Η τρέχουσα πρόοδος της τεχνολογίας και ο πλούτος των διαρκώς παραγόμενων δεδομένων, καθιστούν τα Ανοιχτά Δεδομένα, ως κανόνα και ως πρακτική, αναγκαία στην κοινωνία μας, σε κάθε είδους κοινότητα: σχολική, επαγγελματική, τοπική, αυτοδιοικητική ή κρατική. Προβάλλει έτσι αναγκαία η εκπαίδευση των μαθητών μας για το πώς να απαιτούμε, να αναζητούμε, να αξιοποιούμε δεδομένα και πληροφορία που οφείλουν να είναι ανοικτά στον πολίτη και την επιχειρηματικότητα. Παρόμοια στάση οφείλουμε να καλλιεργήσουμε στις νέες γενιές και προς το Ελεύθερο Λογισμικό και το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ). Έξυπνες εφαρμογές και λύσεις που υιοθετούν το ΕΛ/ΛΑΚ μπορούν να είναι εξίσου αποτελεσματικές όσο και με ιδιοταγές λογισμικό, με πολύ μικρότερο κόστος και την προστιθέμενη αξία της δυνατότητας συνεισφοράς στην κοινότητα, με τη βελτιστοποίηση ή την τροποποίηση ανοικτού κώδικα. Έναν τρίτο άξονα, εξίσου σημαντικό για την εκπαίδευση και την κοινωνία αποτελεί η ποιότητα ζωής, η βιωσιμότητα και η αειφορία, στη γειτονιά, την πόλη, τη χώρα και τον πλανήτη μας, σε συνδυασμό με το τι καθένας μας -πολίτες, επιστήμονες, φορείς λήψης αποφάσεων- οφείλει να φροντίζει και να κάνει. Εδώ παρουσιάζουμε ένα παράδειγμα χρήσης ενός Γεωγραφικού Πληροφοριακού Συστήματος (ΓΠΣ) Ανοιχτού Κώδικα, ως μέρος ενός προγράμματος Erasmus+, όπου συγκεράζουμε τις παραπάνω ιδέες σε ένα πλαίσιο επίλυσης προβλημάτων στην πράξη, για πρώτη φορά στη Γενική Λυκειακή Εκπαίδευση στη χώρα μας. Οι μαθητές του προγράμματος πραγματοποίησαν κοινωνική έρευνα πεδίου με ερωτηματολόγια τύπου Likert, διερευνώντας συγκριτικά βιωσιμότητα, ποιότητα ζωής και αειφορία στις συνοικίες της πόλης μας. Χρησιμοποίησαν το QGIS, ένα ΓΠΣ Ανοιχτού Κώδικα, στην επεξεργασία και την απεικόνιση γεωχωρικών ιδιοτήτων και ερευνητικών αποτελεσμάτων και των σχέσεων τους. Χρησιμοποιήθηκαν ακόμη εφαρμογές και υπηρεσίες ΕΛ/ΛΑΚ, επιγραμμικά και τοπικά, στη συγγραφή ερωτηματολογίων, ηλεκτρονικές φόρμες και την επεξεργασία απαντήσεων. Η υπηρεσία «Ομάδες και Ιστολόγια» του ΠΣΔ χρησίμευσε στη συνεργατική εξ αποστάσεως εργασία και στη δημοσίευση των αποτελεσμάτων. Συνολικά οι μαθητές κατανόησαν με βιωματικό τρόπο την ανάγκη και την αξία των Ανοιχτών Δεδομένων, ήρθαν σε επαφή με την τοπική αυτοδιοίκηση και παρόχους δημόσιων ανοιχτών δεδομένων, διαπίστωσαν στην πράξη ελλείψεις και προβλήματα, ενώ έλαβαν και ερεθίσματα προς την κατεύθυνση της Έξυπνης Πόλης και των Έξυπνων Εφαρμογών, ερχόμενοι σε επαφή με φορείς που τα προάγουν στην πόλη του Ηρακλείου. Με τη φόρμα ενός μακροπρόθεσμου έργου τύπου πρότζεκτ, και με την αξιοποίηση των αρχών μάθησης του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού και του πλαισίου επίλυσης προβλημάτων, αξιοποιήθηκαν η βιωματική μάθηση, η μάθηση μέσω της πράξης, καθώς και μέθοδοι μάθησης βασισμένες στην έρευνα. Τα εμπειρικά αποτελέσματα ήταν πολύ ενθαρρυντικά, με τους μαθητές να επιδεικνύουν ενθουσιασμό, δημιουργικότητα, και υψηλά επίπεδα υπευθυνότητας, καθώς και υψηλή ποιότητα στα παραδοτέα τους.