA
MONGOLIA
Japón
Territorio chino ocupado por los japoneses
hasta febrero de 1945 JAPÓN
OCÉANO
Límites del imperio japonés en 1939 CHINA
PACÍFICO
Límite máximo de la expansión japonesa en 1942
Ofensivas japonesas
Bombardeo de Pearl Harbour
(7 de diciembre de 1941) INDIA
PEARL HARBOUR
IS. HAWAI
SIAM
IS. FILIPINAS IS. MARIANAS
INDOCHINA
IS. CAROLINAS
IS. MARSHALL
IS. GILBERT
BORNEO CÉLEBES
SUMATRA
NUEVA GUINEA
IS. SALOMÓN
JAVA TIMOR
OCÉANO
INDICO
IS. NUEVAS
AUSTRALIA HÉBRIDAS IS. FIYI
51. URSS
LA GUERRA EN EL PACÍFICO
(1942-1945)
MANCHURIA
MONGOLIA
Japón
Territorio chino ocupado por los japoneses
hasta febrero de 1945 JAPÓN
HIROSHIMA OCÉANO
Límites del imperio japonés en 1939 CHINA
NAGASAKI PACÍFICO
Ofensivas de los aliados
Ataques aéreos norteamericanos
Victorias aliadas OKINAWA
INDIA
Bombas atómicas (6 y 8 de agosto de 1945)
IS. HAWAI
SIAM
IS. FILIPINAS IS. MARIANAS
INDOCHINA
IS. CAROLINAS
IS. MARSHALL
IS. GILBERT
BORNEO CÉLEBES
SUMATRA
NUEVA GUINEA
IS. SALOMÓN
JAVA TIMOR
OCÉANO GUADALCANAL
INDICO
IS. NUEVAS
AUSTRALIA HÉBRIDAS IS. FIYI
52. O cambio de signo e a contraofensiva aliada, (1942-1943).
Entre finais de 1942 e comezos de 1943, os Aliados (Gran
Bretaña, EE UU e a URSS ) logran conter o avance inimigo en
todas as frontes. Os anglo-norteamericanos desembarcan no
norte de África, derrotan as tropas do Eixe e despois
conquistan Sicilia e o sur de Italia. Os rusos derrotan aos
alemáns en Stalingrado e fannos recuar nas chairas rusas. No
Pacífico, EE UU contraataca, impedindo o avance xaponés.
A vitoria dos aliados,(1944-1945). En xuño de 1944 produciuse
o desembarco de Normandía, a maior operación desta guerra;
nos meses sucesivos os anglo-norteamericanos avanzan cara
ao Rin; no leste, os soviéticos ocupan os Balcáns, Polonia e
Hungría. O 30 de abril Hitler suicídase no seu búnker berlinés.
O 4 de maio Alemaña capitula. Remataba a guerra en Europa.
No Pacífico, EE UU recupera as Filipinas e conquista Iwo Jima
e Okinawa; o 6 de agosto de 1945 lanza unha bomba atómica
sobre Hirosima e tres días despois outra sobre Nagasaki; o 2
de setembro Xapón asina a rendición. Era a fin da guerra.
6.3.- As novas formas de guerra
A guerra alcanzou enormes dimensións. Calcúlase uns 55
millóns de mortos e 35 millóns de feridos.
53.
54. Gran número de cidades, industrias e vías de
comunicacións dos países belixerantes quedaron
destruídas. Como novidades destacaron:
Novas armas e estratexias de combate. En terra
destacaron os vehículos acoirazados. No aire a
aviación que permitiu o bombardeo das cidades e
centros industriais. No mar, os portaavións foron
pezas clave nos combates navais e nos
desembarcos. Destaca o enorme potencial destrutor
das bombas (a atómica e as convencionais). Nos
países ocupados xurdiron grupos de resistencia e de
partisanos que realizaron accións de sabotaxe e
espionaxe a favor dos aliados.
Os campos de concentración, de traballos forzados e
de exterminio. No caso alemán foron creados para
explotar man de obra ou exterminar os seus
ocupantes (mediante cámaras de gas). Calcúlase
nuns 20 millóns os deportados; uns dez millóns
morreron neles, dos cales seis millóns eran xudeus.
55.
56. 6.4.- A organización da paz e a fundación da ONU
En 1945, na Conferencia de Ialta e na de Postdam
tomáronse os principais acordos:
Imposicións aos vencidos. Alemaña e a súa capital foron
divididas en catro zonas e o mesmo con Austria. Eliminación
do nazismo sendo os seus dirixentes xulgados e condenados
(xuízos de Nuremberg). Establecemento de sistemas
democráticos. Xapón pasa a ser administrado polos EE UU.
Modificacións territoriais. Reduciuse o tamaño de Alemaña. A
URSS mantén a posesión nas Repúblicas Bálticas e anexiona
a Rutenia e a zona oriental polaca.
Fundación da ONU. A finalidade é manter a paz e a seguridade
internacionais. Os seus principais organismos son a Asemblea
xeral, con sede en N. York; o Consello de Seguridade, formado
por 15 membros e con carácter permanente; a Secretaría Xeral
e o Tribunal Internacional de Xustiza.
57. EUROPA TRAS LA ISLANDIA
II GUERRA MUNDIAL
REPÚBLICA FEDERAL ALEMANA (RFA, 1949)
REPÚBLICA DEMOCRATICA ALEMANA (RDA, 1949)
SUECIA
TERRITORIOS ANEXIONADOS POR LA URSS FINLANDIA
NORUEGA CARELIA
TERRITORIOS ANEXIONADOS POR BULGARIA
ESTONIA
REINO
UNIDO DINAMARCA LETONIA URSS
LITUANIA
IRLANDA P.BAJOS
RUTENIA
RDA POLONIA
BELGICA SUBCARPÁTICA
RFA BUKOVINA
LUX.
CHECOSLOVAQUIA BESARABIA
FRANCIA
SUIZA AUSTRIA
HUNGRÍA
RUMANIA
PORTUGAL YUGOSLAVIA DOBRUDJA
ESPAÑA BULGARIA MERID.
ITALIA ALBANIA
GRECIA TURQUÍA
MALTA
CHIPRE
