3. STUDIJA FINANSIRANJA ŠUMA I
ŠUMARSTVA
CRNE GORE
Ferlin Franc, Stamatović Saša, Anđelić Milosav,
Čurović Milić, Demić Zehra, Marinović Dragan,
Radulović Rajko, Selmanović Gjulera, Terzić Joveta,
Vojinović Rosanda, Vukica Perović, Nuhodžić Mensura
Podgorica, jul. 2012. godine

5. SKRAĆENICE
DK – Domaći konsultanti
FAO – Organizacija za ishranu i poljoprivredu Ujedinjenih Nacija
FODEMO (Forestry development in Montenegro) - Razvoj šumarstva u Crnoj
Gori
FRA (Forest Resource Assesment) – Procjena šumskih resurasa
FSC (Forest Stewardship Council) – Savjet za brigu o šumama
GJ – gazdinska jedinica
PJ – Područna jedinica UŠ
ICP (International Cooperative Programmme) – Međunarodni program
saradnje u okviru monitoringa zdravstvenog stanja šuma
IPA (Instrument for Pre-Accession) - Predpristupni instrument Evropske
Unije
LIFE+ – Program EU za finansiranje projekata zaštite prirode
LPN – lovišta posebne namjene
MF – Ministarstvo financija
MK – međunarodni konsultant
MN – Ministarstvo nauke
MPRR – Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja
NATURA 2000 – mreža posebnih staništa evropsko značajnih habitata i ptica
NDŠP – nedrvni šumski proizvodi
NIŠ – nacionalna inventura šuma
PDV – porez na dodatu vrijednost
PGŠ – program gazdovanja šumama
PRŠ – plan razvoja šuma
NPUŠŠZ – Nacionalna politika upravljanja šuma i šumskih zemljišta Crne
Gore
RG – radna grupa
RK – regionalni konsultant
ŠPN – šume posebne namjene
UŠ – Uprava za šume
UVPŠ – Udruženje vlasnika privatnih šuma
VJ - Vektra-Jakić
VPŠ – vlasnici privatnih šuma
ZoŠ – Zakon o šumama
ZŽS – Zaštita životne sredine

7. SADRŽAJ
0.SAŽETAK ................................................................................................6
1.UVOD....................................................................................................10
2.PROJEKTNI ZADATAK.............................................................................13
3.METODOLOGIJA I PROCES IZRADE SCENARIJA I STUDIJE........................16
3.1.Opšti metodološki okvir za strateško planiranje i izradu scenarija......16
3.2.Specifični metodološki okviri za planiranje i pripremu obračuna
ostvarenih i planiranih mjera, radova i aktivnosti u šumama
i šumarstvu ........................................................................................18
3.2.1. Mjere uzgoja šuma .........................................................................18
3.2.2. Aktivnosti i mjere zaštite šuma.......................................................20
3.2.3. Specijalne mjere i aktivnosti u zaštitnim šumama i šumama posebne
namjene.............................................................................................20
3.2.4. Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama.................................21
3.2.5. Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture..................22
3.2.6. Upravni, stručni i tehnički poslovi Uprave za šume na gazdovanju
šumama.............................................................................................23
3.2.7. Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake
stabala.....................................................................................................24
3.2.8. Aktivnosti na sertifikaciji šuma.......................................................25
3.2.9. Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u
šumarstvu..........................................................................................25
3.2.10. Poslovi Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja – Sektora za
šumarstvo...........................................................................................26
3.2.11. Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih
gazdinstava i udruženja vlasnika šuma (osim sufinansiranja šumskih
radova)...............................................................................................26
3.3. Metodološki okvir za analizu ostvarenog i planiranje budućeg obima
i strukture sječa..................................................................................27
3.4. Metodološki okvir za zbirni pregled ostvarenih i planiranih mjera,
radova i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo................................27
3.4.1. Pregled iznosa svih troškova mjera i aktivnosti, vezanih za šume i
šumarstvo..........................................................................................27
3.4.2. Pregled iznosa svih potsticajnih sredstava za razvoj privatnih šuma,
šumskih gazdinstva i udruženja vlasnika šuma....................................28
1

8. 3.4.3. Pregled i međunarodno uporjeđenje visine bioloških i tehničkih
investicija, uključujući investicije u upravne, stručne i tehničke poslove
vezane za gazdovanje šumama..........................................................29
3.5.Metodološki okvir za pripremu obračuna ostvarenih i planiranih
prihoda odnosno izvora sredstava............................................................29
3.5.1. Vrijednost drveta odnosno drvnih sortimenata...............................29
3.5.2. Iznos naknada i ostalih prihoda vezanih za korišćenje šuma............30
3.5.3. Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike
i vlasnike šuma........................................................................................31
3.5.4. Prihodi od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva šuma..32
3.5.5.Budžetski prihodi sredstava Uprave za šume...................................32
3.6. Metodološki okvir za prikaz ostvarenih i pripremu planiranih izdataka
budžeta Uprave za šume..........................................................................33
3.6.1. Opšti okvir za pripremu budžeta.....................................................33
3.6.2. Posebni okvir za analizu i pripremu budžeta...................................34
3.7. Metodološki okvir za bilansiranje scenarija finansiranja šuma
i šumarstva..............................................................................................37
3.7.1. Bilansiranje obima i troškova bioloških i tehničkih investicija u šume
na osnovu ciljnih vrijednosti.....................................................................37
3.7.2. Bilansiranje visine investicija u šume u odnosu na prihode korisnika
i vlasnika šuma i budžetske izvore............................................................38
3.7.3. Obračun i zbirni prikaz izabranih scenarija finansiranja...................39
3.8. Proces izrade scenarija i Studije finansiranja šuma i šumarstva..........40
4. REZULTATI SCENARIJA I STUDIJE...........................................................43
4.1. Ostvarene i planirane mjere, radovi i aktivnosti u šumama i
šumarstvu...........................................................................................43
4.1.1. Mjere uzgoja šuma.........................................................................43
4.1.2. Mjere i aktivnosti na zaštiti šuma...................................................52
4.1.3. Specijalne mjere u zaštitnim šumama i šumama posebne
namjene.............................................................................................53
4.1.4. Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama..................................53
4.1.5. Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture..................54
4.1.6. Upravni, stručni i tehnički poslovi Uprave za šume na
gazdovanju šumama..........................................................................55
4.1.7. Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju
doznake stabala................................................................................64
4.1.8.Aktivnosti na sertifikaciji šuma........................................................65
4.1.9. Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira
u šumarstvu.......................................................................................65
2

9. 4.1.10. Upravni poslovi MPRR – Sektora šumarstva..................................67
4.1.11. Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih
gazdinstava i udruženja vlasnika šuma...............................................67
4.2. Ostvareni i planirani obim i struktura sječa........................................68
4.3. Zbirni pregledi ostvarenih i planiranih mjera, radova i aktivnosti
u šumama i šumarstvu.......................................................................69
4.3.1. Pregled iznosa svih troškova mjera i aktivnosti, vezanih za šume
i šumarstvo........................................................................................69
4.3.2. Pregled iznosa potsticajnih sredstava za razvoj privatnih
šuma, šumskih gazdinstva i udruženja vlasnika šuma.........................75
4.3.3. Pregled visine bioloških i tehničkih investicija u šume, uključujući
investicije kroz državnu šumarsku službu...........................................76
4.4. Ostvareni i planirani prihodi od korišćenja šuma i izvori budžeta
Uprave za šume.................................................................................88
4.4.1. Vrijednost drveta odnosno drvnih sortimenata kao izvora prihoda.88
4.4.2. Troškovi naknada vezanih za korišćenje šuma.................................89
4.4.3. Biološke i tehničke investicije korisnika i vlasnika šuma i budžeta
Uprave za šume.................................................................................93
4.4.4. Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike i
vlasnike šuma....................................................................................95
4.4.5. Prihodi od gazdovanja šumama na nivou (pod)sektora...................96
4.4.6. Iznos budžetskih prihoda Uprave za šume.......................................97
4.5. Ostvareni i planirani izdaci budžeta Uprave za šume.........................98
4.5.1. Ukupni izdaci za poslove i djelatnosti Uprave za šume i za
investicije u šume.............................................................................98
4.5.2. Struktura izdataka po djelatnostima Uprave za šume.....................99
4.5.3. Struktura izdataka budžeta Uprave za šume za investicije u šume.100
4.5.4. Trend budžetskih sredstava Uprave za šume.............................,...101
4.6. Zbirni scenariji za finansiranje gazdovanja šumama .......................112
5. ZAKLJUČCI I PREPORUKE.....................................................................116
5.1. Metodološki aspekti.......................................................................116
5.2. Suštinski aspekti.............................................................................117
5.2.1. Finansiranje šuma i šumarstva u periodu od 2008. – 2010. godine -
polazni scenarij................................................................................117
5.2.2. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu –
osnovni optimalni scenarij...............................................................121
5.2.3. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu –
varijanta I optimalnog scenarija.......................................................126
3

10. 5.2.4. Finansiranje šuma i šumarstva u narednom 5-godišnjem periodu –
varijanta II optimalnog scenarija......................................................126
6. REFERENCE I IZVORI............................................................................127
ANEKS...................................................................................129
4

11. 5

12. 0. SAŽETAK
Cilj ove Studije je izrada strateško planskih scenarija za finansiranje mjera,
radova i aktivnosti u šumama i šumarstvu Crne Gore, usklađenih sa raspoloživim
izvorima finansiranja iz šuma i državnog budžeta, za naredni 5-godišnji planski
period, uzimajući u obzir usmjerenja NPUŠŠZ, ZoŠ i aktuelno stanje, potrebe i
mogućnosti šuma i šumarstva. Upotrijebljena metodologija uključuje sve
relevantne ulaze i izlaze šumarskog sektora od strane korisnika državnih šuma,
VPŠ i UŠ odnosno budžeta Crne Gore, u naturalnim i finansijskim vrijednostima.
Ulazi i izlazi od strane trećih lica nijesu uključeni. Na strani ulaza metodologija
uključuje: (i) obim korišćenja šuma i prihode vlasnika i korisnika šuma od
korišćenja šuma, (ii) prihode UŠ od dodijeljenog prava na korišćenje državnih
šuma, (iii) prihode UŠ od prodaje drveta u vlastitoj režiji, (iv) prihode UŠ od
naknade za obavljanje stručno-tehničkih poslova; (v) prihode UŠ od dodijeljenog
prava na korišćenje NDŠP, (vi) prihode UŠ od dodijeljenog prava na korišćenje
šumskog zemljišta, šumske infrastrukture i ostalih usluga šuma, (vii) prihode UŠ
od upravljanja LPN i vršenja lovačke djelatnosti i (ix) prihode UŠ od prodaje
šumskog sjemena. Na strani izlaza metodologija uključuje, naročito: (i) mjere
uzgoja šuma (od obnove i njege do sanacije postojećih i podizanja novih šuma),
(ii) mjere preventivne zaštite šuma, uključujući zaštitu od požara i monitoring
šuma (iii) specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN, (iv) aktivnosti i mjere u
sjemenskim sastojinama, (v) radove na izgradnji i održavanju šumskih puteva i
vlaka, (vi) upravne i stručno-tehničke poslove na gazdovanju šumama,
uključujući planiranje i sprovođenje doznake stabala (od strane eksternih
izvršioca), (vii) aktivnosti na sertifikaciji šuma; (ix) aktivnosti na izgradnji
institucionalnih i ljudskih kapaciteta i okvira u šumarstvu; (x) aktivnosti vrhovne
državne šumarske administracije i (xi) posticajne mjere za razvoj privatnih
šumskih gazdinstava i UVPŠ.
Izrađeni su sljedeći scenariji odnosno varijante finansiranja: (1) polazni scenarij -
na osnovu stanja u peridu od 2008. - 2010. godine, (2) osnovni optimalni
scenarij, (3) modifikovani optimalni scenarij I - sa dodatnim budžetskim
prihodom od posebne naknade koncesionara za stručno-tehničke poslove i (4)
modifikovani optimalni scenarij II - sa dodatnom posebnom naknadom
koncesionara i uvećanom cijenom drvnih sortimenata (za 10%). Za obračun
scenarija su izrađeni odgovarajući softverski alati (Microsoft Excel-a), koji se
mogu relativno brzo prilagoditi za opštu upotrebu.
6

13. Neki od ključnih rezultata polaznog scenarija (stanja od 2008. - 2010. godine) su
sljedeći:
1) Uz relativno nizak obim ostvarene sječe (0,72 m3/ha godišnje), kalkulativni
bruto prihod od prodaje drvnih sortimenata1 iznosio je 18,8 miliona €
godišnje ili 0,62% BDP.
2) Doznačene koncesione i posebne naknade koncesionara za stručno-tehničke
poslove iznosile su prosječno 15,4 €/m3 ostvarene bruto sječe ili 61%
vrijednosti posječenog drveta na panju.
3) Ostvarena naknada VPŠ za vršenje stručno-tehničkih poslova UŠ iznosila je
2,9 €/m3 ostvarene bruto sječe ili 18% vrijednosti posječenog drveta na
panju.
4) Ostvarene biološke i tehničke investicije u šume iznosile su 7,5 €/m3 ili 5,3
€/ha; u odnosu na ukupni prihod, investicije koncesionara iznosile su 21%,
ukupne investicije koncesionara i UŠ u državne šume 25%, a investicije VPŠ i
UŠ u privatne šume ukupno 5%.
5) Investicije kroz sve poslove i aktivnosti državne šumarske službe iznosile su
10,3 €/m3 ostvarene sječe ili 29% vrijednosti proizvedenih drvnih
sortimenata.
6) Neto prihodi od gazdovanja šumama, za korisnike državnih šuma i VPŠ,
iznosili su 5,0 €/m3 ostvarene bruto sječe, odnosno 14% vrijednosti
proizvedenih drvnih sortimenata.
7) Neto prihodi od gazdovanja šumama za na nivou (pod)sektora iznosili su 3,8
€/m3 ostvarene bruto sječe, odnosno 10% vrijednosti proizvedenih drvnih
sortimenata;
8) Ukupno ostvareni izdaci budžeta UŠ iznosili su 6,48 miliona € prosječno
godišnje, od čega za vršenje poslova i djelatnosti UŠ 4,68 miliona € (72%), a
za biološke i tehničke investicije u šume 1,80 miliona € (28%).
9) Budžet UŠ se po godinama, kao posljedica smanjivanja ostvarenih budžetskih
prihoda iz koncesija, zabrinjavajuće smanjuje (22% u u 2010. godini u odnosu
na 2008.).
1
Pri tom se uvjek uzima paritet kamionski put.
7

14. Neki od ključnih rezultata osnovnog optimalnog scenarija, za naredni 5-godišnji
planski period, su sljedeći:
1) Uz 37% povećani planirani obim sječe (na 0,97 m3/ha godišnje), očekivani
bruto prihod od prodaje drvnih sortimenata iznosi 26,5 miliona € godišnje ili
0,86% BDP2.
2) Planirane koncesiona naknada za korišćenje državnih šuma iznosi prosječno
13,0 €/m3 planirane bruto sječe ili 53% vrijednosti sječivog drveta na panju;
posebna naknada koncesionarima u ovom scenariju nije obračunata.
3) Planirana naknada VPŠ za vršenje stručno-tehničkih poslova iznosi 2,7 €/m3
planirane bruto sječe ili 14% vrijednosti sječivog drveta na panju.
4) Planirane biološke i tehničke investicije u šume iznose 12,3 €/m3 ili 11,9
€/ha; u odnosu na bruto prihod investicije koncesionara iznose 25%, ukupne
investicije koncesionara i UŠ 35%, investicije VPŠ 14% i ukupne investicije
VPŠ i UŠ u privatne šume 27%.
5) Planirane investicije kroz državnu šumarsku službu iznose 7,1 €/m3 planirane
bruto sječe ili 19% vrijednosti proizvedenih drvnih sortimanata.
6) Planirani neto prihodi od gazdovanja šumama, za korisnike šuma i VPŠ,
iznose 4,3 €/m3 planirane bruto sječe, odnosno 12% očekivane vrijednosti
drvnih sortimenata;
7) Planirani neto prihodi od gazdovanja šumama na nivou (pod)sektora iznose
3,1 €/m3 planirane bruto sječe, odnosno 8% očekivane vrijednosti drvnih
sortimenata;
8) Ukupno planirani izdaci budžeta UŠ iznose 8,07 miliona € godišnje, od čega
za vršenje poslova i djelatnosti UŠ 4,68 miliona € (58%), a za biološke i
tehničke investicije u šume 3,39 miliona € (42%).
9) U zvaničnom Budžetu Crne Gore za ovu godinu raspoloživa sredstva UŠ su
čak za 3,09 miliona €, odnosno 37 % niža od planiranih u okviru ove Studije;
pri tom su sredstva za unapređenje šuma u odnosu na 2008. godinu
prepolovljena.
Modifikovani optimalni planski scenarij I u odnosu na osnovni optimalni scenarij
ukazuje da dodatno uvođenje posebne naknade koncesionarima - uz očuvanje
njihovog ciljnog prihoda – iziskuje značajno smanjenje investicija u državne
šume od strane korisnika (sa 5,35 na 3,69 miliona € godišnje) i odgovarajuću
kompenzaciju ovih investicija od strane budžeta UŠ. Modifikovani optimalni
planski scenarij II u odnosu osnovni optimalni scenarij ukazuje da kombinacija
dodatnog uvođenja naknade za koncesionare i uvećanja cijene drvnih
sortimenata na kamionskom putu – značajno poboljšava ekonomski rezultat
2
Uzet BDP 2010. Godine.
8

15. gazdovanja šumama za korisnike i VPŠ (za 27%), kao i ekonomski bilans sektora
kao cjeline (za 38%).
Metodologija, alati i rezultati ovih scenarija mogu se neposredno upotrijebiti
kod izrade Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva, kao i godišnjih
budžetskih programa UŠ, kao i za praćenje i vrednovanje njihovo realizacije.
9

16. 1. UVOD
Šumarski sektor Crne Gore se već od 2006. godine dalje nalazi u procesu
reforme, pod okriljem tzv. nacionalnog šumarskog programa kao svjetski
utemeljenog procesa razvoja politike sektora. Jedan od prvih, a i ključnih
koraka te reforme, napravljen je usvajanjem NPUŠŠZ u 2008. godini, koja je
definisala relevantne pravce i usmjerenja za razvoj šuma i šumarskog
sektora kao cjeline. Dokument politike sadrži brojne izjave odnosno
usmjerenja u podršku održivom razvoju šuma i šumarstva Crne Gore, među
kojima je značajni dio usmjeren u podršku privatnih šuma i privatnog
sektora, koji slično kao i zemljama u okruženju, sa izuzetkom izvođača
radova u državnim šumama, još nije razvijen.
Usvajanju šumarske politike je u 2008. godini usljedio zahtjevan i dosta
dugotrajan razvoj novog, modernog ZoŠ, sa međunarodnom podrškom, koji
je usvojen krajem 2010. godine. Zakon reguliše sve ključne oblasti u
šumarstvu, kao što su strateško i operativno planiranje, učešće
zainteresovanih strana i javnosti u planiranju; zaštitu i uzgoj šuma, obavezne
postupke kod korišćenja šuma i prometa drvnih sortimenata, upravne,
stručno-tehničke i savjetodavne poslove UŠ, privatizaciju određenih stručnih
poslova UŠ; dodjeljivanje prava korišćenja državnih šuma i nedrvnih šumskih
proizvoda; načine korišćenja državnih šuma, naročito preko koncesija;
uvođenje finansijske podrške VPŠ, kao i uvođenje dodatnih budžetskih
prihoda od korišćenja šumskog zemljišta, šumskih puteva i ostalih usluga
šuma. Ovaj zakon dakle donosi sve potrebne mehanizme za održivo
gazdovanja šumama kao i njegovo finansiranje, međutim u pogledu
pomenutih, dodatnih budžetskih izvora i finansiranja mjera i radova u
privatnim šumama ostaje nepotpuno definisan.
Sa aspekta korišćenja i ekonomike gazdovanja državnim šumama značajno
je, da su u 2007. i 2008. godini sklopljeni dugoročni koncesioni ugovori za
pretežni dio površine državnih šuma, odnosno gazdinskih jedinica, sa
izuzetkom jedne PJ UŠ (Rožaje), u kojoj su do sada sklapani jednogodišnji
ugovori o korišćenju šuma. Jedna od ključnih karakteristika koncesionih
mehanizama, koji su definisani pomenutim ugovorima, a dalje razrađeni
novim ZoŠ, jeste da se cijena koncesionih naknada do sada nije mijenjala,
dok novi zakon uvodi fleksibilni sistem godišnjeg prilagođavanja visine
koncesionih naknada.
10

17. Što se tiče implementacije koncesionih ugovora, od koje direktno zavisi
ekonomika gazdovanja državnim šumama i budžetsko finansiranje,
najznačajnija je činjenica da se koncesioni ugovori, zbog subjektivnih i
objektivnih razloga nijesu realizovali u očekivanom obimu, a posljedica bio je
ispad budžetskog prihoda od nenaplaćenih koncesionih naknada. U vezi sa
pomenutim treba napomenuti i smanjivanje ostvarenih budžetskih izvora
sredstava od 2008. – 2010. godine, koje je prouzrokovalo i pripadajuće
smanjivanje budžeta UŠ, koji je u ovoj godini dostigao najniži mogući nivo i
ugrozio održivost gazdovanja šumama u Crnoj Gori.
Sastavni dio reforme sektora je i razvoj sistema planiranja gazdovanja i
razvoja šuma, koji je isto tako definisan novim ZoŠ i uključuje sve šume.
Razvoj metodologije ovog planiranja, koji je u toku više godina, još nije
završen. Naročito se očekuje dio, koji se odnosi na privatne šume. Sa
aspekta izrade planova gazdovanja šumama, odnosno programa (po novoj
zakonskoj terminologiji), nije se nakon usvajanja ZoŠ, gotovo još ništa
značajnije promjenilo, jer PGŠ još ne uključuju privatne šume. U slučaju
privatnih šuma zbog toga planiranje gazdovanja i dalje temelji jedino na
godišnjem programu UŠ, koji se donosi nakon odobravanja zahtjeva VPŠ za
sječu. Izuzetno važan doprinos razvoju sektora je izrada metodologije i
sprovođenje nacionalne inventure šuma, koja je završena u prošloj godini,
međutim njeni rezultati za sada još nisu raspoloživi.
Sa institucionalnog aspekta je vrlo značajna reforma funkcionisanja i
izgradnje kapaciteta šumarskih institucija i kadrova, tokom svih ovih godina.
U okviru Sektora šumarstva MPRR ona je već izvršena, a sa kadrovskog
aspekta još nije do kraja ispraćena. Naročito je proces reforme važan za UŠ,
kao najveću šumarsku instituciju, kod koje inače najsporiji. Međutim, nakon
izrade funkcionalne analize (FODEMO, 2010) i studije poslovnih procesa u
šumarstvu (FODEMO, 2011) date su konačno osnove za promjenu i
donošenje sistemizacije UŠ. Ozbiljno ograničavajući faktor u tom smislu su
svakako velike, a sada još povečane restrikcije budžeta Crne Gore. U pogledu
izgradnje kapaciteta privatnog šumarstva je značajno uspostavljanje
opštinskih i nacionalnog UVPŠ, u periodu od 2007. – 2010. godine, kao i
izgradnja njihovih funkcionalnih kapaciteta sa započetim obukama VPŠ za
održivo gazdovanje njihovim šumama.
11

18. Holandska razvojna organizacija SNV je sa svojim savjetnicima i
konsultantima dala značajan doprinos razvoju šumarske politike, nacrta ZoŠ i
regulative, i institucionanom razvoju i izgradnji kapaciteta u šumarstvu,
naročito privatnog sektora. Predstojećom Studijom finansiranja šuma i
šumarstva Crne Gore, nakon podrške izradi dokumenta kriterijumi i
indikatora održivog gazdovanja šumama (ANĐELIĆ, 2011) i uvođenja
savremenih tehnika višenamjenskog gazdovanja šumama (FERLIN,
2010/2011), zaokružuje svoju misiju u Crnoj Gori.
12

19. 2. PROJEKTNI ZADATAK
Cilj ove Studije je izrada scenarija za strateško planiranje i finansiranja mjera,
radova i aktivnosti u šumama i šumarstvu Crne Gore, usklađenih sa
raspoloživim izvorima finansiranja (van-budžetskim i budžetskim), za naredni
5-godišnji planski period, uzimajući u obzir usmjerenja NPUŠŠZ (2008), ZoŠ
(2010), kao i aktuelno stanje i potrebe šuma i šumarstva u Crnoj Gori.
U okviru projektnog zadatka predviđene su sljedeće aktivnosti:
1. Adaptacija metodologije nacionalnog / sektorskog nivoa planiranja i
finansiranja šuma i šumarstva, koja je prethodno razvijena u okviru FAO
projekta Razvoja šumarstva u Srbiji (FERLIN et al., 2007), na participativni
način, imajući u vidu uslove u Crnoj Gori odnosno bazirajući se na
trenutnoj situaciji, potencijalima i potrebama šuma i šumarstva.
2. Priprema i dogovor o detaljnom Akcionom planu za realizovanje
planiranih aktivnosti, uključujući rad na prethodnim analizama i
pripremi elemenata scenarija, definisanju vremenskih okvira i
odgovornosti pojedinih članova tima, identifikovanje institucija koje će
biti uključene u projekat, konsultovanje sa zainteresovanim stranama,
kao i prezentaciju rezultata Studije.
3. Priprema pregleda realizacije godišnjih planova / programa šumarske
administracije (MPRR i UŠ), u fizičkom i finansijskom smislu (npr. u
poslednje tri godine), uključujući sve izvore finansiranja šumarskog
sektora, koji se posebno predstave za državni i privatni podsektor
šumarstva. Ovi rezultati treba da budu pripremljeni u dogovorenoj i
metodološki odgovarajućoj formi, kako bi se mogli uključiti u (polazni )
scenarij.
4. Priprema pregleda troškova šumskih radova i aktivnosti (ukupno i po
jedinicama mjere) i cijena šumskih proizvoda i usluga, uključujući cijene
koncesija za državne šume. Takođe, potrebno je koristiti različite ostale
izvore podataka, uključujući upitnike, kako bi se dobile nedostajajuće
informacije o određenim šumskim proizvodima i uslugama. Na osnovu
relevantnih informacija, uključujući iz okruženja (naročito Srbije)
potrebno je pripremiti odgovarajuće liste jediničnih cijena i troškova za
kalkulacije ovih scenarija.
13

20. 5. Izrada (najmanje) dva scenarija strateškog nivoa planiranja i finansiranja
šuma i šumarstva, u fizičkom i finansijskom smislu (npr. za period od 5
godina), a na osnovu realno očekivanih finansijskih izvora iz šuma i
državnog budžeta, u skladu sa novim ZoŠ i propisima o budžetu Crne
Gore. Scenarije je potrebno izraditi odvojeno za državni i privatni sektor
šumarstva.
6. Izrada moguće šeme budžetske podrške (subvencija) vlasnicima
privatnih šuma u Crnoj Gori, bazirane ZoŠ i odgovarajućim EU i
nacionalnim politikama i mogućnostima ruralnog razvoja, koja će
poslužiti kao osnova za kalkulisanje iznosa budžetskih sredstava u
finansiranju.
7. Prezentacija preliminarnih scenarija zainteresovanim stranama.
8. Izrada i isporuka scenarija (prethodno) i konciznog dokumenta Studije,
koji uključuje i preporuke za pripremu budžetskog dijela nacionalne
Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva.
Ovim projektnim zadatkom je detaljnije sugerisano da se u modeliranje
scenarija uključi realizovane i planirane fizičke i finansijske veličine koje su
vezane sa:
• proizvodnim funkcijama šuma, uslugama i radovima iz tog naslova,
po vrstama (npr. korišćenje šuma, korišćenje nedrvnih šumskih
proizvoda, korišćenje šumskog zemljišta i proizvodnih usluga šuma,
podizanje novih šuma, njegu mladih šuma, obnovu šuma, konverziju
izdanačkih šuma, zaštitu i sanaciju šuma, izgradnju i održavanje
šumskih puteva i vlaka i dr.);
• ekološkim i socijalnih funkcijama šuma i mjerama i aktivnostima iz
tog naslova, po vrstama (npr. zaštita zemljišta i voda, biodiverzitet i
očuvanje prirode, rekreacija i ruralni razvoj);
• upravnim i stručnim, uključujući savjetodavnim poslovima u
gazdovanju šumama i šumarstvu, po vrstama (npr. planiranje,
upravni i stručno-tehnički poslovi, izgradnja kapaciteta / edukacija);
• državnim budžetom za šume i šumarstvo, po namjenama (npr. za
gazdovanje državnim šumama, šumarsku službu, subvencije VPŠ i
dr.).
14

21. Projektni zadatak predviđa izradu Studije u okviru ekspetskog tima pod
vođstvom međunarodnog eksperta za strateško planiranje i finansiranje
šumarstva, a u saradnji sa regionalnim finansijskim specijalistom za
šumarstvo, kao nosiocem izrade finansijskog dijela scenarija i domaćim
šumarskim stručnjacima kao nosiocima pojedinih oblasti, koje se uključuju u
scenarije: (a) planiranje gazdovanja šumama; (b) korišćenje šuma; (c)
korišćenje nedrvnih šumskih proizvoda, šumskog zemljišta i ostalih usluga
šuma; (d) podizanje novih šuma i šumski reproduktivni materijal; (e) uzgoj i
zaštita šuma; (f) gazdovanje zaštitinim šumama i ŠPN, uključujući područja
NATURA 2000; i (g) državna uprava šuma, budžetsko planiranje i
finansiranje.
Glavni očekivani izlazi su matrice podataka sa scenarijima i dokument Studije
planiranja i finansiranja šuma i šumarstva Crne Gore, koja treba između
ostalog da uključuje opis metodologije i procesa strateškog planiranja,
analizu stanja, predstavljanje i razmatranje scenarija, kao i preporuke za
njihovu upotrebu u procesu razvoja Strategije sa planom razvoja šuma i
šumarstva i pripremu pripadajućih godišnjih budžetskih programa.
15

22. 3. METODOLOGIJA I PROCES IZRADE SCENARIJA I STUDIJE
3.1. Opšti metodološki okvir za strateško planiranje i izradu scenarija
Priprema scenarija finansiranja sektora šumarstva Crne Gore započela je na
osnovu metodologije, koja je izrađena u okviru FAO projekta razvoja
šumarstva u Srbiji (FERLIN et al. 2007). Scenariji finansiranja u skladu sa
ovom metodologijom predstavljaju moguće, sa konkretnim podacima i
obračunima opremljene opcije finansijskog planiranja, praćenja i
vrednovanja sektora šumarstva. Scenariji imaju razvojni karakter i temelje se
na planovima odnosno njihovim varijantama (npr. niža, srednja, viša), pri
čemu se za polazni scenarij obično uzimaju vrijednosti iz ostvarenja planova.
Vrijednosti ulaznih veličina za scenarije su naturalne (u obimu odnosno
količini), novčane ili kombinovane (u novčanom iznosu na određenu
količinu). Kao novčane vrijednosti nastupaju troškovi / rashodi i izvori /
prihodi. Sve vrijednosti se prikazuju prosječno godišnje.
Podaci o ostvarenju se odnose na izabrani trogodišnji period, od 2008. do
2010. godine, a planovi su pripremljeni za naredni 5-godišnji period. Što se
tiče početne godine primjene planova koji su vezani za šume (dugoročniji
planovi), oni se slobodno mogu, gotovo bez posebnih promjena upotrijebiti
u narednih par godina. Kod kratkoročnijih planova, koji su po svojoj prirodi
promjenljiviji, potrebna će biti određena prilagođavanja, posebno nakon
2013. godine. Priprema podataka koji se odnose na ostvarene mjere i
aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao i izvore sredstava, bazirala se naročito
na analizi godišnjih izvještaja o utrošku budžetskih sredstava UŠ u
navedenim godinama.
Za pripremu planiranih mjera i aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao i izvora
sredstava, koristilo se, uz podatke o ostvarenju, podatke iz godišnjeg
programa korišćenja budžetskih sredstava UŠ za 2011. godinu, budžet Crne
Gore za šumarstvo za 2011. i 2012. godinu, postojeće planove gazdovanja
šumama sa orijentacionim planovima sječa (u državnim šumama), postojeće
stručne studije i ostale relevantne izvore, strana iskustva i ekspertske
procjene.
Sastavni dio pripreme scenarija finansiranja je i prethodno kreiranje politike
sufinansiranja pojedinih mjera i aktivnosti u privatnim šumama odnosno
subvencionisanja privatnog šumarstva u skladu sa EU politikom ruralnog
razvoja.
16

23. Planirane mjere i aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao elementi scenarija,
na kraju se usklađuju sa planiranim prihodima odnosno izvorima sredstava,
što predstavlja ključni dio metodologije. Na isti način se vrši i usklađivanje
ostvarenih mjera i aktivnosti sa utrošenim izvorima sredstava, što naročito
služi za verifikaciju metodologije i kalibraciju finansijskih obračuna.
Potrebne mjere i aktivnosti u šumama i šumarstvu, kao i očekivani izvori
sredstava, detaljno su planirani samo u jednoj varijanti, na osnovu koje je
izrađen osnovni planski scenarij. Obzirom da su planovi potrebnih mjera i
aktivnosti pripremljeni pretežno kao optimalni za naredni 5-godišnji planski
period i ujedno usklađeni sa realno očekivanim izvorima sredstava, taj se
scenarij smatra optimalnim. Na osnovu ostvarenih mjera i aktivnosti, kao i
izvora sredstava, izrađen je polazni scenarij.
Na osnovu optimalnog scenarija izrađene su dvije dodatne varijante:
varijanta I sa dodatnim plaćanjem naknade za doznaku, prijem i otpremu za
koncesionare i varijanta II sa dodatnim plaćanjem naknade za doznaku,
prijem i otpremu i uvećanim cijenama drvnih sortimenata (za 10%).
Za obračune troškova i prihoda upotrijebljene su jedinične cijene, dobijene
na osnovu realizovanih cijena, normativa, procjena na osnovu iskustava i
tržišnih informacija. Vrijednosti proizvoda, prihodi, troškovi radne snage,
usluga i materijala se obračunavaju sa odgovarajućim porezima (PDV i
doprinosi). Za unošenje, obračun i usklađivanje ostvarenih i planiranih
rashoda / troškova sa prihodima / izvorima sredstava pripremljen je
softverski alat u Excel formatu koji uvezuje sve podatke i omogućava
automatske (re)kalkulacije obračuna, kao i sveobuhvatno bilansiranje
odnosno optimalizaciju scenarija. Pored toga je moguće vrlo brzo kreiranje
dodatnih scenarija odnosno njihovih varijanti.
Specifični suštinski i logički okviri za planiranje i pripremu obračuna
(ostvarenih i planiranih) mjera, radova i aktivnosti, kao i izvora sredstava
prikazani su u narednim poglavljima. Pri tome je korišćena šumarska
terminologija i klasifikacija, koja je u najvećoj mjeri usklađena sa
crnogorskom praksom.
17

24. 3.2. Specifični metodološki okviri za planiranje i pripremu obračuna
ostvarenih i planiranih mjera, radova i aktivnosti u šumama i
šumarstvu
3.2.1. Mjere uzgoja šuma
Uzgoj šuma se prikazuje odvojeno za državne i privatne šume, po obimu i
troškovima, za sljedeće mjere:
a) Podizanja novih šuma na goletima sa pošumljavanjem i njegom
mladih kultura;
b) Obnova visokih šuma sa pripremom za prirodno podmlađivanje,
sadnjom i kompletiranjem podmlatka;
c) Njega visokih šuma sa njegom prirodnog guštika i (nekomercijalnim)
selektivnim proredama;
d) Sanacija oštećenih šuma od biotskih i abiotskih činioca i posebno
požara, sa sadnjom i njegom mladih zasada;
e) Indirektna konverzija izdanačkih šuma sa proredama i
kompletiranjem prirodne obnove;
f) Direktna konverzija / rekonstrukcija izdanačkih šuma i šikara sa
sadnjom i njegom mladih zasada.
Mjere i radovi su u slučaju državnih šuma prikazani odvojeno po obimu i
iznosu troškova za VJ, kao jedinog koncesionara sa obavezom obavljanja
uzgojnih radova i UŠ, a u slučaju privatnih šuma u ukupnom obimu i
odvojenom iznosu za UŠ i VPŠ. Detaljniji pregled vrste radova i ostalih
elemenata, za ostvarenje i za plan, je evidentan iz Tabela 1a i 1b. Tabela za
privatne šume, pored pomenutog, sadrži i kolonu sa planskim udjelom
ukupnog budžetskog sufinansiranja po pojedinim radovima, kao i kolonu sa
obrazloženjem vrste i visine sufinansiranja, uključene u obračun.
Podaci o izvršenju za državne šume su uzeti iz godišnjih izvještaja UŠ u
kojima je dat fizički obim po radovima. U slučaju složenih mjera, kao što je
uzgoj, tačan podatak za utrošena budžetska sredstva se dobije samo za sve
radove ukupno. Podataka o izvršenju radova u privatnim šumama nije bilo.
Postojala je jedino informacija o broju sadnica, koje je UŠ isporučivala za
pošumljavanje VPŠ. Na osnovu ovog broja i predpostavljene gustine sadnje,
izračunat je obim pošumljavanja i uključen u obračun izvršenja. Procjena u
okvuru RG je bila, da se ostali uzgojni radovi u privatnim šumama ne
sprovode.
18

25. Planovi su pripremljeni u okviru RG, a na osnovu podataka o izvršenju u
prethodnom periodu, godišnjeg programa korišćenja budžetskih sredstava
UŠ za 2011. godinu, studije o dugoročnim potrebama za pošumljavanjem
neobraslog šumskog zemljišta (FODEMO, 2010), ostalih relevantnih izvora i
ekspertskih procjena. Istovremeno se u okviru RG, koristeći strana iskustva,
pripremio i preliminarni predlog visine budžetskog sufinansiranja po
pojedinima mjerama odnosno radovima u privatnim šumama.
Obračuni troškova radova su vršeni na osnovu prethodno pripremljenih
jediničnih cijena, koje su upotrijebljene i za izvršenje i za planove. U slučaju
pošumljavanja odnosno sadnje, ove cijene su dobijene na osnovu visine
ukupno utrošenih sredstava, aktuelnih cijena uslužne radne snage,
kalkulacija troškova u okviru citirane studije pošumljavanjem, starih
normativa UŠ (nekadašnjeg Javnog preduzeća) i detaljnih prilagođavanja
ovih kalkulacija u okviru RG sadašnjim uslovima (u saradnji sa Zehrom
Demić, članicom za pošumljavanje i šumski reprodukcioni materijal).
Upotrebom istih osnova u pogledu troškova (radne snage i ostalog) i
pomenutih normativa, pripremljene su u okviru RG i kalkulacije cijene
radova na prirodnoj obnovi i njezi šuma. Izuzetak su nekomercijalne
prorede, kod kojih se u ovoj Studiji za jediničnu cijenu uzima određeni
nadtrošak proredne sječe. Ovaj nadtrošak u slučaju privatnih šuma
istovremeno predstavlja subvenciju VPŠ, odnosno može da bude osnova za
odgovarajuće umanjenje naknade koncesionarima u slučaju državnih šuma.
Sumarni pregled visine i strukture normativnih troškova svih uzgojnih
radova, odvojeno za državne i privatne šume, dat je Tabeli 1c, dok su u
prilogu (Tabele 1a – 1g) date revidirane kalkulacije normativnih cijena svih
pripadajućih šumsko-uzgojnih radova.
Nakon izrade preliminarnih planova i obračuna troškova, usljedilo je u okviru
RG prilagođavanje istih, naročito pomoću određenih ciljnih vrijednosti, do
nivoa koji je u ovoj fazi pripreme bio moguć. Detaljniji opis načina i tehnike
usklađivanja odnosno bilansiranja ovih planova u odnosu na raspoložljiva
sredstva, nalazi se u pod-poglavlju 3.7.1.
19

26. 3.2.2. Aktivnosti i mjere zaštite šuma
Zaštita šuma se prikazuje po obimu (gdje je moguće) i troškovima za sve
šume, za sljedeće mjere:
a) Preventivna zaštita šuma od insekata (feromonska);
b) Preventivni pregledi zdravstvenog stanja šuma i rasadnika (eksterni);
c) Preventivna zaštita šume od požara, sa izradom protivpožarnih
puteva, obezbjeđivanjem osmatranja (eksterni), sitne opreme za
gašenje i rezervoara za vodu;
d) Sprovođenje ICP monitoringa stanja šuma (eksterni).
Podaci o izvršenju za utrošena budžetska sredstva su dobijeni iz godišnjih
izvještaja UŠ. Preliminarni plan za pojedine mjere, po obimu i troškovima, je
pripremljen u okviru RG na osnovu dosadašnjeg izvršenja. Kasnije se ovaj
plan za sve vidove zaštite šuma, na osnovu godišnjeg programa UŠ za 2011.
godinu i očekivanih budžetskih izvora sredstava, značajno uvećao.
Bilansiranje ovog plana se izvršilo zajedno sa ostalim mjerama, u skladu sa
upotrijebljenom metodologijom bilansiranja, koja je opisana u pod-poglavlju
3.7.1.
Aktivnosti i radovi u šumama prikazuju se odvojeno za VJ, UŠ i VPŠ. Obzirom
da se većina aktivnosti i radova na zaštiti šuma, koje finansira UŠ, odnosi na
sve šume, podjela na državne i privatne šume je urađena prema procentu
površine šuma. Isto važi i za plan izrade protivpožarnih puteva u privatnim
šumama. Ovaj plan sadrži i budžetsko sufinansiranje (od 80%). Pregled
obima i troškova radova odnosno aktivnosti je u Tabeli 2.
3.2.3. Specijalne mjere i aktivnosti u zaštitnim šumama i šumama
posebne namjene
Specijalne mjere i aktivnosti u zaštitnim šumama i ŠPN, uključujući šume u
okviru potencijalne mreže NATURA 2000, prikazuju se po obimu i troškovima
za sljedeće mjere:
a) Aktivno održavanje i unaprjeđenje šuma sa funkcijom zaštite tla i
voda;
b) Aktivno održavanje i unaprjeđenje šuma sa funkcijom zaštite
infrastrukturnih objekata;
c) Smanjenje intenzitete sječa u šumama sa prirodozaštitnom
vrijednošću u privatnoj svojini (u obliku naknada za umanjenu dobit);
20

27. d) Opremanje i promocija šuma posebne namjene za rekreacione i
ekoturističke svrhe;
e) Priprema osnova za očuvanje šumskih habitata izabranih rijetkih i
ugroženih vrsta u okviru buduće mreže NATURA 2000 kroz
istraživanja i planove upravljanja vrsta;
f) Očuvanje habitata kroz prilagođeno gazdovanje u privatnim šumama
u okviru buduće mreže NATURA 2000 (pokrivanjem nadtroška
korišćenja šuma).
Radovi u okviru pojedinih mjera nijesu dalje razrađeni. Do sada ove mjere i
aktivnosti nijesu vršene. Preliminarni plan je pripremljen za pojedine mjere u
okviru RG, na osnovu procjena, a kasnije je u skladu sa očekivanim
budžetskim sredstvima nekoliko uvećan. Mjere pod a), b), d) i e) se odnose
pretežno na državne šume, dok se mjere pod c) i f) odnose isključivo na
privatne šume. Pripadajuća je tabela broj 3.
3.2.4. Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama
Aktivnosti i mjere u sjemenskim sastojinama se po obimu i troškovima
prikazuju za:
a) Reviziju i izdvajanje sjemenskih sastojina;
b) Održavanje odnosno njegu sjemenskih sastojina.
Podaci o izvršenju su uzeti iz izvještaja UŠ. Preliminarni plan je urađen od
strane članice RG za sjemensku i rasadničku proizvodnju, a prema procjeni
potreba za održavanje odnosno njegu sjemenskih sastojina. Kasnije je ovaj
plan nekoliko prilagođen u pogledu troškova, koristeći isti normativ i cijenu
uslužne radne snage kao kod uzgoja šuma. Pripadajuća je tabela broj 4.
Aktivnosti na osnivanju sjemenske plantaže uključene su u djelatnost
sjemenske i rasadničke proizvodnje, koja se u ovoj Studiji prikazuje i
obračunava odvojeno od aktivnosti i mjera u šumama.
21

28. 3.2.5. Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture
Radovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture se po obimu i
troškovima prikazuju odvojeno za državne i privatne šume, i to za:
a) Izgradnju šumskih puteva;
b) Izgradnju šumskih vlaka i
c) Održavanje šumskih puteva.
Radovi se u slučaju državnih šuma prikazuju odvojeno za VJ, ostale
koncesionare i UŠ, a u slučaju privatnih šuma za VPŠ i UŠ. Pripadajuće su
Tabele broj 5a (državne šume) i 5b (privatne šume). Tabela broj 5b pored
pomenutog, sadrži i kolonu za budžetsko sufinansiranje u privatnim
šumama, koje se planira samo kod izgradnje vlaka.
Podaci o dosadašnjem izvršenju su prikupljeni na osnovu anketiranja
koncesionara, koje je za te svrhe sprovedeno od strane UŠ - Odsjeka za
korišćenje šuma (TERZIĆ, 2011). Međutim, zbog određene nejasnoće i
nekonsistentnosti odgovora (u pogledu vrsta i troškova radova, vremenskog
perioda na koje se oni odnose), a i nepotpunosti podataka, iste nije moguće
smatrati potpuno pouzdanim. Sa druge strane, bolji podaci za državne šume
i nijesu postojali, pa su isti uključeni u obračune. Što se tiče privatnih šuma,
podaci o izvršenju ovih radova takođe nijesu postojali, a simbolični obim se
po procjeni RG, po kojoj »se nešto ipak moralo uraditi«, uključilo u
obračune.
Preliminarni planovi na izgradnji i održavanju šumske infrastrukture su u
okviru RG pripremljeni na osnovu podataka o izvršenju i procjene potreba na
osnovu iskustava. Obračuni troškova radova su takođe izvršeni na osnovu
procjenjenih jediničnih cijena, jer konkretni podaci o njima za sada ne
postoje.
Nakon izrade preliminarnih planova i obračuna troškova, usljedilo je u okviru
RG prilagođavanje istih, naročito pomoću određenih ciljnih vrijednosti,
takođe do nivoa koji je u ovoj fazi pripreme bio moguć. Dalje usklađivanje
odnosno bilansiranje ovih planova, zajedno sa biološkim, rađeno je na
osnovu zajedničke metodologije, koja je opisana u pod-poglavlju 3.7.1.
22

29. 3.2.6. Upravni, stručni i tehnički poslovi Uprave za šume na gazdovanju
šumama
Upravni, stručni i tehnički poslovi UŠ na gazdovanju šumama, sa
pripadajućim opštim poslovima prikazani su po broju zapošljenih u okviru
grupa poslova i po ukupnim troškovima za vršenje ovih poslova, za
prethodni period i za plan. Pripadajuća je Tabela 6.
Troškovi za ove poslove dio su ukupnih izdataka budžeta UŠ, koji je
pripremljen u poglavlju 4.5. Ukupni troškovi su odvojeni na lična primanja sa
doprinosima i na opšte materijalne i ostale troškove za funkcionisanje, osim
troškova IT opreme odnosno informacionog sistema (koji ovdje nijesu
uključeni). Opšti materijalni i ostali troškovi ove vrste su, pomoću detaljne
analize pojedinih stavki, prethodno odvojeni od posebnih troškova, koji
nijesu vezani za funkcionisanje. Posebni troškovi i investicije koji su vezane
za vršenje poslova gazdovanja u šumama od strane eksternih izvršioca (npr.
izrada PGŠ, vršenje doznake, specijalni stručni poslovi), vršenje šumskih
radova (npr. uzgoj i zaštita šuma, specijalne mjere u zaštitnim šumama i
ŠPN, izgradnja i održavanje šumske infrastrukture), kao i troškovi uslužnih
radova na korišćenju šuma u vlastitoj režiji (za snabdjevanje stanovništva
odnosno u šumama van koncesija), ovdje nijesu uključeni. Prethodno su iz
ukupnog budžeta UŠ izdvojeni i ukupni troškovi sjemenske i rasadničke
proizvodnje i upravljanja LPN odnosno lovstva.
Obim i troškovi upravnih, stručnih i tehničkih poslova kod gazdovanja
šumama, sa pripadajućim opštim poslovima, se za potrebe Studije dijeli na
državne i privatne šume. U tom smislu određene su prvo za privatne šume
relevantne grupe poslova sa brojem svih zapošljenih na tim poslovima (za
državne i privatne šume). U pogledu planiranog broja i strukture zapošljenih
u UŠ korišćeni su podaci analize poslovnih procesa (FODEMO, 2011).
Pomoću koeficienata površine (u slučaju stručnih poslova na planiranju,
uzgoju i zaštiti šuma), obima sječe (u slučaju korišćenja privatnih šuma) i
ponderisanog zbira koeficienata površine i sječe (u slučaju čuvanja šuma)
izračunat je broj zapošljenih, koji otpada na privatne šume. Na osnovu ovoga
dobijen je i prosječni koeficijent za raspodjelu svih troškova na državne i
privatne šume. Detaljniji pregled obračuna ovih koeficienata je evidentan iz
Tabela 2a i 2b u prilogu.
23

30. 3.2.7. Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju
doznake stabala (eksterni izvršioci)
Aktivnosti na planiranju gazdovanja šumama i sprovođenju doznake stabala
prikazane su samo za eksterne usluge. Kod planiranja gazdovanja prikazuje
se obim i trošak eksternih izvršioca za:
a) Izradu PGŠ i
b) (Izvršenu) Nacionalnu inventuru šuma.
Kod sprovođenja doznake stabala prikazuje se eksterni trošak za:
a) Pomoćnu radnu snagu (za državne i privatne šume);
b) Licencirana privatna lica (za privatne šume).
Aktivnosti su prikazane po vrstama, obimu i nosiocima troškova (budžet,
međunarodna sredstva), kao i jediničnim cijenama, u pripadajućoj Tabeli 7.
Podaci o ostvarenju kod planiranja i doznake su dobijeni iz godišnjih
izvještaja UŠ. Za nacionalnu inventuru utrošena sredstva su u cjelini
obezbjeđena iz međunarodnih sredstava (FODEMO). Preliminarni plan za
izradu PGŠ, na osnovu umanjene jedinične cijene, je pripremljen od strane
glavnog inženjera za planiranje (Vito Tepavčić). Predpsotavlja se da se
suštinski dio pripreme PGŠ izrađuje u vlastitoj režiji okviru UŠ, a tehnički dio
od strane eksternih izvršioca. Kasnije je, u skladu sa očekivanim većim
izvorima budžetskih sredstava, prosječna površina šuma i šumskog zemljišta
za izradu programa gazdovanja u okviru plana uvećana. Nova nacionalna
inventura za narednih pet godina nije planirana jer se vrši tek za 10 godina.
Preliminarni plan za sprovođenje doznake u okviru RG je u kasnijoj fazi
prilagođen, a na osnovu podataka o izvršenju. Uvođenje licenciranih lica za
sprovođenje doznake i pratećih poslova u privatnim šumama - kao novinu u
ZoŠ - je za početak planirano u malom, eksperimentalnom obimu. Kao
osnova za ovaj posao se uzima iznos prosječnih bruto ličnih primanja
inženjera na uzgoju šuma, sa pripadajućim opštim materijalnim troškovima i
troškovima opreme (28% na bruto lična primanja) za 3 licencirana lica.
Planirani trošak uslužne radne snage na doznaci je izračunat na osnovu
jediničnog troška za ostvarenje, koji je uvećan proporcionalno sa povečanom
planiranom sječom (odvojeno za državne i privatne šume).
Podjela troškova po sektoru vlasništva šuma kod ostvarenja je uzeta prema
činjeničnom stanju izrade osnova za gazdovanje šumama, tj. samo za
24

31. državne šume, a kod plana prema površinskom udjelu vlasništva šuma.
Podjela troškova izvršene inventure isto je data prema površinskom udjelu.
Trošak sprovođenja doznake pomoću uslužne radne snage je na državne i
privatne šume podijeljen prema udjelu sječe, dok trošak licenciranih lica
otpada samo na privatne šume.
3.2.8. Aktivnosti na sertifikaciji šuma
Aktivnosti na sertifikaciji državnih šuma prikazane su u finansijskim iznosima
i jediničnoj cijeni (€/ha) po fazama sertifikacionog ciklusa, koji uključuje
predocjenu, sertifikaciju i nadzor. Pretpostavlja se primjena FSC
sertifikacione šeme. Pripadajuća je tabela broj 8.
3.2.9. Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u
šumarstvu
Aktivnosti na izgradnji institucionalnih kapaciteta i okvira u šumarstvu
prikazane su po sljedećim kategorijama:
a) Izgradnja stručnih kapaciteta šumarskih stručnjaka i obuka VPŠ i
izvođača šumskih radova;
b) Nabavka IT opreme i uspostavljanje šumarskog informacionog
sistema, uključujći bar-kod sistem praćenja izvora drvnih
sortimenata;
c) Izgradnja šumarskog regulatornog i strateško-planskog okvira
(analize, stručne osnove i nacrti akata odnosno dokumenata) u
okviru reforme šumarskog sektora;
d) Promotivne aktivnosti u šumarstvu (priprema publikacija, filmova,
popularizacijskog materijala);
e) Istraživanja u šumarstvu (osnovna, aplikativna i razvojna).
Iznosi sredstava su prikazani po izvorima (međunarodna i domaća -
budžetska) i institucijama. Ostvarene vrijednosti su dobijene iz izvora
pojedinih institucija i pouzdane su na ukupnom nivou, dok je distribucija po
aktivnostima samo približna (urađena naknadno u okviru RG). Isto važi za
planirana sredstva. Iznosi planiranih međunarodnih sredstava, iako su
prikazana u prosječnim godišnjim vrijednostima, se odnose naročito na
2012. i 2013. godinu, dok traju projekti FODEMO/IPA. Pripadajuća je tabela
broj 9.
25

32. 3.2.10. Poslovi Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja – Sektora za
šumarstvo
Poslovi MPRR – Sektora za šumarstvo, za potrebe ove studije prikazani su po
broju zapošljenih i pripadajućim troškovima ličnih primanja i opštih troškova
za funkcionisanje, odvojeno za sljedeće grupe poslova:
a) Poslovi upravljanja i administracije sektora;
b) Poslovi Centra za monitoring gazdovanja šumama;
c) Poslovi Inspekcije za šumarstvo;
d) Poslovi Savjeta za šume.
Pripadajuća je tabela broj 10.
3.2.11. Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih
gazdinstava i udruženja vlasnika šuma (osim sufinansiranja
šumskih radova)
Potsticajne mjere za razvoj djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava i UVPŠ,
planirane u skladu sa EU politikom ruralnog razvoja, su prikazane po
sljedećim grupama mjera:
a) Podrška gazdinstvima za investicije u savremenu opremu za
unaprjeđenje tehnologije i efikasnosti korišćenja privatnih šuma,
uključujući vršenje usluga u šumarstvu;
b) Podrška gazdinstvima za investicije u razvoj (dopunskih) djelatnosti,
kao što su (ručna) obrada drveta, prerada drvne biomase i
proizvodnja bioenergije (do 1 MW kapaciteta);
c) Podrška UVPŠ za vršenje obuke i savjetodavnih usluga svojim
članovima, uvođenje zajedničkog upravljanja šumama sitnim
posjedima i zajedničkog marketinga šumskih proizvoda.
Ove potsticajne mjere su - zajedno sa sufinansiranjem šumskih radova -
sastavni dio cijelokupne finansijske podrške VPŠ odnosno šumskim
gazdinstvima koju uključuje ova Studija. Pripadajuća je tabela broj 11.
26

33. 3.3. Metodološki okvir za analizu ostvarenog i planiranje budućeg
obima i strukture sječa
Obim korišćenja šuma je za potrebe studije prikazan u bruto masi, po
grupama vrsta drveća (četinari i liščari), okvirnoj strukturi drvne mase
(tehničko i prostorno, odnosno ogrijevno drvo), sektorimu vlasništva šuma i
tipovima korišćenja (u okviru državnih) šuma. Tipovi korišćenja po kojima su
prikazani obračuni su sljedeći: a) koncesija sa svim šumskim radovima
(koncesija VJ), b) višegodišnje koncesije sa radovima na izgradnji i
održavanju puteva, c) jednogodišnje »koncesije« (Rožaje), d) prodaja
sortimenata iz šuma koje nijesu pod koncesijom (u režiji UŠ), e) snabdjevanje
stanovništva drvetom na panju (u režiji UŠ) i f) snabdjevanje stanovništva
drvetom prodajom sortimenata (u režiji UŠ). Za privatne šume nema
diferenciranog prikaza.
Izvršenje sječa je prikazano na osnovu godišnjih izvještaja UŠ. Plan sječa za
naredni 5-godišnji se za državne šume pripremio u okviru RG, naročito na
osnovu planova gazdovanja šumama, odnosno orijentacionih planova sječa
(kod koncesija), uz procjenu trendova. Plan sječa u privatnim šumama, za
koje još ne postoje osnove gazdovanja, pripremio se na osnovu podataka o
izvršenju (registrovanih) sječa, stanja šuma i procjene trendova. Pripadajuća
je tabela broj 12.
3.4. Metodološki okvir za zbirni pregled ostvarenih i planiranih mjera,
radova i aktivnosti, vezanih za šume i šumarstvo
3.4.1. Pregled iznosa svih troškova mjera i aktivnosti, vezanih za šume i
šumarstvo
Zbirni pregled svih troškova mjera i aktivnosti vezanih za šume i šumarstvo
(Tabele 13 a i 13b) dat je u apsolutnim iznosima po mjerama, odnosno
aktivnostima i ukupno za sektor šumarstva, kao i po nosiocima troškova.
Takođe su dati izvori sredstava pojedinih nosioca za pokrivanje ovih
troškova.
27

34. Mjere, odnosno aktivnosti su izgrupisane na:
a) Biološke mjere u šumama uključujući potsticajne (uzgoj šuma, zaštita
šuma, mjere u sjemenskim sastojinama i specijalne mjere u zaštitnim
šumama i ŠPN);
b) Tehničke mjere u šumama uključujući potsticajne (izgradnja i
održavanje puteva, izgradnja vlaka);
c) Aktivnosti šumarske uprave odnosno službe vezane za šume i
šumarstvo (poslovi UŠ na gazdovanju šumama sa pripadajućim
opštim poslovima, eksterni poslovi nacionalne inventure i planiranja
gazdovanja šumama, sertifikacija šuma, eksterni poslovi kod
doznake, poslovi Sektora za šumarstvo MPRR, izgradnja stručnih i
informacionih kapaciteta i izgradnja regulatornog okvira sa
istraživanjem u šumarstvu) i
d) Mjere za potsticanje djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava
(investicije u savremenu opremu za korišćenje šuma, u obradu
drveta, proizvodnju biomase i bioenergiju) i udruženja VPŠ (za
vršenje savjetodavnih usluga).
Kao nosioci troškova su prikazani UŠ, MPRR - Sektor šumarstva, ostali sektori
zajedno, korisnici i VPŠ zajedno i međunarodni donatori zajedno.
3.4.2. Pregled iznosa svih potsticajnih sredstava za razvoj privatnih šuma,
šumskih gazdinstva i udruženja vlasnika šuma
Zbirni pregled svih potsticajnih mjera za razvoj privatnih šuma, privatnih
šumskih gazdinstava i udruženja vlasnika šuma uključuje sufinansiranje
bioloških mjera (uzgoj šuma, zaštita šuma i specijalne mjere u zaštitnim
šumama i ŠPN) i tehničkih radova (izgradnja šumskih vlaka) u šumama, te
mjere za potsticanje djelatnosti privatnih šumskih gazdinstava (investicije u
savremenu opremu za korišćenje šuma, u tradicionalnu obradu drveta,
proizvodnju biomase i bioenergiju) i udruženja VPŠ (za vršenje savjetodavnih
usluga). Ovaj pregled je prikazan izdvojeno iz troškova svih mjera i
aktivnosti. Isti takođe sadrži koeficijente sufinansiranja po mjerama, koji su
prikazani u odnosnu na ukupno potrebna sredstva. Obzirom da potsticajnih
mjera, osim gratis davanja sadnica, u prethodnom periodu nije bilo,
prikazane su samo planirane mjere. Pripadajuća je tabela broj 13c.
28

35. 3.4.3. Pregled i međunarodno uporjeđenje visine bioloških i tehničkih
investicija, uključujući investicije u upravne, stručne i tehničke
poslove vezane za gazdovanje šumama
Pregled visine bioloških i tehničkih investicija, zajedno sa investicijama u
upravne, stručne i tehničke poslove vezane za gazdovanje šumama, po bruto
kubiku sječe (€/m3), odvojeno za državne i privatne šume, dat je po
nosiocima investicija, za ostvarenje i za plan. Nosioci investicija su u slučaju
državnih šuma: a) VJ kao koncesionar sa obavezom za biološke i tehničke
investicije, b) svi ostali koncesionari zajedno sa obavezom za tehničke
investicije i c) UŠ, koja obezbjeđuje biološke investicije u šumama ostalih
koncesionara i u šumama van koncesija. U slučaju privatnih šuma to su: a)
svi VPŠ zajedno i b) UŠ, koja u skladu sa ZoŠ sufinansira investicije u privatne
šume. Pripadajuće su tabele broj 14a i 14b.
Za uporjeđenje visine investicija u državne i privatne šume, po vrstama
investicija i ukupno, izabrane su Srbija i Slovenija, za koje se moglo dobiti
uporjedive podatke, kako po kubiku sječe, tako i površini šuma i šumskog
zemljišta. Pripadajuća je Tabele broj 14c. Kod ovih uporjeđivanja treba imati
na umu, da je cijena bioloških i tehničkih investicija, kao i šumarske službe, u
Srbiji uporjediva sa cijenama u Crnoj Gori, dok su cijene u Sloveniji od oko 2 -
3 puta veće.
3.5. Metodološki okvir za pripremu obračuna ostvarenih i planiranih
prihoda odnosno izvora sredstava
3.5.1. Vrijednost drveta odnosno drvnih sortimenata
Vrijednost drveta, odnosno drvnih sortimenata je za potrebe studije
obračunata na dva pariteta: na kamionskom putu i na panju. Pri tome je
vrijednost drveta na panju dobijena tako da su od vrijednosti na
kamionskom putu oduzeti troškovi sječe, izrade i izvlačenja, uz odgovarajuću
konverziju vrijednosti iz neto u bruto masu. Pripadajući troškovi su uzeti po
prosječnoj cijeni od 15 € (plus PDV) na neto kubik. Za obračun vrijednosti
prodaje drveta na kamionjskom putu, tzv. uobičajenu prodaju, su u saradnji
sa članom RG za korišćenje šuma (Joveta Terzič), određene modelne cijene
tehničkog i prostornog / ogrijevnog drveta, koje po procjenama najviše
29

36. odgovaraju stanju i trendovima tržišta drveta u Crnoj Gori. Ove su cijene, na
osnovu zajedničke procjene, da će se u narednom 5-godišnjem periodu
tržište drvetom ponovo oporaviti, uzete tako za prethodni kako i za naredni
planski period. Kod maloprodaje drveta za snabdjevanje stanovništva se, kao
osnova za kalkulacije cijena, uzela ostvarena vrijednost naplata stanovništva,
u skladu sa posebnim cjenovnikom UŠ (iz 2009. godine), za paritet na panju.
Zbog određenog obima gratis davanja drveta lokalnom stanovništvu, ovako
obračunate cijene su (za oko 15%) niže od onih kod uobičajene prodaje. I za
kalkulaciju vrijednosti planirane maloprodaje stanovništvu, koja će u skladu
sa ZoŠ i dalje biti subvencionisana, uzete su iste cijene. Cijene sortimenata,
prikazane odvojeno za uobičajenu prodaju (od strane koncesionara i vlasnika
šuma) i maloprodaju (za potrebe snabdjevanja stanovništva od strane UŠ),
nalaze se u Tabeli 3a u prilogu.
Vrijednosti drveta odnosno drvnih sortimenata su, isto kao obim sječa,
obračunate po sektorima vlasništva šuma i tipovima korišćenja (za državne
šume), za izvršenje i za plan. Pripadajuće su tabele broj 15a i 15b.
3.5.2. Iznos naknada i ostalih prihoda vezanih za korišćenje šuma
Naknade vezane za koriščenje šuma uključuju koncesionu naknadu, koja je
određena koncesionim ugovorima, i posebnu naknadu za doznaku, prijem i
otpremu sortimenata, koja je definisana pravilnikom. U slučaju korisnika ili
vlasnika šuma naknade predstavljaju trošak, a u slučaju države (budžetski)
prihod, pa su odgovarajuće tome i uzete u obzir u okviru daljih obračuna.
Obračunavaju su bez PDV.
Cijena koncesione naknade za prethodni period dobijena je kao koeficijent
iznosa svih doznačenih (ne i naplaćenih) naknada i obima sječe u periodu od
2008. - 2010. godine. Isto važi i za naknadu za doznaku, prijem i otpremu u
tom periodu. Kod ove naknade treba u slučaju koncesionara uzeti u obzir
činjenicu, da je Vlada Crne Gore krajem 2008. godine tzv. strateške
koncesionare oslobodila od plaćanja ove naknade. Pored toga, u 2009.
godini je po navodima Odsjeka za korišćenje šuma UŠ, MF oslobodilo od
plaćanja ove naknade i većinu ostalih koncesionara. Ovo stanje je za vrijeme
izrade studije bilo još uvjek aktuelno, bez obzira da je novi ZoŠ donio
obavezu plaćanja ove naknade i od strane korisnika šuma.
30

37. Za obračun visine koncesione naknade za naredni 5-godišnji period uzeta je
prosječna cijena, koja je utvrđena važećim koncesionim ugovorima. Posebna
naknada za doznaku, prijem i otpremu za koncesionare, zbog gore
pomenute činjenice, u osnovnom planskom scenariju nije uračunata.
Vrijednost ove naknade za VPŠ je za naredeni 5-godišnji period obračunata
po cijenama iz pripadajućeg novog pravilnika o naknadi za doznaku, prijem i
otpremu (2011). Cijene naknada po jedinici mjere nalaze se u pripadajućim
tabelama 3b i 3c u prilogu.
Način obračuna naknade odnosno prihoda od maloprodaje drveta na panju
(u režiji UŠ) dat je kod cijene na panju u prethodnom poglavlju. U istom je
dat i obračun prihoda od maloporodaje drvnih sortimenata (u režiji UŠ) na
kamionskom putu, koji polazi od cijene na panju.
Iznosi ovih naknada su, zajedno sa naknadama odnosno prihodima od
maloprodaje drveta (u režiji UŠ), obračunati po tipovima korišćenja šuma
(za državne) i sektorima vlasništva i uključeni u tabele broj 15a i 15b.
3.5.3. Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama za korisnike i
vlasnike šuma
Prihod od korišćenja šuma za korisnike i VPŠ obračunat je na način da su od
vrijednosti drveta na panju (sa već oduzetim troškovima sječe, izrade i
izvlačenja) oduzeti troškovi tehničkih investicija u šume (izgradnje i
održavanja puteva i vlaka), kao i troškovi naknada vezanih za korišćenje
šuma, koje snose korisnici i VPŠ.
Prihod od gazdovanja šumama za korisnike i VPŠ obračunat je na način da su
od prihoda od korišćenja šuma oduzeti troškovi bioloških investicija, koje oni
snose.
Prihod od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama u vlastitoj režiji UŠ,
predstavlja vrijednost drveta na panju koja se, zbog činjenice da biološke i
tehničke investicije UŠ nijesu odvojene za ovu svrhu, uzima u punom iznosu.
Zbog toga će ovaj prihod po jedinici mjere izaći daleko veći od prihoda
koncesionara, koji se umanjuje za pomenute investicije.
Prihodi od korišćenja, odnosno gazdovanja šumama su obračunati (u
apsolutnim vrijednostima i na bruto kubik sječe) po tipovima korišćenja za
državne šume, za VPŠ i ukupno. Pripadajuće su tabele broj 16b i 17b.
31

38. Troškovi bioloških i tehničkih investicija u šume, koji su pripremljeni za
potrebe obračuna ovih prihoda, odnosno u uskladu sa njima, isto su
prikazani u pripadajućim tabelama broj 16a i 17a.
3.5.4. Prihodi od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva šuma
Prihod od gazdovanja šumama na nivou sektora vlasništva šuma dobijen je
na način da su od prihoda od gazdovanja šumama na nivou korisnika
odnosno vlasnika šuma, uvećanog za naknade vezane za korišćenje šuma,
oduzeti troškovi bioloških i tehničkih investicija u šume, koje su
obezbijeđene od strane budžeta UŠ (uključujući subvencije u slučaju
privatnih šuma), kao i troškovi budžeta UŠ za upravne, stručne i tehničke
poslove na gazdovanju šumama, uključujući izgradnju kapaciteta šumarskih
stručnjaka i obuku VPŠ i izvođača radova.
Prihod od gazdovanja šumama je obračunat (u ukupnim iznosima i iznosima
na bruto kubik sječe) po sektorima vlasništva šuma i ukupno. Pripadajuće su
tabele broj 16b i 17b, koje sadrže i prihode od korišćenja, odnosno
gazdovanja šumama na nivou korisnika i vlasnika šuma.
3.5.5. Budžetski prihodi sredstava Uprave za šume
Ukupni iznosi ostvarenih i planiranih budžetskih prihoda po vrstama
sredstava, odnosno obveznicima za plaćanje, su dati u Tabeli 18.
Prihodi od naknada koje su vezane za korišćenje šuma, tj. koncesiona
naknada i naknada za doznaku, prijem i otpremu, obrazloženi su u
prethodnom poglavlju (kao troškovi korisnika i VPŠ).
Prihodi od naknada za pravo korišćenja (naročito sakupljanja) NDŠP, koje u
skladu sa propisima, plaćaju komercijalni proizvođači (u visini od 5% od
prodajne cijene NDŠP), planiraju se paušalno, na osnovu dosadašnjih
iskustava.
Prihodi od maloprodaje drveta na panju i drvnih sortimenata za
snabdjevanje stanovništva, kao i od prodaje sortimenata iz šuma van
koncesija, isto su obrazloženi u prethodnog poglavlju.
32

39. Prihodi od sjemenske i rasadničke proizvodnje planiraju se od prodaje viška
autohtonog sjemena na stranom tržištu (50% planirane proizvodnje).
Prihodi od upravljanja LPN odnosno lovstva (dozvole, trofeji, meso divljači,
lovačke usluge) planira se na osnovu čiste procjene, jer se ova djelatnost
uvodi na novo.
3.6. Metodološki okvir za prikaz ostvarenih i pripremu planiranih
izdataka budžeta Uprave za šume
3.6.1. Opšti okvir za pripremu budžeta
Opšti okvir za planiranje i obračun izdataka budžeta UŠ prati metodologiju
za izradu Budžeta Crne Gore. Jedna od ključnih direktiva MF za pripremu
budžeta UŠ u 2012. godini, koja je korišćena i za pripremu planiranih
izdataka UŠ u okviru ove Studije jeste, da izdaci mogu biti toliki, koliki su
ukupni budžetski prihodi iz šuma i šumarstva, uključujući dio koncesionih
naknada, koji se kanališe u opštinske budžete. Isti princip će se
upotrebljavati i za korišćenje budžeta. Obzirom da sa 2012. godinom čak
70% prihoda od naknada za korišćenje šuma odlazi u budžete opština,
ovakvo usmjerenje je dobra osnova za budžetsko šumarstvo Crne Gore jer,
između ostalog, stimuliše intenziviranje gazdovanja (državnim) šumama,
ćime se povećavaju i (budžetski) prihodi iz šuma, a na osnovu kojih je
moguće obezbjeđivati veći obim sredstava za funkcionisanje UŠ, kao i za
neophodne biološke i tehničke investicije u šume, zajedno sa subvencijama.
Zadatak koji je vezan za pripremu opštih stavki odnosno elemenate budžeta
UŠ, u okviru navedenih usmjerenja MF i neophodnih potreba UŠ, povjeren je
glavnoj osobi za finansije u okviru UŠ (Rosanda Vojinović). Sa druge strane,
tzv. posebne stavke budžeta UŠ, koje se odnose na planirane mjere, radove i
aktivnosti u šumama i za šume, pripremljene su u okviru planova ove
Studije. Detaljni prikaz ostvarenog i planiranog budžeta UŠ po pojedinim
budžetskim stavkama i njihovim grupama dat je u Tabeli 19.
33

40. 3.6.2. Posebni okvir za analizu i pripremu budžeta
3.6.2.1. Izdaci za lična primanja zapošljenih
Izdaci za (bruto) lična primanja zapošljenih u UŠ na upravnim, stručnim i
tehničkim poslovima vezanim za gazdovanje šumama, za sjemenarsku i
rasadničarsku djelatnost i upravljanje LPN / lovstvo, kao i na opštim
poslovima, obračunati su na osnovu budžetskih usmjerenja odnosno
ograničenja MF. Iznos izdataka, koji je vezan za poslove na gazdovanju
šumama sa pripadajućim opštim poslovima, koji predstavlja najveći dio ovog
dijela budžeta UŠ, već je prethodno, za potrebe obračuna ukupnih troškova
odnosno investicija u šume, prikazan u Tabeli 6.
Materijal i opšte usluge
U izdatke za materijal u skladu sa budžetskom terminologijom svrstavaju se
posebni materijalni troškovi i oprema za vršenje radova u okviru djelatnosti
UŠ, opšte materijalne troškove i opšte usluge.
Posebni materijalni troškovi i oprema za vršenje radova u okviru djelatnosti
UŠ odnose se na:
a) Materijal za zaštitu šuma (feromoni, sitna oprema za gašenje,
cisterne za vodu);
b) Materijal za opremanje šuma posebne namjene
c) Kupovinu dodatnog šumskog reprodukcionog materijala;
d) Materijal i opremu za sjemensku i rasadničku proizvodnju;
e) Materijal i oprema za lovstvo.
Opšti materijalni troškovi su uobičajeni. Za potrebe plana posebni
materijalni troškovi pripremljeni su u okviru planova ove Studije, dok se
opšti materijalni troškovi i usluge za UŠ procjenjuju na osnovu potreba UŠ i
opštih budžetskih ograničenja od strane MF.
3.6.2.2. Ugovorene usluge
U ugovorene usluge se u skladu sa budžetskom terminologijom i
klasifikacijom uključuju intelektualne i fizičke usluge eksternih izvršioca (po
ugovorima).
34

41. Intelektualne usluge su:
a) Specijalsitičke stručne usluge za izradu raznih stručnih osnova za
poslove vezane za gazdovanje šumama i pripadajuće opšte poslove
UŠ;
b) Specijalističke stručne usluge kod sjemenske plantaže;
c) Specijalistički pregledi stanja šuma i rasadnika kao i sprovođenje ICP
monitoringa;
d) Usluge licenciranih privatnih lica na doznaci stabala u privatnim
šumama.
(Pretežno) Fizičke usluge su:
a) Usluge dorade sjemena (u sjemenskom centru Požega);
b) Usluge (povremene radne snage) za sakupljanje sjemena i
proizvodnju sadnica;
c) Usluge osmatranja za zaštitu šuma od požara;
d) Usluge pomoćne radne snage kod vršenja doznake stabala;
e) Usluge na opremanju šuma posebne namjene;
f) Uslužni radovi na proizvodnjI sortimenata za snabdjevanje
stanovništva i u šumama koje nijesu pod koncesijama (u režiji UŠ).
Ostale (intelektualne i fizičke) usluge su uključene kod kapitalnih investicija u
šume. Za potrebe plana usluga, izdaci se preuzimaju direktno iz planova
Studije.
3.6.2.3. Tekuće održavanje i rente
Izdaci za tekuće održavanje i rente se u skladu sa budžetskom
terminologijom i klasifikacijom odnose na tekuće održavanje javne
infrastrukture i ostalo tekuće održavanje i rente. U tekuće održavanje javne
infrastrukture svrstava se održavanje šumskih puteva (u režiji UŠ) u skladu sa
planom naše studije. Ostali izdaci ove vrste se planiraju na osnovu iskustava
i potreba UŠ.
3.6.2.4. Subvencije za proizvodnju i pružanje usluga
Izdaci za subvencije za proizvodnju i pružanje usluga, u skladu sa
budžetskom terminologijom, nova su stavka u okviru budžeta UŠ. Mjere u
privatnim šumama koje se svrstavaju u ovu kategoriju se odnose na:
35

42. a) Pošumljavanje / uzgoj privatnih šuma;
b) Zaštitu privatnih šuma od požara (protivpožarne pruge);
c) Izgradnju šumskih vlaka u privatnim šumama.
Plan izdataka za subvencije, koji je pripremljen u skladu sa novim ZoŠ, uzima
se iz pripadajućih planova naše studije. Izdaci za subvencije u kontekstu
ruralnog razvoja, koje se isto planiraju u okviru naše studije, trebali bi da se
planiraju u okviru budžeta MPRR – Sektor za ruralni razvoj.
3.6.2.5. Ostali opšti izdaci i transferi
Ostali opšti izdaci i transferi UŠ, u skladu sa budžetskom terminologijom,
procjenjuju se na osnovu potreba odnosno iskustava UŠ.
3.6.2.6. Kapitalni izdaci budžeta
Kapitalni izdaci, u skladu sa budžetskom terminologijom, odnose se na one,
koji su vezani za investicije u šume i LPN, te na investicione izdatke za
funkcionisanje UŠ.
Investicije u šume prikazju se u okviru budžetske stavke 'uređenje zemljišta',
koja prema dosadašnjoj praksi i predlogu na osnovu ove studije obuhvata
sljedeće mjere, radove i aktivnosti:
a) uzgoj šuma (pošumljavanje, njega, obnova, konverzija i sanacija);
b) njega sjemenskih objekata;
c) specijalne mjere u zaštitnim šumama i ŠPN;
d) zaštita šuma od požara (protivpožarne pruge);
e) planiranje gazdovanja šumama (izrada programa gazdovanja);
f) izgradnja šumskih puteva;
g) planiranje (izrada lovnih osnova), mjere i radovi u LPN.
Od kapitalnih izdataka koji se vezani za funkcionisanje UŠ (poslovni objekti,
oprema i investiciono održavanje), posebna pažnja je u okviru ove Studije
data izdacima za IT opremu i uspostavljanje šumarskog informacionog
sistema. Ostali kapitalni izdaci su planirani paušalno prema iskustvima i
procjenjenim potrebama UŠ.
36

43. 3.7. Metodološki okvir za bilansiranje scenarija finansiranja šuma i
šumarstva
3.7.1. Bilansiranje obima i troškova bioloških i tehničkih investicija u šume
na osnovu ciljnih vrijednosti
Bilansiranje obima i troškova bioloških i tehničkih investicija u šume (po
bruto kubiku sječe) – pomoću određenih ciljnih vrijednosti, koje su
postavljene na osnovu sagledavanja dosadašnjeg stanja i uporijeđivanja u
okviru i između sektora vlasništva šuma, koristeći pri tom i strana iskustva
(Slovenije i Srbije) - rađeno je u prvoj fazi, odmah nakon što su obračunati
preliminarni troškovi planiranih radova. Uz troškove ovih investicija su se,
više manje kao konstante, vodili i troškovi investicija kroz upravne, stručne i
tehničke poslove na gazdovanju šumama.
Jedan od početnih kriterijuma bilansiranja za državne šume, u okviru RG, koji
polazi od visine dosadašnjih investicija u šume, bio je da obim planiranih
tehničkih investicija na bruto kubik u šumama sa koncesijom VJ bude sličan
kao u šumama ostalih koncesionara. Ovo se kasnije, nakon što se trošak
planiranih investicija VJ mogao uporediti sa potencijalnim prihodom od
korišćenja šuma, pokazalo da ipak nije moguće, jer prihod VJ od korišćenja
nije izašao dovoljno visok, odnosno se koncesiona naknada za dati obim
investicija pokazala previsokom. Dalje okvirno usmjerenje za državne šume,
koje se baziralo na visini ostvarenih investicija (ukupno od oko 9 €/m3),
procjeni potreba šuma i stranih iskustava, bilo je da ukupni obim bioloških i
tehničkih investicija bude oko 12 – 12.5 €/m3. U završnoj fazi, nakon rada u
RG, taj je obim podvrgnut dodatnom, sveobuhvatnom bilansiranju sa
prihodima od korišćenja šuma i izvorima budžetskih sredstava.
Polazni kriterijum bilansiranja za privatne šume bio je da planirani obim
bioloških investicija bude najmanje toliki, koliki je dosada ostvaren u
državnim šumama, tj. oko 2.5 €/m3. Sličan kriterij je uzet i za tehničke
investicije, koje bi prema tome iznosile oko 6.5 €/m3, što nagovještava veliko
povećanje (relativne) visine investicija u privatne šume. U završnoj fazi se dio
tih investicija, za koji se planira budžetsko sufinansiranje, naročito bilansira
sa planiranim budžetskim izvorima.
U svrhu bilansiranja odnosno optimiranja visine ovih investicija pripremljena
je, za internu upotrebu, posebna radna sveska u Excel-u, koja generiše izlaze
date u tabelama broj 14a i 14b.
37

44. 3.7.2. Bilansiranje visine investicija u šume u odnosu na prihode korisnika
i vlasnika šuma i budžetske izvore
Bilansiranje visine investicija u šume na nivou (neto) prihoda korisnika i
vlasnika šuma, kao i budžetskih prihoda UŠ, usljedilo je u završnoj fazi izrade
scenarija, nakon što su obračunati svi prihodi od prodaje drvnih
sortimenata, odnosno drveta na panju, kao i svi potencijalni izvori
budžetskih sredstava. Cilj bilansiranja za planirane investicije je bio da se po
vrijednosti usklade sa raspoloživim sredstvima korisnika i VPŠ (vlastita
sredstva) i budžeta, uz omogućavanje primjerenog prihoda. Kriterijum koji je
upotrijebljen za bilansiranje visine investicija u državne šume, koje snose
koncesionari, je bio da bilans njihovog prihoda i rashoda, nakon plaćanja
naknada, bude prosječno u pozitivi od oko 2,5 – 3% vrijednosti drvnih
sortimenata, odnosno 4 – 4.5 % vrijednosti drveta na panju. Za privatne
šume kriterijum u tom smislu nije upotrijebljen.
Na nivou korišćenja, odnosno gazdovanja šumama konačno su,
odgovarajućim bilansiranjem prilagođeni planovi obima tehničkih i bioloških
investicija u šume za dvije grupe korisnika (VJ i svi koncesionari zajedno) i za
VPŠ. Paraleleno s tim usljedilo je i bilansiranje visine planiranih bioloških i
tehničkih investicija u šume sa raspoloživim izvorima budžetskih sredstava
(odnosno subvencija u slučaju privatnih šuma) koja su nakon obračuna
potrebnih sredstava za buduće funkcionisanje UŠ preostala za kapitalne
investicije. Na taj način je izbalansiran i obim onih mjera u šumama koji
direktno ne zavisi od prihoda iz šuma, odnosno koji se pokriva iz budžeta UŠ.
Pored bilansiranja na nivoau korisnika i VPŠ, izrađen je i orijentacioni bilans
svih investicija u šume (biološke i tehničke i investicije kroz upravne, stručne
i tehničke poslove) i izvora sredstava iz korišćenja šuma na sektorskom
nivou.
Za ove svrhe pripremljena je, za internu upotrebu, posebna radna sveska u
Excel-u, koja uvezuje odgovarajuće zbirove (bruto) prihoda, odnosno izvore
sredstava na jednoj i sve vrste troškova odnosno rashoda na drugoj strani, te
automatski obračunava bilanse na navedenim nivoima. Na taj način je
moguće, variranjem određenih veličina, kao što su visina i struktura sječe,
visina naknada, cijene drvnih sortimenata / drveta, troškovi korišćenja, obim
i troškovi bioloških i tehničkih radova, kao i troškovi upravnih, stručnih i
tehničkih poslova kod gazdovanja šumama, vrlo brzo obračunavati različite
scenarije finansiranja odnosno njihove varijante. Ovakav alat je moguće
upotrijebiti i za praćenje i vrednovanje implementacije finansijskih planova.
38

45. Izlazi dati u tabelama broj 16 b i 17 b, vezani sa Tabelama broj 14 a i 14b,
kao i svim osnovnim tabelama, rezultat su ovog, sveobuhvatnog bilansiranja.
3.7.3. Obračun i zbirni prikaz izabranih scenarija finansiranja
Za potrebe ove Studije obračunati su i uporedivo prikazani sljedeći zbirni
scenariji finansiranja gazdovanja šumama odnosno njihovih ključnih
elemenata:
1) Polazni scenarij, koji uključuje ostvarenje u periodu od 2008. - 2010.
godine, koje je detaljno predstavljeno u prethodnim poglavljima ove
Studije;
2) Osnovni planski scenarij, koji je konstantovan optimalnim za naredni
5-godišnji period, takođe detaljno predstavljen u prethodnim
poglavljima ove Studije;
3) Modifikovani optimalni scenarij - varijanta I, koji u odnosu na osnovni
optimalni scenarij dodatno uključuje naknadu za doznaku, prijem i
otpremu za koncesionare, uz predpostavku da njihovi prihodi iz
gazdovanja šumama ostaju na nivou osnovnog optimalnog scenarija,
a biološke i tehničke investicije UŠ uvećavaju se za iznos ove
naknade, kao dodatnog prihoda budžeta. Ova varijanta scenarija
predstavlja se samo na zbirnom nivou.
4) Modifikovani optimalni scenarij – varijanta II, koji u odnosu na
osnovni dodatno uključuje naknadu za doznaku, prijem i otpremu za
koncesionare i uvećanje cijene drvnih sortimenata na kamionskom
putu za 10%, osim uvećanja cijene maloprodaje drveta lokalnom
stanovništvu, uz pretpostavku da ukupne biološke i tehničke
investicije u šume od strane koncesionara ostaju na nivou osnovnog
optimalnog scenarija, a biološke i tehničke investicije od strane UŠ
uvećavaju se za iznos dodatne naknade. Ova varijanta scenarija se
takođe predstavlja samo na zbirnom nivou.
Prikaz ključnih elemenata ovih scenarija u zbirnom obliku, po sektorima
vlasništva šuma, dat je u Tabeli 23. Ključni elementi ovog prikaza su sljedeći:
a) Tržišna vrijednost drvnih sortimanata na kamionskom putu i drveta
na panju, kao vlastitog izvora finansiranja iz šuma za koncesionare i
VPŠ;
b) Troškovi bioloških i tehničkih investicija u šume, koje snose korisnici
odnosno VPŠ;
39

46. c) Troškovi doznačenih naknada za korišćenje šuma (koncesione
naknade i naknade za doznaku, prijem i otpremu), koje snose
korisnici odnosno VPŠ;
d) Prihodi od gazdovanja šumama za korisnike odnosno VPŠ i ukupno,
koji predstavljaju razliku između vrijednosti drveta na panju i
troškova vlastitih investicija u šume i navedenih naknada;
e) Vrijednost investicija u šume, koje se finansiraju odnosno
subvencionišu iz budžeta UŠ;
f) Troškovi šumske uprave odnosno šumarske službe UŠ/budžeta;
g) Prihodi od gazdovanja šumama na nivou pod-sektora vlasništva šuma
i ukupno, koji su razlika između vrijednosti drveta na panju, troškova
investicija korisnika i VPŠ i troškova budžetskih investicija u šume;
h) Prihodi budžeta UŠ iz šuma (iz svih naknada, prihoda od maloprodaje
drveta u vlastitoj režiji i ostalih prihoda).
3.8. Proces izrade scenarija i studije finansiranja šuma i šumarstva
Proces izrade scenarija i studije finansiranja šuma i šumarstva Crne Gore
odvijao se u više faza, sa početkom u mjesecu oktobru 2011. godine, u
koordinaciji savjetnika za šumarstvo SNV (Mensura Nuhodžić). U prvoj fazi
usljedila je od strane MK priprema odnosno prilagođavanje opšte
metodologije izrade scenarija, na osnovu FAO iskustava iz Srbije, a zatim, u
saradnji sa RK i prilagođavanje softverskog alata (u Excel-u) za unošenje i
obradu podataka. Na osnovu toga pripremljen je predlog pristupa, ciljeva,
metodologije i operativnog plana za izradu Studije, koji je prezentovan
Sektoru za šumarstvo MPRR i potencijalnim članovima RG (prva polu-
dnevna radionica, početkom oktobra 2011). Ovaj predlog je prihvaćen od
strane MPRR i s tim date osnove za izbor članova RG, kao DK za početak rada
na ovoj studiji.
Poslije izbora i angažovanja članova RG, a u skladu sa projektnim zadatkom i
operativnim planom, LK su nakon dodatnih objašnjenja, usmjerenja i
podrške od strane MK i/ili RK započeli sa individualnom pripremom
potrebnih podataka (iz godišnjih programa i izvještaja UŠ i izvora drugih
relevantnih institucija) za prezetntaciju i analizu stanja u prethodnom
periodu. Članovi RG su istovremeno, u saradnji sa (vlastitim i ostalim)
institucijama, imali za zadatak i pripremu preliminarnih podataka za planski
dio scenarija, za oblasti koje su im ugovorima povjerene.
40

47. Nakon dvije do tri nedjelje usljedila je druga faza, faza zajedničkog rada MK i
RK sa članovima RG, naročito u obliku radionica (na početku sa svim, a
nakon toga sa ključnim članovima), na kojima su se podaci o ostvarenju
direktno unosili u prethodno pripremljene Excel tabele odnosno programe i
na licu mjesta obračunavali pomoću prethodno pripremljenih osnova i
algoritama. Neophodan naglasak je pri tome, pored fizičnim podacima, dat i
cijenama odnosno troškovima (drveta, radova i dr.). Obzirom da se
očekivanja u vezi prethodne pripreme planskih podataka od strane članova
RG uglavnom nijesu ostvarila, glavni je cilj zajedničkog rada u ovoj fazi, uz
analizu podataka o ostvarenju, posvećen strateškom planiranju za anredni 5-
godišnji period, kako u naturalnom (hektari, kubici, dani ...), tako u
finansijskom smislu (troškovi, prihodi...). Planovi za pojedine mjere i
aktivnosti u šumama su isto tako na licu mjesta unošeni u Excel tabele,
direktno obračunavani i međusobno usklađivani. Rezultat rada u okviru RG
na strateškom planiranju je priprema većine planskih podataka za mjere,
radove i aktivnosti u šumama i šumarstvu, koje su zatim uključene u osnovni
planski scenarij. RK je nakon zaključka ove faze (krajem novembra 2011.
godine) pripremio još potrebne rekapitulacije podataka za ostvarenje i
optimalni planski scenarij i s tim završio svoj zadatak.
U trećoj fazi rada koja je usljedila odmah nakon toga, nastavljena su od
strane MK, samostalno i u saradnji sa pojedinim članovima RG,
dopunjavanja, provjeravanja, sumiranja i upoređivanja podataka i obračuna
svih elemenata stanja i osnovnog planskog scenarija, kao i priprema
dodatnih obračuna i analiza. Uporedno je od strane MK izrađen još alat za
istovremeno, kompleksno bilansiranje svih elemenata scenarija u Excel-u. Na
osnovu toga pripremljeni su preliminarni rezultati scenarija i studije, koji su
od strane MK prezentovati šumarskoj i ostaloj javnosti (u okviru 2.
Crnogorskog šumarskog foruma, 14. decembra 2011. godine).
Sa kraćim prekidom usljedila je zaključna faza - finalizacija i elaboracija
scenarija i studije (krajem januara 2012. godine). Međutim, kod
sveobuhvatnog sagledavanja elemenata ovih scenarija, u cilju da njihovi
ulazi, izvori i izlazi budu potpuno međusobno usklađeni, pokazala se i
potreba za dodatnim provjeravanjima strukture pojedinih podataka i
elemenata scenarija. U međuvremenu je usvojen i Budžet Crne Gore za
2012. godinu, sa izuzetno niskim raspoloživim sredstvima za UŠ, koji je
odgovarajuće trebao da se uzme dodatno u obzir, naročito kao polazište za
obračun razlike između planiranih i (u 2012. godini) raspoloživih sredstava. U
41

48. skladu s tim budžetom i ograničenjima MF pripremljen je, od strane članice
RG iz UŠ, obračun potrebnih sredstava za funkcionisanje UŠ za naredni 5-
godišnji period. Tek nakon ovog obračuna, koji je odredio koliko je
naophodno potrebno rezervisati budžetskih sredstava za funkcionisanje UŠ,
bilo je moguće iskalibrirati konačni obim budžetskih investicija u šume i na
taj način konačno izbalansirati sve elemente planskog scenarija odnosno
njegovih varijanti.
Obzirom na značajni uticaj pomenutih činjenica na - prije gotovo već
izbalansirane - scenarije, potreban je bio od strane MK dosta opsežan
dodatni rad na prilagođavanju podataka i finalnom bilansiranju scenarija,
kako bi rezultati ove Studije, koja je inače započeta sa daleko manjom
ambicijom, omogućili kvalitetno strateško planiranje i donošenje finansijskih
odluka u šumarstvu odnosno dali što je moguče upotrijebljiviju osnovu za
pripremu finansijskog dijela Strategije sa planom razvoja šuma i šumarstva.
42

49. 4. ANALIZE I REZULTATI SCENARIJA I STUDIJE
4.1. Ostvarene i planirane mjere, radovi i aktivnosti u šumama i
šumarstvu
4.1.1. Mjere uzgoja šuma
Obim i troškovi ostvarenih i planiranih radova po pojedinim uzgojnim
mjerama, su dati u tabelama 1 a (državne šume) i 1 b (privatne šume).
Analiza u prethodnom periodu izvršenih radova u okviru pojedinih mjera u
državnim šumama ukazuje da:
• su vršeni pretežno radovi na podizanju novih šuma, obnovi i sanaciji
postojećih šuma, naročito „vještačkim” putem, tj. pošumljavanjem i
sadnjom;
• radovi na njezi prirodnog guštika i prvim selektivnom proredama, kao
najznačajniji za unaprijeđenje kvaliteta i stabilnosti sastojina, su
vršeni samo u simboličkom obimu;
• radovi na indirektnoj konverziji izdanačkih šuma (putem proreda i
prirodne obnove) nijesu vršeni; radovi na direktnoj konverziji (sadnji)
izdanačkih šuma i šikara radovi takođe (gotovo) nijesu vršeni;
• ukupni zbir svih uzgojnih radova iznosio je samo 926 ha godišnje,
odnosno 994 hiljada € (sa vrijednošću sadnica), što je predstavljalo
samo 0,2% ukupne površine državnih šuma;
• udio VJ u uzgojnim radovima iznosio je 15% po obimu, odnosno 17%
po vrijednosti, što je više od njenog učešća u ukupnoj površini, a
manje od učešća u ukupnom obimu sječe u državnim šumama.
Analiza izvršenih radova u privatnim šumama ukazuje da:
• je vršeno pošumljavanje na goletima, u obimu od 95 ha godišnje,
odnosno u vrijednosti od 99 hiljada € (sa vrijednošću sadnica), što je
predstavljalo simboličkih 0,04% ukupne površine privatnih šuma;
• učešće VPŠ bilo je u radu, a UŠ u sadnicama, koje su davane gratis;
• ostali uzgojni radovi nijesu vršeni.
Za naredni 5-godišnji period planirane su, za državne i privatne šume, sve
relevantne uzgojne mjere i radovi, koji su u pogledu troškova prethodno
usklađeni sa prihodima odnosno izvorima sredstava iz šuma (vlastitih i
budžetskih).
43

50. Glavne karakteristike plana uzgoja za državne šume su slijedeće:
• planovi gotovo podjednako uzimaju u obzir i izdanačke šume, kao
značajni potencijal za korišćenje i unapređenje šuma putem njihovog
prevođenja u visoke;
• u pogledu vrsta mjera je dat veliki naglasak na prirodnu obnovu i
njegu visokih šuma i prevođenje izdanačkih šuma u visoke prirodnim
putem, tj. mjerama koje su mnogo racionalnije i jeftinije od
„vještačkih”; posebna pažnja je pri tom data nekomercijalnim
selektivnim proredama kao mjerama za istovremeno unaprjeđenje
kvaliteta šuma i povećanje obima proizvodnje sitnog drveta i šumske
biomase; u tom smislu je planirano priznavanje do 80% nadtroška
sječe i izrade stabala kod proreda odnosno 120 €/ha u visokim i 160
€/ha u izdanačkim šumama; ukupan iznos nadtroškova za planirani
obim proreda je 50 hiljada € godišnje;
• značajno je uvećan i obim podizanja novih šuma, ali naročito na
račun njege kultura, dok je obim vještačke obnove na redovnim
sječištima smanjen na račun prirodne;
• obzirom da postoji relativno veliki obim oštećenih šuma, naročito od
požara, jako je naglašena i sanacija šuma sa njegom mladih zasada;
• ukupni zbir svih planiranih uzgojnih radova iznosi 3.430 ha godišnje,
odnosno 2,01 miliona € (sa vrijednošću sadnica), što je 3,7 puta (po
obimu), odnosno 2,0 puta (po vrijednosti) više nego do sada;
• udio VJ u uzgojnim radovima iznosi 18% po obimu ili vrijednosti, što
je značajno više od učešća u ukupnoj površini, a značajno manje od
učešća u ukupnom obimu sječe u državnim šumama;
• intenzitet planiranih uzgojnih radova iznosi 0,7% ukupne površine
šuma godišnje.
Glavne karakteristike plana uzgoja za privatne šume su slijedeće:
• planovi su pripremljeni za sve mjere u visokim i izdanačkim šumama;
• naglasak je, slično kao u državnim šumama, dat na prirodnu obnovu i
njegu, a naročito na prevođenje izdanačkih šuma u visoke prirodnim
putem; posebna pažnja je pri tome data nekomercijalnim selektivnim
proredama;
• obim radova na podizanju novih šuma je uvećan na račun njege
mladih zasada, dok je pošumljavnje gotovo ostalo na dosadašnjem
nivou;
44

51. • ukupni zbir svih planiranih uzgojnih radova iznosi 1.230 ha godišnje,
odnosno 444 hiljada € (sa vrijednošću sadnica), što je 13,0 puta (po
obimu), odnosno 4,5 puta (po vrijednosti) više nego do sada;
• za sprovođenje planiranih mjera odnosno vršenje radova planirano je
sufinansiranje od strane UŠ (budžeta), a na osnovu sljedeće politike
sufinansiranja po radovima:
o sadnice gratis u slučaju pošumljavanja odnosno sadnje (u svim
uslovima),
o sufinansiranje 50% troškova fizičkog rada kod većine radova na
obnovi i njezi, osim kod njege guštika odnosno mladih kultura /
zasada, gdje iznosi 70%,
o pokrivanje nadtroška sječe i izrade stabala kod nekomercijalnih
proreda u visini do oko 80%, odnosno 120 €/ha u visokim i 160
€/ha u izdanačkim šumama;
• ukupni udio UŠ u sufinansiranju planiranih uzgojnih radova
(uključujući vrijednost sadnica) iznosi 317 hiljada € godišnje, odnosno
71,5%.
• intenzitet planiranih uzgojnih radova iznosi 0,5% ukupne površine
šuma godišnje.
Upoređenje fizičkog plana ove Studije u odnosu na Plan pošumljavanja
neobraslog zemljišta u Crnoj Gori (2005 – 2014) ukazuje, da je - uz realno
očekivana sredstva budžeta UŠ na osnovu planiranih budžetskih izvora iz
šuma – plan u pogledu pošumljavanja goleti u okviru ove Studije po obimu
(500 ha godišnje) 1,9 puta, a po troškovima 39% veći od Plana
pošumljavanja 2005 - 2015. U odnosnu na plan radova na pošumljavanju
goleti, paljevina i direktnoj konverziji šuma, sa pripadajućom pripremom i
njegom mladih kultura, kao i planom popunjavanja prirodnog podmlatka,
koji je pripremljen u okviru FODEMO studije pošumljavanja (2010), plan ove
Studije je po fizičkom obimu (1.370 ha godišnje) za 15%, a po finansijskom za
42 % niži od plana FODEMO studije.
45