Gevelstenen en Eerste stenen in de vlecke Joure, van vroeger tot nu.ppt
1. Gevelstenen en Eerste stenen
in de vlecke Joure
- van vroeger tot nu -
samenstelling: Piet Postma
2. Appelwijk 11 (1)
Het oude wapen van Joure zoals dit nu
nog op de voorgevel v/h Tolhuis te zien is:
‘Een azuurblauw wapenschild waarop in
reliëf een goudgele korenschoof, als teken
van de graanvelden in deze grietenij, en
met aan weerszijden 3 eikels die tezamen
de 6 kerkdorpen voorstellen:
Haskerdijken, Oudehaske, Haskerhorne,
Westermeer, Snikzwaag en Joure’.
Met daaronder: ‘In ‘t Tolhuys Goet Logis’
Jaartal onbekend, mogelijk rond 1644,
toen dit wapen ook verscheen op de
Jouster Toer. Het Tolhuis zelf stamt
mogelijk uit 1614, het jaar dat de Kolk
werd gegraven.
3. Diverse ‘gevelstenen’ bij de Jouster Toer die voor zich spreken.
‘It haske’ (links) verwijst naar het wapen van de voormalige gemeente Haskerland: ‘Twee banen
van blauw en groen met over het geheel op de scheiding een bruine springende haas’
Op 8 aug.1628 legde Grietman
Hobbe van Baerdt de 1e steen
voor de Jouster Toer.
De kerk stamt uit 1644.
4. Midstraat 109. De gevelsteen met een zwart paard met kam
voor de manen, een roskam en het jaartal 1647 vind je in de
steeg ‘De Roskamreed’, tussen Etos en A7 Makelaardij. Later
was daar vlakbij de ingang v/d werkplaats v/d fietsenwinkel
van Jan Wijnja. Daarvoor zat er ca. 50 jaar lang
transportbedrijf Berend de Jong.
In diezelfde steeg is rechts nog een gevelsteen, maar op de
foto niet te zien. De tekst luidt: ‘S.K. Knaap, 25 julij 1872’. In
1830 verkocht Geertje Innes Wielinga, vrouw van kofschipper
Geert Pieters Cath, te Joure ‘Het huis genaamd De Roskam a/d
Voorstraat’ aan Ype Staak Brunings & Rigtje Koopmans.
Een zoon van Ype en Rigtje, Christiaan Jacob (1816-1902),
huwde later met Simkjen Meinderts Knaap (1817-1878).
5. Midstraat 37 is één van de oudste panden in de Midstraat. Het is gebouwd in 1688.
In de topgevel is recent een zonnewijzer aangebracht (zie vergroting linksonder) als
gevelversiering. De eerste eigenaar was Hylkje Martsma, ‘ontvangerse’ van de belastingen.
Zie verder de lijst met namen hierboven van mensen die daarna hier werkten. Tegenwoordig
wordt dit pand gebruikt door de klokkenmakers Jacob ten Hoeve en Freerk Pasveer.
7. Midstraat 116: ‘Simke Sannes, Mr. Chirurgijn, 1780’
Simke Sannes Dubling is geboren op 24 juli 1722 te Joure als zoon van Sanne Tjepkes & Reinsk
Izaaks. Beroep in 1750: Mr chirurgijn te Joure en tevens heelmeester en barbier. Simke is op 14
juni 1750 te Joure getrouwd met Geerjen Lourens. Hij was toen 27 jaar oud. Simke neemt op 4
maart 1812 te Joure de familienaam DUBLING aan. Voorheen was in dit pand o.a. ook de
sigarenwinkel van P. Boersma, zie foto links. Momenteel (2023) is het een telefoonwinkel.
8. Midstraat 5: ‘Elias Annes Borger, 1784 - 26 februari - 1884’
Dit is het geboortehuis van Elias Annes Borger, o.a. hoogleraar theologie
en letteren te Leiden, bibliothecaris bij de Friese Provinciale Bibliotheek
en geschiedschrijver. Borger was een zoon van Anne Kestens & Sibbeltje
Tieles Tieleman en leefde van 1784-1820. Zijn vader had in dit pand een
jeneverstokerij. In 1829 woonde er een scheepstimmerman, Symon
Geerts. In de 20e eeuw was er een tijd lang een drogisterij in gevestigd.
Tegenwoordig is het een pizzeria.
10. Douwe Egbertsplein 7
In 1829 woonde hier bakker Arjen Gjalts Brouwer (1775-1835). Later het woonhuis
van loodgieter Julius Reekers, die vlakbij in de Kruisstraat zijn werkplaats had.
Tot okt. 2020 was hier Eethuis Simple.
11. Midstraat 70
In 1760 werd in de Boterstraat een 2e Doopsgezinde (later gereformeerde) kerk ‘Het
nieuwe huis’ gebouwd, die nog dienst deed tot 1817. In 1824 kwam er een doopsgezinde
kerk op adres Midstraat 70. Het jaartal ‘1824’ is te lezen op de sluitsteen boven de deur.
12. Midstraat 110 (1). De gedenksteen b.g.v. de bouw v/d r.k. kerk in 1836 is nog te zien achter in de r.k. St. Mattheüskerk. Van
deze oude Waterstaatskerk is ook nog een tekening bewaard gebleven. Ontwerp en bouw moesten goedgekeurd worden
door het ministerie van Waterstaat. De tekst op de steen is: ‘6 Julij 1836 A. Crasburgh R.K. Pastoor’, want Anno Crasburgh
(1792-1858) was toen de bouwpastoor. In 1867 is een grotere nieuwe kerk gebouwd. Deze stond er tot 1952. Op de
herinneringssteen, buiten in een nis bij de ingang v/d huidige kerk, staat: ‘4t Aprilis 1867. La pidem primarium postuit
J.H.M. Westers pastor’ (‘Op 4 april 1867 is de 1e steen gelegd door pastoor J.H.M. Westers’)
13. Midstraat 110 (2)
In 1989 herdacht de r.k. St. Matteüsparochie dat 350 jaar eerder, in juli 1639, voor het eerst een
pastoor, te weten de pater Jezuïet Robertus de la Planche (1602-1651) uit België, de parochie
Joure bediende. Ter herinnering aan dat 350-jarig jubileum zijn daarom op het fraaie
toegangshek naar de pastorietuin de jaartallen 1639 en 1989 geplaatst.
14. Appelwijk 11 (2)
In 1825 werd Friesland geteisterd door een watersnoodramp. Verschillende dijken braken en de
zuidelijke helft v/d provincie kwam onder water te staan. Hierbij verdronken vele dieren in de
weilanden. In de hete zomer die volgde waren nog lang niet alle kadavers opgeruimd.
Een steen in de zijmuur van Het Tolhuis geeft aan hoe hoog het wassende water in 1825 kwam.
In 1826 was het sterftecijfer in Joure dan ook beduidend hoger. Van de 2322 inwoners waren
er zo'n 1000 koortslijders; 1/3 deel van de mensen stierf aan de pest.
15. Midstraat 7
Gevelsteen met zeilschip en aanduiding ‘Anno 1837’. Rond 1829 woonde schipper Arjen Sjoerds
van der Zee (1786-1866) in dit pand. In 1832 was Pier Wytzes Brouwer (1774-1845) de eigenaar.
Hij was koopman/schipper van beroep en overleed in 1845.
Sjoerd Brattinga (1905-1984) begon in 1933 hier ‘Het Klompenhuis’, met de verkoop van o.a.
klompen en touw. Hij huurde het toen van Bouma. In 1952 verhuisde Brattinga naar het adres
Midstraat 23, waar hun winkel, tezamen met nr. 25, nog steeds is. Later werd Midstraat 7 o.a.
een zaak waar groenten werden verkocht (o.a. door Sjoerd van Aalzum, alias ‘Kukke’) en ook
bloemen. Nu is dit pand Espressobar Doppio.
16. Midstraat 77? De familie Aleva maakte meer dan 1½ eeuw klokken te Joure. Klokkenmaker
Willem Aleva (1701-1786) kwam begin 18e eeuw naar Joure. Twee van zijn zonen, Albert en
Luytjen, begonnen elk een klokkenmakerij in de Torenstraat, later in Midstraat 77. Mogelijk komt
bijgaande steen, die wordt bewaard in Museum Joure, uit dat pand 77: ‘W.F. Aleva, KLN ZN 1852’.
In 1857, het topjaar van de Jouster klokkenindustrie, produceerde de firma Aleva wel meer dan
1500 staartklokken! Misschien omdat de Koninklijke familie in 1905 een stoeltjesklok bij hen
aankocht, mocht de Firma Aleva een jaar later het predicaat ‘Hofleverancier’ dragen.
De advertentie rechts komt uit een programmaboekje uit 1908 van het Gemengd Koor te Joure.
17. Museumstraat
De eerste kopergieterij Keverling & Co. uit 1854 is nu klokkenmuseum, als onderdeel van
Museum Joure. Linksonder uitvergroot de gevelsteen bij de toegangsdeur. De letters
‘P.S.K. BZ’ staan voor ‘Petrus Sybrandus Keverling Brantzn’ (1837-1920).
Petrus liet in 1911, naast het oude bedrijf, een nieuwe fabriek bouwen.
18. Slachtedijk 1
In juli 1852 werden a/d Slachtedijk stoomoliefabriek De Boer en windoliemolen De Nachtegaal
v/d firma H.F. de Jong en A.G. Brouwer gebouwd. In 1899 werd naast de molen de zuivelfabriek
van A.G. Brouwer & Zonen opgericht, die gebruik maakte v/d capaciteit van deze molen. In 1911
werd Brouwer’s molen weer afgebroken en in 1912 verplaatst naar Dinther. Links de gevelsteen
die nog altijd in de muur v/d oude D.E.-fabriek a/d Zijlroede zit.
19. Boterstraat 30
‘Deze steen gelegd door L.G. Borduin den 1 Sept.1855’.
Zomer 2018 vond Max Buis achter huis onderin zijn regenwaterput een oude gevelsteen. Na de
steen opgeknapt te hebben plaatste Max deze naast zijn voordeur. Lammert Geerts Borduin,
geboren te Joure op 3 jan. 1852, was een zoon van timmerman Geert Sytses Borduin & Akke
Lammerts Woudstra. Hij trouwde met Monskjen Roode. Lammert was een vooraanstaand lid
v/d Doopsgezinde Gemeente in Joure. En er schijnen zelfs kerkdiensten bij hen thuis
plaatsgevonden te hebben. Lammert & Monskjen overleden resp. in 1921 en 1911 te
Passaic City, Passaic County, New Yersey (USA).
20. Midstraat 73
Rond 1829 woonde hier o.a. ‘bakkersche’ Trijntje Geerts Sierdsma (1799-1845). Het is een
pand onder een zadeldak met 2 schuine vlakken van gelijke helling en een zeer fraaie
klokgevel met gebeeldhouwde lijsten. De krullen zijn groot aangezet. Op de
gebeeldhouwde topgevel bovenin is een krans te zien. De datumstenen tonen bouwjaar
‘Anno 1858’. Tegenwoordig zit hier Scapino.
21. De gevelsteen ‘Vrouwe Justitia’ (geen datum) in de topgevel komt uit de muur v/h vroegere
‘Rechthuis op de Jouwer’ uit de tijd dat Haskerland nog een grietenij was. De grietman was toen
tevens rechter. Van 1628-1698 vonden de rechtszittingen plaats ‘op ’e weerkamer’ (in de
rechtkamer) v/d Jouster toren. Daarna gebeurde dit op verschillende plekken in panden in de
Midstraat die waren opgesierd met een Vrouwe Justitia-steen. Opvallend is dat deze Vrouwe
Justitia geen blinddoek heeft! De grietman kende natuurlijk veel van zijn inwoners en kon
moeilijk objectief een uitspraak doen. Mogelijk is dat de reden van het ontbreken v/d blinddoek.
Rond 1829 woonde in dit pand de ‘coopman’ Rinze Pieters Huitema (1779-1842). Lange tijd
stond op de voorgevel de naam van groenteman ‘B. Huisman’ (Bernardus) op de voorgevel,
maar die is nu al weer lang geleden veranderd in ‘de Cranberry’.
Midstraat 41
22. ’Voor de 5-jarige Jacob Rienk Glasz was 26 april 1866 een spannende dag. Hij mocht samen met
Klaas Steenbeek Wz. de 1e steen leggen voor de molen die zijn vader Pieter Jacob Glasz (1820-
1892, een Jouster bakker) a/d Scheen liet bouwen. De familie Glasz kwam voort uit het geslacht
Wielenga, daarom kreeg de molen de naam “Wielengastam”.
Jacob Rienk Glasz (1860-1931) verkocht in 1893 deze molen aan Auke Pieters Koning, de laatste
molenaar op De Wielengastam. Toen Koning in 1921 stopte, verhuisde het bovendeel naar
Makkum, het onderste deel bleef staan (zie foto). Jacob Rienk verhuisde met zijn gezin naar
A’dam en begon een handel in meel. Dit bedrijf groeide uit tot de Meelunie BV. Vandaar dat in
het kantoor van dit bedrijf a/d Herengracht in A’dam dit fraaie tegeltableau (linksboven) kwam.
Uilke Boonstralaan
38
23. Vegelinsweg 32
Deze boerderij was aanvankelijk in het bezit van de familie Vegelin van Claerbergen, en later
o.a. van de familie De Jong. De tekst op de steen luidt:
‘Adrienna, oud 13 jaren, heeft van deze plaats de eerste steen gelegd, Augustus 1870’.
Adrienna = Adrienna Vegelin van Claerbergen (1857-1931), de dochter van politicus Pieter
Benjamin Johan Vegelin van Claerbergen (1808-1879) en zijn vrouw Jacoba Joh. van Haeften.
24. Vegelinsweg 36
Eigenaar van deze boerderij is Peter Wierdsma. Links
v/d voordeur zit op de muur een prachtig gevelbeeldje
met onderop de naam ‘P. Dodo’. Het is een beeld van
Dodo van Haska, een monnik/ kluizenaar uit de 13e
eeuw. De ‘Vita’, zijn levensbeschrijving, is de eerste
schriftelijke bron v/h latere Haskerland. Dodo stierf op
30 maart 1231. Op zijn sterfplaats is later een klooster
gesticht, het Hasker Convent, ook wel Maria’s Rozendal
genoemd. Het kerkje ‘De Kapelle’ te Haskerdijken (uit
1818) is op die plaats nog steeds te zien.
25. Molenweg 35
In 1879 bouwt coöperatieve woningbouwvereniging Eigen Haard 10 woningen aan Penninga’s
Reed, de straat die nu Molenweg heet. De grond was beschikbaar gesteld door jonkheer Pieter
Benjamin Johan Vegelin van Claerbergen (1808-1879). Zijn zoon Valerius Lodewijk (1835-1893)
legde de 1e steen. De 10 woningen beschikten samen over 2 privaten (‘skythúskes’) en 2
waterputten. De naam ‘Eigen Haard’ staat ook op de voorgevel v/d woning.
26. Midstraat 133: ‘L. C. T. Rz 1874’
Wagenmaker Lammert Cornelis Tietzema Rinzezoon (1872-1902)
Hij werd te Joure geboren als zoon van Rinze Tietzema en Pietje Lammerts Onderweegs.
Het boek ‘Op de vleugelen des tijds’: ‘In 1874 was Lammert Cornelis Tietzema 2 jaar toen hij de
1e steen mocht leggen voor het bedrijf van zijn vader Rinze Tietzema (1846-1917) in de
Midstraat. Het was een smal pand met beneden hoge deuren naar de werkplaats en boven het
woonhuis. Van wagenmaker Tietzema zijn ‘15 schrijfboeken’ over de periode 1877-1917
bewaard gebleven. Hij noteerde al zijn werk aan allerlei (vooral boeren)wagens’.
27. Visstraat 25: ‘W.T. van Wijk 3 Mei 1878’
Willem Tjittes van Wijk werd in 1871 geboren te Joure en legde als 7-jarig jongetje
hier de 1e steen. Op latere leeftijd emigreerde hij naar Baldwin in Amerika,
waar hij op 28 april 1953 als ‘William van Wyk’ overleed.
28. In 1882 legden`Hessel en Cornelis de Jong de 1e steen voor de herbouw van woonhuis /
bedrijfspand Midstraat 99. Dit was nodig na de grote brand in de Midstraat waarbij 14
woningen, winkels en bedrijfspanden verloren gingen. In 1898 legde Johannes Hessel de Jong de
1e steen v/h als pakhuis aangeduide fabrieksgebouw in de tuin van Midstraat 99, nu Museum.
Midstraat 99
29. Midstraat 25
Van 1832-1864 was Jan Willem Tuininga (1789-1864) hier winkelier. Van 1865-1883 is het pand
van zijn zoon, koopman en fabrikant Pieter Jans Tuininga (1823-1905) en van 1877-1904 bij
koopman Jan Willem Pieters Tuininga. Een andere Jan Willem Tuininga (1874-1940), legt ‘6 mei
1882 J.W.T.’ op bijna 8-jarige leeftijd de 1e steen. Hij beheerde de zaak van 1904-1924. Na hem
kwam manufacturier Petrus Praamsma (1924-1954), daarna manufacturier Hans Bovenkamp
(1954-1997) en tenslotte de ondernemers Eeltje (1997-2002) en Sjoerd (2003-heden) Brattinga.
30. Zijl 13. Dit grote graanpakhuis werd in 1879 gebouwd door zonen v/d rijke graankoopman
Geert Pieters Cath (1792-1867), naar een ontwerp van Johannes H. Borger. De familie handelde
in graan op de Oostzee, de z.g. Sontvaart. In 1905 kwam een gevelsteen in de voorgevel
met de tekst: ‘Gebouwd in 1879. De eerste steen bij de verbouwing in 1905 gelegd door H. Cath’.
De Fa. Cath liet a/d Midstraat verschillende statige huizen bouwen, o.a. het Cath Hûs op nr. 57.
Tegenwoordig worden in ‘De Vrijloop’ diverse activiteiten en cursussen georganiseerd.
31. Hobbe van Baerdtstraat 2: ‘E. de Boer Jz. 18-8/4-89’
Eelke de Boer (geb.1881) was op 8 april 1889 het 8-jarige zoontje van Jelle Eelkes de Boer en
Gettje Hendriks Valkema. Eelke werkte in 1931 als ingenieur in New York en is daar vermoedelijk
ook overleden. De 1e steen is gelegd voor de meubelfabriek van D. de Boer. Later vestigde zich
daar meubelfabriek Reekers. De huidige naam is ‘Achter de Toer’, omdat dit pand dichtbij de
Jouster Toer te vinden is. De 1e steen zit, als je er voor staat, direct om de hoek rechts.
32. Griene Dyk 6, De Oranjerie
De Oranjerie werd gebouwd in 1891 als winterberging voor de ‘oranjeplanten’ in park Herema
State v/d familie Vegelin van Claerbergen. Dokter Driessen stelde met zijn vrouw Aurelia
Driessen-Vegelin van Claerbergen in 1908 hun huis Heremastate beschikbaar voor de bouw v/e
sanatorium tegen tbc, waarna De Oranjerie werd gebruikt als ‘zonnelighal’ voor tbc-patiënten.
Vanaf 1950 viel park Heremastate onder beheer v/d gemeente Haskerland. De Oranjerie werd
toen gebruikt als timmer- en schilderswerkplaats. In 1997 verkocht de gemeente De Oranjerie
en werd het verbouwd tot Grand Café.
33. Midstraat 91 (zonder datum)
Dit pand (tegenwoordig Herenmodezaak Terra) bevindt zich naast de Lijnbaanstraat, genoemd
naar een lijnbaan waarop touw voor boeren en schippers werd geslagen. Vandaar dat op de
sierlijst bovenin de gevel rechts een mannetje op een lijnbaan te zien is die touw maakt.
Daarboven de letters G en S. De laatste lijnbaas was Gerben Tjepkes Fennema. In 1829 koopt hij
dit pand van Siebren Jans de Vries die uurwerkmaker was. Rond die tijd woont hier ook Willem
Willems, genees-, heel- en vroedmeester. De lijnbaan is in loop van de 19e eeuw verdwenen.
34. Brugstraat 26 (voorheen Achterom, o.a. fam. Sj. Kramer)
‘13/4 1892, U.J. v.d. Zee’
Deze steen is ‘gelegd’ door Ulbe Jans v/d Zee (1891-1918), die bij deze gebeurtenis
dus nog geen 1 jaar oud was! Hij was de zoon van de doopsgezinde gruttersknecht
Jan Ulbes v/d Zee (1860-1940) en Sijke Sijbes Hoekstra (1867-1919).
Ulbe overleed in 1917 op 26-jarige leeftijd als meubelschilder.
35. Midstraat 64
Deze 1e steen voor de Christelijke Lagere School tussen Midstraat en Achterom,
de Dr. G.A. Wumkesskoalle, werd op 12 mei 1892 gelegd door de 4-jarige Fokke
Dijkstra (1888-1970), de zoon van Jan Reins Dijkstra & Atje Fokkes de Jong.
36. Torenstraat 26: ‘Lolke D. Faber, 26 Mei 1894’
Lolke Durks Faber (1887-1941) was het 7-jarig zoontje van Durk Lolkes Faber & Aukje de Groot.
Hij trouwde later met Mina Meersink. O.a. in het midden van de 20e eeuw zat in dit pand
de klompenhandel van de familie Ekas.
37. Driessenstraat 6
‘R.T. v.d. Hoek 12-7-1899’
Mogelijk betreft deze steen de 6-jarige Rouke Tjebbes v/d Hoek (1893-1991),
die later huwde met Wilhelmina Sloof (1890-1978).
38. Driessenstraat 2: ‘C. Rijgers A Klok 27/5 1900’
Cornelis Rijgers (1860-1943), geboren te Zijpe, ‘besteller en
aanspreker’, die op 27-jarige leeftijd op 27 nov. 1887 trouwde
met de 48-jarige (!) dienstmeid Atje Klok uit Langweer.
Op 22 dec. 1915 kocht Cornelis ‘een huis met erf op den 1e
Bûtsingel te Joure’, groot 1 are en 34 centiare.
`Cornelis was een bekende figuur in Joure, vooral omdat hij
elke middag een volgeladen goederenwagon door de
Midstraat duwde, om overal de bestellingen af te leveren”.
(tekening en citaat uit ‘Binnenpaden en buitenbeentjes’ van Marten Buis)
39. Molenweg 65 (Penninga’s Molen): ‘A.C. en S. Penninga, 11/6 1900’
Op 16 maart 1874 kocht Sytze Penninga molen De Westerberg. Na zijn overlijden in 1895 werd
de molen in 1897 verkocht aan Auke Penninga (1864-1920). Op 13 april 1900 brandde de molen
helaas af. Auke kocht toen de pelmolen in Westzaan ‘De Jonge Dolphijn’ uit 1695, liet deze
demonteren, de onderdelen per zeilpraam over de Zuiderzee naar Joure vervoeren en daar
herbouwen. De letters A, C en S staan vermoedelijk voor Akke, Corneliske en Sietze, de
3 kinderen van Penninga. In 1971 werd de verwaarloosde molen grondig gerestaureerd.
40. Midstraat 101a
Rechts van het pand waarin in de 20e
eeuw lang apotheker Van Hulten zat, is
een fraai poortje gebouwd met daarop de
tekst: ‘Hebban olla vogala nestas
hagunnan hinase hic enda thu’.
Dit staat bekend als de oudst bekende
Nederlandse tekst. De vertaling luidt:
‘Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve
ik en jij. Waar wachten wij nu op?’
Onderaan is op de gele hoekstenen te
lezen ‘ANNO MMIIII’ ofwel ‘Anno 2004’.
Het poortje is dus niet zo oud als het lijkt!
Het is indertijd geplaatst om de drukte
van mensen tegen te gaan, die vanuit de
Midstraat door de tuin naar Museum
Joure wilden lopen.
41. Sylas Fabian de Graaf, het zoontje van de eigenaar en bouwer van het nieuwe pand,
legde op 16 oktober 2019 de 1e steen van dit gebouw.
In juli 2020 opende Zorginitiatief De Bosk haar nieuwe woon- en zorglocatie Lindestaete aan
De Merk te Joure. Lindestaete, dat gebouwd werd door het Jouster bouwbedrijf Cornel,
biedt plaats aan 15 volwassenen vanaf 23 jaar.
Vroeger zat op deze plaats de Fordgarage van de familie IJdel en daarna kwam daar de Aldi.
De Merk 7
42. Zolder Museum Joure, 1 nov.2020: HWS-bestuurssecretaris Ben de Jong ontvangt
van oud-Jouster Piet Postma een wapensteen van de fam. Vegelin v. Claerbergen
en het 1e exemplaar van het boek ‘Gevelstenen in de vlecke Joure’ .