1. 0
EDREJTA
NDERKOMBTARE
PRIVATE
PËRMBLEDHJE
Refik Mustafa
UNIVERSITETI I PRIZRENIT FAKULTETI JURIDIK

2. 1
Nocioni i së drejtës ndërkombëtare private
E drejta ndërkombëtare private është degë e së drejtës së një sistemi juridik të shtetit
konkret ashtu siç janë edhe degët tjera të së drejtës shembull : e drejta familjare , e drejta
penale , e drejta civile , e drejta administrative , e drejta ekonomike , e drejta e punës etj.
Pra kjo e drejtë rregullon një lëmi të caktuar të marrëdhënieve shoqërore që nuk është
objekt i rregullimit juridik të asnjë dege tjetër të së drejtës.
E drejta ndërkombëtare private si degë e së drejtës e sistemit juridik të një shteti konkret
përfaqëson tërësinë e normave juridike me anën e të cilave rregullon marrëdhëniet
juridike private ku paraqitet (është i pranishëm) elementi i huaj juridiko-privat.
• Emërtimi i të drejtës ndërkombëtare private
Lidhur me këtë lëndë ekzistojnë dy emërtime të cilat janë pranuar në doktrinën juridike
dhe atë :
• E drejta ndërkombëtare private
• Konflikti i ligjeve ( Anglo-sakson – Conflict of Laws)
Lidhur me emërtimin “ E drejta ndërkombëtare private “ mbi sundon qëndrimi se ky
emërtim nuk është adekuat .Përkatësisht ajo nuk është ndërkombëtare ngase siç
theksuam më lart ajo është degë e së drejtës së brendshme. Marrëdhëniet që i rregullon
nuk janë marrëdhënie ndërkombëtare por përmbajnë në vete element ndërkombëtar ,
ngase permes elementeve te marredhenies (subjektit , objektit apo te drejtave dhe te
detyrimeve) jane te lidhura edhe me sovranitetin e shtetit tjeter ( te huaj ose te me teper
shteteve tjera).Gjithashtu e drejta nderkombetare nuk eshte as private. Nuk ka dyshim
se termi ( nocioni) private e ka prejardhjen nga koha e kapitalizmit liberal ku e drejta
eshte ndare ne te drejten publike dhe private. Arsyeja e vetme per perdorimin e termit
marredhenie juridiko-private (juridiko – civile) ne kushtet e sotme konsiston ne shkaqet
praktike , ngase nuk ekziston emertim me adekuat i perbashket per te drejten civile ,
familjare , ekonomike dhe te drejten e punes.Per shkaqe dhe arsye te njejta eshte ruajtur
fjala private edhe tek i emertimi i lendes sone.

3. 2
• Objekti i te drejtes nderkombetare private Objekt i se drejtes
nderkombetare private jane :
a) Marredheniet juridike private ( me element te huaj)
b) Normat juridike qe i rregullon keto marredhenie me
element te huaj c) Kolizioni i ligjeve
d) Kolizioni i juridiksioneve
a) Te Marredheniet juridiko-private duhet te kemi parasysh faktin se
marredheniet e cekura me lart e perbejne objektin e se drejtes nderkombetare
private vetem ne qofte se ne vete e permbajne elementin e huaj qofte ne subjekt ,
objekt apo ne te drejta dhe detyrime , ne te dy nga keto elemente apo ne te gjitha
elementet.
b) Mosmarreveshjet jane me te medha kur si objekt i kesaj dege te se drejtes
trajtohen ato norma qe i rregullojne marredheniet juridiko-private qe permbajne
ne vete element te huaj. Keto jane normat e te drejtes procedurale , te drejtes
materiale civile , te drejtes se punes , te drejtes ekonomike si dhe te drejtes
administrative.
c) Duhet te theksojme se ekziston vetem nje lemi qe pranohet nga te gjithe se
eshte e teresi e te drejes nderkombetare private ne fakt , behet fjale konfliktin e
ligjeve qe ngerthen ne vete normat e kolizionit te cilat percaktojne te drejten
kompetente materiale (substanciale) per rregullimin e marredhenieve qe permes
elementit te huaj lidhen me me teper sovranitete dhe per rregullimin e te cilave
jane te interesuara dy ose me teper shtete.
d) Objekt i DNP shpesh here konsiderohen edhe normat e konfliktit te
juridiksioneve , perkatesisht dispozitat qe i rregullojne marredheniet juridiko-
procedurale me element te huaj , parasegjithash dispozitat per kompetencen
nderkombetare dhe per njohjen dhe ekzekutimin e vendimeve te huaja per
kundrejt qendrimit se keto dispozita e perbejne objektin e nje disipline te veqant
te drejten nderkombetare procedurale civile.
• Paraqitja dhe zhvillimi i DNP

4. 3
Si të gjitha degët tjera të së drejtës edhe DNP është lidhur me levizjet shoqerore dhe
ekonomike. DNP kerkon qe te studiohet ne te gjitha periudhat dhe formacionet e
zhvillimit ekonomiko-shoqeror qe te kuptohet zhvillimi i saj.
Paraqitja intenzive dhe masovike e marredhenieve te llojllojshme juridike private me
element te huaj dhe pamundesia qe ato marredhenie te rregullohen me deget ekzistuese
te se drejtes imponuan nevojen qe te krijohen normat dhe dega e se drejtes qe do ti
dallonte ato marredhenie te cilat jane te lidhura njekohesisht me sovranitet te shteteve
te ndryshme.
• Zanafilla e DNP ne Rome
Njelloj sikurse te te drejtat civile te huajve , burimet e shkruara te se drejtes romake na
bejne me dije se ato kane permbajtur norma qe mund te konsiderohen si nje lloj i
normave te konfliktit te ligjeve por megjithate ende nuk mund te konsiderohet se jane
norma te se drejtes nderkombetare private. Edhe pse e drejta romake nuk ka permbajtur
norma te kolizionit ne kuptimin klasik megjithate disa raporte juridike te te huajve qe
jane krijuar sipas statutit te tij personal (lex origo) jane pranuar (njohur) edhe ne
territorin e Romes. Padyshim superioriteti ekonomik i shtetit romak ka ndikuar edhe ne
superioritetin e jurdiksionit dhe te drejtes romake.
• Zhvillimi i DNP ne Greqi
E drejta e huaj nuk eshte zbatuar ne Greqi. Gjykatat e kane zbatuar te drejten e vet – Lex
Fori. Por ka pasur raste kur e drejta ( e drejta e polisit tjeter) eshte marre parasysh ,
keshtu per shembull , ne nje konflikt rreth hartimit te testamentit , thekson se do te
arrihej rezultati i njejte sikur te zbatohej e drejta e venbanimit ku ka jetuar testatori dhe
e ka hartuar ashtu edhe sipas te drejtes nacionale (trashegimlenesit) e gjithashtu edhe
sipas te se drejtes se te paditurit te trashegimtareve ligjor ( ky eshte rast ne te cilin thuhet
se duhet te behet zbatimi i te drejtes se huaj).Gjithashtu ne marredheniet tregtare me
Egjiptin , ne kontrata u percaktua ne rast kontesti , kompetente per zgjidhjen e tij ishte
shteti ne gjuhen e te cilit ishte shkruar kontrata.
• Parimi i Personaliteti
Pas pushtimit te Romes nga fiset barbare pushteti qendror ka qene tejet i dobet te mund
ta zbatoje sistemin unik juridik ne tere territorin per te gjithe pjesetaret e shtetit , aq me
pak ka qene ne gjendje qe zgjidh problemet e konfliktit te llojeve. Per kete arsye si parim

5. 4
kryesor per zgjidhjen e kolizionit te ligjeve eshte dashur te merret parimi i personalitetit
e jo lidhja territoriale. Gjate percaktimit te se drejtes kompetente. Çdo individ
marredheniet juridiko-civile do ti rregulloje sipas te drejtes personale pra sipas te drejtes
se fisit te cilit i takon , pa marre parasysh se ku eshte krijuar marredhenia konkrete.
• Parimi i Territorialitetit
Me dobesimin e lidhjeve fiserore dhe lidhjeve te gjakut , parimi i personalitetit
gradualisht fillon te zbehet dhe ne vend te tij paraqitet nje lidhje tjeter shume me e
theksuar ajo per token (territorin) dhe si e tille lidhja per token ka qene kriteri i vetem
dhe pozita juridike e njerezve varej nga kjo lidhje. Ne vend te parimit te personalitetit
mbisundon parimi i territorialitetit. Ne teresi i formesuar parimi i territorialitetit ka
nenkuptuar qe te gjitha raportet juridike te krijuara ne territorin e feudalit do te
vleresohen sipas te se drejtes qe zbatohet pavaresisht prejardhjes gjykata ne zgjidhjen e
rasteve zbatonte te drejten e vendit (Lex Fori).
• Teoria e Statuteve
Me teorine e statuteve nenkuptonte koncepcionet e perfaqesuesve te shkolles se
statuteve lidhur me zgjidhjen e problematikes se kolizionit te statuteve ose te kytymeve
midis qyteteve apo provincave qe jane gjendur ne kuader te nje sovraniteti te nje shteti.
Qytetet Italiane me traktatin e Konstances te vitit 1183 kane fituar autonomi te gjere deri
ne ate mase saqe jane konsideruar sovrane , keshtu kane filluar te miratojne te drejën e
vet (partikulare). Ne qofte se statutet qe jane miratuar nga qytetet kane parapare zgjidhje
juridike qe kane ndryshuar nga zgjidhjet e parapara sipas te drejtes romake , atehere
statutet e kane deroguar te drejten romake sipas parimit “Lex Posterior derogat legi
priori “ keshtu qe eshte mundesuar te shtrohet çeshtja e kolizionit te ligjeve.
• Shkolla Italiane e Statuteve
Padyshim se ka luajtur rol te rendesishem ne te drejten nderkombetare private. Shume
parime te kesaj shkolle gjejne ende zbatim ne te drejten pozitive.Ato fillimisht i zgjodhi
doktrina juridike e me pas praktika gjyqesore. Kolizioni i ligjeve (statuteve) doktrina i
ka zgjidhur duke i studiuar dhe glosuar tekstet e caktuara te se drejtes romake. Gjate
percaktimit te rregullave ( te se drejtes kompetente) per rregullimin e marredhenieve
konkrete juridike midis qyteteve perkatesisht raporteve juridike me element interlokal ,
ata u ben glosator dhe postglosatore dhe duhet ti zgjedhin keto dilema :

6. 5
Sipas se cilave kritere duhej percaktuar marredhenia konkrete juridiko-civile me
element interlokal qe eshte lidhur juridikisht edhe me qytetin tjeter , dhe ne baze te
cilave kritere duhej te percaktohej aplikimi i te drejtes (statutit) te qytetit te vendit apo
te drejtes se qytetit te huaj , ose drejtes romake si e drejte e pergjithshme. BARTOLUSI
beri ndarjen e statuteve reale dhe personale. Statutet reale do te aplikohen ndaj te
gjitheve ne territorin jane miratuar por nuk do te aplikohen jashte atij territori , kurse
statutet personale do te aplikohen vetem ndaj atyre personave qe jane banore te
sovranitetit qe e kane te miratuar statutin dhe ndaj atyre personave do te aplikohet edhe
atehere kur ata persona gjenden jashte kufirit te shtetit .
• Shkolla Franceze e Statuteve
Per dallim nga shkolla italiane ajo franceze nuk konsideronte se e drejta romake eshte e
drejte e pergjithshme. Çasja e tyre ndaj problematikes se kolizionit interlokal te ligjeve
kerkonkte kombinimin e parimit territorial dhe personal.
DYMYLENI – mendimtar i shquar i shkolles franceze do te mbahet mend per dy risi qe
i ka parapare per zgjidhjen e konfliktit interlokal te Kytymeve :
- E para ka te bej mbi autonomine e vullnetit te paleve
- Risi e dyte ka te beje me formen e puneve juridike ku thekson se rregulla juridike
“locus regit actum” duhet te kete karakter fakultativ e jo detyrues ngase vetem ne
ate rast lehtesohet qarkullimi midis provincave.
DARZHANTRE – angazhohet per aplikimin dhe ruajtjen e parimit territorial , me tej
angazhohet ta argumentoj kete dhe i ndane statutet ne :
- Statuta Realia (reale) - jane statute qe iu dedikohen paluajtshmerive (de rebus)
- Statuta Personalia ( Personale) - jane vetem ato qe u dedikohen individeve ,
perkatesisht ato qe kane te bejne me te drejtat personale ku perfshihen te drejtat
mbi sendet e luajtshme. Ato percaktojne statusin e individit , zotesine juridike ,
veprimit jane eksterritoriale , e percjellin me kohen ate edhe jashte.
- Statutet e Perziera (Statuta Mixta) – njekohesisht u dedikohen edhe sendeve edhe
individeve (p.sh : Fitimi i pronesise mbi sendet e luajtshme).
GIJ KOKIJ – shquhet per metoden e tij teresisht te ndryshme per zgjidhjen e kolizionit te
ligjeve. Ai thekson se duhet te merret ne konsiderate vullneti dhe qellimi i drejtes qe i
ka miratuar Kytymet. Dhe me ate rast duhet hulumtar se Kytymi a eshte aprovuar ne
emer publik apo privat.

7. 6
Shkolla Holandezo – Flamane
Konsiderohet se DNP moderne (bashkekohore) lindi ne Holande eshte hera e pare ku
paraqitet çeshtja e kolizionit te ligjeve ne kontekst supranacional. Ndikim te madhe ne
zhvillimin e ideve ketu pati Darzhante i cili aplikimin e gjen te parimi territorial.
- Ulrich Huber - ka konsideruar se parimet per zgjidhjen e kolizionit te ligjeve ,
perkatesisht per percaktimin e te drejtes kompetente te krijohen “ Me pelqimin e
heshtur te popullit”. Ata theksojne se duhet te ekzistojne parime universale per
zgjidhjen e kolizionit qofte interlokal ashtu edhe internacional. Parimet universale
per zgjidhjen e kolezionit te ligjeve ne nivel nderkombetar i gjeten ne te drejten
nderkombetare publike.
Shkolla Holandeze Flamane ne menyre te veqante thekson sovranitetin e shtetit ne
territorin e vet (Johanes Voet).
Ulrich Huber ka parapare tre parime kryesore te quajtura “ AKSIOMA” – (AXIOMATA)
:
a) Ligjet e çdo shteti aplikohen brenda kufijeve te tij dhe i obligojne gjithe banoret e
tij por nuk aplikohej jashte kufijeve shteterore.
b) Banoret te shtetit jane te gjithe personat qe gjenden brenda kufijeve te tij , marre
parasysh se aty ndodhen perkohesisht apo pergjithmone.
c) Qeverite e shteteve nga miresjellja mundesojne qe e drejta e nje shteti e cila brenda
kufijeve te tij ka krijuar efekte juridike , ta ruaj kete efekt çdokund , ne qofte se nuk eshte
e demshme per qeverite e tjera ose qytetaret e tij.
Burimet e DNP-së
Pasi qe DNP eshte dege e sistemit juridik e nje shteti konkret e cila i rregullon
marredheniet juridiko-private me element e huaj. Andaj edhe burimet e saj ne aspektin
formal juridik jane te dy llojshme :
- Nacionale
- Nderkombetare
• Burimet Nacionale te DNP-së
Dispozitat e DNP nuk jane te sistemuara ne nje ligj te veqant. Varesisht se ku mund ti
gjejme dispozitat e kesaj natyre , shtetet mund ti klasifikojme ne dy grupe :

8. 7
- Shtetet qe kane miratuar ligje te veqanta per te DNP-ne , perkatesisht normat me
anen e te cilave rregullohen marredheniet juridiko – private me element te huaj
jane te perfshira ne ligje te veqanta.
- Shtetet te cilat normat per rregullimin e marredhenieve juridiko-private me
element te huaj jane te perfshira ne kodet e ndryshme civile , si zakonisht ne pjesen
hyrese te tyre.
- Ne SHBA rregullimi i marredhenieve juridiko-civile me element te huaj eshte ne
kompetence te shteteve anetare. Burim me i rendesishem per rregullimin e ketyre
marredhenieve jane precedentet gjyqesor, apo rastet ku ato jane te rregulluara me
dispozita federative apo konventave nderkombetare.
- Ne Angli burimet kryesore te se DNP-se jane : Ligjet , vendimet gjyqesore dhe
Doktrina.
• Burimet ndërkombëtare të së DNP Burimet nderkombetare te
se DNP jane :
- Konventat nderkombetare
- Traktatet nderkombetare
• Pse konventat nderkombetare jane burim i DNP-se
Konventat jane akte juridike me anen e te cilave shtetet , me marreveshje marrin te drejta
dhe detyrimore reciproke per rregullimin e marredhenieve ne mes tyre. Konventat e
nenshkruara dhe te ratifikuara krijojne te drejta dhe detyrime , si rregull vlen ndaj paleve
nenshkruese (Inter Partes) kurse ne mes shteteve te treta nuk krijon as te drejta dhe
detyrime (ies iner alios acta). Megjithate , konventat qe rregullojne marredheniet
juridikoprivate me element te huaj nga lemi i tregtise , çeshtjet konsullore lidhur me te
drejtat civile te te huajve mund te veprojne edhe ndaj shtetit te trete ne qofte eshte
stipuluar klauzola e privilegjeve me te medha.
• Zakonet nderkombetare - Burime te DNP-se
Ne te DNP , zakoneve nderkombetare nuk u njihet karakteri imperativ (detyrues). Ato
aplikohen si burim te se drejtes per rregullimin e nje marredhenie konkrete juridiko-
private me element te huaj , vetem ne qofte se shteti i pranon ne menyre shprehimore ,
ne qofte se zakonet udhezojne ne zbatimin e tyre (zakoneve). Si burime konkrete per
rregullimin e marredhenieve te caktuara ose ne qofte se gjykatat praktikisht i aplikojne

9. 8
dhe ua pranojne cilesine e burimit. Karakteristike per zakonin ne DNP eshte roli i saj me
i vogel , papercaktueshmeria (jo preciziteti) dhe subsidiariteti.
- Papercaktueshmeria e tyre shfaqet si rezultat i interpretimit te ndryshem te zakonit
nderkombetar prej shtetit ne shtet
- Aplikohet ne nje shtet si burim i te drejtes vetem ne rastet kur nuk ekzistojne as
burime nacione e as traktate nderkombetare.
• Kierarkia e burimeve te DNP-se
Shfaqja e kolizionit te kierarkise se burimeve te se DNP-se eshte e mundshme per dy
arsye : nga njera ane shtrohet qeshtja e kierarkise se burimeve midis traktateve
nderkombetare dhe burimeve te ndryshme te brendshme (nacionale) te se drejtes
nderkombetare private qe rregullojne qeshtje te njejta juridiko-private me element
nderkombetar.

10. 9
Raporti midis konventave nderkombetare dhe burimeve nacionale
Ne rast se qeshtja e njejte rregullohet edhe me konvente nderkombetare por edhe me
burimet nacionale atehere eshte rregull i DNP-se qe te aplikohet konventa
nderkombetare. Per dy arsye :
- Konventa nderkombetare si zakonisht ratifikohet nga Parlamenti dhe me pas hyrje
ne fuqi shnderrohet ne Lex Specialis dhe sipas Maximes Romake ka perparesi.
- Aplikimi i tyre eshte i detyrueshem edhe pershkak te respektimit te parimit.
Gjithashtu konventa e
Vienes 1969 per te drejtat e traktateve ne nenin 27 parasheh qe “Nje shtet nuk
mund te thirret ne dispozitat e te drejtes se brendshme e qe te arsyetoje mos
permbushjen e konventes. Eshte parim universal qe te iu ipet perparesi
konventave bilaterale ne raport me burimet nacionale. Problem paraqet aplikimi i
kontratave multilaterale sidomos : kur shtetet kontraktuese kane ratifikuar dy ose
me teper konventa multilaterale te cilat ne menyra te ndryshme e rregullojne te
njejten materie juridiko-private me element te huaj
- Kur shteti kontraktues ka ratifikuar dy ose me teper tekste te reviduara te nje
konvente te njejte multilaterale.
Pra ne rastet e kolizionit midis konventes nderkombetare dhe ligjit perparesi iu ipet
konventes nderkombetare ne qoftese krijohet kolizioni midis konventave
nderkombetare perparesi i ipet konventave dypaleshe.Kurse kolizioni midis me teper
konventave te nivelit te njejte zgjidhet , pra sipas parimit Lex posterior derogat legi
priori , por me kusht ne qofte se konventa e mevoneshme nuk parasheh ndryshe.
• Zbrasetirat juridike ne te DNP
Ne rastet kur zgjidhjet nuk mund te gjenden ne konventa e as ne burime nacionale
shtrohet qeshtja e zbrastirave juridike. Kete materie e rregullon ligji per zgjidhjen e
kolizionit , ligjeve me dispozitat e shtetve tjera ne marredhenie te caktuara i cili ne nenin
2 parasheh “ Ne qofte se ne ate ligj nuk ka dispozita per te , kompetente per rregullimin
e marredhenieve te para ne nenin 1 alineja 1 te ketij ligji (per dispozita per percaktimin
e drejtes kompetente per marredheniet statusore , familjae dhe pasurore me element te
huaj) , atehere aplikohen dispozita dhe parimet e ketij. Parimet e sistemit juridik RM-se
dhe parimet e te drejtes nderkombetare private.

11. 10
Sipas interpretimit te ngushte aplikimi i parimeve duhet te behet sipas renditjes te
permendur ne ligj. Sipas interpretimit te gjere aplikimi i parimeve mund te behet
ne menyre alternative.
• Kodifikimi i DNP
Nënkupton tubimin dhe sistematizimin e dispozitave me karakter ndërkombëtare
juridiko-privat nga burimet e ndryshme në një tërësi (ligje ose traktat nderkombetare),
qe e bene ligjdhenesi i nje shteti ose konferenca nderkombetare diplomatike ne baze te
parimeve te caktuara. Dallojme kodifikimin e brendshem (intern) dhe kodifikimi
nderkombetare (internacional).
• Kodifikimi i DNP ne planin nacional
Kodifikimi i dispozitave te DNP ne shtetet konkrete fillon ne shek.XIX. Ne fillim
perfshihen normat konkrete ne pjesen hyrese te kodeve civile, te cilat rregullojne
marredheniet juridiko-private me element te huaj. Ndërsa pas luftes se dyte boterore
disa shtete miratojne ligje te veqanta me anen e te cilave i rregullonin marredheniet e
reja qe u krijuan gjate bashkepunimit te shteteve lidhur me krijimin e marredhenive
juridiko-private me element te huaj.
Kodifikimi i DNP ne planin nderkombetare
Konferencat e para per kodifikimin e DNP jane mbajtur nga fundi i shek.XIX.
Karakteristikat e ketyre kodifikimeve jane : karakteri regjional, konventat i kane
nenshkruar nje numer i vogel i shteteve si dhe tendencat e universalitetit te kodifikuar.
Pas L.II-te boterore, rendesi te veqante qeshtjes se kodifikimit i kushtohet nga OKB dhe
Konferenca e Hages.
• Metodat e kodifikimit nderkombetare DNP Kodifikimi dhe
unifikimi i DNP behet ne dy menyra: a) duke unifikuar normat e kolizionit
b) duke unifikuar normat substanciale (materiale).
- a) Metoda e unifikimit të normave te kolizionit eshte metode e kodifikimit e cila
aplikohet nga ana e shteteve gjate nxjerrjes se ligjeve ku ne planin nderkombetare e
aplikon K.Hages. Marredheniet ne fjale rregullohen ne menyre indirekte ( te terthorte),

12. 11
duke miratuar dispozitat juridike te asaje natyre te cilat percaktojne secila e drejt do te
aplikohet per rregullimin e marredhenies juridiko-private me element te huaj.
-b) Unifikimi i normave substanciale (materiale) eshte metode e kodifikimit sipase se
cilës ne menyre te drejtperdrejt (direket), unifikohen dispozitata juridike me ane te te
cilave rregullohen marredheniet juridikoprivate me element te huaj si ne deget tjera te
se drejtes. Me ane te kesaj metode behet unifikimi i dispozitave juridike materiale te
shteteve konkrete ne planin nderkombetare.
Qendrimet e ndryshme lidhur me vendin e DNP ne sistemin juridik
konkret
a) Sipas qendrimit te pare DNP eshte dege e te drejtes nderkombetare te pergjithshme,
te cilen e perbejne DNP dhe DN Publike.
b) DNP eshte pjes e se drejtes civile te sistemit juridik te shteteve konkrete.
c) DNP eshte dege e pavarur e se drejtes ne sistem juridik te qdo shteti.
• Pikëpamja sipas te ciles DNP eshte pjes e te drejtes nderkombetare
Ky eshte qendrimi universalist-internacionalist sipas ketij qendrimi e DNPublike i
rregullon marredheniet ne mes shteteve sovrane si subjekt politik ndersa DNP i
rregullon ato pavarsishte qe kan te bejne me kompetencen ligjislative, gjyqesore lidhur
me rregullimin e marredhenive juridiko-private ne mes te personave te caktuar qe kane
shtetesi te shteteve te ndryshme.
Arsyetimi i dyte ka te beje me kompetencen e organeve te cilat i rregullojne keto
marredhenie ne DNPublike, kjo behet permes perfaqesive diplomatike dhe konsulore
ndersa, ne DNP permes organeve gjyqesore.
Arsyetimi i trete ka te beje me faktet se ne te DNP dhe DNPublike, burimet e
perbashketa, perkatesisht konventat nderkombetare (bilaterale dhe multilaterale) dhe
zakonet nderkombetare jane burime juridike te perbashket,
• Pikepamjet sipas te cilave DNP eshte pjese e te drejtes civile
Ky eshte qendrimi (mendimi) territorialist. Ky qendrim arsyetohet me objektin e njejte
qe kane, pra marredheniet juridiko-private, vetem se DNP i rregullon ato marredhenie
te cilat permbajne element te huaj. Autoret mendimin se DNP shfrytezon burimet e
njejta me DNPublike, nuk e pranojne si kriter per caktimin e vendit te kesaje dege te se

13. 12
drejtes. Gjithashtu ata thekesojne se normat e te DNP te shtetit konkret eshte pjes
perberese e konstituteve dhe normes adekuate civile te ati shteti.
Pikepamjet sipas te cilave DNP eshte dege e pavarur e sistemit juridik konkret.
Mbi sundon qendrimi sipas te cilit DNP eshte e pavarur e se drejtes te qdo sistemi juridik
te shteteve konkrete dhe pavaresisht nga sferat fqinjesore (afersia). Ne te drejten civile
dhe DNPubile dallohet nga ato, pra nuk ekziston DNP unike per te gjitha shtetet, por
ekzistojne te drejta nderkombetare private sa shtete dhe sisteme juridike ka ne bote.
Argumentet per keto pikepamje jane :
a) Specifika e objektit (marredheniet juridiko-civile te cialt jane te lidhura me sovranitete
te shteteve te ndryshme)
b) Karakteri i dy llojshem i burimeve – (burimet e brendshme nacionale, dhe burime
nderkombetare internacionale)
c) Specifika e sanksionit.
Elemente e pergjithshme te formesimit te
normes se DNP Elementet e pergjithshme te formesimit te
normes se DNP jane: a) Elementi i huaj juridiko-privat
b) Faktet e identifikimit
c) Faktet vendimtare (pikat e lidhjes)
d) Shmangiet nga norma kompetente te DNP respektivisht nga faktet vendimtare.
• Elementi i huaj juridiko-privat
Elementi i huaj ne nje marredhenie konkrete jurdiko-private eshte nje fakt dhe
njerrethane faktike e cila marredhenie konkrete juridike te formesuar e lidh me
sovranitetin e shtetit te vendit dhe te huaj per rregullimin e kesaj marredhenie ( qe
ngerthen ne vete elementin e huaj), jane te interesuara te pakten dy shtete secili ne baze
te sovranietit te vet (qofte sovran personal apo territorial). Fakti ose rrethana faktike qe
e quajme element i huaj mund te jete i shfaqur ne subjekt , objekt , te drejta dhe detyrime.
• Format themelore te shprehjes se elementit te huaj juridiko-privat
Format themelore te shprehjes se elementit te huaj juridiko-privat jane kur ai shprehet
ne : Subjekt , Objekt , ne te drejta dhe Detyrime.

14. 13
• Shprehja e elementit te huaj juridiko-privat ne Subjekt
Shprehet atehere kur njeri nga subjektet e marredhenies eshte i huaj (ka nacionalitet te
shtetit te huaj). P.sh: Nje ndermarrje nga Kosova (ose shteti Kosovar) lidh kontrate per
shitblerje ne nje ndermarrje te SHBA-ve.
• Shprehja e elementetit te huaj juridiko-privat në Objekt
Në qoftë se objekti i punës juridike eshte jashte vendit atehere elementi i huaj juridiko-
private shprehet ne objekt. P.sh : Shtetasi Kosovar dhe Amerikan lidhin kontrate per
shitblerje per mallin qe gjendet ne Angli.
• Shprehja e elementit te huaj juridiko-privat ne te drejta dhe detyrime
Ne rastin kur marredhenia krijohet ne nje shtet kurse duhet te permbushet (realizohet)
ne shtetin tjeter , atehere elementi i huaj juridiko-privat shprehet ne te drejta dhe
detyrime.
• Dallimi midis shprehjes se thjeshte dhe te shumefishte te elementit te
huaj

15. 14
a) Elementi i huaj juridiko-privat shprehet si i thjeshte ne rastin kur ne marredhenie
juridiko-civile si i huaj shprehet vetem njeri nga elementet e marredhenies , perkatesisht
si i huaj shprehet ose vetem ne subjekt , ose ne objekt , ose ne te drejta dhe detyrime.
b) Elementi i huaj shprehet si i shumefishte ne rastin kur ne marredhenin juridiko-
private si te huaj jane te shprehura se paku dy ose te gjitha elementet e tij.(S+O , S+D.D
, O+D.D , S+O+D.D).
• Elementi i huaj juridiko-privat unik
Eshte i shprehur si unik kur ne marredhenien juridiko-private si te huaj jane te shprehur
nje ose me teper elemente te marredhenies , te cilat juridikisht jane te lidhura vetem per
sovranitetin e huaj. P.sh: i huaji adopton te huajin ne shtetin e vendit , martesa mes te
huajve ne shtetin e vendit etj.
• Elementi i huaj juridiko-privat i përzier (miks)
Shprehet kur nje marredhenie juridiko-private nje ose me teper elemente te huaj te
marredhenies njekohesisht jane te shprehur si te huaj dhe te vendit. P.sh : Shtetasi Italian
martohet me shtetasin e vendit.
• Elementi i huaj juridiko-privat i njëlloji (gjinie)
Shprehet kur ne marredhenien juridiko-civile , si teresi jane te shprehur nje ose me teper
te marredhenies por juridikisht jane te lidhur me sovranitet te huaj te njejte. P.sh : Kur
shtetasi Anglez me Angleze lidh martese ne Kosove.
• Elementi i huaj juridiko-privat i llojeve (gjinive) te ndryshme
Shprehet , kur elementet e marredhenies juridikisht jane te lidhur me dy ose me teper
sovranitete te huaja te ndryshme. P.Sh : Shtetasi Anglez me shtetasen Italiane lidhin
martese ne Kosove.
• Elementi juridiko-privat i thjeshte unik i njelloji
Shprehet ne qofte se ne marredhenien juridiko-private si i huaj shprehet vetem nje
element i marredhenies (vetem Subjekti ose Objekti ose te Drejtat dhe Detyrime) i cili
juridikisht eshte i lidhur vetem me nje sovrantitet. P.Sh : Dy shtetas italian lidhin
kontrate ne RKS.

16. 15
• Elementi i huaj juridiko-privat i thjeshte unik i llojeve te
ndryshme
Shprehet ne qofte se marredhenien juridiko-private si i huaj ekskluzivisht shfaqet vetem
nje element i marredhenies ( ose vetem ne S , O , apo D.D.) i cili juridikisht eshte i lidhur
per dy ose me teper sovranitete te huaja. P.Sh : Shtetasi Italian dhe Austriak lidhin
martese ne Kosove.
• Elementi i huaj Juridiko-privat i thjeshte mikst i njelloji
Shfaqet , ne qofte se ne marredhenien juridiko-civile si i huaj shfaqet vetem nje element
i marredhenies i cili njekohesisht shprehet si i vendit dhe si i huaj , ku te shprehurit e tij
si i huaj lidhet vetem me nje sovranitet te huaj te njejte. P.sh: Ndermarrja Italiane dhe
Kosovare lidhin kontrate per shitblerjen e mallit qe gjendet ne Kosove.
• Elementi i huaj juridiko-private i thjeshte mikst i llojeve te
ndryshme
Shprehet ne qofte se ne marredheniet juridiko-civile i huaj shprehet vetem nje element i
marredhenies i cili njekohesisht shprehet si i vendit dhe i huaj , ku te shprehurit e tij si i
huaj lidhen se paku me dy ose me teper sovranitete te huaja. P.sh: Ne qoftese se si
trashegimtar te mases trashegimore te shtetasit Kosovar e cila gjendet ne RKS paraqiten
shtetasi turk , shtetasi gjerman dhe shtetasi italian.
• Elementi i huaj Juridiko-privat i shumefishte unik i llojeve te
ndryshme
Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku
dy ose te gjithe elemenetet e marredhenies , ku çdonjeri nga elementet e marredhenies
ose ndonjeri prej tyre juridikisht jane te lidhura per dy ose me shume sovranitete. P.sh :
Shtetasi Italian me shtetasin Anglez lidhin martese ne France.
• Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte unik i njelloji
Shprehet ne qoftese ne marredhenien juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku
dy ose te gjitha elementet e marredhenies ku çdonjeri nga elementet e saj juridikisht
eshte i lidhur vetem me nje sovranitet te huaj. P.Sh : Shtetasi Italian me shtetasin Italian
lidhin martese ne Austri.

17. 16
• Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte mikst dhe i
njelloji (gjinie)
Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane shprehur se paku
dy ose te gjtiha elementet e marredhenies , ku çdonjeri nga elementet ose ndonjeri prej
tyre njekohesisht eshte i lidhur edhe me sovranitetin e shtetit te vendit edhe me nje
sovranitet te shtetit te huaj.
P.Sh: Ndermarrja nga Kosova lidh kontrate me Austriaket per mallin i cili pjeserisht
eshte ne RKS ndersa pjesa tjeter eshte ne Austri.
• Elementi i huaj juridiko-privat i shumefishte mikst dhe i
llojeve te ndryshme
Shprehet ne qoftese ne marredheniet juridiko-private si te huaj jane te shprehur se paku
dy ose te gjitha elementet e marredhenies , ku çdo njeri nga elementet ose ndonjeri prej
tyre njekohesisht eshte i lidhur edhe me sovranitetin e shtetit te vendit edhe me dy ose
me teper sovranitete te huaja. P.sh : Ndermarrja Kosovare me ate Bullgare lidhin
kontrate per shitblerjen e mallit qe pjeserisht gjendet ne itali e pjeserisht ne Hungari.
• Rendesia e prezences se elementit te huaj ne marredheniet
juridiko-private Prezenca e elementit te huaj ne marredheniet juridiko-
private konsiston ne :
a) Marredheniet nga e drejta private transformon ne marredhenie te cilat duhet ti
rregullojne normat e DNP.
b) Gjithashtu eshte i rendesishem ngase ajo marredhenie mund qe njekohesisht te
rregullohet me normat e sistemit juridiki te shtetit te vendit dhe shtetit te huaj.
c) Gjithashtu permes prezences se elementit te huaj percakton kompetencen e gjykates si
dhe cilat kundermasa juridikisht te lejuara mund ti perdor.
• Faktet e identifikimit
Faktet e identifikimit jane ato fakte ose kuptime juridike me ndihmen e te cilave
identifikohet prania e elementit te huaj ne nje marredhenie. Roli i tyre konsiston ne ate
se permes saj konstatohet se nje marredhenie juridikoprivate eshte prezente apo jo
elementi i huaj. Ekziston apo nuk ekziston ? A jane nje apo me shume elemente te
marredhenies juridikisht te lidhura me sovranitetin e shtetit tjeter ?

18. 17
• Faktet e identifikimit ne subjekt te marredhenieve
juridiko-private me element te huaj Si fakte ne baze te te cilave
konstatohet prezenca e elementeve te huaj ne nje subjekt jane : a) Shtetesia
dhe Vendbanimi (domicili) per persona fizike.
b) Nacionaliteti per persona juridik.
Faktet e identifikimit ne objekt te marredhenieve juridiko-private
me element te huaj Si fakte ne baze te te cilave shfaqet elementi i huaj ne objekt te
marredhenieve juridiko-private jane : a) Vendi ku gjendet sendi
b) Nacionaliteti (perkatesia) e mjeteve themelore te transportit (aeroplanit , hekurudhes
, anijes).
Faktet e identifikimit ne te drejta dhe detyrime te marredhenieve
juridiko-private me element te huaj
Si fakte te identifikimit ne baze te te cilave percaktohet prezenca e elementit te huaj ne
te drejta dhe detyrime jane :
a) Vendi i lidhjes se punes juridike
b) Vendi i permbushjes (ekzekutimit) te puneve juridike
c) vendi i selise para se ciles shtrohet çeshtja e plotfuqishmerise se puneve juridke
d) Vendi ku eshte kryer veprimi kunderligjor
• Faktet e vendimtare (Pikat e lidhjes)
Roli i tyre konsiston ne percaktimin e rendit juridik konkret te shtetit te vendit ose te
huaj , normat juridike te cilit do te zbatohen per rregullimin e marredhenies juridiko-
private me element te huaj dhe te percaktojne se i huaji a mund te gezoje (ushtroi) te
drejta konkrete civile ne shtetin e vendit dhe se a do te jete kompetent te gjykata e shtetit
te vendit ose te shtetit te huaj.
• Shmangiet nga normat kompetente te se drejtes nderkombetare private –
korrektimi i kolizioneve.

19. 18
Shmangiet nga normat e te drejtes nderkombetare private (faktet vendimtare)
karakterizohen ne dy grupe edhe ate :
a) Shmangiet qe zbatohen te te gjitha teresite qe e sajojne te drejten nderkombetare
private , perkatesisht rendin publik nderkombetare dhe bishterimi i ligjit. Keto
zbatohen te te gjitha teresite dhe te te drejtat civile te te huajve , kolizioni i
juridiksioneve dhe kolizioni i ligjeve.
b) Ridergimi dhe retorsioni qe zbatohen te disa teresi qe e sajojne te drejten
nderkombetare private.
Ridergimi zbatohet te disa teresi qe e sajojne te drejten nderkombetare private
perkatesisht zbatohet te kolizioni i juridiksioneve dhe kolizioni i ligjeve.
Retorsioni zbatohet vetem te teresia e te drejtave civile te huajve dhe kolizioni i
juridiksioneve.
• Menyrat e rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj
E drejta nderkombetare private i rregullon marredheniet juridiko-private me element
te huaj, perkatesisht ato marredhenie juridike qe krijohen midis subjekteve te se
drejtes , personave fizik dhe juridik. Keto marredhenie juridike qe perndryshe
rregullohen nga deget konkrete te sistemit juridik te qdo shteti (e drejta civile,
detyrimore, familjare , trashigimore, ekonomike, etj), behen objekt i rregullimit te se
drejtes nderkombetare private nga ai moment ku ne qfaredo menyre jan te lidhura
me sistemin juridik te huaje perkatesishte me shtetin e huaj.
• Menyra direket ( drejtperdrejte) e rregullimit te marredhenieve juridiko-
private me element te huaj
Sipase kesaj menyre marredheniet juridiko-private me element te huaj , rregullohen
si ne te gjitha deget tjera te sistemit juridik konkret , ku perhere zbatohet vetem e

20. 19
drejta e shtetitit te vendit . Instrumentet te menyres direkte te rregullimit jane normat
juridike te cialt ne menyre te drejperdrejt e rregullojne marredhenien konkrete ne
teresi dhe perfundimisht ( in meritum) duke i zbatuar vetem normat substanciale te
sistemit juridik te vendit. Rregullimi i marredhenieve juridiko-private me element te
huaj ne menyre direkte behet edhe me ane te traktateve nderkombetare ne planin
nderkombetar.
• Menyra e kolizionit e rregullimit te marredhenieve juridiko-private me
element te huaj
Menyra indirekte ose e kolizionit e rregullimit te marredhenieve juridiko-private me
elemnet te huaj eshte karakteristike dhe tipike vetem per te drejten nderkombetare
private. Sipase kesaje menyre , marredhenia juridiko-pirvate me element te huaj nuk
rregullohet drejtpersedrejti (si menyra direkte e rregullimit) por percaktohet se a do
te zbatohet e drejta e vendit ose e drejta e huaj qe te rregullohet marredhenia konkrete
ne teresi dhe perfundimisht (keshtu qe marredhenia rregullohet vetem pjeserisht).
Instrumentet themelore dhe esenciale te menyres indirekte te rregullimit jane norma
specifike te cilat quhen norma te kolizionit. Normat e kolizionit nuk e rregullojne
marredhenien juridike por udhezojne ne te drejten materiale e cila duhet te zbatohet
e drejta e shtetit te vendit ose te shtetit te huaj ose me teper te drejta te shtetve te huaja.
• Njohja e drejtes se huaj
Organin para te cilit shtrohet marredhenia juridiko-private me element te huaj , qofte
burimet nderkombetare ( traktatet bilaterale ose multilaterale) ose burimet nacionale
mund ta udhezojne qe ta zbatoje te drejten e huaj. Ne keto raste zbatohet e drejta
materiale (substanciale) . P.sh : sipas nenit 32 te LDNP-se kushtet materiale per
lidhjen e marteses te shtetaseve te huaj ne Kosove ose ne Maqedoni ( ne shtetin e
vendit ) parimisht vleresohen sipase se drejtes se shtetit, shtetasit e te cilit lidhin
martese, qe do te thote shteti i vendit para te cilit lidhet martesa (Kosova dhe
Maqedonia ) duhet ta njohe (mesoje) te drejten e huaj ta zbatoj perkatesisht te
konstatoje se a ekzistojne pengesat martesore qe te lidhin martesa ne shtetin e vendit.
• Sistemet per njohjen dhe te provuarit (deshmuarit) e te drejtes se huaj
Ne legjislacionet e shtetve te ndryshme lidhur me njohjen dhe te provuarit ,
perkatesisht te argumentuarit e te drejtes se nje shteti te huaj me qellim qe te zbatohet

21. 20
gjate rregullimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj kryesisht
ekzisotojne dy sisteme :
a) Sipas sistemit te pare, i cili zbatohet ne shtetet anglo-saksone , e drejta e huaj
parimisht trajtohet si fakte tjera gjate shqyrtimit te marredhenive juridiko-private
me element te huaj e drejta e huaj trajtohet si fakt (rrethane faktike) te cilen vet
palet pjesmarrese ne procedure duhet te argumentojne si qdo fakt tjeter. Gjate
shqyrtimit te marredhenive juridiko-private me element te huaj gjykatesi,
perkatesisht organi para te cilit shtrohet qeshtja ka rol pasiv. Kurse barra e te
provuarit dhe te argumentuarit e te drejtes se huaj (onus probandi) bie mbi vet
palet te cialt permes deshmitareve ose permes dukumneteve publike te cilat i
leshojne zyrat per te drejtat krahasuese jane te detyruare te argumentojne te drejten
e cila zbatohet ne shtetin e tyre.
b) Sipase sistemit te dyte i cili eshte me gjersishte i perfaqesuar dhe zbatohet ne nje
numer me te madhe te shteteve siq jane ish shtetet socialiste ne Evropen Lindore,
Austri, Gjermani, Itali, France, Turqi, Greqi, Suedi, Finlande, Brazil etj., e drejta e
huaj trajtohet si e drejt. Sipase sistemit juridik te keyre shtetve njohja dhe te
provuarit e te drejtes se huaj behet sipase detyres zyrtare ( ex officio) nga gjykata
ose organi i cili duhet te zbatoje te drejten e huaj materiale (substanciale). Sipase
ketij sistemi pala e pakenaqur munde te kerkoje revizion per shkake te zbatimit te
gabuare te drejtes materiale. Ne kete raste legjislacionet e disa shteteve (ne qofte
se nuk ka mundesi te njihet e drejta e huaj) e zbatojne ligjin e gjykates para se ciles
shtrohet qeshtja (lex fori).
• Njohja dhe te provuarit e te drejtes se huaj ne shtetet me sisteme te perbera
juridike
Struktura e brendshme e shteteve me sisteme te perbera juridike u jep shkas
ekzistimin e rregullave te kolizionit te brendshem te ligjeve qe kane per detyre te
percaktojne te drejten kompetente qe do te zbatohet te marredheniet qe jane te lidhura
me rajonet juridike te ketyre njesive (kantone , provinca , republika etj). Keshtu psh :
ne qofte se gjykata ose organi para te cilit shtrohet qeshtja duhet te njihet me te drejten
e Britanise se Madhe qe ta zbatoje ku ne kater rajone te ndryshme juridike ( Angli ,
Skoci , Irlande Veriore dhe e drejta qe zbatohet ne disa ujdhesa ne Lamansh). Kete
qeshtje e percaktojne normat e kolizionit qe rregullojne kolizionin e brendshem te
ligjeve ne Britani te Madhe. Kjo per arsye se shtetet Anglo-Saksone nuk bejne dallimin
midis normave te kolizionit mbi konfliktin nderkombetare dhe konfliktin e

22. 21
brendshem (interlokal) te ligjeve. Ne keto shtete doktrina juridike dhe praktika kane
qasje te njejte ndaj te drejtes se huaj dhe te drejtes se shtetit te nje rajoni te caktuar te
te njejtit shtet (ku ekzistojne me teper rajone juridike). Mundesia tjeter me njohjen e
te drejtes se huaj kur norma e kolizionit te vendit dergon tek zbatimi i te drejtes se
shtetit te huaj me sistem te perbere juridik eshte qe kjo norme drejtpersedrejti ta
percaktoje jo vetem te drejten e shtetit qe do te zbatohet por te percaktoje se e drejta
e se ciles njesi rajonale do te zbatohet.
• Ndryshimi i te drejtes se huaj materiale qe duhet te zbatohet nga organi i
shtetit te vendit
Gjate rregullimit te marredhenieve juridiko-private me element te huaj me norma te
kolizionit te sistemit juridik te shtetiti te vendit para organit te cilit shtrohet qeshtja
dergone qe te njihet e drejta e huaj me qellim qe te zbatohet. Mirpo mund te ndodhe
qe ka momenti i shtruarjes se marredhenies para organit te shtetit te vendit e deri te
momenti i njohejes te se drejtes se huaj perkatesishte deri te momenti i rregullimit te
marredhenies konkrete, te pesoje ndryshime e drejta materiale te shtetit te huaj. Ne
drejtesi kryesishte zbatohet parimi sipase te cilit ligji me i ri e shfuqizon (derogon)
ligjin e vejter (lex posterior derogat legi prior). Me gjitheate ne te drejten
nderkombetare private nga ndonjeher hiqet dore nga zbatimi i ketije parimi. Kjo do
te thot se nuk eshte patjeter qe qdo her te zbatohet ligji i ri , e sidomos ne qofte se
palet nuk e kan parasyshe gjate lidhjes se punes juridike, (p.sh: kur behet fjale per
investimet e huaja ne ndermarrejt e shteiti te vendit).
• Arsyet per njohjen dhe zbatimin e te drejtes se huaj materiale
Njera nga dy menyrat e rregullimit te marredhenive juridiko-private me element te
huaj eshte menyra e kolizionit (indirekte, e terthorte). Rregullimi i marredhenieve me
element te huaj permes menyres se kolizionit nenkupton dhe presupozon shmangien
konkrete nga sovraniteti absolut territorial, ku edhe njekohesishte kjo menyre e
rregullimit mundesone elementet e bashkpunimit ne suaza te vendosjes meritore (
in meritum ). Zbatimi i te drejtes se huaj nga gjykatat ose organet e shtetit te vendit
para te cilave shtrohet qeshtja ben pjes nder te arriturat me te rendesishme te se
drejtes nderkombetare private. Zbatimi i se drejtes se huaj gjate rregullimit te
marredhenieve juridiko-private me element te huaj ne raste te caktuara eshte
parakusht i stabilitetit dhe qendrueshmerise te marredhenieve me elemten te huaj.
Ne qofte se gjykata ose organi i shteiti te vendit para te cilit shtrohet qeshtja do ta

23. 22
zbatoni vetem te drejten materiale te shtetit te vendit ( lex fori ) ateher do te rrezikoj
qendrueshmerin e shume marredhenive juridiko private ( p.sh : shume marredhenie
familjare madje edhe marredhenie nga tregetia nderkombetare).
• Cilesimi ( Kualifikacioni ) Cilesimi etimologjikisht e ka prejardhjen nga fjala
latine “ qualifare”, qe do te thot te zgjedhesh njerin ne mesin e barabarteve (
njejteve ) . Perkatesisht, kur organi para te cilit shtrohet qeshtja duhet ta zbatoje
normen e kolizionit dhe mendimin e faktit vendimtar (pikave te lidhjes) te vije
deri tek e drejta kompetente per rregullimin e marredhenies konkrete juridiko-
private me element te huaj, duhet ta shqyrtoje mudesin se gjendejn faktike do ta
supsumoje ( nenveje) nen noncionin juridik ose kategorin juridike ose institutin
juridik qe e kan emertimin e njejte si ne te drejten e vendit ashtu edhe ne te
drejten e huaj. Pra cilesimi eshte institut juridik me anen e te cilit caktohet
kategorite juridike me anen e te cilit caktohet se kategorit juridike dhe nocionet
juridike te permbajtura ne normat te drejtes nderkombetare private do te
kuptohen ashtu siq e parasheh e drejta e vendit ose e drejta e huaj.
• A eshte cilesimi interpretim i se drejtes ?
Cilesimi ( kualifikuacioni ) respektivishte kolizioni i cilesimit nuk shtrohet te normat
e te drejtes nderkombetare private te cilat ne menyre te drejtperdrejt i rregullojne
marredheniet juridike nga se keto norma miratohen ne baze te sovranitetit territorial
te shtetit te vendit, keshtu qe ne kuader te sistemit juridik te cilit i takojne ska nevoje
te behet interpretimi i normave juridike ngase gjate rregullimit te marredhenive
jurdike konkrete nuk ka mundesi qe te zbatohen me teper te drejta. Andaje, qeshtja e
cilesimit shtrohet vetem te normat juridike te cilat ne menyre indirekte (te terthorte)
i rregullojne marredheniet juridikoprivate me elemnt te huaj.
• Cilesimi i kategoris juridike
Edhe pse cilesimi ka ngjashmeri te madhe me interpretimin i cili shfaqet ne te gjitha
lemite e zbatimit te se drejtes, megjithate ekziston dallimi i madhe misdi ketyre dy
qeshtjeve. Interpretimi behet ne kuader te nje te drejte dhe se gjat cilesimit qdo here
kerkohet kuptimi juridik i nje norme juridike ne suaza te nje te drejte konkrete. Ne
qofte se e kemi parasyshe tekniken juridike te hartimit dhe te zbatimit te normave te
kolizionit, atehere problemi i cilesimit brenda per brenda normes se kolizionit dhe
gjate zbatimi te saj shtrohet ne dy raste, edhe ate lidhure me natyren juridike te vet

24. 23
marredhenies juridiko-private me element te huaj ose ndryshe thene te kategoris
juridike dhe lidhure me kuptimin juridik te fakteve juridike respektivishte instituteve
juridike, te cialt ne rastin konkret paraqiten si fakte vendimtare ( pikave te lidhjes ).
• Cilesimi i pikave te lidhjes apo fakteve vendimtareve
Faktet vendimtare ( pikat e lidhjes ) me ndihmen e te cilave caktohet edrejta
kompetente materiale qe do te zbatohet per rregullimin e marredhenies konkrete
gjithashtu caktohet edhe kompetnca e gjykates (te vendit ose te huaj ) dhe te huajve
u njihen te drejtat e caktuara civile ne shtetin e vendit , munde te paraqiten fakte
konkerete ne baze te cialve krijohet elementi i huaj, nese ligjevenesi u jep perparesi
ndaj fakteve tjera ne baze te cialve krijohet elementi i huaj. Andaj si fakte vendimtare
(pika e lidhjes ) te kategorive te caktuara te marredhenive juridiko-private me
element te huaj mund te paraqiten p.sh : shtetesia, vendbanimi, vendi ku gjindet
sendi, vendi i lidhjes se punes jurike, vendi i permbushjes te punes juridike, vendi i
kryerjes se diliktit etj.
• Menyrat e zhidhjes se cilesimit ( kualifikacionit )
Ne teorin dhe praktiken e te drejtes nderkombetare private ekzistojne keto menyra te
zgjidhjes se cilesimit: a) Cilesimi sipas lex fori,
b) Lex causae
c) Sipas kuptimeve autonome
d) Cilesimi i shkallezuar
• Cilesimi sipas Lex Fori
Ne teorin dhe praktiken gjysore mbi sundon qendrimi sipase te cilit cilesimi duhet te
behet sipas lex fori, perkatesisht sipas te drejtes se shtetit para organit te te cilit
shtrohet qeshtja, dhe sipas normave te kolizionit te shtetit te cialt sherbejn si pikenisje
per zgjidhjen e kontekstit. Cilesimi sipas ligjit te gjykates para se ciles shtrohet qeshtja
lex fori arsyetohet me faktin se gjate cilesimit shtrohet qeshtja e te kuptuarit te drejt
te normes se kolizionit. Kurse norma e kolizionit juridikisht mund te sqarohet dhe
kuptohet brenda per brenda sistemit dhe siapse nocioneve te atije sistemi juridik qe i
takon, qe ne rastin konkret eshte ligji i gjykates para se cilit shtrohet qeshtja.

25. 24
• Cilesimi sipas lex causae
Sipas ketij lloji te cilesimit qdo here gjate percaktimit dhe interpretimit te normes se
kolizionit qdo here si piknisje sherben edrejta e gjykates para se ciles shtrohet qeshtja
(lex fori), kurse te shkalla e dyte ne qofte se duhet te zbatohet e drejta e huaj si e drejt
kopetente ateher intepretimi i saj behet sipase nocioneve te permbajtura ne lex causae,
ku perfaqesusi i kesaj teorie eshte Despagnet.
• Cilesimi sipas kuptimve autonome
Sipas teorise se kuptimeve autonome cilesimi nuk duhet te behet as sipas lex fori e
as lex causae, respektivishte pa mos u mbeshtetur dhe bazuar ne neje te drejt
nacionale por duhet te zbatohen kuptimet autonome pavarisht nga te drejtat
nacionale ( e drejta civile ) dhe ne kete menyre praktikisht evitohet problemi i
cilesimit. Cilesimi mund te evitohet ne qofte se shtete gjat lidhjes se traktateve
nderkombetare ne mes veti i caktojne permbajtejet juridike te nocioneve juridike.
Cilesimi sipase kuptimeve autonome kritikohet nga aspketi i pamundesise se
zbatimit ne proaktik. Sipase ketije cilesimi pra te kuptimeve autonome problemi
evitohet duke u percaktuare ne konventat nderkombetare por edhe gjate lidhjes se
puneve juridike te shtetve ku do te precizoheshin ne menyre koncize nocionet
juridike qe do tu permbaheshin palete kontraktuese.
• Cilesimi sipas metodes se shkallezimit
Themelues i teorise se cilesimit te shkallezuar eshte Schnitizer. Sipas kesaje teorie
dizpozitata materiale dhe te kolizionit duhet te interpretohen dhe te cilesohen qdo
her sipase atij sistemi juridike qe i takojne. Ne kete raste dallohen dy shkalle te
cilesimit :
a) Cilesimi i shaklles se pare, respektivishte supsumimi (nenevenja) e situatave
juridike ne normen e kolizionit te se drejtes fillestare behet sipase lex fori.
b) Cilesimi i shaklles se dyt vjen ne shprehje pasi norma e kolizionit para se ciles
shtrohet qeshtja dergone drejt te zbatimi i te drejtes kompetente dhe sipase asaje
te drejte behet edhe cilesimi. Ne kete raste shtrohet qeshtja e ridergimit ( renvoi )
te cilesimit. Keshtu p.sh ne qofte se nuk supsumohet nenrregulla te njejta juridike
qeshtja para se ciles eshte shtruar te organi kjo qeshtje zgjidhet sipas te drejtes pas

26. 25
dergimit ne zbatimin e lex causae, ku zbatohet dhe behet sipas asaje te drejte
cilesimi.
• Cilesimi ne te drejten krahasimore te kodifikuar
Ne kodifikimet e fundit te se drejtes nderkombetare private zbatohet cilesimi sipas
lex fori dhe lex causae. Keshtu p,sh ne nenin 3 te ligjit Rumun per te drejten
nderkombetare private parashihet ne qoftese percaktimi i te drejtes kompetente vrate
nga cilesimi qe duhet te behet per institutin juridik ose marredhenien juridike,
kopetent eshte cilesimi juridik i parapare ne te drejten Rumune.
• Qeshtja parapkrake ( prejudiciale )
Qe te rregullohet nje marredhenie juridiko-priavte me element te huaj, norma e
kolizionit para organit te cilit shtrohet qeshtja respektivisht legis fori dergon ne
zbatimin e te drejtes se huaj. Ne kete raste pytje paraprake trajtohet si teresi juridike
ne vete dhe e pavarur. Qeshtja paraprake perkufizohet si marredhenie juridike nga
dispozitivi i normes materiale juridike respektivisht te drejtes komptente per qeshtjen
kryesore (legis causae ).
• Arsyet dhe kushtet per shuarjen e qeshtjes paraprake
Qeshtja paraprake ne te drejten nderkombetare private shtrohet ne qoftese
plotesohen tri kushte :
a) Kushti i pare eshte qe sipas normes se kolizonit te shteitit para organit te te cilit
shtrohet qeshtja, patjeter te jet kopetente e drejta e huaj.
b) Kushti i dyte ngerthen ne vete tri nen kushte :
b.1 . Qeshtja paraprake qe shtrohet para organit te shtetit te vendit patjeter duhet
te permbaje element te huaj,
b.2 Qeshtja paraprake patjeter duhet te jet tersi e pavarur juridike ( te mund te
shtrohet si qeshtja kryesore ),
b.3 Per zgjidhjen e qeshtjes paraprake patejter duhet te ekzistoje norma specifike e
kolizonit
c) Sipas kushtit te tret, rezultati juridiko-material deri tek i cili shpie lidheshemria
duke u bazuare ne lex fori, duhet te ndryshoj nga rezultati juridiko-material deri
tek i cili arrihet ne qofte se si fakt vendimatre ( e lidhjes ) zbatohet lex causae. Kjo

27. 26
per arsye se lidhshmeria e ndryshme shpie deri te rezultati i njejt respektivisht
zgjidhja e njejt meritore (in meritum) per shkake te permbajtjes se njejte te me teper
te drejtave, shkakton dilem te rrejshme qe disa autor e quajne si konflikt te
rrejshem te ligjit ( false conflict ). Zgjidhjet e qeshtjes paraprake ne aspektin
komperativ ( krahasimore ) Kryesisht ekzisotjne tri metoda lidhure me qeshtjen
paraprake krahasimore:
a) Grupi i pare i autoreve e zbatojne metoden e lidhshmerise se kufizaur ( dergimit
te kufizuar ). Sipas kesaj metode e drejta materiale e cila do te zbatohet tek pytja
paraprake caktohet duke zbatuar normen e kolizionit e cila do te zbatiohet ne
qeshtjen kryesore respektivishte lex causae.
b) Sipas grupit te dyte te autoreve metoda respektivisht formula e lidhshmeris e cila
konsiderohet si lidhshmeri e pavarur dhe nenkupton se nga aspketi i te drejtes
nderkombetare private qeshtja paraprake do te gjykohet ne menyre te njejte sikur
te jet qeshtje kryesore. Sipas kesaje metode e cila rregullohet edhe ne praktiken
gjyqesore qeshtja praprake rregullohet me zbatimin e normve te kolizionit te lex
fori.
c) Sipas grupit te tret te autoreve veshtire eshte qe ne fillim per zgjidhjen e qeshtjes
paraprake te perkrahet nje zgjidhje e vetme. Por ne qdo raste konkret respektivisht
prej rastit ne raste te vleresohen interesat per rregullimin e pyetjes paraprake
konkretisht te behet percaktimi per unifikimin ncional ose nderkombetare te
zgjidhjeve keshtu qe ne rastin e pare per rregullimin e pyetjes prarpake mund te
zbatohen rregullat e kolizionit legis fori kurse ne rastin e dyt legis causae.
Shtetesia si fakt indentifikimi
Roli i shtetesi si fakt indetifikimi konsiston ne ate se personi i cili merr pjes ne
cilendoqofte marredhenie juridiko-private (statusore trashegimore, detyrimore etj).,
nuk eshte shtetas i vendit, qe te konstatohet se marredhenie e tille nuk rregullohet me
norma te degeve tjera te sistemit juridike te shtetit te vendit por rregullohet me
normat e te drejtes nderkombetare private.
a) Shtetesia si tersi juridike nenkupton teresin e normave juridike te sistemit juridik
te nje shtetit konkret qe percaktojne menyren e fitmit dhe te humbjes se shtetesise.

28. 27
b) Shtetesia si lidhje juridike e karakterit juridiko-publik eshte lidhje e perhershme
juridike e personit fizik me nje shtet te caktuare sovran, lidhje qe shprehet me nje
varg te drejtashe dhe detyrash ne raport me shtetin, sipase se ciles personi fizik ne
pikpamje formale juridike i gezon te drejtat civile, politike, dhe ekonomiko-sociale
pa marrre parasysh se a gjendet ne territorin e shtetit te vet apo ne territorin e
shteitit te huaj.
• Qendrimet e ndryshme per kuptimin e shtetesise
Sipas nje qendrimi shtetesia eshte lidhje kontraktuese midis shtetit dhe personit fizik
ne baze te se ciles lidhje, kirjohen te drejtat dhe detyrimet reciproke, kete teori e
perfaqeson doktrina farnqeze ku perfaqesuses kryesore eshte Andre Weiss.
Zanafillen e ka ne teorine e Zhan Zhak Rusose per kontraten shoqerore sipase se ciles
edhe shteti eshte kriju ne baze te kontrates shoqerore.
Sipas pikpamjes tjeter ku perfaqesuses kryesore i se ciles eshte Niboyet, shtetesia
eshte lidhje politike dhe shpirterore misdis persnoit fizike dhe shteiti sovran.
• Menyrat e fitimit te shtetesise
Faktoret qe ndikojne ne drejtimin per fitimin e shtetesise jan: politika populacioniste
e shteiti, faktoret ekonomik, politika e kolonizimit, qeshtjet e nderrimit ( ndryshimit
) te kufive te shtetve ne menyre paqesore ose me dhune, shperberja e shtetve , dhe
krijimi i shteteve te reja. Te gjitha keto situata ndikojne ne menyreat e fitimit dhe te
humbjes se shtetesise andaj edhe ne legjislacionet e shteteve te ndryshme perfitimin
dhe humjen e shtetesise parshihen kushte dhe menyra te ndryshme.
• Menyrat kryesore te fitimit te shtetesise a) Ius Sanguinis
b) Ius Soli
c) Natyralizimit
d) Sipas traktateve nderkombetare
Fitimi i shtetesise sipas Ius Sanguinis
a) Nje femije e fiton shtetesine R.Kosoves me lindje nese ne kohen e lindjes se femijes
te dy prinderit jan shtetas te R.Kosoves.
b) Nese ne kohen e lindjes se femijes vetem i njeri prinde e ka shtetesine e R.Kosoves,
femija e fiton shtetesine R.Kosoves me lindje ne rastet vijuese:
- Femija eshte i lindur ne territorin e R.Kosoves

29. 28
- Femija eshte i lindur jashte territorit te R.Kosoves dhe prindi tjeter eshte me
shtetesi te panjohure ose pa shtetesi
- Femija eshte i lindur jahste territorit te R.Kososves dhe prindi tjeter ka shtetesi
tjeter, por te dy prinderit pajtohen me shkrim qe femija te fitoje shtetesine e
R.Kososves. Kjo dispozite duhet te ushtrohet para moshes 14 vjeqare te femiut.
Ne te drejten romake ne periushen klasike paraqitet dhe zbatohet ne shtetet ne te
cilat parimi i barazize se burrit dhe gruas eshte pranuar dhe aplikuar ne menyre
konsekuente. Kjo menyre nenkupton caktimin e shtetesise se femijeve qe lindin
rishtazi.
Fitimi i shtetesis sipas sistemit Ius Soli ( ne territor )
Ky sistem prejardhjen e ka nga koha e feudalizmit dhe ateher ka qen e vetmja menyre
e fitimit te shtetesise. Zbatohej si menyre e fitimit te shtetesise ne ato shtete
imigracionit ku eshte shfaqure nevoja per fuqi punetore (SHBA, Kanada, Australi).
Fitimi i shtetesis me lindje ne territorin e R.Kosoves behet :
a) Femija i gjeture ose i lindur ne territorin e R.Kosoves prinderit e te cilit jan te
panjohure e fiton shtetesine e R.Kosoves me rastin e lindjes perkatesisht gjetjes.
b) Ne raste se te pakten njeri prinde te percaktuare ne paragrafin a) indetifikohet para
se femija te ket mbushur moshen 7 vjeqare dhe prindi ne fjale nuk eshte shtetas i
R.Kosoves me kerkes te prindit femija e humb shtetesine e R.Kosoves, me kusht qe
me humbjen e shtetesise se R.Kosoves femija te mos mbetet pa shtetesi.
c) Femija i lindure mbrenda territorit te R.Kosoves prinderit e te cilit kane shtetesi
tjeter per te cilet kan leje qendrimi te vlefshme ne R.Kosoves mund te fitoje
shtetesin e R.Kosoves me pelqimin e te dy prinderve.
• Dallimet midis menyrave kryesore dhe plotesuses te fitimit te
shtetesis
Perderisa menyrat e fitimit kryesore te shtetesis burojne nga lindja territori dhe
sovraniteti qe perndryshe jan menyrat Ius Sanguinis, Ius Soli, ku ne kete relacion ne
qdo person konkret shteti i percakton kushtet e fitimit, nderrimit dhe pushimit te
shtetesise.

30. 29
Menyra plotesuses te fitimit te shtetesis njihen si natyralizimi, dhe fitimi i shtetesis
sipas traktateve nderkombetare. Varsisht nga rrethanat konkrete , kushtet shoqerore
dhe ekonomike, qdo shtet parasheh menyra te ndryshme plotesuses per fitimin e
shtetesise.
• Si fitohet shtetesia e Republikes se Maqedonise dhe cili ligje e
rregullon kete materie Fitimi i shtetesis R.Maqedonise sipase nenit 3
percakton shtetsia e R.Maqedonise fitohet me : a) Prejardhje
b) Lindje ne territorin ne R.Maqedonise
c) Natyralizim
d) Marreveshje nderkombetare.
Kete e rregullon ligji per shtetesine e R.Maqedonise me nr.45/2004 me date
07.07.2004.
Menyrat plotesuses te fitimit te shtetesise
Menyrat plotesuese te fitimit te shtetesise
jane:
a) Natyralizimi
b) Traktatete
nderkombetare .
Kuptimi i
natyralizimit
Natyralizimi eshte kur nje i huaj mund ta fitoje shtetesine e nje vendi nese
personalishte ka parashtruar kerkese per pranim ne shtetesine e vendit. Shtetesine e
R.Maqedonise me natyralizim mund ta fitoje personi pa shtetesi ose personi me
statuse te pranuare te refugjatit nese nga verifikimi i mos pasjes se shtetesise
perkatesisht pranimi i statusit te refugjatit deri te parashtrimi i kerkeses per pranim
per shtetesi.

31. 30
Kategorizimi i llojeve te natyralizimit
Dallohen tri lloje te natyralizimit :
a) Natyralizimi i rregullte
b) Natyralizimi me lehtesime speciale
c) Natyralizimi i jashtezakonshem.
• Fitimi i shtetesise sipase natyralizimit te rregullt.
Shtetesine sipase natyralizimit te rregullte e fiton qdo i huaj i cili e paraqet kerkesen,
i ploteson kushtet e caktuara dhe me nxjerrjen e vendimit nga ana e organit
kompetent e fiton shtetesin e shtetit konkret.
• Natyralizimi me lehtesime
Sipase ketij lloji te natyralizimit u lejohet fitimi i shtetesise se nje kategorie te caktuar
te huajsh. Nga keta te huaj qe paraqesin kerkese per fitimin e shtetesise kerkohet te
plotesojne me pak kushte se tek natyralizimi i rregullt. Secili shtete ne veqanti i cakton
kushtet dhe kategorine e caktuar te huajve qe do t’ua lejoje fitimin e shtetesise duke
u udhehequre nga interesat e veta vitale.
• Natyralizimi i jashtezakonshem
Sipase ketij lloji te natyralizimit u mundesohet fitimi i shtetesise se atyre te huajve qe
kan meritaz te veqanta per shtetin, shtetesine e te cilit deshirojne ta fitojne. Pra nuk
ekzisotjne kritere objektive per fitimin e shtetesise, por, arsye te veqanta qe i kerkon
interesi i shtetit andaje eshte qeshtje faktike ( questio facti ), secilit te huaj do ti
mundesohet fitimi i shtetesise ne kete menyre.
• Efektet juridike te natyralizimit
Natyralizimi si menyre plotesuese e fitimit te shtetesise krijon efekte juridike si ndaj
personit qe fiton shtetesi te re asthu edhe ndaj antarve te tij. I huaji ose personi pa
shtetesi me ane te natyralizimit fiton shtetesi te re e gjithashtu edhe te drejta civile,
politike, ekonomike, sociale. Ne pikepamjen formale juridike ne disa shtete keto te
drejta i fiton menjeher ( natyralizimi i madhe ) kurse ne grupine e dyt te shteteve pas
kalimit te nje kohe te caktuar ( natyralizimi i vogel).

32. 31
• Fitimi i shtetesise me ndyrshime teritoriale sipase konventave nderkombetare
Qe te fitohet shtetesia sipase ndryshimeve territoriale respektivisht traktateve
nderkombetare duhet te plotesohen keto kushte :
a) Te ekzistoje traktati nderkombetare i cili rregullon mundesine e fitimit te shtetesise
b) Ndryshimi i sovranitetit mbi territoret e caktuara te shteteve konkrete
c) E drejta e optimit te popullsise qe te zgjedhe midis dy shtetesive. Menyrat e
humbjes se shtetesise Menyrat e humbjes se shtetesise jane :
a) Humbja e shtetesise me dalje nga shtetesia ( lenda e shtetesie)
b) Humbja me heqje dore
c) Humbja e shtetesise me marrje
d) Humbja e shtetesise per shkak te mungimit
• Humbja e shtetesise me dalje nga shtetesia ( lenda e shtetesie )
Per shkaqe te ndryshme shtetasi i nje shteti konkret mund ta nderprese lidhjen faktike
me shtetin shtetas i te cilit eshte dhe te krijoje lidhje te asaje natyre mandje edhe te
fitoje shtetesin e shtetit tjeter. Ne ate raste shtetet lejojne qe me ane te kerkeses se
parashturar me shkrim dhe ne qofte se jane plotesuar kushtet sipase ligjit te shtetit
shtetesine e te cilit e ka pasur personi ne fjale te dilet nga shtetesia. Ne nje grup
shtetesh lejohet dalja nga shtetesia me automatizem ne qofte se jane plotesuar kushtet
e parapara me ligjin e shtetit shtetas i te cilit ka qene personi ateher ai person e fiton
shtetesine tjeter keshtu qe vjen deri te dalja nga shtetesia e me parshme. Vet fakti i
fitimit te shtetesise se dyte llogaritet si kerkese per dalje nga shtetesia e deri
atehershme. Ne grupin e dyte te cilin e perbejne nje numer me i madhe i shteteve,
dalja nga shtetesia lejohet me kerkesen e personit, plotesimit te kushteve te parapra
me ligjin e shtetit ku per dalje nga shtetesia sipas ligjit kerkohet edhe nxjerrja e
vendimit nga organi kompetent.
• Humbja e shtetesise me heqje dore
Humbja e shtetesise me heqje dore si institut jurdik nuk eshte i njohure ne te gjitha
shtetet. E ne ato shtete ku zbatohet menyra e humbjes se shtetesise me heqje dore

33. 32
eshte e lidhure ne nje fare menyre me menyrat plotesuses te fitimit te shtetesise si p.sh
: natyralizimi, lidhja e marteses, lindja ne territorin e shtetit te caktuar etj, qe d.m.th
se ne keto shtete e drejta ne heqje dore nga shtetesia nuk i lejohet qdo shtetasi. Shtetsia
me ane te heqjes dore pushon ne rastet kur jepet deklarate nga personi i cili e ka
shtetesin e shtetit nga e cila heq dore , edhe ne qofte se jane plotesuar kushtet e
parapara me ligje te atije shteti. Ne kete rast duhet te plotesohen dy kushte qe te
pushoje shtetesia me heqje dore :
a) Shfaqja e deshires ( vullnetit ) se personit
te interesuar
b) Plotesimi i kushteve te caktuara te
parapara me ligj. Humbja e shtetesise
me marrje
Shtetesia me marrje humbet sipase vendimit te organit kompetent ne rastet kur
shtetasi i shtetit te vendit duke ushtruar veprime aktive merr qendrim jo lojale ndaj
shtetit te vendit. Andaj qdo shtet ne menyre individuale cakton se cilat veprime
aktive ndikojne qe organi kompetent te leshoje vendimin per marrjen e shtetesise
andaje klasifikimi i veprimeve aktive dallohet ne shtete e ndryshme.
• Humbja e shtetesise per shkake te mungimit
Mungimi perkufizohet si menyre e humbjes se shtetsise sipase se ciles shtetasi e humb
shtetsine me vendim te organit konkret per arsye se disa vite me radhe qendrone
jashte shtetit shtetas i te cilit eshte. Ne sistemet juridike bashkekohore mungimi nuk
eshte menyre pergjithesishte e pranuar per humbjen e shtetesise.
• Efektet juridike pas humbjes se shtetesise
Efektet juridike pas humbjes se shtetesise varen nga fakti se per cilen menyre te
humbjes se shtetesise behet fjale dhe nga zbatimi i parimit te diskriminimit te gjinive.
Kur shtetasi e humb shtetesine ne baze te cilese do menyre ateher ai trajtohet si i huaj
dhe nuk mund te gezoje te drjeta apsolutisht te rezervuara si p.sh te ushtroje
funksione publike, te votoje etj, nuk gezon te drejten e mbrojtejs diplomatike te shtetit
ngase e ka humbure shtetesine, mund te perjashtohet, te ekstradohet nga shteti etj.
• Rifitimi i shtetesise se humbure – reintegrimi

34. 33
Kjo menyre e fitimit te shtetesise me ane te reintegrimit eshte forme e veqante e fitimit
te shtetesise dhe personi i interesuar duhet te plotesoje kushtet e parapara ne te
drejtene shtetit konkret dhe ta parashtroje kerkesen me shkrim. Reintegrimi
mundesohet edhe me ane te natyralizimit por do te veshtiresohej sitata ne raste kur
personi nuk do te mund ti plotesonte kushtet qe kerkohen te natyralizmi.Reintegrimi
paraqite si institut i veqante juridike. Ne sistemet juridike te shteteve te ndryshme
paraqitet si institut i perhershem juridik dhe si institut i perkoheshem ( transitor)
juridik.
• Kolizioni i shtetesive
Ne rastet kur personi nuk i ploteson kushtet per fitimin e shtetesie sipase te drejtes se
asnje shteti, shtrohet qeshtja e konfliktit negativ te shtetesise. Kurse ne rastet kur
personi i plotesone kushtet e shtetesise sipase se drejtes se dy apo me teper shteteve
ateher shtrohet problemi i konfliktit pozitiv te shtetesive. Keto situata sjellin deri te
paraqitja e personave pashtetesi dhe personave me dy apo me teper shtetesi.
• Konfilikti ( kolizioni ) negativ i shtetesise
Kolizioni negativ i shtetesise eshte kur personi nuk i ploteson kushtet per fitimin e
shtetesise sipase te drjtes se asnje shteti dhe kjo sjell deri te situata qe disa persona te
mbeten pashtetesi dhe quhen apatrid, apolid, hajmatos. Pytja e cila me te drejt do
shtrohej te kolizioni negativ do te ishte , Cila gjyakte do te jete kompetente nese
subjekti i marredhenies juridiko-private eshte person pashtetesi (Apatrid)? Pergjigjja
ne kete raste me se miri eshte qe si fakte vendimtar te zbatohet vendbanimi ose
vendqendrimi.
• Personat me disa shtetesi (kolizioni pozitiv i shtetesise)
Kolizioni pozitiv i shtetsise eshte kur personi i ploteson kushtet per fitimin e
shtetesise sipase se drejtes se dy apo me teper shteteve. Keta persona quhen ndryshe
bipatrid,bipolid.Per te rregulluar rastet dhe situatat e personave me dy shtetesi shtete
ne mes veti lidhin traktate bilaterale dhe multilaterale. Ne qofte se personi ka dy apo
me shum shtetesi te huaja konsiderohet se e ka shtetesine e atij shteti ku e ka edhe
vendbanimin. Ne qofte se nuk ka vendbanim ne asnjeren nga keto shtete do te
trajtohet si shtetas i atij shteti me te cilin eshte ne lidhje me te ngushte. Ne qofte se
personi ka dy shtetesi te shteteve te huaja gjate rregullimit te marredhenive juridiko-
private me elemnt te huaj para gjykates ose organeve te shtetit te vendit ky person

35. 34
trajtohet si shtetas i huaj. Ligji per DNP aplikon dy kritere: vendbanimin, shtetesine
efektive.
• Shtetesia efektive
Shtetesia efektive eshte ateher ne qofte se personi nuk ka vendbanim ne asnjeren prej
shteteve shtetesin e te cilave e ka ateher zbatohet shtetesia efektive per arsye se eshte
ne harmoni me respektimin e parimit te sovranitetit te shteteve tjera.
• Pikat e lidhjes per rregullimin e marredhenieve juridiko-private me element te
huaj te personat me dy apo me shume shtetesi
Personat pa shtetesi dhe personat me dy apo me shum shtetsi kan te drejta dhe
detyrime te shumfishta keta persona mund te jene inkompatibile si detyrimi
ushtarak, tatimor, lojalitetit ndaj dy shteteve, etj., prandaje ketu shfaqet problemi se
cila e drejt do te zbatohet ku shtetesia eshte fakte vendimtare (pike e lidhjes ) kur
personi ka dy apo me shume shtetesi. Qe te rregullohen rastet e dy shtetsise shtetet
ne mes veti lidhin traktate bilaterale. Kur personi me dy shtetsi paraqitete si subjekt i
marredhenieve juridiko-private me element te huaj, nje mori shtetesh lidhin ne mes
veti marreveshjet e posaqme me qellim qe te shmangen pasojat e dy shtetesise.
• Deshmimi i shtetesise
Qeshtja e deshmimit te shtetesise si dhe te gjitha qeshtjet tjera qe kane te bejne ne
pergjithesi me shtetesine ne menyre sovrane i rregullon qdo shtet me ligjet e veta por
gjithashtu deshmimi i shtetesise mund te rregullohet ne mes te shteteve me traktate
nderkombetare. Deshmimi i shtetesise nga ana e shtetasit te vendit ne shtetin e vendit
behet ne baze te dokumentit per shtetesine te cilin e leshon organi kompetent.Shtetesi
deshmohet me ane te qertifikates per shtetesi te cilen e leshon ministria per pune te
brendshme , me leternjoftim dhe me dokument udhetimi (pasaporte).
• Te cilat marredhenie shtetesia paraqitet si pike e lidhjes dhe roli i saj Shtetesi
si e lidhjes paraqitet te marredheniet si :
a) Marredheniet statusore
b) Marredheniet trashegimore.

36. 35
Roli i saj eshte sepse kjo rregullon marredheniet statusore me faktin se shtetesia eshte
lidhje juridike midis personit fizik dhe shtetit konkret qe i mundeson personit nje
status te caktuar.Ne qofte se respektohet sovraniteti i shteteve kete status te subjektit
mund ta ndryshoje vetem ai sovranitet qe ia ka dhene subjektit. Te shtetet e
emigracionit shtetesia zbatohet si fakt vendimtar te marredheniet statusore dhe
marredheniet trashegimore.
• Te cilat shtete shtetesia eshte fakt vendimtar dhe pse
Deri kah fundi i shek XVIII, ekskluzivisht si fakt vendimtar eshte zbatuar
vendbanimi(demicili).Kodi Civil Francez i vitit 1804 per te paren here ne nenin 3 e ka
parapare shtetesine si fakt vendimtar. Me pas kete zgjidhje e ka zbatuar edhe Kodi
Civil Austriak. Nen ndikimin e teorise se Mancinit (e ashtuquajtura shkolla e re
italiane , respektivisht personaliteti i se drejtes) nga viti 1865 shtetesia si fakt
vendimtar fiton perkrahje te gjere dhe deperton pothuajse ne te gjitha sistemet
juridike te Europes Kontinentale me perjashtim te Britanise se Madhe dhe shteteve
Skandinave si dhe nje numer te shteteve te Azise dhe Afrikes. Shtetet e Europes
Kontinentale bejne perpjekje maksimale qe ne marredheniet statusore te shteteasve
te tyre , qdo here te zbatohet e drejta e tyre si Lex Nationalis.
• Roli i shtetesise si fakt vendimtar per gezimin e te drejtave statusore
Lidhur me gezimin e te drejtave statusore shtetesia paraqitet si fakt vendimtar
kryesisht ne ato raste kur shtetasi i huaj duhet te gezoje ndonje te drejte statusore ndaj
shtetasit te vendit.Ne keto raste elementi i huaj ne subjekt shfaqet si i perzier ngase
shtetasi i huaj ne territorin e shtetit te vendit ushtron te drejta statusore ndaj shtetasit
te vendit.
• Roli i shtetesise si fakt vendimtar per caktimin e zbatimit te se drejtes
kompetente te marredheniet statusore
Shtetesia gjithashtu sherben si fakt vendimtar gjate percaktimit te zbatimit te se
drejtes kompetente te rregullimit te marredhenieve statusore me element te huaj si
p.sh , te kushtet per lidhje te marteses se a do te vendosen sipas ligjit te shtetit te
vendit ose shtetit te huaj ose shkaqet per shkurorezim te marteses ,adoptim ,
legjitimim etj. Shtetesi si fakt vendimtar gjate percaktimit te zbatimit te se drejtes
kompetente te rregullimi te marredhneieve statusore me element te huaj sherben

37. 36
vetem ne disa shtete dhe ne disa shtete te emigracionit. Ne te drejten tone pozitive te
marredheniet statusore me lement te hauj zbatohet ligji nacional (kombetar) per
percaktimin e zotesise juridike dhe te veprimit. Ligji i DNP-se ne nenin 14 paragrafi
1 parasheh per zotesine juridike dhe zotesine e veprimit te personit fizik zbatohet e
drejta e shtetit shtetas i te cilit eshte.
• Roli i shtetesise si fakt vendimtar te caktimi i kompetences se gjykates te
marredheniet statusore
Shtetesia gjithashtu sherben si fakt vendimtar per caktimin e kompetences se gjykates
se shtetit te vendit ose gjykates se shtetit te huaj te kontestet statusore me element te
huaj kur si pale ndergjyqesore paraqiten vetem shtetasit e vendit.Per keto lloje te
kontestesh gjyqesore nje pjese e doktrines dhe sipas legjislacionit te disa shteteve
patjeter duhet te jete kompetente gjykata nacionale e atij shteti shtetesine e te cilit e
ka personi ne fjale “forum nationalis”.
Gjithashtu disa autore theksojne faktin se nuk ka nevoje qe pala kontestin nga
marredhenia statusore ta shtroje para gjykates se shtetit shtetas i te cilit eshte ngase
te gjitha shtetet e perbejne nje familje te madhe (civitas magna). Nderkaq te
marredheniet statusore qe krijohen ne mes te shtetasve te huaj ose ne mes te shtetasve
te huaj dhe shtetasve te vendit konsiderohet se nuk ekziston kompetenca gjyqesore
ekskluzive dhe se ne keto raste ne vend te shtetesise si fakt vendimtar (pika te lidhjes)
ne baze te cilit percaktohet zbatimi i te drejtes se shtetit te vendit ose te drejtes se huaj
sherben si rregull vendbanimi (Demicili).
• Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar
Shtetet e emigracionit te cilet e zbautojne shtetesine si fakt vendimtar te
marredhenieve statusore me element te huaj bejne shmangie nga zbatimi i ligjit
nacional dhe nga kompetenca e gjykates nacionale te personit per statusin e te cilit
shtrohet qeshtja.
• Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar per shkak te Proteksionizmit
Nacional
Rasti i pare i shmangies nga shtetesia si fakt vendimtar eshte Proteksionizmi
nacional kjo behet nga ana e dy shteteve te cilet zbatojne parimin e kompetences se

38. 37
gjykates nacionale dhe zbatimit te ligjit nacional per marredheniet statusore te
shtetaseve te vet edhe ate ne dy raste :
a) Kur nje kontest statusor me element te huaj duhet te krijoje efekt juridik edhe ne
territorin e shtetit te vendit (i huaji vihet nen kujdestari ne shtetit tjeter ne qofte se
ka Demicil ne territorin e atij shtetit si ne Gjermani ).
b) Kur shtrohet qeshtja e kontestit te perzier ku si pale ne kontest paraqitet shtetasi i
vendit (France).
• Shmangia nga shtetesia si fakt vendimtar per shkak te Masave te Perkohshme
Rasti i dyte i shmangieve nga shtetesia si fakt vendimtar behet per shkak te “ Masave
te Perkohshme “. Keto masa ndermerren per arsye se organet ose gjykatat e shtetit
shtetas i te cilit eshte personi per statutin e te cilit shtrohet qeshtja nuk kane mundesi
dhe nuk jane ne gjendje qe menjehere te ndermarrin masa konkrete per mbrojtjen e
interesave te personit te cilat jane te domosdoshme dhe patjeter qe te ndermerren
qofte per tu mbrojtur personi per statutin e te cilit behet fjale ose pasuri i tij ne shtetin
ku ndodhet.
• Shtetesia si fakt vendimtar behet per shkaqe “Humanitare”
Shmangia nga zbatimi i ligjit nacional dhe kompetences se gjykates nacionale te
marredheniet statusore vijne ne shprehje ne rastet kur personi eshte pa shtetesi
(apatrid). Ne kete rast shtetesia nuk mund te sherbeje si fakt vendimt ngase personi
per statusin e te cilit behet fjale nuk ka shtetesi dhe eshte apatrid. Ne ato raste si fakt
vendimtar ne baze te te cilit percaktohet zbatimi i se drejtes se vendit ose te huaj dhe
caktimi i kompetences se gjykates se shtetit te vendit ose te huaj sherben vendbanimi
(Domicili) ose vendqendrimi , kurse ne disa shtete zbatohet shtetesia e fundit e
personit per statusin e te cilit behet fjale.
• Roli i shtetesise si fakt vendimtar te marredheniet trashegimore me element te
huaj
Te nje marredhenie konkrete trashegimore elementi i huaj mund te shprehet ne forma
te ndryshme edhe ate kur trashegimlenesi (de Cuiusi) i cili ka vdekur ka pas
vendbanimin ose vendqendrimin jashte shtetit shtetas i te cilit ka qene , elementi i
huaj ne kete marredhenie shprehet ne Subjekt. Rasti i dyte eshte kur trashegimlenesi

39. 38
ka vdekur ne shtetetin shtetas i te cilit ka qene kurse masa trashegimore e tij gjendet
ne shtetin e huaj ne kete rast elementi i hauj shprehet ne objekt. Rasti i trete kur
trashegimlenesi ka vdekur ne shtetin shtetas i te cilit eshte edhe aty gjendet pasuria e
tij por si trashegimtare paraqiten te huajt. Roli vendimtar te te gjitha keto
marredhenia trashegimore me element te huaj konsiston ne percaktimin dhe
pergjigjjen ne pyetjen se shtetasi i huaj mund te trashegoje sipas ciles se drejte dhe se
per shqyrtimin e trashegimise a do te jete kompetente gjykata e shtetit te vendit apo
gjykata e huaj.
• Shtetesia si fakt vendimtar per gezimin e te drejtave trashegimore
Ushtrimi (gezimi) i te drejtave trashegimore paraqitet si fakt vendimtar ne rastet kur
i huaji duhet te gezoje te drejtat trashegimore edhe ndaj shtetasit te vendit edhe ndaj
te huajit. Kurse te marredheniet statusore ushtrimi i te drejtave statusore te te hujave
konsistonte vetem ne ushtrimin e ketyre te drejtave ndaj shtetasve te vendit dhe ne
shtetin e vendit. E drejta e te huajit qe te trashegoje edhe sipas te drejtes sone
konsiderohet si e drejte relativisht e rezervuar , e kushtezuar me reciprocitet.
• Shtetesia si fakt vendimtar per percaktimin e zbatimit te se drejtes kompetente
te marredheniet trashegimore me element te huaj
Lidhur me rregullimin e permbajtjes se marredhenieve trashegimore me element te
huaj shtetesia paraqitet si fakt vendimtar kryesisht te shtetet e emigracionit dhe e
cakton p.sh: rendin ligjor te trashegimise , momentin nga i cili qelet trashegimia ,
pjesen e trashegimise se detyrueshme , ekzistimit ne sistemin konkret juridik te
inistitutit : “Hereditas iaceens” (trashegimia e fjetur). Mirepo edhe te keto shtete ku
shtetesia sherben si fakt vendimtar per ta percaktuar te drejten kompetente sipas te
ciles do te qelet trashegimia e trashegimlenesit ekzsitojne dy sisteme :
Sipas sistemit te pare , ne tere trashegimine edhe te trashegimia qe ka per objekt
sendet e paluajtshme edhe te luajtshme zbatohet vetem nje ligj , ligji nacional i
shtetesise se trashegimlenesit (lex nationalis) , ngase ne sistemet juridike te ketyre
shteteve mbare trashegimia trajtohet si e njesuar (res universitas) dhe si fakt
vendimtar merret shtetesia e trashegimlenesit.
Sipas sistemit te dyte i cili e ka si pikenisje pluralitetin e trashegimise , ku mbisundon
qendrimi se pasurite e paluajtshme e perbejne sovranitetin territorial te nje shteti , te

40. 39
trashegimia e paluajtshme zbatohet ligji i shtetit ku ndodhet masa trashegimore e
paluajtshme (lex rei sitae) kurse per trashegimine e pasure se luajtshme zbatohet e
drejta e shtetesise (lex nationalis) se trashegimlenesit.
• Shtetesia si fakt vendimtar per caktimin e kompetences se gjykates te
shqyrtimi i trashegimise me element te huaj
Shtetesia gjithashtu e ka rolin e faktit vendimtar edhe te percaktimi i kompetences se
gjykates.Respektivisht ato shtete te cilat zbatojne ligjin e shtetesise (lex nationalis) te
trashegimlenesit per rregullimin e permbajtjes se marredhenieve trashegimore me
element te huaj si fakt vendimtar edhe per percaktimin e kompetences se gjykates e
cila do ta shqyrtoje trashegimine e trashegimlenesit zbatohet shtetesia e tij. Megjithate
edhe te keto shtete te cilet e zbatojne shtetesine e trashegimlenesit si fakt vendimtar
per ta percaktuar kompetencen e gjykates sipas se ciles do te shqyrtohet trashegimia
ajo nuk zbatohet per te gjithe masen trashegimore respektivisht , kompetenca e
gjykates per ta shqyrtuar trashegimine e trashegimlenesit sipas shtetesise se tij ,
caktohet vetem per trashegimine e perbere nga sendet e luajtshme. Nderkaq per
trashegimine e perbere nga sendet e paluajtshme , kompetente eshte gjykata e shtetit
ku ndodhet trashegimia e paluajtshme (forum rei sitae)
• Kuptimi dhe llojet e vendbanimit si fakt i identifikimit –
Vendbanimi(domicili) njëlloj sikurse edhe shtetësia paraqitet si fakt identifikimi (fakt në bazë të të cilit
krijohet elementi i huaj) në bazë të të cilit konstatohet prezenca (prania) e elementit të huaj juridiko-
privat në subjekt.
Në të drejtën ndërkombëtare private vendbanimi(domicili) është qendër e mardhënieve jetësore të një
personi në një shtet të caktuar,që do të thotë se për të DNP është me rëndësi se ku ndodhet ajo qendër
respektivisht në cilin shtet, dhe nuk është me rëndësi se në cilin vend (qytet) në kuadër të atij shteti.
Sikurse në të drejtën e brendshme ashtu edhe në DNP ekzistojnë dy lloje të vendbanimit :
a)vendbanimi me dëshirë (domicilium voluntarium)
b)vendbanimi ligjor (domicilium necesarium)

41. 40
• Vendbanimi me dëshirë (domicilium voluntarium) -
Është qendra e mardhënieve jetësore të një personi në një shtet,e cila krijohet kur një person gjithmonë
vendoset në atë shtet me qëllim që aty të banoj përgjithmonë.
Mirëpo jo të gjitha shtetet i pranojnë këto dy elemente: 1)Qëllimi që të vendoset në një shtet
përgjithmonë dhe
2)Vendosja e përhershme në atë shtet. (Cilësimi para gjykatës gjithmonë zgjidhet sipas lex fori)
- Vendbanimi ligjor (domicilium necesarium) -
Është ajo qendër e mardhënieve jetësore që me ligj I caktohet kategorisë së caktuar të personave në një
shtet për t’u mbrojtur interesat e tyre si dhe interesat e rrethit ku jetojnë ata.
Në sistemet juridike të shteteve të ndryshme vendbanimi ligjor parashihet për kategori të ndryshme të
personave, dhe ata :
- Për persona që nuk kanë zotësi veprimi - në të gjitha shtetet konsiderohen personat e mitur dhe
personat e sëmurë psiqik, kurse në disa shtete edhe plangprishësit dhe pijanecët që janë vënë
nën kujdestari.
- Përfaqësuaesit diplomatik dhe personat me status diplomatik – konsiderohen se kanë banim në
vendin e shtetit ku shërbejnë. Për këtë çështje nuk shqyrtohet problemi i cilësimit.
- Për funksionarët e lartë – në disa shtete parashihet vendbanim i veçantë
- Për tregtarët – në disa shtete caktohet vendbanimi special,aty ku janë regjistruar në regjistrin
tregtar ose ku e kanë selinë kryesore, por vetëm për mardhënie që janë të lidhura me ushtrimin
e veprimtarisë tregtare.
- Vendbanimi sipas origjinës –
Êshtë një lloj i veçantë i vendbanimit ligjor,i cili ekziston në disa shtete anglo-saksone. Krijohet nga
momenti i lindjes,nuk ndryshohet me fitimin e zotësisë së veprimit (moshes madhore) dhe e përcjellë
personin deri në vdekje. Ai caktohet në atë shtet ku e ka vendbanimin prindi (i ati) i tij në momentin e
lindjes së femiut.

42. 41
- Kuazi-vendbanimi –
Për dallim nga llojet tjera të vendbanimit,ky lloj nuk është qendër e mardhënieve jetësore të një
personinë kuptimin e plotë të fjalës. Ekszistojnë dy lloje të tij :
1. kuazi-vendbanimi i zgjedhur
2. kuazi-vendbanimi i notifikacionit
- Kuazi-vendbanimi i zgjedhur - i cili është fiksion për ekzistimin e vendbanimit e ka
prejardhjen nga Franca (domicile elu) dhe ekziston në disa shtete (romane). Palët kontraktuese
me marrëveshje e caktojnë një vendbanim të përbashkët për të dy palët dhe vlenë vetëm për
atë mardhënie juridike. Në këtë mënyrë palët heshtazi e caktojnë edhe kompetencën e
gjykatës.
- Kuazi-vendbanimi i notifikacionit – gjithashtu nuk është qendër e marrëdhënieve jetësore të
një personi,por është vendi i caktuar nga i huaji për personin e autorizuar për pranimin dhe
dorëzimin e shkresave gjyqsore në rastet kur i huaji nuk ka vendbanim në shtetin ku
zhvillohet procedura gjyqsore.
- Dëshmimi (të provuarit) e vendbanimit –
A. Që të provohet (dëshmohet) vendbanimi sipas dëshirës duhet të konstatohet se personi a është
juridikisht i aftë për të vepruar, të ketë zotësi juridike,të jetë vendosur në një shtet, në disa
shtete dëshmohet edhe vullneti se aty dëshiron të jetoj përgjithmonë (animus semperi vivendi).
Plotësimi i kushteve të parapara vlerësohet sipas organit të shtetit para të cilit shtrohet çështja
e të provuarit të vendbanimit (lex fori), e herë herë lex causa.
B. Vendbanimi ligjor krijohet në rastet kur shprehimisht e cakton ligji, dhe ky vendbanim në
shumicën e rasteve dëshmohet me anë të dokumentave zyrtare të lëshuara nga organet
kompetente. Në qoftëse ky dokument përdoret në shtetin e huaj,atëherë është dokument i huaj
publik dhe parimisht në aspektin ndërkombëtar duhet të legalizohet, por, ne traktat
ndërkombëtar mund të parashihet suprimimi i legalizimit.
- Roli i vendbanimit si fakt vendimtar –

43. 42
Vendbanimi paraqitet si fakt vendimtar në bazë të të cilit përcaktohet zbatimi i së drejtës së shtetit të
vendit ose të huaj dhe përcaktohet kompetenca e gjykatës së shtetit të vendit ose të huaj (dhe për
mundësinë e ushtrimit-gëzimit të të drejtave të caktuara civile nga të huajt në teritorin e shtetit të
vendit) te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj, edhe atë, kryesisht te shtetet e
imigracionit.
- Te cilat shtete vendbanimi paraqitet si fakt vendimtar? -
Në shtetet e imigraciomit,vendbanimi si fakt vendimtar e ka rolin e njëjtë sikurse shtetësia te shtetet e
emigracionit, tek të cilat gjithashtu paraqitet por ka rol subsidiar.
- Te cilat mardhënie juridike private me element të huaj paraqitet vendbanimi si fakt
vendimtar ? –
Paraqitet te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të huaj.
- Vendbanimi si fakt vendimtar primar, roli i tij –
Vendbanimi në shtetet e imigracionit ka të njëjtin rol dhe rëndësi si fakt vendimtar (pikë e lidhjes) që e
ka shtetësia në shtetet e emigracionit.
Shtetet e imigracionit në të cilat vendbanimi si fakt vendimtar ka rol primar janë shtetet anglo-
saksone,një numër i madh shtetesh të Amerikës jugore dhe qendrore etj.
Në këto shtete,për rregullimin e mardhënieve statusore,si dhe për rregullimin e disa mardhënieve
familjare dhe trashëgimore, zbatohet e drejta e shtetit ku e ka vendbanimin personi statusi i të cilit
duhet të rregullohet,respektivisht e drejta e shtetit ku e ka pasur vendbanimin trashëgimlënësi (de
cuiusi). Gjitashtu te këto shtete,vendbanimi shërben si fakt vendimtar(pikë e lidhjes) për caktimin e
kompetencës së gjykatës lidhur me zgjedhjen e kontesteve statusore dhe trashëgimore me element të
huaj.
- Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar, roli i tij -

44. 43
Në shtetet e emigracionit te të cilat shtetësia shërben si fakt vendimtar primar, vendbanimi shërben si
fakt vendimtar subsidiar për gëzimin (ushtrimin) e të drejtave të caktuara civile nga të huajt,për
zbatimin e të drejtës së huaj ose të vendit dhe për caktimin e kompetencës së gjykatës së vendit ose të
huaj te mardhëniet trashëgimore me element të huaj.
- Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për gëzimin e të drejtave civile nga të huajt -
Paraqitet dhe kjo për arsye se qëllimi i disa të drejtave të caktuara civile nga të huajt kushtëzohet
me ekzistimin e vendbanimit të huaj në shtetin e vendit.
Pra ai shërben si si fakt vendimtar në disa shtete lidhur me gëzimin e të drejtave relativisht të
rezervuara nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit. Se cilat të drejta do të kushtëzohen me
ekzistimin e vendbanimit nga të huajt në teritorin e shtetit të vendit,varet nga çdo shtet në veçanti
si dhe nga interesat konkrete.
- Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e kompetencës së organit gjyqësor –
Në shtetet e emigracionit, vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar ka rëndësi më të madhe gjatë
caktimit të kompetencës së gjykatës, respektivisht shtetet e emigracionit të cilat e zbatojnë
shtetësinë si fakt vendimtar primar te mardhëniet statusore dhe trashëgimore me element të
huaj,vendbanimi (domicili) shërben si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e kompetencës së
gjykatës në shumicën e këtyre shteteve kur shtrohet çështja e shkurorëzimit të martesave të
përziera. Gjithashtu, vendbanimi është fakt vendimtar në të drejtën ndërkombëtare procedurale
sipas ligjit për zgjidhjen e kolizionit të ligjeve, ku vjen në shprehje posaqërisht gjatë përcaktimit të
kompetencës ekskluzive të gjykatës,te kontestet martesore.
Vendbanimi shërben si fakt vendimtar subsidiar për rregullimin e mardhënieve të njëjta të
personave bipatridë apo apatridë.
- Vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar për caktimin e të drejtës kompetente
Paraqitet si fakt vendimtar subsidiar në disa raste (për caktimin e të drejtës kompetente) kur zgjidhja
nuk mund të arrihet sipas ligjit të shtetësisë (lex nationalis).
Sipas ligjit për DNP, vendbanimi si fakt vendimtar subsidiar paraqitet :

45. 44
1. Për shumë lloje të kontratave
2. Për efektet juridike të martesës
3. Për efektet e bashkësisë jashtëmartesore
4. Për raportet mes prindërve dhe fëmijëve
5. Për efektet juridike të adoptimit
- Përkatësia e personave juridik si fakt identifikimi –
Roli i përkatësisë së personave juridik si fakt në bazë të cilit krijohet elementi i huaj juridiko-privat
konsiston në identifikimin e prezencës së elementit të huaj në subjekt të mardhënieve juridiko-private
dhe e ka të njëjtën detyrë (rol) si shtetësia dhe vendbanimi te personat fizik. Përkatësia (nacionaliteti)
i personave juridik është lidhje juridike mes personit juridik dhe sovranitetit të shtetit konkret, sipas
së cilës lidhje ai person është titullar i te drejtave të caktuara dhe është në juridiksionin e shtetit
konkret.
- Mardhëniet te të cilat përkatësia e personave juridik paraqitet si fakt identifikimi dhe roli i
tij –
Përkatësia e personave juridik paraqitet si fakt identifikimi te mardhëniet statusore me element të huaj
e ka rolin e njëjtë si shtetësia dhe vendbanimi te personat fizik. Përmes tij konstatohet prezenca e
elementit të huaj në subjekt.
- Personat juridik që kanë përkatësinë e një shteti dhe roli i tyre –
Janë personat juridik të së drejtës civile (private) dhe shteti me derivatet e tij. Pranimi i zotesisë
juridike,krijesave të caktuara shoqërore paraqitet si nevojë e kërkresave konkrete që i ka imponuar
jeta ekonomike dhe shoqërore. Pastaj për arritjen e qëllimeve të caktuara ekonomike në shoqëri
nevojitet një periudhë kohore relativisht e gjatë, që dukshëm e tejkalon kohëzgjatjen e jetës mesatare
njerëzore.
Personat juridik të së drejtës civile janë me rëndësi të veçantë për DNP sepse përmes tyre realizohet
qarkullimi dhe këmbimi i mallrave dhe shërbimeve,dhe se vazhdimisht janë prezent nëpër tregjet e
ndryshme të botës, ku me ta hyjnë në mardhënie juridiko-private edhe personat fizik, madje edhe
shtetet.

46. 45
- Si konstituohet përkatësia e personave juridike në rrethana normale? –
Në sistemet juridike të shteteve zbatohen më tepër kritere në bazë të të cilave caktohet përkatësia e
personave juridik në rrethana normale.
A.Përkatësia e personave juridik caktohet sipas vendit të selisë së administratës – këtë sistem e
zbatojnë më tepër shtete të Evropës kontinentale (Austri,Gjermani,Zvicërr,Francë,Suedi). Sipas këtij
kriteri,personi juridik e ka nacionalitetin e shtetit në të cilin faktikisht ndodhet selia e organit kryesor.
B. Përkatësia e personit juridik caktohet sipas vendit të regjistrimit (themelimit) – sipas këtij
kriteri,personi juridik e ka nacionalitetin e atij shteti në të cilin është regjistruar.
C. Përkatësia e personit juridik caktohet sipas qendrës së aktiviteteve ekonomike – sipas këtij
kriteri perkatësia e personave juridik caktohet sipas qendrës së aktiviteteve ekonomike të personit
juridik. Sipas këtij sistemi,personi juridik edhepse e ka përkatësinë e shtetit tjetër,do të konsiderohet
si i vendit në qoftëse aty është qendra e aktiviteteve të tija ekonomike.
- Si konstatohet përkatësia e personave juridik në rrethana të jashtëzakonshme? –
Në rrethana të jashtëzakonshme,sidomos në gjendje lufte,si kriter përkatësisht si fakt në bazë të cilit
konstatohet përkatësia e personit juridik merret se kush e bënë kontrollin e kapitalit të personit juridik.
*Për më tepër lexoni “Kolizioni i përkatësisë së personit juridik”, faqe 252-253)
- Përkatësia e personave juridik si fakt vendimtar –
Përkatësia e personave juridik është fakt vendimtar vetëm te mardhëniet statusore juridiko-private
me element të huaj. Te këto mardhënje si subjekt paraqiten personat juridik të së drejtës civile
(private) dhe përkatësia e tyre shërben si fakt vendimtar lidhur me të drejtat civile te te huajve
(personave fizik dhe juridik) që në territorin e shtetit të vendit të ushtrojnë të drejta të caktuara civile
si dhe caktimit të kompetencës së organit (gjykatës) së shtetit të vendit apo të huaj,ose caktimit të
zbatimit të së drejtës së shtetit të vendit ose të drejtës së shtetit të huaj.
- Përkatësia e personave juridik si fakt vendimtar primar te caktimi i kompetencës së
gjykatës –

47. 46
Në rastet kur shtrohet çështja e likuidimit të personit juridik,si fakt vendimtar primar zbatohet
përkatësia e personit juridik dhe për likuidim është kompetente gjykata e shtetit përkatësinë e të cilit e
ka edhe personi juridik.
- Përkatësia e personit juridik si fakt vendimtar subsidiar te caktimi i kompetencës së
gjykatës –
Përkatësia e personit juridik shërben si fakt vendimtar subsidiar në legjislacionet e një numri të
konsiderueshëm shtetesh në qoftë se te mardhënjet kontraktuese me element të huaj juridiko-privat
krijohen konteste midis palëve kur ato nuk e kanë caktuar me marrëveshje të drejtën kompetente. Kjo
ndodhë sidomos në rastet kur personi juridik e ka përkatësinë e shtetit të vendit dhe detyrimi nga
mardhëniet kontraktuese duhet të plotësohen në teritorin e shtetit të vendit. Në këto situata,është
kompetente si zakonisht gjykata e shtetit përkatësinë e të cilit e ka personi juridik (ngjajshëm me
rregullimin e caktimit të kompetencës për personat fizik – actor sequitur forum rei) .
- Përkatësia e personit juridik si fakt vendimtar për caktimin e zbatimit të së drejtës
kompetente te mardhëniet statusore –
Kur njihet dhe pranohet një person juridik edhe jashtë kufijve të shtetit ku është themeluar,atëherë
ai është bartës i të drejtave dhe detyrimeve në shtetet tjera. Kjo nënkupton se për mardhëniet
statusore të personit juridik zbatohet ligji nacional i tyre.
- Përkatësia e personit juridik si fakt vendimtar për caktimin e zbatimit të se drjtës
kompetente te mardhëniet detyrimore –
Për llojet tjera të mardhënieve juridiko-private me element të huaj,posaçërisht për mardhëniet
detyrimore dhe juridiko-sendore me element të huaj,zbatimi i të drejtës kompetente do të varet
nga faktet vendimtare nga të cilat varet edhe zbatimi i të drejtës së huaj ose të vendit edhe për
personat fizik.
- Përkatësia e personit juridik si fakt vendimtar për gëzimin e të drejtave civile –

48. 47
Çdo shtet në sistemin e vet juridik përmbanë dispozita për pozitën (statusin) e personave juridik të
huaj.Vëllimi i ushtrimit të drejtave të caktuara civile nga personat juridik që kanë nacionalitet të huaj
në territorin e shtetit të vendit caktohet ekskluzivisht nga sistemi juridik i shtetit të vendit. Personat
juridik të cilët e kanë përkatësinë e shtetit të vendit,megjithatë gëzojnë dukshëm të drejta më të
mëdha civile se personat juridik që kanë nacionalitet të shtetit të huaj.
- Te cilat mardhënie juridiko-provate me element të huaj vendi ku gjendet sendi shërben si
fakt identifikimi ? –
Vendi ku gjendet sendi si objekt i punës juridike paraqitet te të gjitha kategoritë juridiko-private edhe
te mardhëniet juridiko-sendore, trashëgimore, detyrimore si dhe te mardhëniet pronësore familjare.
Te të gjitha këto kategori të mardhënieve juridiko-private,objekti i punës juridike mund të jetë i
shprehur si i huaj, të gjendet në teritorin e shtetit të huaj.
- Vendi ku gjendet sendi jotrupor (kërkesa) si fakt identifikimi –
Në disa sisteme juridike, si vend ku gjendet sendi,përkatësisht kërkesa,konsiderohet vendi ku është
domicili
(vendbanimi) i debitorit, kurse në disa shtete vendbanimi i kreditorit. Në këtë rast,shtrohet çështja e
cilësimit të nocionit juridik të vendit ku gjendet sendi jotrupor (kërkesa). Cilësimi bëhet sipas të
drejtës së shtetit para organit të cilit shtrohet çështja (lëx fori).
- Kuptimi i përkatësissë së mjeteve themelore të transportit –
Përkatësia e mjeteve themelore të transportit është lidhje juridike midis sovranitetit të shtetit konkret
dhe mjeteve themelore të transportit (anijes,aeroplanit dhe trenit), edhe atëherë kur këto mjete
ndodhen jashtë territorit të shtetit përkatësinë e të cilit e kanë. Mjetet themelore të transportit
trajtohen si sende të paluajtshme.
- Si konstatohet përkatësia e mjeteve themelore të transportit dhe roli i tyre si fakt
identifikimi –
Përveç që përkatësia e mjeteve themelore të transportit dokumentohet me anë të regjistrave ku ato
janë regjistruar, gjithashtu si shenja të jashtme për përkatësinë e këtyre mjeteve shërbejnë edhe

49. 48
flamuri (lex banderae) që e përdorë anija gjatë lundrimit, përkatësisht shenjat nacionale të aeroplanit
dhe trenit për regjistrimin e tyre. Kjo formë e përkatësisë së mjeteve themelore të transportit
parashihet edhe me konventan ndërkombëtare. Roli i tyre konsiston në identifikimin e prezencës së
elementit të huaj në mardhëniet juridiko-private. Andaj, nëse ka element të huaj në mardhënjen
juridiko-private ajo çështje do të rregullohet me normat e DNP.
- Faktet vendimtare në objekt të mardhënjeve juridiko-private me element të huaj dhe roli i
tyre –
Vendi ku gjendet sendi dhe nacionaliteti i mjeteve themelore të transportit përveç që paraqiten si
fakte të identifikimit, gjithashtu janë edhe fakte vendimtare. Funksioni i fakteve vendimtare kur
elementi i huaj juridiko-privat shfaqet në objekt të mardhënjeve konkrete,konsiston në përcaktimin e
ushtrimit të të drejtave civile,se cila gjykatë do te jetë kompetente dhe se cilat norma juridiko-private
(e drejta e cilit shtet) do të zbatohet.
- Vendi ku gjendet sendi si fakt vendimtar –
Vendi ku gjendet sendi është fakt vendimtar vetëm te mardhëniet juridiko-sendore me element të huaj,
psh. te pronësia,servitutet,pengu i dorës,hipoteka,qiraja etj.
Varësisht nga fakti se ne territorin e cilit shtet ndodhet sendi që është objekt i mardhënies juridike,do
të përcaktohet se i huaji a mund të ushtrojë të drejta të caktuara mbi atë send,do të caktohet
kompetenca e gjykatës së vendit ose e huaj dhe do të zbatohet e drejta e vendit ose e huaj.
- Vendi ku gjendet sendi si pikë e lidhjes te sendet e paluajtshme –
Te mardhëniet juridiko-sendore me element të huaj që kanë për objekt sendet e paluajtshme zbatohet
e drejta e vendit ku ndodhen sendet e paluajtshme (lex rei sitae) dhe se për ato mardhënie është
kompetente gjykata e shtetit në teritorin e të cilit gjenden sendet e paluajtshme. Kjo rregull (lex rei
sitae) gjen zbatim për arsye teorike, arsye praktike dhe arsye esenciale (të vërteta).
- -Vendi ku gjendet sendi si fakt vendimtar për gëzimin e të drejtave civile nga të huajt –