jainism, india, education, pathshala, jain school

1. આત્મ-સિસિ
શ્રીમદ રાજ ચંદ્રજી

2. જે સ્વરૂપ િમજ્યા સવના, પામ્યો દુઃખ અનંત;
િમજાવયં તે પદ નમં, શ્રી િદ્‌
ગરૂ ભગવંત. ૧
વતતમાન આ કાળમાં, મોક્ષમાગત બહ લોપ;
સવચારવા આત્માર્થીને, ભાખ્યો અત્ર અગોપ્ય. ૨
કોઈ સિયાજડ ર્થઈ રહ્યા, શષ્કજ્ઞાનમાં કોઈ;
માને મારગ મોક્ષનો, કરુણા ઊપજે જોઈ. ૩
બાહ્ય સિયામાં રાચતા, અંતભેદ ન કાંઈ;
જ્ઞાનમાગત સનષેધતા, તેહ સિયાજડ આંઈ. ૪

3. બંધ મોક્ષ છે કલ્પના, ભાખે વાણી માંહી;
વતે મોહાવેશમાં, શષ્કજ્ઞાની તે આંહી. ૫
વૈરાગ્યાસદ િફળ તો, જો િહ આતમજ્ઞાન;
તેમ જ આતમજ્ઞાનની, પ્રાસિતણાં સનદાન. ૬
ત્યાગ સવરાગ ન સચત્તમાં, ર્થાય ન તેને જ્ઞાન;
અટકે ત્યાગ સવરાગમાં, તો ભૂલે સનજભાન. ૭
જ્યાં જ્યાં જે જે યોગ્ય છે, તહાં િમજવં તેહ;
ત્યાં ત્યાં તે તે આચરે, આત્માર્થી જન એહ. ૮

4. િેવે િદ્‌
ગરૂચરણને, ત્યાગી દઈ સનજપક્ષ;
પામે તે પરમાર્થતને, સનજપદનો લે લક્ષ. ૯
આત્મજ્ઞાન િમદસશતતા, સવચરે ઉદયપ્રયોગ;
અપૂવત વાણી પરમશ્રત, િદ્‌
ગરૂ લક્ષણ યોગ્ય. ૧૦
પ્રત્યક્ષ િદ્‌
ગરૂ િમ નહીં, પરોક્ષ સજન ઉપકાર;
એવો લક્ષ ર્થયા સવના, ઊગે ન આત્મસવચાર. ૧૧
િદ્‌
ગરૂના ઉપદેશ વણ, િમજાય ન સજનરૂપ;
િમજ્યા વણ ઉપકાર શો ? િમજ્યે સજનસ્વરૂપ. ૧૨

5. આત્માસદ અસસ્તત્વનાં, જેહ સનરૂપક શાસ્ત્ર;
પ્રત્યક્ષ િદ્‌
ગરૂ યોગ નસહ, ત્યાં આધાર િપાત્ર. ૧૩
અર્થવા િદ્‌
ગરૂએ કહ્યાં, જે અવગાહન કાજ;
તે તે સનત્ય સવચારવાં, કરી મતાંતર ત્યાજ. ૧૪
રોકે જીવ સ્વચ્છં દ તો, પામે અવશ્ય મોક્ષ;
પામ્યા એમ અનંત છે, ભાખ્યં સજન સનદોષ. ૧૫
પ્રત્યક્ષ િદ્‌
ગરૂ યોગર્થી, સ્વચ્છં દ તે રોકાય;
અન્ય ઉપાય કયાત ર્થકી, પ્રાયે બમણો ર્થાય. ૧૬

6. સ્વચ્છં દ, મત આગ્રહ તજી, વતે િદ્‌
ગરૂલક્ષ;
િમસકત તેને ભાસખયં, કારણ ગણી પ્રત્યક્ષ. ૧૭
માનાસદક શત્ર મહા, સનજ છં દે ન મરાય;
જાતાં િદ્‌
ગરૂ શરણમાં, અલ્પ પ્રયાિે જાય. ૧૮
જે િદ્‌
ગરૂ ઉપદેશર્થી, પામ્યો કેવળજ્ઞાન;
ગરૂ રહ્યા છદ્મસ્ર્થ પણ, સવનય કરે ભગવાન. ૧૯
એવો માગત સવનય તણો, ભાખ્યો શ્રી વીતરાગ;
મૂળ હેત એ માગતનો, િમજે કોઈ િભાગ્ય. ૨૦

7. આત્મજ્ઞાન ત્યાં મસનપણં, તે િાચા ગરૂ હોય;
બાકી કળગરૂ કલ્પના, આત્માર્થી નસહ જોય. ૩૪
પ્રત્યક્ષ િદ્‌
ગરૂ પ્રાસિનો, ગણે પરમ ઉપકાર;
ત્રણે યોગ એકત્વર્થી, વતે આજ્ઞાધાર. ૩૫
એક હોય ત્રણ કાળમાં, પરમારર્થનો પંર્થ;
પ્રેરે તે પરમાર્થતને, તે વયવહાર િમંત. ૩૬
એમ સવચારી અંતરે, શોધે િદ્‌
ગરૂ યોગ;
કામ એક આત્માર્થતનં, બીજો નસહ મનરોગ. ૩૭

8. કષાયની ઉપશાંતતા, માત્ર મોક્ષ અસભલાષ;
ભવે ખેદ, પ્રાણીદયા, ત્યાં આત્માર્થત સનવાિ. ૩૮
દશા ન એવી જ્યાં િધી, જીવ લહે નસહ જોગ;
મોક્ષમાગત પામે નહીં, મટે ન અંતર રોગ. ૩૯
આવે જ્યાં એવી દશા, િદ્‌
ગરૂબોધ િહાય;
તે બોધે િસવચારણા, ત્યાં પ્રગટે િખદાય. ૪૦
જ્યાં પ્રગટે િસવચારણા, ત્યાં પ્રગટે સનજ જ્ઞાન;
જે જ્ઞાને ક્ષય મોહ ર્થઈ, પામે પદ સનવાતણ. ૪૧

9. ઊપજે તે િસવચારણા, મોક્ષમાગત િમજાય;
ગરૂસશષ્યિંવાદર્થી, ભાખં ષટ્‌
પદ આંહી. ૪૨
ષટ્‌
પદનામકર્થન
‘આત્મા છે’, ‘તે સનત્ય છે’, ‘છે કતાત સનજકમત’;
‘છે ભોક્તા’, ‘વળી ‘મોક્ષ છે’, ‘મોક્ષ ઉપાય િધમત’. ૪૩
કમતભાવ અજ્ઞાન છે, મોક્ષભાવ સનજવાિ;
અંધકાર અજ્ઞાન િમ, નાશે જ્ઞાનપ્રકાશ. ૯૮

10. જે જે કારણ બંધનાં, તેહ બંધનો પંર્થ;
તે કારણ છેદક દશા, મોક્ષપંર્થ ભવઅંત. ૯૯
રાગ, દ્વેષ, અજ્ઞાન એ, મખ્ય કમતની ગ્રંર્થ;
ર્થાય સનવૃસત્ત જેહર્થી, તે જ મોક્ષનો પંર્થ. ૧૦૦
આત્મા િત ચૈતન્યમય, િવાતભાિ રસહત;
જેર્થી કેવળ પાસમયે, મોક્ષપંર્થ તે રીત. ૧૦૧
કમતબંધ િોધાસદર્થી, હણે ક્ષમાસદક તેહ;
પ્રત્યક્ષ અનભવ િવતને, એમાં શો િંદેહ ? ૧૦૪

11. છોડી મત દશતન તણો, આગ્રહ તેમ સવકલ્પ;
કહ્યો માગત આ િાધશે, જન્મ તેહના અલ્પ. ૧૦૫
ષટ્‌
પદનાં ષટ્‌
પ્રશ્ન તેં, પૂછ્ાં કરી સવચાર;
તે પદની િવાાંગતા, મોક્ષમાગત સનધાતર. ૧૦૬
જાસત, વેષનો ભેદ નસહ, કહ્યો માગત જો હોય;
િાધે તે મસક્ત લહે, એમાં ભેદ ન કોય. ૧૦૭
કષાયની ઉપશાંતતા, માત્ર મોક્ષઅસભલાષ;
ભવે ખેદ અંતર દયા, તે કહીએ સજજ્ઞાિ. ૧૦૮

12. તે સજજ્ઞાિ જીવને, ર્થાય િદ્‌
ગરૂબોધ;
તો પામે િમસકતને, વતે અંતરશોધ. ૧૦૯
મત દશતન આગ્રહ તજી, વતે િદ્‌
ગરૂલક્ષ;
લહે શિ િમસકત તે, જેમાં ભેદ ન પક્ષ. ૧૧૦
વતે સનજસ્વભાવનો, અનભવ લક્ષ પ્રતીત;
વૃસત્ત વહે સનજભાવમાં, પરમાર્થે િમસકત. ૧૧૧
વધતમાન િમસકત ર્થઈ, ટાળે સમથ્યાભાિ;
ઉદય ર્થાય ચાસરત્રનો, વીતરાગપદ વાિ. ૧૧૨

13. કેવળ સનજસ્વભાવનં, અખંડ વતે જ્ઞાન;
કહીએ કેવળજ્ઞાન તે, દેહ છતાં સનવાતણ, ૧૧૩
કોસટ વષતનં સ્વપ્ન પણ, જાગ્રત ર્થતાં શમાય;
તેમ સવભાવ અનાસદનો, જ્ઞાન ર્થતાં દૂર ર્થાય. ૧૧૪
છ
ૂ ટે દેહાધ્યાિ તો, નસહ કતાત તં કમત;
નસહ ભોક્તા તં તેહનો, એ જ ધમતનો મમત. ૧૧૫
એ જ ધમતર્થી મોક્ષ છે, તં છો મોક્ષ સ્વરૂપ;
અનંત દશતન જ્ઞાન તં, અવયાબાધ સ્વરૂપ. ૧૧૬

14. શિ બિ ચૈતન્યઘન, સ્વયંજ્યોસત િખધામ;
બીજ કહીએ કેટલં ? કર સવચાર તો પામ. ૧૧૭
સશષ્યબોધબીજપ્રાસિકર્થન
િદ્‌
ગરૂના ઉપદેશર્થી, આવયં અપૂવત ભાન;
સનજપદ સનજમાંહી લહ્યં, દૂર ર્થયં અજ્ઞાન. ૧૧૯
ભાસ્યં સનજસ્વરૂપ તે, શિ ચેતનારૂપ;
અજર, અમર, અસવનાશી ને, દેહાતીત સ્વરૂપ. ૧૨૦

15. કતાત ભોક્તા કમતનો, સવભાવ વતે જ્યાંય;
વૃસત્ત વહી સનજભાવમાં, ર્થયો અકતાત ત્યાંય. ૧૨૧
અર્થવા સનજપસરણામ જે, શિ ચેતનારૂપ;
કતાત ભોક્તા તેહનો, સનસવતકલ્પ સ્વરૂપ. ૧૨૨
મોક્ષ કહ્યો સનજશિતા, તે પામે તે પંર્થ;
િમજાવયો િંક્ષેપમાં, િકળ માગત સનગ્રાંર્થ. ૧૨૩
અહો ! અહો ! શ્રી િદ્‌
ગરૂ, કરુણાસિંધ અપાર;
આ પામર પર પ્રભ કયો, અહો ! અહો ! ઉપકાર. ૧૨૪

16. શં પ્રભચરણ કને ધરું, આત્માર્થી િૌ હીન;
તે તો પ્રભએ આસપયો, વતાં ચરણાધીન. ૧૨૫
આ દેહાસદ આજર્થી, વતો પ્રભ આધીન;
દાિ, દાિ હં દાિ છં , તેહ પ્રભનો દીન. ૧૨૬
ષટ સ્ર્થાનક િમજાવીને, સભન્ન બતાવયો આપ;
મ્યાન ર્થકી તરવારવત, એ ઉપકાર અમાપ. ૧૨૭

17. ઉપિંહાર
આત્મભ્ાંસત િમ રોગ નસહ, િદ્‌
ગરૂ વૈદ્ય િજાણ;
ગરૂ આજ્ઞા િમ પથ્ય નસહ, ઔષધ સવચાર ધ્યાન. ૧૨૯
જો ઇચ્છો પરમાર્થત તો, કરો િત્ય પરુષાર્થત;
ભવસસ્ર્થસત આસદ નામ લઈ, છેદો નસહ આત્માર્થત. ૧૩૦
સનશ્ચયવાણી િાંભળી, િાધન તજવાં નો’ય;
સનશ્ચય રાખી લક્ષમાં, િાધન કરવાં િોય. ૧૩૧

18. નય સનશ્ચય એકાંતર્થી, આમાં નર્થી કહેલ;
એકાંતે વયવહાર નસહ, બન્ને િાર્થ રહેલ. ૧૩૨
ગચ્છમતની જે કલ્પના, તે નસહ િદ્‌
વયવહાર;
ભાન નહીં સનજરૂપનં, તે સનશ્ચય નસહ િાર. ૧૩૩
આગળ જ્ઞાની ર્થઈ ગયા, વતતમાનમાં હોય;
ર્થાશે કાળ ભસવષ્યમાં, માગતભેદ નસહ કોય. ૧૩૪
િવત જીવ છે સિિ િમ, જે િમજે તે ર્થાય;
િદ્‌
ગરૂઆજ્ઞા સજનદશા, સનસમત્ત કારણ માંય. ૧૩૫

19. ઉપાદાનનં નામ લઈ, એ જે તજે સનસમત્ત;
પામે નસહ સિિત્વને, રહે ભ્ાંસતમાં સસ્ર્થત. ૧૩૬
મખર્થી જ્ઞાન કર્થે અને, અંતર છ
ૂ ટ્યો ન મોહ;
તે પામર પ્રાણી કરે, માત્ર જ્ઞાનીનો દ્રોહ. ૧૩૭
દયા, શાંસત, િમતા, ક્ષમા, િત્ય, ત્યાગ, વૈરાગ્ય;
હોય મમક્ષ ઘટ સવષે, એહ િદાય િજાગ્ય. ૧૩૮
મોહભાવ ક્ષય હોય જ્યાં, અર્થવા હોય પ્રશાંત;
તે કહીએ જ્ઞાનીદશા, બાકી કહીએ ભ્ાંત. ૧૩૯

20. િકળ જગત તે એઠવત, અર્થવા સ્વપ્ન િમાન;
તે કહીએ જ્ઞાનીદશા, બાકી વાચાજ્ઞાન. ૧૪૦
સ્ર્થાનક પાંચ સવચારીને, છઠ્ઠે વતે જેહ;
પામે સ્ર્થાનક પાંચમં, એમાં નસહ િંદેહ. ૧૪૧
દેહ છતાં જેની દશા, વતે દેહાતીત;
તે જ્ઞાનીના ચરણમાં, હો વંદન અગસણત. ૧૪૨