SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 448
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
στοιχεία
ανόργανης
χημείας
Κ. Μανωλκίδη—Κ.Μπέζα
Αθήνα 1984 - Εκδοση 14 D
Κάθε γνήσιο αντίτυπο έχει την υπογραφή του πληρεξούσιου των συγγραφέων κ.
Νικ. Καλογερόπουλου
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ
EMM. ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ — ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ I (ΣΤΟΑ) — ΤΗΛ. 36.33.970
Στοιχειοθεσία: Μονοτυπία Αφών Παληβογιάννη — Πιττάκη 5 — Τηλ. 34.41.703
Σελιδοποίηση: «Μανούτιος» Χρ. ΜανουσαρΙδης - Ζηνοδώρου 17. Τηλ. 51.33.680
Σχέδια: Γεωργία Νόνα — Τηλ. 64.42.582
Εξώφυλλο ν'ΚΜλιχεχνική φροντίδα: Σπ. Μπέσης — Τηλ. 64.42.582
ΕχτύττωσηΓθ. ΜτίαλΧίίης και Τιός O.E. - τηλ. 27 97 039
Απαγορεύεται η μερική ή ολική ανατύπωση του βιβλίου χωρίς την άδεια των
συγγραφέων
Copyright by C. Manolkidis — C. Bezas.
προλογος
Η δέκατη τέταρτη έκδοση των «Στοιχείων ανόργανης χημεί-
ας» είναι μια έκδοση ουσιαστικά ανανεωμένη και στη μορφή, με τη χρησι-
μοποίηση τον μονοτονικού, αλλά κύρια στο περιεχόμενο.
Η ανανέωση αυτή κρίθηκε αναγκαία για να καλυφθούν οι αλλαγές στα
αναλυτικά προγράμματα των Λυκείων, η έκδοση νέων σχολικών βιβλίων και
γενικότερα η εξέλιξη της διδασκαλίας του μαθήματος της χημείας τα τελευταία
έξι χρόνια, που μεσολάβησαν απ' την προηγούμενη έκδοση.
Οι πιο ουσιαστικές αλλαγές και προσθήκες έγιναν στα θέματα της θερμο-
χημείας, της ταχύτητας αντίδρασης, της ιοντικής ισορροπίας, του γινόμενου
διαλυτότητας και της οξειδοαναγωγής.
Σημαντική για την πληρότητα τον βιβλίου είναι η προσθήκη στο κεφ. 14
των κυριότερων κατηγοριών των αντιδράσεων οξειδοαναγωγής. Έτσι με τη με-
λέτη της χημικής ονοματολογίας (κεφ. 9), των αντιδράσεων οξέος- βάσης
(δ 14-1), των διπλών αντικαταστάσεων με ανταλλαγή ιόντων (§ 14-2) και των
οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων (ξ 14-6.6), που προστέθηκαν, οι μαθητές θα
έχουν τη δννατότητα να μάθονν να βρίσκουν τα προϊόντα μιας αντίδρασης
μεταξύ δύο ή περισσότερων σωμάτων και να γράφουν σωστά τη χημική της
εξίσωση.
Όπως συμβαίνει σε όλες τις εκδόσεις των βιβλίων μας υπάρχουν βασικά
υποδείγματα λυμένων ασκήσεων και στο τέλος κάθε κεφαλαίου δίνονται σωστά
επιλεγμένες ερωτήσεις και ασκήσεις, πον βοηθούν στην εμπέδωση της ύλης.
Στην έκδοση αντή προστέθηκαν και νέες ασκήσεις.
θέλουμε να τονίσονμε ότι το βιβλίο αντό απευθύνεται στους μαθητές και
των τριών τάξεων, του Λυκείου και ότι η χρησιμότητά του γίνεται τόσο
μεγαλύτερη όσο νωρίτερα αρχίζει να το μελετά ο μαθητής.
Οι μαθητές της Α' Λυκείου θα μελετήσουν όσα περιέχονται στο αναλυ-
τικό πρόγραμμα της τάξης τους: εισαγωγή, άτομο (δ 2-1, 2-6, 2-7, 2-8), μόριο
(δ 3-1 ως 3-7), νόμοι χημείας (κεφ. 4), εύρεση ατομικών βαρών ($ 5-8), χημική
συγγένεια (σ. 77) καταστάσεις ύλης (κεφ. 7), χημικός συμβολισμός (κεφ. 8),
μίγματα - διαλύματα (S 10-1, 10-2 και μέρος της 10-4), χημική αντίδραση
C8 12-1, 12-2, 12-3) και όσα απ' τα κεφάλαια 15-22 του ειδικού μέρους διδα-
χτούν στο σχολείο τους. θα συστήσουμε όμως ειδικά στους μαθητές, που προ-
ορίζονται για κάποια απ' τις θετικές Ανώτατες Σχολές να μην αρκεστούν στα
παραπάνω, αλλά να επεκταθούν στη μελέτη της δομής του ατόμου (§ 2-2 ως
2-5) των χημικών δεσμών (§ 6-1 ως 6-3) των οξέων, βάσεων, αλάτων (§ 13-1
ως 13-6) και των αντιδράσεων οξέος - βάσης και ανταλλαγής ιόντων f§ 14-1,
14-2). Πάνω απ' όλα όμως πρέπει να μελετήσουν συστηματικά τη χημική ονο-
ματολογία (κεφ. 9). Χωρίς τη μελέτη των παραπάνω η μελέτη του ειδικού μέ-
ρους οδηγεί σε στείρα και κουραστική απομνημόνευση.
Οι μαθητές της Β' Λυκείου θα μελετήσουν αυτά που περιέχονται στο
αναλυτικό πρόγραμμα της τάξης τους: άτομο (κεφ. 2), τα περιοδικό σύστημα
(κεφ. 5) διαλύματα ηλεκτρολυτών f§ 11-3) νόμος ηλεκτρόλυσης (§ 11-4) οξέα,
βάσεις, άλατα (§ 13-1 ως 13-7), εκφράσεις που καθορίζουν τη σύσταση μίγμα-
τος ή διαλύματος f§ 10-4) και όσα απ' τα κεφάλαια του ειδικού μέρους (23-31)
διδαχτούν. Συμβουλεύουμε όμως τους μαθητές που κατευθύνονται σε μιά απ'
τις θετικές Ανώτατες Σχολές, να μελετήσουν ολόκληρη την ύλη που περιέχεται
στα κεφάλαια 1 ως 14, με εξαίρεση τις παραγράφους 11-1, 11-2, 12-4 ως 12-8
13-7 ως 13-12 και 14-5. Έτσι θα επαναλάβουν την ύλη της Α' Λυκείου για να
εμπεδώσουν καλύτερα τις θεμελιώδεις έννοιες της χημείας και θα μπορέσουν με
μεγαλύτερη άνεση να μελετήσουν την ύλη της τελευταίας τάξης.
Οι μαθητές της Γ' Λυκείου (1ης και 2ης δέσμης) θα μελετήσουν τα
θέματα που θα διδαχτούν αλλά και στα οποία θα εξεταστούν κατά τις Γενι-
κές εξετάσεις: Ιδιότητες μη ηλεκτρολυτικών διαλυμάτων f§ 11-1, 11-2),
κολλοειδή (§ 10-7), θερμοχημεία (§ 12-4), ταχύτητα αντίδρασης (§ 12-5), χη-
μική ισορροπία f§ 12-7), χημικοί δεσμοί f§ 6-1 ως 6-5, § 7-4.2, § 7-5), ιδιότη-
τες ηλεκτρολυτικών διαλυμάτων (% 13-7 ως 13-12), οξειδοαναγωγή (§ 14-4 ως
14-6 και 14-8), βιομηχανικής σημασίας οξέα και βάσεις (§ 17-7, 18-7, 19-5,
19-7, 24-4.1) και τα κράματα (§ 23-6). Η μελέτη των θεμάτων αυτών θα είναι
ουσιαστική και όχι αποσπασματική, μόνον εφόσον στηρίζεται στη μελέτη της
ύλης των προηγούμενων δύο χρόνων, όπως υποδείξαμε, στην οποία και θα
μπορούν συνεχώς να ανατρέχουν. Για το λόγο αυτό πιστεύουμε ότι, με τη σημε-
ρινή διάταξη των αναλυτικών προγραμμάτων στις τρεις τάξεις του Λυκείου,
ένα ολοκληρωμένο βιβλίο «Στοιχείων ανόργανης χημείας» είναι περισσότερο
χρήσιμο παρά ποτέ.
Πρέπει να προσθέσουμε ότι απαραίτητο βοήθημα για τη μελέτη της Ανόρ-
γανης Χημείας και στις τρεις τάξεις είναι ο Α ' τόμος των «Ασκήσεων Χημείας».
ενώ χρήσιμο βοήθημα είναι ακόμα το βιβλίο μας «Χημικές αντιδράσεις».
Αθήνα, Ιούνης 1984 Κ. Α. ΜΑΝΩΑ ΚΙΔΗΣ-Κ. Ε. ΜΠΕΖΑΣ
περιεχόμενα
Κζφάλαβ 1: Ε*·βγ«»Τ*
1-1. Ύλη, μάζα και ενέργεια, φαινόμενα α. 1. 1-2. Φαινόμενα φυσικά και χημικά σ. 2. 1-3. Ιδιότη-
τες των σωμάτων α. 3. 1-4. Νόμοι α. 4. 1-5. Υποθέσεις και θεωρίες α. 4. 1-6. Αντικείμενο της
χημείας σ. 5. 1-7. Οι πρώτοι νόμοι της χημείας σ. 5. 1-8. Οι πρώτες θεωρίες της χημείας σ. 6.
KuftiM 2: Τ· étape
2-1. Ατομική θεωρία σ. 7. 2-2. Συστατικά τον ατόμου σ. 8. 2-3. Δομή του ατόμου σ. 9. 2-3.1. Ο
πυρήνας σ. 9. 2-3.2. Η αρχιτεκτονική του ατόμου α. 11. 2-4. Ατομικός και μαζικός αριθμός α. 12.
2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων γύρω απ" τον πυρήνα α. 13. 2-6. Στοιχεία ή απλά σώματα σ. 16.
2-6.1. Συμβολισμός των ατόμων και των ιόντων των στοιχείων α. 16. 2-6.2. Φυσική κατάσταση και
ταξινόμηση των στοιχείων α. 17. 2-6.3. Κατανομή των στοιχείων στη φύση α. 18. 2-7. Ατομικό
βάρος στοιχείου α. 18. 2-8. Γραμμοάτομο στοιχείου - Σταθερά Loschmidt ή αριθμός Avogadro σ. 20.
2-8.1. Υπολογισμοί αριθμού γραμμοατόμων, αριθμού ατόμων, ατομικού βάρους, βάρους ατόμου
κλπ. α. 21.
Kcv&OM 3: Το
3-1. Υπόθεση Avogadro α. 24. 3-2. Άτομα, μόρια, ιόντα α. 25. 3-3. Ατομικότητα α. 26. 3-4. Ενω-
τική ικανότητα ατόμου στοιχείου ή σθένος α. 27. 3-5. Μοριακό βάρος α. 28. 3-6. Γραμμομόριο
α. 29. 3-7. Γραμμοιόν - Σταθερά Loschmidt ή αριθμός Avogadro - mole σ. 29. 3-7.1. Συμβολισμοί
α. 30. 3-7.2. Υπολογισμοί αριθμού γραμμομορίων, αριθμού μορίων, μοριακού βάρους, βάρους μο-
ρίου κλπ. α. 31. 3-7.3. Εύρεση της εκατοστιαίας συστάσεως χημικών ενώσεων σ. 33.
KcVttoo 4: N
A
f
U
M «κ muta«
4-1. Νόμος της αφθαρσίας της ύλης ή της διατηρήσεως της μάζας (Lavoisier) α. 36. 4-2. Νόμος των
σταθερών λόγων (Proust) σ. 37. 4-3. Νόμος των απλών πολλαπλασίων ή των πολλαπλών αναλογιών
(Datton) σ. 38. 4-4. Νόμος των αέριων όγκων (Gay Lussac) σ. 39. 4-5. Νόμος του Richter - χημικό
ισοδύναμο ή ισοδύναμο βάρος στοιχείου α. 41. 4-5.1. Γραμμοϊσοδύναμο στοιχείου σ. 42.
KtfPra 5: Τ· wyobm6 βίχττημα. «y «ιιιιμΙ·»
5-1. Περιοδικός νόμος α. 45. 5-2. Περιγραφή του περιοδικού συστήματος α. 48. 5-3. Κβαντικοί
αριθμοί σ. 49. 5-3.1. Υποφλοιοί ή υποστιβάδες σ. 51. 5-4. Ηλεκτρονική δομή χαι περιοδικό σύ-
στημα σ. 52. 5-5. Χρησιμότητα του περιοδικού συστήματος σ. 55. 5-6. Ισότοπα σ. 57. 5-7. Ισο-
βαρή α. 59. 5-8. Μέθοδοι προσδιορισμού ατομικών βαρών α. 60. 5-8.1. Μέθοδος σχηματισμού
διαφόρων ενώσεων του στοιχείου σ. 61. 5-8.2. Απ" το γραμμομόριο (ή μοριακό βάρος) του στοι-
Περιβχόμενα
χείον χαι την ατομικότητά τον α. 61. 5-8.3. Ait την ατομική του (ή ειδική τον) θερμότητα με βάση
τον κανόνα των Dutong · Petit ο. 61.5-8.4. Αχ" το χημικό ισοδύναμο (ή γραμμοϊσοδύναμο) τον στοι-
χείου χαι το σθένος (ή τον αριθμό οξειόώσεώς) του σ. 62.
IfifOw fc ΟιCTpiwthmftml
6-1. Σχηματισμός των χημικών δεσμών ο. 64. 6-2. Ομοιοπολικός δεσμός σ. 65. 6-2.1. Ομοιοπολι-
κός μη χολικός α. 66. 6-2.2. Ομοιοπολικός πολικός σ. 66. 6-2.3. Ημιπολικός δεσμός ο. 68. 6-2.4.
Χαρακτηριστικά των ομοιοπολικών ενώσεων α. 69. 6-3. Ιοντικός (ή ετεροπολικός) δεσμός α. 69.
6-3.1. Χαρακτηριστικά των ετεροπολικών ή ιοντικών ενώσεων σ. 71. 6-4. Μεταλλικός δεσμός
σ. 72. 6-5. Δυνάμεις ή Λεσμοί μεταξύ δομικών μονάδων α. 73. 6-6. Ενέργεια ιοντισμού, ηλεκτρο-
νοσυγγένεια χαι ηλιχτραρνητικάτητα α. 74. 6-6.1. Ενέργεια ιοντισμού σ. 74. 6-6.2. Ηλεχτρονο-
συγγένεια σ. 74. 6-6.3. Ηλεκτραρνητικότητα α. 75. 6-7. Μέταλλα χαι αμέταλλα α. 76. 6-8. Περι-
οδικό σύστημα χαι είδος δεσμού α. 77.
KifOw 7: Οι καταστάαος ηκ ύλ^ς .
7-1. Αέρια σ. 80. 7-2. Νόμοι των αερίων σ. 81. 7-2.1. Νόμος Boyle - Marione σ. 81. 7-2.2. Νόμος
Chartes και Gay Lussae σ. 82. 7-2.3. Συνδυαστικός νόμος α. 83. 7-2.4. Καταστατική εξίσωση των
αερίων σ. 84. 7-2.5. Μοριακός ή γραμμομοριακός όγκος α. 84. 7-2.6. Διάχυση χαι διαπίδνση των
αερίων - Νόμος του Graham α. 85. 7-3. Εύρεση του μοριακού βάρους αερίου ή σώματος που μπορεί
να εξαερωθεί χωρίς να διασπαστεί σ. 86. 7-3.1. Εύρεση τον Μ.Β. αερίου απ" την πυχνότητά του,
δηλαδή απ" τον όγκο ορισμένης μάζας τον σ. 86. 7-3.2. Εύρεση του Μ.Β. αερίου απ' τη σχετική του
πυκνότητα σε σχέση με τον αέρα ή σε σχέση με αέριο που έχει γνωστό Μ.Β. α. 87. 7-3.3. Εύρεση
του Μ. Β. αερίου απ" την ταχύτητα διαχύσεως ή διαπιΑύσεως α. 88. 7-4. Υγρά σ. 88. 7-4.1. Τάση
ατμών - Σημείο ζέσεως α. 89. 7-4.2. Ελκτικές δυνάμεις ανάμεσα σε μόρια α. 90. 7-4.3. Δεσμός
υδρογόνου α. 90. 7-5. Στερεά σ. 91. 7-5.1. Κρνσταλλιχά πλέγματα σ. 92. 7-6. Αλλοτροπία xcu
πολυμορφισμός - Ισομορφισμός α. 94. 7-7. Ατομικός ή γραμματομικός άγχος α. 95.
Κιφ<)ιη< St Xquxi( ·νρ6ολιβρ4ς
8-1. Από τι εξαρτιέται η ενωτική ικανότητα των ατόμων ο. 98. 8-2. Αριθμός οξειδώσεως (ή τυπικό
σθένος) σ. 99. 8-2.1. Οι αριθμοί οξειδώσεως των στοιχείων α. 101. 8-2.2 Αριθμός οξειδ. στοιχείου
χαι θέση στο Π.Σ. α. 103. 8-3. Ομάδες (ή ρίζες) σ. 105. 8-4. Οι χημικοί τύποι α. 106. 8-4.1. Εμ-
πειρικός τύπος α. 106. 8-4.2. Μοριακός τύπος σ. 106. 8-4.3. Συντακτικός τύπος ο. 108. 8-4.4.
Στερεοχημικός τύπος α. 109. 8-4.5. Ηλεκτρονικός τύπος α. 110. 8-5. Εύρεση του εμπειρικού και
του μοριακού τύπου α. 111. 8-5.1. Εύρεση του εμπειρικού τύπου σ. 111. 8-5.2. Εύρεση τον μορι-
ακού τύπου α. 112. 8-6. Γραφή των μοριακών τύπων α. 113.
KeqpAXat· OvifHnoioyte wv βνόφγevw cvéccm
9-1. Χημική ονοματολογία σ. 116. 9-2. Ενώσεις που αποτελούνται από δύο στοιχεία σ. 117. 9-2.1.
Οξείδια (θιΟγ) α. 117. 9-2.2. Υδρίδια αμετάλλων σ. 118. 9-3. Ενώσεις που αποτελούνται από τρία
στοιχεία α. 119. 9-3.1. Υδροξείδια α. 119. 9-3.2. Οξυγονούχα οξέα α. 119. 9-3.3. Πολνατομικά
οξυγονούχα ιόντα α. 120. 9-3.4. Οξυγονούχα άλατα σ. 122. 9-4. Ένυδρες ενώσεις ο. 124.
KtfitUi» 10: Μίγρατα - Διαλύρατα
10-1. Καθορισμένα σώματα α. 126. 10-2. Μίγματα α. 126. 10-2.1. Ομογενή μίγματα α. 126. 10-
2.2. Ετερογενή μίγματα ή ετερογενή συστήματα α. 127. 10-2.3. Διαφορές χημικών ενώσεων και
μιγμάτων σ. 128. 10-3. Γενικά για τα διαλύματα α. 130. 10-3.1. Στερεά διαλύματα σ. 130. 10-3.2.
Αέρια διαλύματα ή αέρια μίγματα σ. 130. 10-3.3. Υγρά διαλύματα α. 130. 10-4. Εκφράσεις που
καθορίζουν την πυκνότητα και τη σύσταση μίγματος ή διαλύματος α. 131. 10-4.1. Υπολογισμοί για
Περιβχόμενα
την εύρεση της πυκνότητας ή της περιεχτιχότητας ή της συγκεντρώσεως διαλύματος α. 133. 10-5.
Διαλύματα στεριών σε υγρό σ. 135. 10-6. Διαλύματα αερίων σε υγρά α. 136. 10-7. Κολλοειδή
σ. 137. 10-7.1. Παρασχευές των χολλοειδών συστημάτων α. 137. 10-7.2. Ιδιότητες των κολλοειδών
συστημάτων ο. 137.
Ktfölw 11: ΙΑ·6ηρ*ς buiXvpàimy
11-1. Μοριαχά διαλύματα ή διαλύματα μη ηλεχτρολυτών α. 141. 11-1.1. Αριθμητικές ή αθροιστι-
κές ιδιότητες των μοριακών διαλυμάτων α. 141. 11-1.2. Ταπείνωση της τάσεως ατμών του διαλυτι-
κού μέσου σ. 142. 11-1.3. Ανύψωση του σ.ζ. και ταπείνωση του σ.χ. του διαλύτη ο. 143. 11-1.4.
Οσμωτιχή πίεση α. 144. 11-2. Μέθοδοι προσδιορισμού των μοριακών βαρών α. 145. 11-3. Διαλύ-
ματα ηλ^τρολυτών ή ιοντικά διαλύματα σ. 146. 11-3.1. Διαφορές ανάμεσα στα διαλύματα των
ηλεκτρολυτών και των μη ηλεκτρολυτών α. 146. 11-3.2. θεωρία της ηλεκτρολυτικής διαστάσεως ή
ιοντική θεωρία (Arrhenius) σ. 147. 11-3.3. Ποιές είναι οι σημερινές απόψεις για τους ηλεκτρολύτες
σ. 143. 11-3.4. Διαλυτότητα των ιοντικών ενώσεων α. 150. 11-4. Νόμος της ηλεκτρολύσεως (Fara-
day) α. 151.
KtfiUau 12: Η χ ν Μ avtttfoini
12-1. Χημικές αντιδράσεις ή χημικά φαινόμενα α. 154. 12-2. Χημικές εξισώσεις σ. 155. 12-2.1.
Εύρεση των συντελεστών μιας χημικής εξισώσεως σ. 156. 12-3. Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί
σ. 158. 12-3.1. Στοιχενομετριχές ασκήσεις με υπολογισμούς ανάμεσα σε μάζες (ή βάρη) α. 159.
12-3.2. Στοιχειομετρικές ασκήσεις με υπολογισμούς ανάμεσα σε όγκους αερίων σ. 160. 12-3.3.
Στοιχειομετρικές ασκήσεις με υπολογισμούς βαρών και όγκων σ. 162. 12-4. Ενεργειακές μεταβολές
κατά τίς χημικές αντιδράσεις σ. 163. 12-4.1. Εξώθερμες και ενδόθερμες αντιδράσεις α. 164. 12-
4.2. Στοιχεία θερμοχημείας σ. 164. 12-4.3. θερμοχημιχοί νόμοι σ. 165. 12-4.4. Ενθαλπία σ. 167.
12-4.5. Αξίωμα διατηρήσεως της ενέργειας α. 167. 12-4.6. Η ενέργεια ενός μορίου α. 168. 12-5.
Χημική κινητική α. 169. 12-5.1. Ταχύτητα αντιδράσεως ο. 169. 12-5.2. Παράγοντες που επιδρούν
στην ταχύτητα αντιδράσεως σ. 172. 12-6. Κλειστά και ανοικτά χημικά συστήματα σ. 181. 12-7.
Χημική ισορροπία - αμφίδρομες αντιδράσεις σ. 181. 12-7.1. Νόμος χημικής ισορροπίας (νόμος
δράσεως των μαζών ή νόμος Culdberg και Waage) σ. 183. 12-7.2. Ποιες μεταβολές επηρεάζουν την
κατάσταση ισορροπίας. Αρχή του Le Chaulier ο. 185. 12-7.3. Ποισί θερμοδυναμικοί παράγοντες
καθορίζουν τη θέση ισορροπίας σ. 187. 12-8. Μελέτη των αντιδράσεων, σε σχέση με την απόδοση
και την ταχύτητα α. 188.
KtfâlaM 13: Οξέα · βάσης · άλατα
13-1. Οξέα (κατά Arrhenius) α. 192. 13-1.1. Ορθο - πυρο - μετα οξέα α. 194. 13-2. Βάσεις (κατά
Arrhenius) σ. 195. 13-2.1. Αμφολύτες ή αμφιπρωτικά ή επαμφοτερίζοντα σώματα α. 195. 13-3.
Οξείδια α. 196. 13-3.1. Ταξινόμηση των οξειδίων με βάση τον αρ. οξ. του στοιχείου και την ποσό-
τητα του οξυγόνου α. 196. 13-3.2. Ταξινόμηση rejv οξειδίων με βάση τη χημική τους συμπεριφορά
σ. 197. 13-4. Εξουδετέρωση σ. 199. 13-5. Αλατα α. 201. 13-5.1. Απλά άλατα σ. 201. 13-5.2. Μι-
κτά άλατα σ. 202. 13-5.3. Διπλά άλατα α. 202. 13-5.4. Σύμπλοκα άλατα α. 203. 13-5.5. Ένυδρα
άλατα α. 204. 13-6. Νεώτερες απόψεις για τα οξέα και τις βάσεις ο. 205. 13-6.1. Οξέα - βάσεις
κατά Brönsled και Lowry α. 205. 13-6.2. Οξέα - βάσεις κατά Lewis σ. 207. 13.6.3. Σύγκριση των
τριών απόψεων α. 207. 13-7. Ιοντική ισορροπία ο. 208. 13-7.1. Ιοντική ισορροπία σε διάλυμα
ασθενούς ηλεκτρολύτη - Ισχύς οξέων και βάσεων α. 209. 13-8. Διάσταση του νερού - pH σ. 212.
13-9. Ιοντική ισορροπία σε διάλυμα, το οποίο περιέχει ασθενή και ισχυρό ηλεκτρολύτη που έχουν
κοινό ιόν - Επίδραση κοινού ιόντος α. 214. 13-9.1. Ρυθμιστικά διαλύματα ο. 215. 13-10. Δείχτες
σ. 215. 13-11. Υδρόλυση αλάτων α. 216. 13-12. Ετερογενής ισορροπία σε κορεσμένο διάλυμα
ιοχυρού ηλεκτρολύτη - Γινόμενο διαλυτότητας α. 219. 13-13. Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί με
διαλύματα και υπολογισμός του pH ο. 220.
Περιβχόμενα
Κεφάλαιο 14: Ταξινόμψπι τβν χημιχήν αντι&φάσιαν
14-1. Αντιδράσεις οξέος-βάσεως α. 225. 14-1.1. Οξύ +βάση -» Hfi+άλαςσ. 225. 14-1.2. Ανυδρί-
της βάσεως + οξύ —• Η fi + άλας α. 226. 14-1.3. Βάση + ανυδρίτης οξέος -* Η fi + άλας α. 226.
14-1.4. Ανυδρίτης βάσεως + ανυδρίτης οξέος —* άλας α. 226. 14-1.5.Βάση + περίσσεια πολυβασι-
κού οξέος (ή ανυδρίτη τον) Hfi + όξινο άλας α. 226. 14-1.6. Ουδέτερο άλας + πολυφασικό οξύ
με το ίδιο ανιόν (ή ανυδρίτης του) —» όξινο άλας σ. 227. 14-1.7. Όξινο άλας + βάση με χοινό
κατιόν (ή ανυδρίτης της) ουόέτερο άλας + Hfi σ. 227. 14-1.8. Όξινο άλας + βάση ή ανυόρίτης
με διαφορετικό κατιόν -> μικτό άλας ή όνο ονόέτερα άλατα + Η fi σ. 227. 14-1.9. Περίσσεια
βάσεως (ή αννόρίτη της) + οξύ (ή ανυόρίτης του) —» βασικό άλας + Η fi σ. 228. 14-2. Αντιδράσεις
διπλής αντικαταστάσεως με ανταλλαγή ιόντων σ. 228. 14-2.1. Έλεγχος για το αν πραγματοποιείται
ή όχι μια αντίδραση όιπλής αντικαταστάσεως σ. 229. 14-2.2. Σχηματισμός ιζήματος α. 229. 14-2.3.
Έκλυση αερίου σ. 231. 14-2.4. Σχηματισμός ασθενούς ηλεκτρολύτη ή σύμπλοκον ιόντος α. 231.
14-2.5. Άλας, + οξύ, -» άλας1 + οξύ, α. 232. 14-2.6. Άλας, + βάση, -» άλας, + βάση, α. 232.
14-2.7. Άλας, + άλας, άλας, + άλας4 σ. 233. 14-3. Ανιχνεύσεις (ή ποιοτικοί προσδιορισμοί) -
Ποσοτικοί προσδιορισμοί - Διαχωρισμοί σ. 234. 14-3.1. Ανιχνεύσεις (ή ποιοτικοί προσδιορισμοί ή
ποιοτική ανάλυση) σ. 234. 14-3.2. Ποσοτικοί προσδιορισμοί ο. 234. 14-3.3. Διαχωρισμοί μιγμά-
των σ. 234. 14-4. Αντιδράσεις οξειδοαναγωγής σ. 235. 14-4.1. Αρχικός ορισμός της οξειδώσεως
και της αναγωγής σ. 235. 14-4.2. Ποιες είναι οι σημερινές απόψεις για την οξειδοαναγωγή σ. 236.
14-4.3. Οξειδωτικά και αναγωγικά μέσα σ. 237. 14-4.4. ΑΑντιδράσεις αυτοξειδοαναγωγής σ. 239.
14-5. Η οξειδοαναγωγή σαν ηλεκτροχημικό φαινόμενο - Γαλβανικά στοιχεία α. 239. 14-5.1. Κανο-
νικό δυναμικό οξειδώσεως (ή αναγωγής) α. 241. 14-5.2. Πρόβλεψη αντιδράσεων με βάση τον πί-
νακα των κανονικών δυναμικών οξειδώσεως σ. 244. 14-6. Είδη αντιδράσεων οξειδοαναγωγής και
εύρεση συντελεστών α. 244. 14-6.1. Εύρεση των συντελεστών στις αντιδράσεις οξειδοαναγωγής
σ. 245. 14-6.2. Εύρεση των συντελεστών από τις μεταβολές των αρ. οξ. ο. 245. 14-6.3. Εύρεση
συντελεστών από τις ημιαντιόράσεις (ή μέθοδος ιόντων - ηλεκτρονίων) σ. 247. 14-6.4. Εύρεση των
συντελεστών με την αλγεβρική μέθοδο σ. 247. 14-6.5. Κριτική των μεθόδων που αναφέρθηκαν για
την εύρεση των συντελεστών σ. 248. 14-6.6. Διάφορες κατηγορίες αντιδράσεων οξειδοαναγωγής
α. 249. 14-7. Ηλεκτρόλυση - Προϊόντα ηλεκτρολύσεως σ. 255. 14-7.1. Δυναμικό αποσυνθέσεως ή
τάση διασπάσεως α. 255. 14-7.2. Προϊόντα ηλεκτρολύσεως α. 256. 14-7.3. Ηλεκ τρόλυση με άνοδο
από το μέταλλο του ηλεκτρολύτη α. 257. 14-7.4. Δευτερογενή προϊόντα α. 258. 14-8. Γραμμοϊσο-
δύναμο χημικής ενώσεως σ. 258. 14-8.1. Κανονικά διαλύματα σ. 260. 14-9. Γενικές μέθοδοι παρα-
σκευής οξέων, βάσεων και αλάτων σ. 261. 14-9.1. Μέθοδοι παρασκευής οξέων σ. 261. 14-9.2.
Μέθοδοι παρασκευής βάσεων α. 262. 14-9.3. Μέθοδοι παρασκευής αλάτων σ. 262.
ΚζφΑλαιο 15: Λρέταλλα
15-1. Προέλευση α. 265. 15-2. Παρασκευές σ. 265. 15-3. Φυσικές ιδιότητες α. 266. 15-4. Χημικές
ιδιότητες α. 266.
Kifiiau 16: ΥΑφογόνο - vtfö · vntfoteUw Λρνγ&τον
16-1. Υδρογόνο σ. 268. 16-2. Νερό σ. 271. 16-3. Υπεροξείδιο υδρογόνου α. 275.
ΚίφΑλαιο 17: VIL· ορ66α - Αλογόνα
17-1. Φθόριο α. 280. 17-2. Χλώριο σ. 281. 17-3. Βρώμιο σ. 283. 17-4. Ιώδιο σ. 284. 17-5. Υδρα-
λογόνα α. 286. 17-6. Υδροφθόριο α. 287. 17-7. Υδροχλώριο σ. 288. 17-8. Υδροδρώμιο σ. 290.
17-9. Υδροϊώδιο α. 291.
Κΐφάλαιο 18: VL· ομάόα · Οξυγόνο, θιίο
18-1. Οξυγόνο α. 294. 18-2. Όζον σ. 297. 18-3. θείο σ. 299. 18-4. Υδρόθειο σ. 302. 18-5. Δι-
οξείδιο του θείον σ. 303. 18-6. Τριοξείδιο του θείου σ. 305. 18-7. θειικό οξύ α. 306.
Περιβχόμενα
Kcfiltoio 19: V· οράΛα: Άζιπο, faybgo;, afocvwi, avnfiAvwt
19-1. Άζωτο a. 311. 19-1.1. Ο κύχλος του αζώτου στη φύση χα ι η σημασία του για τα ζώα και τα
φυτά σ. 312. 19-2. Φωσφόρος σ. 313. 19-2.1. Σπίρτα (πυρεία) α. 315. 19-3. Αρσενικό α. 315.
19-4. Αντιμόνιο σ. 316. 19-5. Αμμωνία σ. 317. 19-5.1. Αμμωνιακά άλατα σ. 319. 19-6. Οξείδια
αζώτου σ. 320. 19-6.1. Υποξείύιο του αζώτου σ. 320. 19-6.2. Μονοξείδιο τον αζώτου ή νιτρικό
οξείδιο α. 320. 19-6.3. Τριοξείδιο αζώτου ή νιτρώδης ανυδρίτης α. 321. 19-6.4. Τετροξείδιο αζώ-
του και διοξείδιο του αζώτου α. 321. 19-6.5. Πεντοξείδιο του αζώτου ή νιτρικός ανυδρίτης α. 321.
19-7. Νιτρικό οξύ α. 321. 19-7.1. Νιτρικά άλατα σ. 323. 19-8. Οξείδια του φωσφόρου σ. 324.
19-8.1. Τριοξείδιο του φωσφόρου α. 324. 19-8.2. Πεντοξείδιο του φωσφόρου σ. 324. 19.9. Οξέα
του φωσφόρου α. 324. 19-9.1. Φωσφορώδες οξύ α. 324. 19-9.2. Φωσφορικό οξύ σ. 325. 19-10.
Φωσφορικά άλατα σ. 325. 19-11. Λιπάσματα σ. 325.
Κεφάλαιο 20: IV· opâta: Άνβφακας · nvftfoo
20-1. Άνθρακας α. 327. 20-2. Πυρίτιο α. 332. 20-3. Μονοξείδιο του άνθρακα α. 333. 20-4. Δι-
οξείδιο του άνθρακα α. 334. 20-5. Ανθρακικό οξύ και ανθρακικά άλατα α. 336. 20-5.1. Ανθρα-
κικό οξύ σ. 336. 20-5.2. Ανθρακικά άλατα σ. 336. 20-6. Διοξείδιο τον πνριτίον α. 337. 20-7.
Πυριτικά άλατα α. 338. 20-8. Το γυαλί α. 340. 20-9. Πολύτιμοι λίθοι (πετράδια) ο. 340.
Kcqittaio 21: ΙΠ ομάΛα: Βόψ*>
21-1. Βάριο σ. 343. 21-2. Βορικό οξύ α. 344. 21-3. Βόρακας ο. 344.
Kifttaw 22: MqAcvurit ο|>ά>α: Ευγενή aéfta
22-1. Ήλιο a. 345. 22-2. Νέο σ. 346. 22-3. Αργό α. 346. 22-4. Κρυπτό, ξένο, ραδόνιο σ. 346.
22-5. Ατμοσφαιρικός αέρας σ. 346. 22-5.1. Σύσταση του αέρα α. 346. 22-5.2. Ο αέρας είναι μίγμα
σ. 346. 22-5.3. Υγρός αέρας σ. 347.
Κεφάλαιο 23: Μέταλλα
23-1. Μεταλλουργία α. 349. 23-1.1. Μέθοδοι εξαγωγής σ. 349. 23-2. Φυσικές ιδιότητες σ. 351.
23-3. Μηχανικές ιδιότητες σ. 351. 23-4. Χημικές ιδιότητες α. 352. 23-5. Διαφορές ανάμεσα στα
μέταλλα και τα αμέταλλα α. 355. 23-6. Κράματα α. 355. 23-6.1. Κατηγορίες κραμάτων ο. 356.
23-6.2. Μέθοδοι εξετάσεως των κραμάτων σ. 356. 23-6.3. Ιδιότητες των κραμάτων α. 358. 23-6.4.
Αμαλγάματα α. 358.
Κεφάλαιο 24: b οψάΛαχ Λλχάλια
24-1. Νάτριο σ. 360. 24-2. Κάλιο α. 362. 24-3. Υπεροξείδιο νατρίου α. 362. 24-4. Υδροξείδια των
αλκαλίων σ. 362. 24-4.1. Υδροξείδιο του νατρίου α. 362. 24-4.2. Υδροξείδιο του καλίου σ. 364.
24-5. Χλωριούχα και χλωρικά άλατα των αλκαλίων σ. 364. 24-5.1. Χλωριούχο νάτριο α. 364. 24-
5.2. Χλωρικό χάλι ο. 365. 24-6. Ανθρακικά άλατα των αλκαλίων α. 366. 24-6.1. Ανθρακικό νάτριο
α. 366. 24-6.2. Όξινο ανθρακικό νάτριο σ. 367. 24-6.3. Ανθρακικό χάλι α. 367. 24-7. Νιτρικά
άλατα των αλκαλίων α. 368. 24-7.1. Νιτρικό νάτριο ο. 368. 24-7.2. Νιτρικό χάλι α. 368.
Κεφάλαιο 25: Π> ορά&α: Αλκαλικές γαίες
25-1. Μαγνήσιο σ. 370. 25-2. Ασβέστιο α. 371. 25-3. Ράδιο σ. 372. 25-4. Οξείδια και νδροξείδια
των αλκαλικών γαιών α. 372. 25-4.1. Οξείδιο τον μαγνησίου ή μαγνησία α. 372. 25-4.2. Οξείδιο
τον ασβεστίου ή ασβέστης σ. 373. 25-4.3. Υδροξείδιο τον ασβεστίου ή σβησμένος ασβέστης σ. 373.
25-5. Ανθρακικά άλατα των αλκαλικών γαιών σ. 373. 25-5.1. Ανθρακικό μαγνήσιο ο. 373. 25-5.2.
Ανθρακικό ασβέσιο α. 374. 25-6. θειικά άλατα των αλκαλικών γαιών α. 374. 25-6.1. θειικό μα-
γνήσιο α. 374. 25-6.2. θειικό ασβέσιο σ. 374. 25-7. Διάφορες ενώσεις του ασβεστίου α. 375. 25-
Περιβχόμενα
7.1. Χλωράσβεστος ο. 375. 25-7.2. Χλωριούχο ασβέστιο ο. 375. 25-7.3. Ανθρακασβέστιο α. 375.
25-8. Κονιάματα ο. 375. 25-8.1. Αεροπαγές κονίαμα ή κοινό κονίαμα (λάσπη οικοδομών) ο. 375.
25-8.2. Υδατοπαγή κονιάματα α. 376.
ΚΐψάΧαιο 26: Μέοαλλα w ofràtev OL·, IV., V.
26-1. Αργίλιο ο. 377. 26-1.1. Στυπτηρίες α. 379. 26-1.2. Άργιλος - Κεραμευτική σ. 379. 26-2.
Κασσίτερος α. 379. 26-3. Μόλυβδος σ. 380. 26-4. Ενώσεις του μολύβδου σ. 381. 26-4.1. Οξείδιο
του μολύβδου ο. 381. 26-4.2. Επιτεταρτοξείδιο μολύβδου ή μίνιο σ. 382. 26-4.3. Διοξείδιο μολύ-
βδου α. 382. 26-4.4. Ανθρακικός μόλυβδος σ. 382. 26-4.5. Συσσωρευτές α. 382. 26-5. Βισμούθιο
σ. 383.
Κ<φήλαιο 27: b ομάΛα: Χαλχός, άργυρος, χρυσός
27-1. Χαλκός σ. 385. 27-2. Άργυρος α. 387. 27-3. Χρυσός α. 388. 27-4. Ενώσεις χαλκού και αρ-
γύρου και εφαρμογές τους σ. 389. 27-4.1. θειικός χαλκός, γαλαζόπεχρα α. 390. 27-4.2. Νιτρικός
άργυρος ο. 390. 27-4.3. Αλογονίδια αργύρου σ. 390. 27-4.4. Κυανιούχος άργυρος σ. 391. 27-4.5.
Γαλβανοπλαστική α. 391. 27-4.6. Κατασκευή καθρεφτών σ. 391. 27-4.7. Φωτογραφική σ. 391.
Ktfélaio 28: Ilk ομάΑα: ΨεχΛάργυρος, νΛράργνρος
28-1. Ψευδάργυρος α. 393. 28-2. Υδράργυρος σ. 395. 28-3. Ενώσεις τον ψευδάργυρου σ. 396.
28-3.1. Οξείδιο του ψευδάργυρου α. 396. 28-3.2. Χλωριούχος ψευδάργυρος σ. 396. 28-3.3. θει-
ικός ψευδάργυρος σ. 396. 28-4. Ενώσεις του υδράργυρου α. 396. 28-4.1. Χλωριούχος υφυδράργυ-
ρος ή καλομέλας ο. 396. 28-4.2. Χλωριούχος υδράργυρος ή άχνη υδράργυρου ή σουμπλιμέ α. 397.
Κβφάλαιο 29: VU ομάΑα - VUk ομάόα: Χρώμιο, Μαγγάνιο
29-1. Χρώμιο α. 398. 29-2. Μαγγάνιο σ. 399. 29-3. Ενώσεις χρωμίου και μαγγανίου σ. 400. 29-
3.1. Χρωμιχά και διχρωμικά άλατα σ. 400. 29-3.2. Διοξείδιο μαγγανίου (πυρολουσίτης) σ. 400.
29-3.3. Υπερμαγγανικό χάλι α. 401.
Κβφάλαιο 30: VHI ομάΑα: ΣΙΑ^ος, Κοβάλτιο, Νιχέλιβ, Xmtàmvoç
30-1. Σίδηρος σ. 403. 30-2. Κοβάλτιο σ. 406. 30-3. Νικέλιο α. 407. 30-4. Λευκόχρυοος σ. 408.
Κεφάλαιο 31: AxmUq: Ουράνιο - Yxefotwàvia
31-1. Ουράνιο σ. 409. 31-2. Τρανσονράνια ή υπερουράνια στοιχεία σ. 409.
Κεφάλαιο 32: Inqda χνη«ιι% npdaç.
32-1. Σύσταση, μέγεθος, σχήμα και μάζα τον πυρήνα σ. 410. 32-2. Ραδιενέργεια σ. 411. 32-2.1.
Φυσική ραδιενέργεια α. 412. 32-2.2. Ραδιενέργεια α, β, γ - Πυρηνικές αντιδράσεις α. 412. 32-2.3.
Τεχνητή ραδιενέργεια - Ραδιοϊσότοπα α. 413. 32-2.4. Χρόνος υποδιπλασιασμού ή ημιζωή ο. 413.
32-3. Σχάση του πυρήνα - Πυρηνική ενέργεια α. 414. 32-4. Σύντηξη πυρήνων - θερμοπυρηνικές
αντιδράσεις ο. 415. 32-5. Εφαρμογές της πυρηνικής χημείας α. 415.
Κεφάλαιο 33: Intjtfa χβαντιχ^ς χημζίας
33-1. Τροχιακά α. 416. 33-1.1. s τροχιακά α. 416. 33-1.2. p τροχιακά α. 417. 33-1.3. d και f τροχι-
ακά σ. 418. 33-2. Ομοιοπολικός δεσμός α. 418.
στοιχεία
ανόργανης
χημείας
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
1 εισαγωγή
1-1. Ύλη, μάζα και ενέργεια, φαινόμενα
Ο κόσμος, που μας περιβάλλει, αποτελείται από άπειρη ποικιλία σωμάτων.
Το καθένα απ' αυτά γίνεται αντιληπτό απ' τις αισθήσεις μας, με διαφορετικό
τρόπο. Δηλαδή, τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα διάφορα σώματα τις
αντιλαμβανόμαστε σαν διαφορές στο μέγεθος, στο χρώμα, στο σχήμα K.d.
Κοινό χαρακτηριστικό όλων των σωμάτων είναι ότι κατέχουν ένα χώρο,
έχουν δηλαδή όγκο, και εμφανίζουν αδράνεια, αντιστέκονται δηλαδή στα αίτια,
που τείνουν να μεταβάλλουν την κινητική τους κατάσταση, τις δυνάμεις. Το
μέτρο αυτής της αδράνειας των σωμάτων ονομάζεται μάζα.
Ο,τιδήποτε έχει όγκο και μάζα, και μετέχει στο σχηματισμό των σωμάτων
που μας περιβάλλουν, στο σχηματισμό της γης και γενικά του σύμπαντος,
λέγεται tί λ η.
Στα διάφορα υλικά σώματα γίνονται συνεχείς μεταβολές. 'Αλλες απ* αυτές
γίνονται τόσο γρήγορα όσο χρειάζεται για να τις αντιληφθούμε κι άλλες πραγμα-
τοποιούνται τόσο αργά, ώστε στο σύντομο χρονικό διάστημα της παρατηρήσεως
να μη γίνονται αντιληπτές. Το νόμο αυτό, που αναφέρεται στη συνεχή αλλαγή
των πάντων, διατύπωσε πρώτος ο Ηράκλειτος: «Πάντα γίγνεσθαι τε xal ρεϊν
είναι δέ παγίως ουδέν». Ώστε η ακινησία είναι φαινομενική. Όπως η αδράνεια,
που έχει σαν μέτρο τη μάζα, έτσι και η συνεχής αλλαγή είναι κι αυτή ιδιότητα
της ύλης. Το μέτρο της ιδιότητας αυτής λέγεται ενέργεια.
Οι μεταβολές, που παρουσιάζουν τα σώματα, ονομάζονται γενικά φ α ι ν ό -
μ ε ν α . Τα φαινόμενα γίνονται αντιληπτά, γιατί το μέσο, στο οποίο εκδηλώ-
νονται, είναι η ύλη. Η αιτία, που προκαλεί τα φαινόμενα είναι οι μεταβολές
της ενέργειας. Η έννοια της ενέργειας γεννήθηκε στον άνθρωπο απ* την έννοια
του έ ρ γ ο ν , που παράγεται, όταν μια δύναμη μετακινεί το σώμα, πάνω στο
1
Κεφάλαιο 1 — Εισαγωγή
οποίο ασκείται. Όταν π.χ. σηκώνουμε ένα σώμα, τότε υπερνικάμε το βάρος
του, κάνουμε μυϊκή προσπάθεια και αισθανόμαστε κούραση. Τότε λέμε ότι πα·
ράγουμε έργο. Το έργο, που καταναλώσαμε για να σηκώσουμε το σώμα, βρίσκεται
τώρα αποταμιευμένο μέσα στο σώμα, παρόλο ότι αυτό δε γίνεται αμέσως αντι-
ληπτό. Απόδειξη ότι υπάρχει είναι το γεγονός ότι, όταν το σώμα ξαναγυρίζει
στην αρχική του θέση, μπορεί να αποδώσει όλο το αρχικό έργο ή ν' αποκτήσει
ταχύτητα, οπότε θα βρίσκεται στο κινούμενο σώμα σαν κινητική ενέργεια.
Απ' αυτά που αναφέρθηκαν, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι η ενέργεια δεν
είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά φυσικό μέγεθος, το οποίο εμφανίζεται με
διάφορες μορφές, όπως το μηχανικό έργο, η θερμότητα, η κινητική ενέργεια,
η ηλεκτρική ενέργεια κ.α., που μπορούν να μετατρέπονται ολικά ή μερικά η
μια στην άλλη.
Όλα τα φαινόμενα που πραγματοποιούνται στη'φύση είναι αποτελέσματα
ενεργειακών μεταβολών. Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τις ενεργειακές μεταβολές
που γίνονται στη φύση κι αυτές που δε γίνονται στη φύση, σε διάφορες εφαρμο-
γές. Π.χ. στην περίπτωση της ατμομηχανής, ένα μέρος απ' την ενέργεια, που
περιέχεται στο σύστημα άνθρακας - οξυγόνο, μετατρέπεται σε θερμότητα κι αυτή
σε κινητική ενέργεια.
1-2. Φαινόμενα φυσικά και χημικά
Επικράτησε από παλιότερα, τα διάφορα φαινόμενα να διακρίνονται σε
φυσικά και χημικά. Η ταξινόμηση αυτή χρησιμοποιείται συμβατικά και σήμερα,
παρόλο που γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ τους. Η βάση,
στην οποία στηρίζεται η συμβατική διάκριση των φαινομένων σε φυσικά και
χημικά, φαίνεται στα παρακάτω παραδείγματα:
α) Όταν θερμαίνουμε ένα κομμάτι πάγου στην αρχή μετατρέπεται σε υγρό
νερό και εφόσον συνεχίζουμε τη θέρμανση σε υδρατμό. Όταν ψύξουμε τον υδρα-
τμό, αυτός συμπυκνώνεται σε υγρό νερό και εφόσον συνεχίζουμε να ψύχουμε
αυτό, μετατρέπεται σε πάγο. Στις μεταβολές αυτές των φυσικών καταστάσεων
του νερού που έγιναν, δεν άλλαξε καθόλου η σύστασή του, αλλά βέβαια μετα-
βλήθηκε η ενέργεια που περιέχει.
Το φαινόμενο αυτό- και όλα γενικά τα φαινόμενα, κατά τα οποία γίνονται
ενεργειακές μεταβολές στα σώματα, χωρίς αυτές να επιδρούν στη σύστασή τους,
λέγονται φυσικά φαινόμενα.
Δηλαδή, φυσικά φαινόμενα ονομάζονται οι ενεργειακές μεταβολές
των σωμάτων, που 6ε συνοδεύονται από μεταβολή της συστάσεως τους.
'Οταν πραγματοποιείται φυσικό φαινόμενο, τότε μεταβάλλονται ορισμένες
μόνο απ' τις ιδιότητες του σώματος και συνήθως επιστρέφει εύκολα στην αρχική
του κατάσταση. Φυσικά φαινόμενα είναι π.χ. η κίνηση ενός σώματος, η τήξη,
ο βρασμός κ.α.
2
1-2. Φαινόμενα φυσικά χαι χημικά —1-3. Ιδιότητες των σωμάτων
β) 'Οταν θερμαίνουμε ένα τεμάχιο άνθρακα στον αέρα, τότε αυτό καίγεται
και σχηματίζεται ένα αέριο, το διοξείδιο του άνθρακα. Αυτό έχει σύσταση,
ενεργειακό περιεχόμενο και ιδιότητες διαφορετικές απ' τα αρχικά σώματα.
Αυτό το φαινόμενο και όλα εκείνα, κατά τα οποία οι ενεργειακές μεταβολές
των σωμάτων έχουν σαν αποτέλεσμα να μεταβάλλουν τη σύστασή τους, γιατί
σχηματίζονται άλλα σώματα με διαφορετικές ιδιότητες απ'τα αρχικά, ονομά-
ζονται χημιχά φαινόμενα ή χημικές αντιδράσεις.
Δηλαδή, χημικά φαινόμενα ονομάζονται οι ενεργειακές μεταβολές
των σωμάτων, που συνοδεύονται από μεταβολές της συστάσεως τους, με αποτέ-
λεσμα τη δημιουργία νέων σωμάτων, με ιδιότητες διαφορετικές απ' τα αρχικά.
'Οταν πραγματοποιείται ένα χημικό φαινόμενο είναι συχνά δύσκολο και
μερικές φορές ακατόρθωτο να ξαναπάρουμε τα αρχικά σώματα. Έτσι π.χ. είναι
αδύνατο να ξαναπάρουμε ένα κομμάτι ξύλο απ' τα προϊόντα της καύσεώς του.
Χημικά φαινόμενα είναι π.χ. η καύση του άνθρακα, η οξείδωση του σιδήρου,
η καύση του πετρέλαιου κ.ά.
Ένα διαφορετικό είδος φαινομένων είναι τα πυρηνικά φαινόμενα,
που γίνονται χωρίς εξωτερική επίδραση σε ορισμένα σώματα, τα οποία ονομά-
ζονται ραδιενεργά ή που προκαλούνται με εξωτερική επίδραση. Τα φαινόμενα
αυτά θα εξεταστούν στο κεφάλαιο της πυρηνικής χημείας.
1-3. Ιδιότητες των σωμάτων
Σαν ιδιότητες των σωμάτων, ορίζονται όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα,
με τα οποία διακρίνονται μεταξύ τους. Οι ιδιότητες των σωμάτων επικράτησε να
ταξινομούνται σε φυσικές και χημικές.
Φυσικές ιδιότητες, λέγονται - εκείνες που, όταν εκδηλώνονται, δε
μεταβάλλουν τη σύσταση του σώματος, όπως π.χ. το χρώμα, η οσμή, η γεύση,
η πυκνότητα, η σκληρότητα κ.ά.
Χημικές ιδιότητες, λέγονται εκείνες, που συνδέονται θετικά ή αρνη-
τικά με χημικά φαινόμενα. 'Οταν λοιπόν εκδηλώνεται μια χημική ιδιότητα ενός
σώματος, τότε αυτό μετατρέπεται σε άλλο. Π.χ. η ιδιότητα του σιδήρου να οξει-
δώνεται απ' τον αέρα είναι χημική ιδιότητα, γιατί εκδηλώνεται με το χημικό
φαινόμενο της αντιδράσεως με το οξυγόνο κι άλλα συστατικά του αέρα, που
έχει σαν αποτέλεσμα να σκουριάζει ο σίδηρος. Αλλά και η ιδιότητα του χρυ-
σού να μην οξειδώνεται απ* το οξυγόνο είναι επίσης χημική ιδιότητα, γιατί συν-
δέεται αρνητικά μ* αυτό το φαινόμενο, το οποίο όταν εκδηλώνεται σε άλλα σώ-
ματα, αλλοιώνει τη σύστασή τους.
Είναι φανερό ότι η διάκριση αυτή είναι συμβατική, όπως η διάκριση σε
φυσικά και χημικά φαινόμενα. Π.χ. η διάλυση ενός σώματος σ' ένα υγρό είναι
και φυσική και χημική του ιδιότητα.
2 3
Κεφάλαιο 1 — Εισαγωγή
1-4. Νόμοι
Οι φυσικές επιστήμες, που έχουν σαν αντικείμενο έρευνας τα διάφορα φαινό-
μενα, στηρίζονται στην παρατήρηση. Η παρατήρηση βοηθάει όχι μόνο
στην περιγραφή των φαινομένων, αλλά και στην εξήγησή τους. Σε αρκετές όμως
περιπτώσεις, η παρακολούθηση των φαινόμενων, με τον τρόπο που πραγματο-
ποιούνται αυτά στη φύση, δε βοηθάει στη συστηματική μελέτη και εξήγησή
τους. Γι* αυτό καταφεύγουμε στο π ε ί ρ α μ α , δηλαδή στην πραγματοποίηση
του φαινόμενου στο εργαστήριο, κάτω από συνθήκες που ευνοούν την παρατήρηση.
Με το πείραμα μπορούμε όχι μόνο να περιγράψουμε ένα φαινόμενο, αλλά
και να μετρήσουμε τα διάφορα φυσικά μεγέθη που το επηρεάζουν. Έτσι βρί-
σκουμε και τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ τους. Η γενίκευση όλων των πει-
ραματικών στοιχείων και μετρήσεων, που συνδέονται με ένα φαινόμενο, οδηγεί
σε μια απλή φραστική διατύπωση ή σε μια μαθηματική έκφραση, που περιλα-
βαίνει τις παραπάνω σχέσεις, και η οποία λέγεται ν ό μ ο ς . Για τη διατύπωση
ενός νόμου ακολουθούμε τη μέθοδο της λογικής, που λέγεται επαγωγή, δηλαδή
ξεκινάμε απ το μερικό και καταλήγουμε στο γενικό.
Ώστε, νόμος λέγεται μια απλή φραστική διατύπωση ή μια μαθηματική
έκφραση, που αποδίνει τη σχέση, η οποία υπάρχει ανάμεσα στα φυσικά μεγέθη
που επηρεάζουν ένα φαινόμενο, και εκφράζει τη γενίκευση των συμπερασμάτων,
στα οποία καταλήγουμε μετά απο ένα μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων και πειραμάτων.
1-5. Υποθέσεις και θεωρίες
Οι φυσικές επιστήμες δεν επιδιώκουν μόνο την εύρεση του νόμου, που ισχύει
για ένα φαινόμενο, αλλά ενδιαφέρονται πιο πολύ να εξηγήσουν το φαινό-
μενο και τους νόμους που ισχύουν γι'αυτό. Για το σκοπό αυτό διατυπώνεται
στην αρχή μια υπόθεση. Με βάση την υπόθεση αυτή εξηγείται η αιτία, που
προκαλεί ένα φαινόμενο ή ομάδα φαινομένων.
Τα συμπεράσματα, που προκύπτουν απ' την υπόθεση αυτή ελέγχονται πει-
ραματικά. Αν το πείραμα γενικά δεν επαληθεύει τις προβλέψεις της, τότε η
υπόθεση απορρίπτεται. Αν όμως τις επαληθεύει, τότε δεχόμαστε ότι η υπόθεση
αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και ονομάζεται θεωρία. Είναι φανερό
ότι μια θεωρία είναι σωστή μέχρι που ν' αποδειχτεί το αντίθετο.
Ώστε, η θεωρία είναι ένα ενιαίο λογικό σύστημα, που στηρίζεται σε μια
υπόθεση η οποία ξεκινάει από ορισμένες παραδοχές, που δεν μπορούν ν' αποδει-
χτούν πειραματικά, αλλά που με βάση αυτές τις παραδοχές εξηγείται σειρά πει-
ραματικών αποτελεσμάτων.
Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι με τη θεωρία, που είναι μια γενίκευση,
κατευθύνεται η πειραματική έρευνα στην ανακάλυψη νέων φαινόμενων, που
μπορούν να την επιβεβαιώσουν ή να τη διαψεύσουν. Με τον τρόπο αυτό οδη-
4
1-6. Αντικείμενο της χημείας — 1-7. Οι πρώτοι νόμοι της χημείας
γούμαστε απ' το γενικό στο μερικό, εφαρμόζοντας τη μέθοδο της λογικής, που
λέγεται απαγωγή.
Έτσι η κινητική θεωρία, με την οποία εξηγήθηκε η διαφορετική συμπερι-
φορά των σωμάτων στις τρεις καταστάσεις, στερεή, υγρή, αέρια (βλ. Κεφ. 7),
όχι μόνο επιβεβαιώθηκε από σειρά πειραματικών αποτελεσμάτων, αλλά βοήθησε
κιόλας στην εξήγηση άλλων.
1-6. Αντικείμενο της χημείας
Η χημεία είναι ένας κλάδος απ' τις φυσικές επιστήμες. Δηλαδή τις επιστή-
μες που ασχολούνται με τη μελέτη όλων των σωμάτων, που υπάρχουν στη φύση
και με όλες τις μεταβολές, που πραγματοποιούνται σ' αυτές.
Η επιστήμη της φύσεως ονομάστηκε αρχικά Φυσική. Η τεράστια όμως
ανάπτυξή της δημιούργησε την ανάγκη του χωρισμού των διαφόρων κλάδων
της σε ιδιαίτερες επιστήμες όπως η φυσική, η χημεία, η βιολογία κ.α.
Η χημεία είναι η επιστήμη, που έχει σαν αντικείμενο έρευνας την ύλη. Η
έρευνα αυτή έχει τρεις κύριες κατευθύνσεις: α) τη σύσταση της ύλης, β) τις
μορφές της ύλης και τις ιδιότητές τους, και γ) τις μεταβολές της ύλης και τους
νόμους που ισχύουν γι* αυτές. Εξετάζει επίσης τον τρόπο παρασκευής των δια-
φόρων σωμάτων και τις πρακτικές εφαρμογές τους.
Η συμβολή της χημείας στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώ-
που είναι αρκετά σημαντική και δίκαια χαρακτηρίζεται σαν η πιο δημιουργική
επιστήμη. Τα πλαστικά υλικά, οι τεχνητές υφάνσιμες ίνες, τα οικοδομικά υλικά,
τα λιπάσματα, τα αντιβιοτικά και άλλα πολλά, δείχνουν τη συνεισφορά της χη-
μείας στο σύγχρονο πολιτισμό. Εκτός όμως απ' αυτά, τα αποτελέσματα της χη-
μικής έρευνας βοήθησαν πολύ την εξέλιξη των βιολογικών και άλλων επιστη-
μών. Τέλος, μια απ' τις προσπάθειές της ήταν να εξηγήσει τη σύσταση της ύλης.
Η ανακάλυψη του ατόμου και της δομής του, οδήγησε βαθμιαία τους επιστή-
μονες στη διάσπαση του ατόμου και την εκμετάλλευση της ενέργειας, που προ-
κύπτει απ* αυτή.
1-7. Οι πρώτοι νόμοι της χημείας
Η σύγχρονη περίοδος της χημείας μπορεί να θεωρηθεί ότι άρχισε απ' το
1774, όταν ο Lavoisier χρησιμοποίησε το ζυγό στη μελέτη των χημικών αντι-
δράσεων, για να βρει τις ποσοτικές σχέσεις, που υπάρχουν ανάμεσα στα βάρη
των αντιδρώντων σωμάτων και των προϊόντων μιας χημικής αντιδράσεως. Με
τον τρόπο αυτό άρχισε το επιστημονικό πείραμα στη χημεία, το οποίο, όπως
εξηγήθηκε στην § 1-4, αποτελεί τη βάση της έρευνας σ' όλες γενικά τις φυ-
σικές επιστήμες.
Τη μέθοδο του Lavoisier ακολούθησαν και άλλοι σύγχρονοι και μεταγενέ-
5
Κεφάλαιο 1 — Εισαγωγή
στεροί του. Το αποτέλεσμα απ' αυτές τις πειραματικές έρευνες, ήταν οι πρώτοι
νόμοι της χημείας: οι νόμοι των Lavoisier, Proust και Dalton, που εκφράζουν
τις σχέσεις βαρών που υπάρχουν ανάμεσα στα αντιδρώντα σώματα και στα
προϊόντα μιας αντιδράσεως και ο νόμος του Gay-Lussac, που εκφράζει τη σχέση
που υπάρχει ανάμεσα στους όγκους των αερίων, όταν αυτά συμμετέχουν σε μια
χημική αντίδραση (βλ. Κεφ. 4).
1-8. Οι πρώτες θεωρίες της χημείας
Η εύρεση των νόμων, που ισχύουν για τις χημικές αντιδράσεις είχε σαν
αποτέλεσμα να δημιουργήσει την ανάγκη μιας θεωρίας που να τους εξηγεί.
Ήταν φανερό ότι για να εξηγηθεί η συμπεριφορά της ύλης στις χημικές
αντιδράσεις, όπως εκφράζεται απ* τους νόμους της χημείας, έπρεπε ν* αντιμετω-
πιστεί το θέμα της συστάσεως της ύλης. Έτσι η προσπάθεια που έγινε για να
εξηγηθούν οι νόμοι της χημείας είχε σαν αποτέλεσμα να διατυπωθούν, στις αρχές
του 19ου
αιώνα, οι πρώτες επιστημονικές θεωρίες για τη σύσταση της ύλης.
Οι θεωρίες αυτές είναι η ατομική θεωρία του Dalton (1808) και η
μοριακή θεωρία, που θεμελιώθηκε με την υπόθεση του Avogadro (1811).
6
2 το άτομο
An' τον So η.Χ. αιώνα, οι φιλόσοφοι της νέας Ιωνικής σχολής (Λεύκιππος,
Δημόκριτος, Αναξαγόρας κ.ά.) υποστήριζαν την ασυνέχεια της ύλης. Δηλαδή
την άποψη ότι η ι5λη δεν μπορεί να διαιρείται επ* άπειρο, αλλά αποτελείται
από απειροελάχιστα τεμαχίδια τα «άτμητα», τα οποία δεν μπορούν να διαιρε-
θούν παραπέρα και τα ονόμασαν «ατόμους».
Η άποψη αυτή απορρίφτηκε απ* τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και
παράμεινε σαν θέμα φιλοσοφικών συζητήσεων μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.
2-1. Ατομική θεωρία
Το 1808 ο Άγγλος καθηγητής του Γυμνασίου
σε ορισμένες κανονικότητες, που τις διαπίστωσε
πειραματικά, ανάπτυξε μια θεωρία, με την οποία
εξήγησε ικανοποιητικά τα μέχρι τότε γνωστά πει-
ραματικά αποτελέσματα, όπως εκφράζονται απ' τους
νόμους της χημείας (βλ. Κεφ. 4). Η θεωρία αυτή
ονομάστηκε ατομική θεωρία. Σύμφωνα μ'
αυτή: α) Η ύλη αποτελείται από απειροελάχιστα
σωματίδια, τα άτ ο μα, τα οποία δεν είναι δυνατό
να διαιρεθούν παραπέρα.
β) Υπάρχουν διάφορα είδη ατόμων, τα οποία
διαφέρουν μεταξύ τους στο βάρος, στο σχήμα, στη
χημική συμπεριφορά κλπ. Τα είδη αυτά των ατό- John Dalton (1766-1844)
μων είναι τόσα, όσα είναι τα στοιχεία.
γ) Τα άτομα του ίδιου στοιχείου, είναι σε όλα τα σημεία όμοια μεταξύ τους,
ενώ τα άτομα των διαφορετικών στοιχείων διαφέρουν μεταξύ τους στο βάρος
και στις άλλες ιδιότητες.
δ) Τα άτομα των διαφορετικών στοιχείων ενώνονται μεταξύ τους — για να
σχηματίσουν τις χ η μ ι κ έ ς ε ν ώ σ ε ι ς — πάντα με απλή αριθμητική σχέση,
δηλαδή 1:1, 1:2, 1:3, 1:4, 2 : 3 κ.ο.κ.
John Dalton, βασιζόμενος
7
Κεφάλαιο 2 - Το άτομο
ε) Τα άτομα δε δημιουργούνται ούτε καταστρέφονται, παραμένουν δηλαδή
αμετάβλητα κατά τις χημικές αντιδράσεις.
Μερικά απ' τα παραπάνω σημεία της ατομικής θεωρίας του Dalton δεν είναι σήμερα
δεκτά, ενώ άλλα είναι εφόσον γίνουν οι κατάλληλες διευκρινίσεις. Έτσι: 1) Δεν πιστεύουμε
ότι το άτομο είναι συμπαγές τεμαχίδιο ύλης, εφόσον αποδείχτηκε ότι αποτελείται από άλλα
σωματίδια (πρωτόνια, νετρόνια, ηλεκτρόνια, βλ. 9 2-2), που μερικά απέχουν αρκετά απ' τα άλλα.
2) Δε δεχόμαστε ότι το άτομο ενός στοιχείου δεν μπορεί να διαιρεθεί παραπέρα, όμως τα
προϊόντα της διασπάσεώς του θα περιέχουν άτομα άλλων στοιχείων. Δηλαδή εξακολουθούμε
να δεχόμαστε ότι το άτομο ενός στοιχείου είναι το μικρότερο δυνατό σωματίδιο ύλης απ' το
στοιχείο, που διατηρεί τις ιδιότητές του.
3) Δε δεχόμαστε ότι τα άτομα του ίδιου στοιχείου είναι σ' όλα όμοια μεταξύ τους, γιατί
ανακαλύφθηκε ότι υπάρχουν άτομα του ίδιου στοιχείου, που διαφέρουν μεταξύ τους στο βάρος
και λέγονται ισότοπα. Επειδή όμως στα στοιχεία, που βρίσκονται στη φύση σαν μίγματα ισο-
τόπων, η αναλογία των ισοτόπων είναι σταθερή, μπορούμε να εξηγήσουμε διάφορα χημικά
φαινόμενα, αν δεχτούμε ότι τα άτομα αυτού του στοιχείου έχουν ένα σταθερό «μέσο» βάρος.
Το «μέσο» αυτό βάρος προκύπτει απ' τις τιμές των βαρών των ισοτόπων και τη σταθερή ανα-
λογία τους.
4) Δεχόμαστε ότι τα άτομα των διαφόρων στοιχείων ενώνονται μεταξύ τους, και σχημα-
τίζουν τις χημικές ενώσεις, τις περισσότερες φορές με απλή αριθμητική σχέση. Γνωρίζουμε
όμως ότι υπάρχουν και χημικές ενώσεις, στις οποίες τα άτομα που τις αποτελούν δεν ενώνον-
ται με απλή αριθμητική σχέση.
5) Δβ δεχόμαστε ότι τα άτομα δε δημιουργούνται ούτε καταστρέφονται, εφόσον γνωρί-
ζουμε ότι είναι δυνατό απ' το άτομο ενός στοιχείου να προκύψουν ένα ή περισσότερα άτομα
άλλων στοιχείων, στη διάρκεια πυρηνικής αντιδράσεως. Αυτό όμως δε συμβαίνει στις χημι-
κές αντιδράσεις, στις οποίες μπορούμε να δεχτούμε ό η τα άτομα μένουν αμετάβλητα. Δηλαδή
τα αρχικά σώματα και τα προϊόντα μιας αντιδράσεως περιέχουν ίδιο αριθμό όμοιων ατόμων.
2-2. Συστατικά του ατόμου
Μια σειρά ανακαλύψεων, που άρχισαν γύρω στο τέλος του 19ου αιώνα, έδει-
ξαν ότι τα άτομα δεν είναι απλά συμπαγή τεμαχίδια ύλης, όπως υπόθεσε ο
Dalton, αλλά πολύπλοκα συστήματα, που αποτελούνται από διάφορα θεμελιώδη
σωματίδια.
Έτσι: α) Απ'τις καθοδικές ακτίνες διαπιστώθηκε ότι^όλα τα είδη ατόμων
έχουν σαν κοινό συστατικό ένα ορισμένο αρνητικά φορτισμένο σωματίδιο,
που ονομάστηκε ηλεκτρόνιο.
Το ηλεκτρόνιο (e) είναι σωματίδιο, που έχει φορτίο ίσο με το στοι-
χειώδες αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο, δηλαδή το ελάχιστο ηλεκτρικό φορτίο που
έχει διαπιστωθεί (1,602.J0-1
· Cb) και μάζα 1837 φορές μικρότερη από τη μάζα
του ελαφρότερου ατόμου, που είναι το άτομο τον υδρογόνου. Το φορτίο του ηλε-
κτρόνιου προσδιόριστηκε απ' τον Millikan (1909).
β) Εφόσον τα ατομα είναι ηλεκτρικά ουδέτερα, πρέπει να περιέχουν και
θετικά σωματίδια. Απ' τη μελέτη που έγινε στις διαυλικές ή ανοδικές ακτίνες
διαπιστώθηκε ότι όλα τα είδη ατόμων έχουν σαν κοινό συστατικό ένα ορισμένο
θετικά φορτισμένο σωματίδιο, που ονομάστηκε πρωτόνιο.
8
2-2. Συστατικά του ατόμου — 2-3. Δομή τον ατόμου
Τό πρωτόνιο (ρ) είναι σωματίδιο, που έχει φορτίο ίσο με το στοιχειώ-
δες θετικό ηλεκτρικό φορτίο (δηλαδή ίσο και αντίθετο με το φορτίο του ηλεκτρό-
νιου) και μάζα 1837 φορές μεγαλύτερη απ'τη μάζα του ηλεκτρόνιου (δηλαδι'/
ίση με τη μάζα που έχει το άτομο του υδρογόνου).
γ) Απ' το πείραμα του Rutherford (βλ. § 2-3.1) διαπιστώθηκε ότι' οι μάζες
των διαφόρων ατόμων είναι μεγαλύτερες απ' το άθροισμα των μαζών των πρωτο-
νίων και των ηλεκτρονίων. Υπόθεσαν λοιπόν ότι υπάρχει κι ένα τρίτο θεμελιώ-
δες σωματίδιο, που διαπιστώθηκε πειραματικά λίγο αργότερα (1932). Το σωμα-
τίδιό αυτό ονομάστηκε νετρόνιο ή ονδετερόνιο.
Το νετρόνιο (η) είναι σωματίδιο ηλεκτρικά ουδέτερο και έχει μάζα
Ιση περίπου με τη μάζα του πρωτόνιου.
Τα τρία αυτά θεμελιώδη σωματίδια είναι βασικά συστατικά της ύλης και
επομένως κοινά συστατικά για όλα τα είδη ατόμων (εκτός απ' το άτομο του ελα-
φρού υδρογόνου ή πρωτίου, που δεν περιέχει νετρόνιο). Δηλαδή κάθε άτομο
αποτελείται από ακέραιο αριθμό πρωτονίων, νετρονίων και ηλεκτρονίων και
εφόσον είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, ο αριθμός των πρωτονίων είναι ίσος με τον
αριθμό των ηλεκτρονίων.
Πίνακας 2-1. θεμελιώδη σωματίδια της Μης
Σωματίδιο Σύμβολο Μάζα Ηλεκτρικό φορτίο
Ηλεκτρόνιο
0
e
-.e 9,10». 10-ω
g -1 (1,602. ΙΟ"1
» Cb)
Πρωτόνιο Ρ JH 1,672. ΙΟ"" g + 1 (1,602.ΙΟ"1
» Cb)
Νετρόνιο
1
n
on 1,675. ΙΟ"24
g 0
2-3. Δομή του ατόμου
Μετά την ανακάλυψη των ηλεκτρονίων, το πρόβλημα που δημιουργήθηκε
ήταν η κατανομή τους μέσα στον ατομικό χω- s w ï <·><-..
ρο. Αν δηλαδή κατανέμεται η μάζα τους ομοιό- Μ^β'^Κ'^ΨΚ^-,
μορφα μέσα στον ατομικό χώρο (πρότυπο Thonp- MiW^P·^^·'·'•-•''^ê:·
son, σχ. 2.1) ή ορισμένα απ* αυτά είναι συγ-
κεντρωμένα σε ορισμένη περιοχή του ατομικού
χώρου. '·'. '·
2-3.1. Ο πυρήνας. Ο Rutherford (1911) για ^ ί * #
να διαπιστώσει την κατανομή των πρωτονίων '"ΙΛ';.'··'V.. :·'·'·.··'
και των ηλεκτρονίων μέσα στον ατομικό χώρο '·"··: ' ; ^ ' U··^::' · '
έκανε το παρακάτω πείραμα (σχ. 2.2). _ , -
Με μια δέσμη που περιείχε σωματίδια-α (δη- Σχ. 2.1. Πρότυπο Thomson
',λΚ
Κεφάλαιο 2 - Το άτομο
λαδή σωματίδια που έχουν δύο θετικά στοιχειώδη φορτία) βομβάρδισε ένα πολύ
λεπτό φύλλο χρυσού και παρατηρούσε
σε φθορίζουσα επιφάνεια τις αποκλίσεις
των σωματιδίων-α μετά τις συγκρούσεις
τους με το φύλλο του χρυσού. Διαπί-
στωσε ότι τα περισσότερα σωματίδια-α
διέρχονται χωρίς ν* αποκλίνουν, μερικά
αποκλίνουν λίγο (δηλαδή απωθούνται λί-
γο), άλλα περισσότερο και μερικά, πολύ
λίγα, φτάνουν να έχουν απόκλιση μέ-
χρι 180°.
Οι μεγάλες αποκλίσεις (δηλαδή
ισχυρές απώσεις) που εμφανίζονται δεν
μπορούσαν αλλιώς να εξηγηθούν παρά
μόνο αν το σωματίδιο-α περνούσε πάρα
πολύ κοντά από ένα σωματίδιο με πολύ
μεγάλο θετικό φορτίο ή αν συγκρουότανε
μετωπικά μ' αυτό. Όταν το σωματίδιο-α
περνούσε μακριά απ'αυτό δεν έδειχνε
απόκλιση, όσο όμως πλησίαζε σ'αυτό, τόσο η απόκλιση μεγάλωνε (σχ. 2.3).
Ο Rutherford με μαθηματικούς υπολογισμούς έδειξε ότι οι αποκλίσεις
αυτές οφείλονταν σε μια θετικά φορ-
τισμένη περιοχή του ατόμου του
χρυσού, που έχει μάζα ίση με τη
μάζα του ατόμου του, διάμετρο της
τάξεως των 10-11
cm, δηλαδή 10.000
φορές μικρότερη απ' τη διάμετρο
του ατόμου και με θετικό φορτίο
αριθμητικά μικρότερο απ* το μισό
του ατομικού βάρους του χρυσού.
Το πείραμα επαναλήφτηκε με λεπτά
φύλλα από άλλα στοιχεία και τα
αποτελέσματα ήταν παρόμοια.
Τα συμπεράσματα που προκύψανε
απ* το πείραμα αυτό ήταν ότι: α) όλα
τα πρωτόνια είναι συγκεντρωμένα σε
μια περιοχή του ατομικού χώρου, που
ονομάστηκε πυρήνας, στην οποία
είναι συγκεντρωμένη σχεδόν όλη η
μάζα του ατόμου, β) για να είναι το φορτίο του πυρήνα αριθμητικά πολύ μι-
κρότερο απ' το ατομικό βάρος, αυτό σημαίνει ότι ο πυρήνας αποτελείται όχι
ραδιενεργός
πηγή
διάφραγμα
Σχ. 2.Ü. Το πείραμα τον Rutherford
Σχ. 2.3. Εξήγηση των αποκλίσεων
των αωματιδίων-α
10
2-3.2. Η αρχιτεκτονική του ατόμον
μόνο από πρωτόνια αλλά κι από άλλα σωματίδια, που έχουν μάζα περίπου ίση
με τα πρωτόνια και τα οποία δεν έχουν ηλεκτρικό φορτίο. Τα σωματίδια αυτά
είναι τα νετρόνια.
2-3.2. Η αρχιτεκτονική του ατόμου. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακαλύ-
φτηκαν, το άτομο αποτελείται από μια περιοχή, στην οποία είναι συγκεντρω-
μένα το θετικό φορτίο και η μάζα του στοιχείου, τον πυρήνα. Ο πυρήνας σχη-
ματίζεται απ' τα πρωτόνια και τα νετρόνια, γι* αυτό και τα δυο αυτά σωματίδια
λέγονται νουχλεάνια (δηλαδή συστατικά του πυρήνα). Επειδή τα πρωτόνια
και τα νετρόνια έχουν μάζα 1837 φορές μεγαλύτερη απ' τη μάζα του ηλεκτρό-
νιου, γι' αυτό σχεδόν όλη η μάζα του ατόμου είναι συγκεντρωμένη στον πυρήνα.
Ο πυρήνας έχει ακτίνα της τάξεως των ΙΟ-12
ως ΙΟ-1
'cm, ενώ η ακτίνα του
ατόμου είναι της τάξεως του 10~β
cm. Δηλαδή, uv παραστήσουμε τον πυρήνα
σαν σφαίρα με διάμετρο 1 cm, ολόκληρο το άτομο θα είναι μια σφαίρα με διά-
μετρο 100 ως 1000 μέτρα.
Αφού το άτομο είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, πρέπει ο αριθμός ηλεκτρονίων
να είναι ισος με τον αριθμό πρωτονίων. Τα ηλεκτρό-
νια περιστρέφονται γύρω απ' τον πυρήνα σε μεγάλες
αποστάσεις σε σχέση με τις διαστάσεις του, όπως
φαίνεται κι απ' το μέγεθος της ακτίνας του ατόμου
σε σχέση με την ακτίνα του πυρήνα.
Σύμφωνα με την άποψη του Rutherford, τα
ηλεκτρόνια κινούνται σε οποιαδήποτε απόσταση ~ _ φ
απ' τον πυρήνα, όπως οι πλανήτες γύρω απ* τον
ήλιο, αρκεί η ελκτική δύναμη Coulomb που ασκεί-
ται απ* τον πυρήνα να είναι ίση με την κεντρομόλο
δύναμη:
Zee/He^ (όι'ναμη Coulomb) - mr-/r (κεντοο/ιύλο; άΐψαμη)
όπου Ζβ=το φορτίο του πυρήνα, πι=η μάζα του Σ
%· s
·4
· Αρχιτεχτοριχή του
ηλεκτρόνιου, ε=το φορτίο του ηλεκτρόνιου, υ=η ατά
Ρου
*ατα
Rutherford.
ταχύτητα του ηλεκτρόνιου και Γ=η απόσταση απ'τον πυρήνα. Η άποψη αυτή
του Rutherford απορρίφτηκε γιατί ερχόταν σε αντίθεση με θεμελιώδεις νόμους
της φυσικής και με την οπτική συμπεριφορά των ατόμων (*). Μετά απ' αυτό προ-
τάθηκαν άλλες απόψεις για την κατανομή των ηλεκτρονίων μέσα στον ατομικό
χώρο, που θα εξεταστούν στην § 2-5.
(*) Σύμφωνα με ν6μο της ηλεκτροδυναμικής, όταν ίνα ηλεκτρόνιο επιταχύνεται, εκκέμκει ενέργεια με τη
μορφή ακτινοβολίας. Εφόσον συμβαίνει αυτό, θα ελαττώνεται βαθμιαία η ενίργεια του ηλεκτρόνιου, δηλαδή θα
ελαττώνεται βαθμιαία η ταχύτητα και η ακτίνα της τροχιάς του, οκότε τελικά το ηλεκτρόνιο θα κέσει στον κυρήνα.
Αντίστοιχα η συνεχής και αυτόματη αυτή εκ'πομκή ακτινοβολίας θα είχε σαν ακοτ&λεσμα τα φάσματα των ατόμων
να είναι συνεχή, ενώ τα φάσματα εκκομηής και απορρόφησης των ατόμων είναι γραμμικά.
11
Κεφάλαιο 2 - Το άτομο
2-4. Ατομικός και μαζικός αριθμός
Ατομικός αριθμός (Ζ) ενός στοιχείου είναι ο αριθμός που δείχνει
πόσα πρωτόνια (ρ) περιέχει ο πυρήνας του ατόμου του χαι ο οποίος συμπίπτει
με τον αύξοντα αριθμό της θέσεως του στο περιοδικό σύστημα των στοιχείων.
Είναι φανερό ότι, όταν το άτομο του στοιχείου είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, τότε
ο αριθμός των ηλεκτρονίων (e), που περιφέρονται γύρω απ' τον πυρήνα του, θα
είναι ίσος με τον ατομικό αριθμό του στοιχείου (Ζ).
Σύμφωνα λοιπόν με τις σημερινές απόψεις χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός
στοιχείου, που το διαφοροποιεί απ τα υπόλοιπα στοιχεία είναι ο ατομικός
αριθμός του. Επομένως, τα άτομα που έχουν τον ίδιο αριθμό πρωτονίων, δη-
λαδή τον ίδιο ατομικό αριθμό, ανήκουν στο ίδιο στοιχείο και έχουν τις ίδιες
χημικές ιδιότητες. Και αντίθετα, άτομα που έχουν διαφορετικό ατομικό αριθμό
ανήκουν σε διαφορετικά στοιχεία. Π.χ. τα άτομα που έχουν 8ρ (Ζ = 8) ανή-
κουν στο οξυγόνο, ενώ αυτά που έχουν 7ρ (Ζ = 7) ανήκουν στο άζωτο κι αυτά
που έχουν 9ρ (Ζ = 9) ανήκουν στο φθόριο. Τα άτομα αυτά, εφόσον είναι ηλε-
κτρικά ουδέτερα, θα περιέχουν αντίστοιχα 8, 7 και 9 ηλεκτρόνια.
Με βάση λοιπόν τον ατομικό αριθμό μπορούμε να κατατάξουμε τα στοιχεία
σε μια συνεχή σειρά. Σ' αυτήν, το καθένα διαφέρει απ* το προηγούμενό του και
απ' το επόμενό του, κατά ένα πρωτόνιο και ένα ηλεκτρόνιο, όπως θα δούμε στο
περιοδικό σύστημα (Κεφ. 5).
Μαζικός αριθμός (Α) ενός ατόμου είναι ο αριθμός, που δείχνει πόσα
νουχλεόνια (δηλαδή πρωτόνια χαι νετρόνια) περιέχει σννοΑιχά ο πυρήνας του.
Εφόσον ο αριθμός των νετρονίων είναι Ν, τότε έχουμε τη σχέση:
Α=Ζ + Ν (2-1)
Ο μαζικός αριθμός, όπως θα δούμε παρακάτω, δείχνει και ποια είναι περί-
που η μάζα του ατόμου σε σχέση με τη μάζα ενός ορισμένου πρότυπου.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, κάθε άτομο που είναι ηλεκτρικά ουδέτερο χαρα-
κτηρίζεται απ' τους δυο αυτούς αριθμούς: α) Τον ατομικό αριθμό (Ζ) «ου δείχνει
τον αριθμό των πρωτονίων και των ηλεκτρονίων και το στοιχείο στο οποίο
ανήκει, που έχει, όπως θα δούμε, ένα σύμβολο, π.χ. Χ και β) Το μαζικό αριθμό (Α)
που δείχνει τον αριθμό νουκλεονίων του και περίπου τη μάζα του σε σχέση με
τη μάζα ενός ορισμένου πρότυπου. Δηλαδή το άτομο αυτό συμβολίζεται: ζΧ.
Αν λοιπόν κατά κάποιο τρόπο (π.χ. σ' ένα χημικό ή φυσικό ή πυρηνικό
φαινόμενο) πραγματοποιηθεί μια μεταβολή του αριθμού των στοιχειωδών σω-
ματιδίων (ηλεκτρονίων, νετρονίων, πρωτονίων), απ* τα οποία αποτελείται ένα
άτομο, η μεταβολή αυτή θα συνεπάγεται τα παρακάτω:
α) Αν μεταβληθεί ο αριθμός ηλεκτρονίων ενός ατόμου, με πρόσληψη ή
αποβολή ενός ή περισσότερων ηλεκτρονίων, τότε το σωματίδιο που προκύπτει
εξακολουθεί ν' ανήκει στο ίδιο στοιχείο, με τη διαφορά ότι θα είναι ηλεκτρικά
12
2-4. Ατομικός χαι μαζικός αριθμός — 2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων
φορτισμένο. Τα φορτισμένα αυτά σωματίδια λέγονται ιόντα, όταν είναι θε-
τικά φορτισμένα κατιόντα κι όταν είναι αρνητικά φορτισμένα ανιόντα.
Τα ιόντα έχουν τον ίδιο ατομικό και μαζικό αριθμό με τα άτομα απ' τα οποία
προέρχονται. Είναι ηλεκτρικά φορτισμένα, γιατί ο αριθμός ηλεκτρονίων σ' αυτά
είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος απ' τον αριθμό πρωτονίων. Επομένως το ηλεκτρι-
κό φορτίο του ιόντος 6α είναι ίσο ή ακέραιο πολλαπλάσιο του θετικού ή αρνη-
τικού στοιχειώδους ηλεκτρικού φορτίου (1,6.10_1β
Cb). Δηλαδή:
A
X + k e ^ V - A
X - k e ^ V +
Ζ Ζ Ζ Ζ
Ρ) Αν μεταβληθεί ο αριθμός των νετρονίων ενός ατόμου, τοτε το σωμα-
τίδιο που προκύπτει θα έχει τον ίδιο ατομικό αριθμό, αλλά θα διαφέρει στο
μαζικό. Δηλαδή και τα δυο θα ανήκουν στο ίδιο στοιχείο, αλλά το ένα θα είναι
βαρύτερο ή ελαφρότερο απ' το άλλο. Τα άτομα αυτά του ίδιου στοιχείου λέ-
γονται ι σ ό τ ο π α . Δηλαδή :
, A+k Α., , A-Jc ,
Χ + kn-+ Χ Χ - kn Χ
Ζ Ζ Ζ Ζ
Η ύπαρξη των ισοτόπων δείχνει ότι ήταν λαθεμένη η άποψη του Dalton
σχετικά με το ότι όλα τα άτομα του ίδιου στοιχείου έχουν το ίδιο βάρος.
γ) Αν μεταβληθεί ο αριθμός των πρωτονίων ενός ατόμου, τότε το σωματί-
διο που προκύπτει δεν ανήκει στο ίδιο στοιχείο, αλλά σε άλλο, γιατί έχει δια-
φορετικό ατομικό αριθμό. Δηλαδή γίνεται μεταστοιχείωση.
, A+k„r Α,, , A-k,,
Χ + kp γ X - k p - » Υ
Ζ Z+k Ζ Z-k
Τέτοιες μεταστοιχειώσεις πραγματοποιούνται από μόνες τους σε ορισμένα
στοιχεία (φυσική ραδιενέργεια) ή με ειδικές πυρηνικές αντιδράσεις.
2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων γύρω an' τον πυρήνα
'Οπως αναφέρθηκε στην § 2-3.2, η άποψη του Rutherford για την κατανομή
των ηλεκτρονίων γύρω απ' τον πυρήνα απορρίφτηκε. Το 1913 ο Δανός φυσικός
Niels Bohr πρότεινε έναν άλλο τρόπο κατανομής των ηλεκτρονίων, θεωρώντας
ότι στον ατομικό χώρο δεν ισχύουν οι νόμοι της κλασικής θεωρίας, αλλά η κβαντι-
κή θεωρία του Planck.
Για να στηρίξει το πρότυπο, που πρότεινε, βασίστηκε σε δυο περιοριστικές
συνθήκες, τη μηχανική και την οπτική.
α) Σύμφωνα με τη μηχανική συνθήκη, τα ηλεκτρόνια δεν μπορούν
να περιφέρονται σε οποιεσδήποτε κυκλικές τροχιές, αλλά μόνο σε ορισμένες, που
ικανοποιούν μια συγκεκριμένη κβαντική σχέση, κι όταν κινούνται σ' αυτές τις τρο-
χιές, δεν εκπέμπεται ακτινοβολία.
13
Κεφάλαιο 2 - Το άτομο
Σχ. 2.5. Ατομικό πρότυπο
του Bohr
Σύμφωνα με την πρώτη αυτή συνθήκη στις τρο-
χιές αυτές η στροφορμή του ηλεκτρόνιου είναι ακέ-
ραιο πολλαπλάσιο της ποσότητας h/2π. Δηλαδή:
mur = η1ι/2π. όπου m και υ η μάζα και η ταχύτητα
του ηλεκτρόνιου, r η ακτίνα της τροχιάς του, n φυ-
σικός αριθμός, που ονομάζεται κ ύ ρ ι ο ς κ β α ν τ ι -
κ ό ς α ρ ι θ μ ό ς και ο οποίος μπορεί να έχει τις
ακέραιες τιμές, 1, 2, 3, 4.. .αο και h η σταθερά δρά-
σεως του Planck = 6,62ΙΟ-34
joule.sec. Επομένως κά-
θε δυνατή (ή επιτρεπόμενη) τροχιά έχει ορισμένη
ακτίνα (γ) και τα ηλεκτρόνια που κινούνται σε καθε-
μιά απ1
αυτές έχουν ορισμένη ολική ενέργεια (Εολ).
Τα δύο αυτά μεγέθη εξαρτιώνται από ένα σταθερό παράγοντα και απ1
τον κύριο
κβαντικό αριθμό. Έτσι: r = σταθ.η' και Εολ = —σταθ./η,
= — Rch/n1
, όπου
R = σταθερά του Rydberg, c = η ταχύτητα του φωτός και h = η σταθερά δρά-
σεως του Planck.
Οι τροχιές, που διαγράφουν τα ηλεκτρόνια, τα οποία περιφέρονται στην ίδια
απόσταση απ' τον πυρήνα ορίζουν μια επιφάνεια, που λέγεται ηλεκτρονικός
φλοιός ή ηλεκτρονική στιβάδα. Κάθε ηλεκτρονική στιβάδα έχει ορισμένη ενέρ-
γεια, που είναι τόσο μικρότερη όσο αυτή είναι πιο κοντά στον πυρήνα, όσο δη-
λαδή μικρότερη είναι η τιμή του κύριου κβαντικού αριθμού η.
Επομένως σε κάθε τιμή του n αντιστοιχεί στιβάδα ορισμένης ενέργειας,
που παριστάνεται με κεφαλαίο λατινικό γράμμα. Έτσι στον κύριο κβαντικό
αριθμό n = 1 αντιστοιχεί η στιβάδα Κ, στην οποία το ηλκκτρόνιο έχει τη μι-
κρότερη ενέργεια. Σε n = 2 αντιστοιχεί η αμέσως μεγαλύτερης ενέργειας στι-
βάδα L, σε n = 3 η στιβάδα Μ, σε n = 4 η στιβάδα Ν, σε n = 5 η στιβά-
δα Ο, σε n = 6 η στιβάδα Ρ, σε n =' 7 η στιβάδα Q,... Όταν το n = οο, τότε
το ηλεκτρόνιο έχει απομακρυνθεί απ'
την επίδραση του πυρήνα, δηλαδή έχει
φύγει απ' τον ατομικό χώρο και το ά-
τομο έχει μετατραπεί σε ιόν.
β) Σύμφωνα με την οπτική αν ν-
θήκη, ακτινοβολία εκπέμπεται μόνο
όταν ένα ηλεκτρόνιο επιστρέφει από
στιβάδα μεγαλύτερης ενέργειας (Ε')
σε άλλη μικρότερης ενέργειας (Ε),
όταν το άτομο έχει προηγούμενα όιε-
γερθεί. Δηλαδή για να διε/ερθεί το άτο-
μο και να μεταφερθεί το ηλεκτρόνιο
Σχ. 2.6. àUywrÔMov και α,πομπή
σ ε
μεγαλύτερης ενέργειας
αχτιψοβολίας απ αντό πρέπει να απορροφήσει την ενέργεια
η - 3
14
2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων γύρω απ' τον πυρήνα
ΔΕ=Ε'-Ε, και όταν επιστρέψει στη στιβάδα με τη μικρότερη ενέργεια, απο-
δίδει τη ΔΕ εκπέμποντας ακτινοβολία με συχνότητα που ορίζεται απ' τη σχέση:
ΔΕ=Ε'-Ε =hv (h= η σταθερά δράσεως του Planck = 6,62·10"34
joule.sec
και ν= η συχνότητα σε sec-1
). Έτσι εξηγείται γιατί τα φάσματα των ατόμων
δεν είναι συνεχή αλλά γραμμικά.
Κάθε στιβάδα μπορεί να περιλάβει μέχρι ένα ορισμένο ανώτατο αριθμό ηλεκτρο-
νίων, που για τις τέσσερις πρώτες δίνεται απ' τη σχέση: 2η* (δηλαδή για n =1 είναι
2.1*=2, για η=2 είναι 2.2»=8, για ν=3 2·3ΐ
=18. για π=4 2·4*=32).
'Οταν μια στιβάδα είναι εξωτερική, δηλαδή δεν υπάρχει άλλη στιβάδα με
μεγαλύτερη απ' αυτή ενέργεια που να περιέχει ηλεκτρόνια, τότε δεν μπορεί να
περιλάβει παραπάνω από 8 ηλεκτρόνια.
'Οταν μια στιβάδα είναι αμέσως μετά την εξωτερική και αντιστοιχεί σε
η>3, τότε δεν μπορεί να περιλάβει περισσότερα από 18e. Τα παραπάνω περιέ-
χονται συνοπτικά στον πίνακα 2-2.
Πίνακας 2-2. Στιβάδες κατά Bohr και αριθμός ηλεκτρονίων α' αυτές
Κύριος
κβαντικός
αριθμός
Σύμβολο
στιβάδας
Μέγιστος
αριθμός
ηλεκτρ.
Μέγιστος αριθ.
όταν είναι
εξωτερική
Μέγιστος αριθ.
όταν είναι
προτελευταία
η = 1 Κ 2 2 2
ιι=2 L 8 8 8
n = 3 M 18 8 18
n = 4 Ν 32 8 18
n = 5 Ο 32 8 18
n = 6 Ρ 8 18
n = 7 Q 8 18
'Εφόσον ένα άτομο βρίσκεται στη θεμελιώδη του κατάσταση (δηλαδή στην
κατάσταση της μικρότερης δυναμικής ενέργειας), τότε οι διάφορες στιβάδες
συμπληρώνονται με τη σειρά με την οποία αυξάνει η ενέργειά τους. Δηλαδή
πρώτα συμπληρώνεται η Κ, στη συνέχεια η L εφόσον υπάρχουν αρκετά ηλε-
κτρόνια κ.ο.κ.
Π.χ. α) αν ένα άτομο έχει 8 ηλεκτρόνια, τότε τα δύο θα βρίσκονται στην Κ
και τα άλλα 6 στην L, δηλαδή θα έχει την ηλεκτρονική δομή K2
Le
.
β) Αν ένα άτομο έχει 19 ηλεκτρόνια, τότε τα δύο θα βρίσκονται στην Κ,
στη στιβάδα L οκτώ, στη Μ οκτώ και στη Ν ένα, δηλαδή θα έχει την ηλεκτρο-
νική δομή K'L'M'N1
.
Όταν το πρώτο άτομο πάρει δυο ηλεκτρόνια, οπότε μετατρέπεται σε ιόν Χ1
,
θα έχει τη δομή K*Le
, ενώ όταν το δεύτερο δώσει ένα ηλεκτρόνιο, οπότε με-
τετράπεται σε ιόν Υ+
, θα έχει τη δομή K*Le
M8
.
Το πρότυπο του Bohr, όπως θα δούμε στο Κεφ. S, συμπληρώθηκε αργό-
15
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF
ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF

Más contenido relacionado

Más de Big Brain's Team Big Brain's Team

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...Big Brain's Team Big Brain's Team
 
203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdf
203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdf203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdf
203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdf
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdfΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdf
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
102030 The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...
102030  The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...102030  The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...
102030 The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...Big Brain's Team Big Brain's Team
 
Copy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdf
Copy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdfCopy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdf
Copy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdf
313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdf313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdf
313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
102030 AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdf
102030  AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdf102030  AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdf
102030 AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdf
246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdf246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdf
246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdfΘέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdfΘέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
Η ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdf
Η ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdfΗ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdf
Η ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdf
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdfΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdf
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdfBig Brain's Team Big Brain's Team
 

Más de Big Brain's Team Big Brain's Team (20)

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...
Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΦΥΣΙΚΗΣ (ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ) ΑΠΟ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ΜΕΣΑ ...
 
203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdf
203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdf203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdf
203203 πληροφορική Α,Β,Γ ΓΥΜΝΑΣΊΟΥ.pdf
 
ΚΕΦ_1_ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ.pdf
ΚΕΦ_1_ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ.pdfΚΕΦ_1_ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ.pdf
ΚΕΦ_1_ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ.pdf
 
ΗΘΙΚΉ.pdf
ΗΘΙΚΉ.pdfΗΘΙΚΉ.pdf
ΗΘΙΚΉ.pdf
 
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdf
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdfΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdf
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΛΟΓΟ ΣΤΟΝ ΜΕΤΑΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΟ ΣΕΞΙΣΜΟ.pdf
 
102030 The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...
102030  The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...102030  The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...
102030 The Secrets of Great G-Spot Orgasms and Female Ejaculation_ The Best ...
 
45446686-PG-089ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf
45446686-PG-089ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf45446686-PG-089ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf
45446686-PG-089ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf
 
221658682-Ζωη-Σε-Αλλους-Κοσμους.pdf
221658682-Ζωη-Σε-Αλλους-Κοσμους.pdf221658682-Ζωη-Σε-Αλλους-Κοσμους.pdf
221658682-Ζωη-Σε-Αλλους-Κοσμους.pdf
 
45425424-PG-090ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf
45425424-PG-090ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf45425424-PG-090ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf
45425424-PG-090ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.pdf
 
Copy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdf
Copy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdfCopy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdf
Copy of 122161092-Το-είναι-και-το-μηδέν-Ζαν-Πολ-Σάρτρ.pdf
 
313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdf
313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdf313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdf
313649724-εξελικτική-ψυχολογία-FELDMAN-S-ROBERT-2ος-τόμος.pdf
 
102030 AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdf
102030  AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdf102030  AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdf
102030 AΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΠΡΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ.pdf
 
102030 Οι Εβραίοι, όλη η αλήθεια.pdf
102030  Οι Εβραίοι, όλη η αλήθεια.pdf102030  Οι Εβραίοι, όλη η αλήθεια.pdf
102030 Οι Εβραίοι, όλη η αλήθεια.pdf
 
Patsiomitou_S_2021_Creativity_and_skills.pdf
Patsiomitou_S_2021_Creativity_and_skills.pdfPatsiomitou_S_2021_Creativity_and_skills.pdf
Patsiomitou_S_2021_Creativity_and_skills.pdf
 
246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdf
246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdf246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdf
246983480-Η-Ουσία-Του-Χριστιανισμού-pdf.pdf
 
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdfΘέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
 
ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ.pdf
ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ.pdfΟΔΗΓΙΕΣ ΑΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ.pdf
ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ.pdf
 
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdfΘέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
Θέματα θεωρίας που θα πρέπει να ξέρω.pdf
 
Η ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdf
Η ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdfΗ ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdf
Η ΠΕΡΊΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΠΡΌΣΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΦΑΊΡΕΣΗΣ.pdf
 
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdf
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdfΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdf
ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΝΕΑ ....pdf
 

Último

ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocx
ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocxειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocx
ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocxSimos Skouloudis
 
theoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptx
theoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptxtheoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptx
theoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptxssuser78b997
 
ΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνης
ΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνηςΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνης
ΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνηςΔήμητρα Τζίνου
 
1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣChrisa Kokorikou
 
Θεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μου
Θεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μουΘεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μου
Θεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μουΘεοδώρα Θεοδωρίδη
 
Το πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Το πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptxΤο πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Το πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx7gymnasiokavalas
 
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptx
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptxΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptx
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptxssuser6a63b0
 
Συμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptx
Συμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptxΣυμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptx
Συμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptxlabriniderbederi
 
Νόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptx
Νόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptxΝόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptx
Νόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptxPantelis Bouboulis
 
Η ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - Πέννα
Η ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - ΠένναΗ ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - Πέννα
Η ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - ΠένναΣάσα Καραγιαννίδου - Πέννα
 
Διαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptx
Διαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptxΔιαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptx
Διαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptx7gymnasiokavalas
 
Γιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Γιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptxΓιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Γιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx7gymnasiokavalas
 
Dokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptx
Dokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptxDokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptx
Dokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptxActforclimate
 
36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx
36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx
36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx36dimperist
 
25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptx
25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptx25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptx
25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptxMARIAPSARROU4
 

Último (16)

ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocx
ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocxειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocx
ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις. ειρηνη πολεμος κειμενο με ασκησεις.docxdocx
 
theoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptx
theoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptxtheoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptx
theoria_ekthesi_ekfrasi_lykeiou_epixeirima.pptx
 
ΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνης
ΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνηςΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνης
ΣΤ' Θεματική ενότητα: Η διδασκαλία της Ορθόδοξης πίστης γίνεται έργο τέχνης
 
1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1821 ΧΡΥΣΑ ΚΟΚΟΡΙΚΟΥ-ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
 
Θεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μου
Θεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μουΘεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μου
Θεοδώρα Θεοδωρίδη- Ανάρτηση παρουσίασης στο blog μου
 
Το πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Το πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptxΤο πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Το πείραμα του Ερατοσθένη- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
 
Συνέντευξη
Συνέντευξη                                            Συνέντευξη
Συνέντευξη
 
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptx
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptxΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptx
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.pptx
 
Συμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptx
Συμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptxΣυμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptx
Συμπερίληψη προσφύγων μαθητών στο σχολείο.pptx
 
Νόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptx
Νόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptxΝόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptx
Νόμος Εκθετικής Μεταβολής και Ραδιενεργή Διάσοαση.pptx
 
Η ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - Πέννα
Η ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - ΠένναΗ ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - Πέννα
Η ΣΗΜΑΙΑ. Ένα ποίημα της Σάσας Καραγιαννίδου - Πέννα
 
Διαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptx
Διαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptxΔιαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptx
Διαγωνισμός Ζωγραφικής 25η Μαρτίου 2024.pptx
 
Γιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Γιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptxΓιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
Γιορτή 25ης Μαρτίου 2024- 7ο Γυμνάσιο Καβάλας.pptx
 
Dokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptx
Dokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptxDokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptx
Dokimi wordpress ebmed parousiasis1.pptx
 
36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx
36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx
36_Dim_Perist_Eortasmos_25_Martiou_2024.pptx
 
25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptx
25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptx25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptx
25Η ΜΑΡΤΙΟΥ ΔΙΠΛΗ ΓΙΟΡΤΗ. ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.pptx
 

ΜΑΝΩΛΚΙΔΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΟΡΓΑΝΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ.PDF

  • 6. Κάθε γνήσιο αντίτυπο έχει την υπογραφή του πληρεξούσιου των συγγραφέων κ. Νικ. Καλογερόπουλου ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΩΛΗΣΗ EMM. ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ — ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ I (ΣΤΟΑ) — ΤΗΛ. 36.33.970 Στοιχειοθεσία: Μονοτυπία Αφών Παληβογιάννη — Πιττάκη 5 — Τηλ. 34.41.703 Σελιδοποίηση: «Μανούτιος» Χρ. ΜανουσαρΙδης - Ζηνοδώρου 17. Τηλ. 51.33.680 Σχέδια: Γεωργία Νόνα — Τηλ. 64.42.582 Εξώφυλλο ν'ΚΜλιχεχνική φροντίδα: Σπ. Μπέσης — Τηλ. 64.42.582 ΕχτύττωσηΓθ. ΜτίαλΧίίης και Τιός O.E. - τηλ. 27 97 039 Απαγορεύεται η μερική ή ολική ανατύπωση του βιβλίου χωρίς την άδεια των συγγραφέων Copyright by C. Manolkidis — C. Bezas.
  • 7. προλογος Η δέκατη τέταρτη έκδοση των «Στοιχείων ανόργανης χημεί- ας» είναι μια έκδοση ουσιαστικά ανανεωμένη και στη μορφή, με τη χρησι- μοποίηση τον μονοτονικού, αλλά κύρια στο περιεχόμενο. Η ανανέωση αυτή κρίθηκε αναγκαία για να καλυφθούν οι αλλαγές στα αναλυτικά προγράμματα των Λυκείων, η έκδοση νέων σχολικών βιβλίων και γενικότερα η εξέλιξη της διδασκαλίας του μαθήματος της χημείας τα τελευταία έξι χρόνια, που μεσολάβησαν απ' την προηγούμενη έκδοση. Οι πιο ουσιαστικές αλλαγές και προσθήκες έγιναν στα θέματα της θερμο- χημείας, της ταχύτητας αντίδρασης, της ιοντικής ισορροπίας, του γινόμενου διαλυτότητας και της οξειδοαναγωγής. Σημαντική για την πληρότητα τον βιβλίου είναι η προσθήκη στο κεφ. 14 των κυριότερων κατηγοριών των αντιδράσεων οξειδοαναγωγής. Έτσι με τη με- λέτη της χημικής ονοματολογίας (κεφ. 9), των αντιδράσεων οξέος- βάσης (δ 14-1), των διπλών αντικαταστάσεων με ανταλλαγή ιόντων (§ 14-2) και των οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων (ξ 14-6.6), που προστέθηκαν, οι μαθητές θα έχουν τη δννατότητα να μάθονν να βρίσκουν τα προϊόντα μιας αντίδρασης μεταξύ δύο ή περισσότερων σωμάτων και να γράφουν σωστά τη χημική της εξίσωση. Όπως συμβαίνει σε όλες τις εκδόσεις των βιβλίων μας υπάρχουν βασικά υποδείγματα λυμένων ασκήσεων και στο τέλος κάθε κεφαλαίου δίνονται σωστά επιλεγμένες ερωτήσεις και ασκήσεις, πον βοηθούν στην εμπέδωση της ύλης. Στην έκδοση αντή προστέθηκαν και νέες ασκήσεις. θέλουμε να τονίσονμε ότι το βιβλίο αντό απευθύνεται στους μαθητές και των τριών τάξεων, του Λυκείου και ότι η χρησιμότητά του γίνεται τόσο μεγαλύτερη όσο νωρίτερα αρχίζει να το μελετά ο μαθητής. Οι μαθητές της Α' Λυκείου θα μελετήσουν όσα περιέχονται στο αναλυ- τικό πρόγραμμα της τάξης τους: εισαγωγή, άτομο (δ 2-1, 2-6, 2-7, 2-8), μόριο (δ 3-1 ως 3-7), νόμοι χημείας (κεφ. 4), εύρεση ατομικών βαρών ($ 5-8), χημική συγγένεια (σ. 77) καταστάσεις ύλης (κεφ. 7), χημικός συμβολισμός (κεφ. 8),
  • 8. μίγματα - διαλύματα (S 10-1, 10-2 και μέρος της 10-4), χημική αντίδραση C8 12-1, 12-2, 12-3) και όσα απ' τα κεφάλαια 15-22 του ειδικού μέρους διδα- χτούν στο σχολείο τους. θα συστήσουμε όμως ειδικά στους μαθητές, που προ- ορίζονται για κάποια απ' τις θετικές Ανώτατες Σχολές να μην αρκεστούν στα παραπάνω, αλλά να επεκταθούν στη μελέτη της δομής του ατόμου (§ 2-2 ως 2-5) των χημικών δεσμών (§ 6-1 ως 6-3) των οξέων, βάσεων, αλάτων (§ 13-1 ως 13-6) και των αντιδράσεων οξέος - βάσης και ανταλλαγής ιόντων f§ 14-1, 14-2). Πάνω απ' όλα όμως πρέπει να μελετήσουν συστηματικά τη χημική ονο- ματολογία (κεφ. 9). Χωρίς τη μελέτη των παραπάνω η μελέτη του ειδικού μέ- ρους οδηγεί σε στείρα και κουραστική απομνημόνευση. Οι μαθητές της Β' Λυκείου θα μελετήσουν αυτά που περιέχονται στο αναλυτικό πρόγραμμα της τάξης τους: άτομο (κεφ. 2), τα περιοδικό σύστημα (κεφ. 5) διαλύματα ηλεκτρολυτών f§ 11-3) νόμος ηλεκτρόλυσης (§ 11-4) οξέα, βάσεις, άλατα (§ 13-1 ως 13-7), εκφράσεις που καθορίζουν τη σύσταση μίγμα- τος ή διαλύματος f§ 10-4) και όσα απ' τα κεφάλαια του ειδικού μέρους (23-31) διδαχτούν. Συμβουλεύουμε όμως τους μαθητές που κατευθύνονται σε μιά απ' τις θετικές Ανώτατες Σχολές, να μελετήσουν ολόκληρη την ύλη που περιέχεται στα κεφάλαια 1 ως 14, με εξαίρεση τις παραγράφους 11-1, 11-2, 12-4 ως 12-8 13-7 ως 13-12 και 14-5. Έτσι θα επαναλάβουν την ύλη της Α' Λυκείου για να εμπεδώσουν καλύτερα τις θεμελιώδεις έννοιες της χημείας και θα μπορέσουν με μεγαλύτερη άνεση να μελετήσουν την ύλη της τελευταίας τάξης. Οι μαθητές της Γ' Λυκείου (1ης και 2ης δέσμης) θα μελετήσουν τα θέματα που θα διδαχτούν αλλά και στα οποία θα εξεταστούν κατά τις Γενι- κές εξετάσεις: Ιδιότητες μη ηλεκτρολυτικών διαλυμάτων f§ 11-1, 11-2), κολλοειδή (§ 10-7), θερμοχημεία (§ 12-4), ταχύτητα αντίδρασης (§ 12-5), χη- μική ισορροπία f§ 12-7), χημικοί δεσμοί f§ 6-1 ως 6-5, § 7-4.2, § 7-5), ιδιότη- τες ηλεκτρολυτικών διαλυμάτων (% 13-7 ως 13-12), οξειδοαναγωγή (§ 14-4 ως 14-6 και 14-8), βιομηχανικής σημασίας οξέα και βάσεις (§ 17-7, 18-7, 19-5, 19-7, 24-4.1) και τα κράματα (§ 23-6). Η μελέτη των θεμάτων αυτών θα είναι ουσιαστική και όχι αποσπασματική, μόνον εφόσον στηρίζεται στη μελέτη της ύλης των προηγούμενων δύο χρόνων, όπως υποδείξαμε, στην οποία και θα μπορούν συνεχώς να ανατρέχουν. Για το λόγο αυτό πιστεύουμε ότι, με τη σημε- ρινή διάταξη των αναλυτικών προγραμμάτων στις τρεις τάξεις του Λυκείου, ένα ολοκληρωμένο βιβλίο «Στοιχείων ανόργανης χημείας» είναι περισσότερο χρήσιμο παρά ποτέ. Πρέπει να προσθέσουμε ότι απαραίτητο βοήθημα για τη μελέτη της Ανόρ- γανης Χημείας και στις τρεις τάξεις είναι ο Α ' τόμος των «Ασκήσεων Χημείας». ενώ χρήσιμο βοήθημα είναι ακόμα το βιβλίο μας «Χημικές αντιδράσεις». Αθήνα, Ιούνης 1984 Κ. Α. ΜΑΝΩΑ ΚΙΔΗΣ-Κ. Ε. ΜΠΕΖΑΣ
  • 9. περιεχόμενα Κζφάλαβ 1: Ε*·βγ«»Τ* 1-1. Ύλη, μάζα και ενέργεια, φαινόμενα α. 1. 1-2. Φαινόμενα φυσικά και χημικά σ. 2. 1-3. Ιδιότη- τες των σωμάτων α. 3. 1-4. Νόμοι α. 4. 1-5. Υποθέσεις και θεωρίες α. 4. 1-6. Αντικείμενο της χημείας σ. 5. 1-7. Οι πρώτοι νόμοι της χημείας σ. 5. 1-8. Οι πρώτες θεωρίες της χημείας σ. 6. KuftiM 2: Τ· étape 2-1. Ατομική θεωρία σ. 7. 2-2. Συστατικά τον ατόμου σ. 8. 2-3. Δομή του ατόμου σ. 9. 2-3.1. Ο πυρήνας σ. 9. 2-3.2. Η αρχιτεκτονική του ατόμου α. 11. 2-4. Ατομικός και μαζικός αριθμός α. 12. 2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων γύρω απ" τον πυρήνα α. 13. 2-6. Στοιχεία ή απλά σώματα σ. 16. 2-6.1. Συμβολισμός των ατόμων και των ιόντων των στοιχείων α. 16. 2-6.2. Φυσική κατάσταση και ταξινόμηση των στοιχείων α. 17. 2-6.3. Κατανομή των στοιχείων στη φύση α. 18. 2-7. Ατομικό βάρος στοιχείου α. 18. 2-8. Γραμμοάτομο στοιχείου - Σταθερά Loschmidt ή αριθμός Avogadro σ. 20. 2-8.1. Υπολογισμοί αριθμού γραμμοατόμων, αριθμού ατόμων, ατομικού βάρους, βάρους ατόμου κλπ. α. 21. Kcv&OM 3: Το 3-1. Υπόθεση Avogadro α. 24. 3-2. Άτομα, μόρια, ιόντα α. 25. 3-3. Ατομικότητα α. 26. 3-4. Ενω- τική ικανότητα ατόμου στοιχείου ή σθένος α. 27. 3-5. Μοριακό βάρος α. 28. 3-6. Γραμμομόριο α. 29. 3-7. Γραμμοιόν - Σταθερά Loschmidt ή αριθμός Avogadro - mole σ. 29. 3-7.1. Συμβολισμοί α. 30. 3-7.2. Υπολογισμοί αριθμού γραμμομορίων, αριθμού μορίων, μοριακού βάρους, βάρους μο- ρίου κλπ. α. 31. 3-7.3. Εύρεση της εκατοστιαίας συστάσεως χημικών ενώσεων σ. 33. KcVttoo 4: N A f U M «κ muta« 4-1. Νόμος της αφθαρσίας της ύλης ή της διατηρήσεως της μάζας (Lavoisier) α. 36. 4-2. Νόμος των σταθερών λόγων (Proust) σ. 37. 4-3. Νόμος των απλών πολλαπλασίων ή των πολλαπλών αναλογιών (Datton) σ. 38. 4-4. Νόμος των αέριων όγκων (Gay Lussac) σ. 39. 4-5. Νόμος του Richter - χημικό ισοδύναμο ή ισοδύναμο βάρος στοιχείου α. 41. 4-5.1. Γραμμοϊσοδύναμο στοιχείου σ. 42. KtfPra 5: Τ· wyobm6 βίχττημα. «y «ιιιιμΙ·» 5-1. Περιοδικός νόμος α. 45. 5-2. Περιγραφή του περιοδικού συστήματος α. 48. 5-3. Κβαντικοί αριθμοί σ. 49. 5-3.1. Υποφλοιοί ή υποστιβάδες σ. 51. 5-4. Ηλεκτρονική δομή χαι περιοδικό σύ- στημα σ. 52. 5-5. Χρησιμότητα του περιοδικού συστήματος σ. 55. 5-6. Ισότοπα σ. 57. 5-7. Ισο- βαρή α. 59. 5-8. Μέθοδοι προσδιορισμού ατομικών βαρών α. 60. 5-8.1. Μέθοδος σχηματισμού διαφόρων ενώσεων του στοιχείου σ. 61. 5-8.2. Απ" το γραμμομόριο (ή μοριακό βάρος) του στοι-
  • 10. Περιβχόμενα χείον χαι την ατομικότητά τον α. 61. 5-8.3. Ait την ατομική του (ή ειδική τον) θερμότητα με βάση τον κανόνα των Dutong · Petit ο. 61.5-8.4. Αχ" το χημικό ισοδύναμο (ή γραμμοϊσοδύναμο) τον στοι- χείου χαι το σθένος (ή τον αριθμό οξειόώσεώς) του σ. 62. IfifOw fc ΟιCTpiwthmftml 6-1. Σχηματισμός των χημικών δεσμών ο. 64. 6-2. Ομοιοπολικός δεσμός σ. 65. 6-2.1. Ομοιοπολι- κός μη χολικός α. 66. 6-2.2. Ομοιοπολικός πολικός σ. 66. 6-2.3. Ημιπολικός δεσμός ο. 68. 6-2.4. Χαρακτηριστικά των ομοιοπολικών ενώσεων α. 69. 6-3. Ιοντικός (ή ετεροπολικός) δεσμός α. 69. 6-3.1. Χαρακτηριστικά των ετεροπολικών ή ιοντικών ενώσεων σ. 71. 6-4. Μεταλλικός δεσμός σ. 72. 6-5. Δυνάμεις ή Λεσμοί μεταξύ δομικών μονάδων α. 73. 6-6. Ενέργεια ιοντισμού, ηλεκτρο- νοσυγγένεια χαι ηλιχτραρνητικάτητα α. 74. 6-6.1. Ενέργεια ιοντισμού σ. 74. 6-6.2. Ηλεχτρονο- συγγένεια σ. 74. 6-6.3. Ηλεκτραρνητικότητα α. 75. 6-7. Μέταλλα χαι αμέταλλα α. 76. 6-8. Περι- οδικό σύστημα χαι είδος δεσμού α. 77. KifOw 7: Οι καταστάαος ηκ ύλ^ς . 7-1. Αέρια σ. 80. 7-2. Νόμοι των αερίων σ. 81. 7-2.1. Νόμος Boyle - Marione σ. 81. 7-2.2. Νόμος Chartes και Gay Lussae σ. 82. 7-2.3. Συνδυαστικός νόμος α. 83. 7-2.4. Καταστατική εξίσωση των αερίων σ. 84. 7-2.5. Μοριακός ή γραμμομοριακός όγκος α. 84. 7-2.6. Διάχυση χαι διαπίδνση των αερίων - Νόμος του Graham α. 85. 7-3. Εύρεση του μοριακού βάρους αερίου ή σώματος που μπορεί να εξαερωθεί χωρίς να διασπαστεί σ. 86. 7-3.1. Εύρεση τον Μ.Β. αερίου απ" την πυχνότητά του, δηλαδή απ" τον όγκο ορισμένης μάζας τον σ. 86. 7-3.2. Εύρεση του Μ.Β. αερίου απ' τη σχετική του πυκνότητα σε σχέση με τον αέρα ή σε σχέση με αέριο που έχει γνωστό Μ.Β. α. 87. 7-3.3. Εύρεση του Μ. Β. αερίου απ" την ταχύτητα διαχύσεως ή διαπιΑύσεως α. 88. 7-4. Υγρά σ. 88. 7-4.1. Τάση ατμών - Σημείο ζέσεως α. 89. 7-4.2. Ελκτικές δυνάμεις ανάμεσα σε μόρια α. 90. 7-4.3. Δεσμός υδρογόνου α. 90. 7-5. Στερεά σ. 91. 7-5.1. Κρνσταλλιχά πλέγματα σ. 92. 7-6. Αλλοτροπία xcu πολυμορφισμός - Ισομορφισμός α. 94. 7-7. Ατομικός ή γραμματομικός άγχος α. 95. Κιφ<)ιη< St Xquxi( ·νρ6ολιβρ4ς 8-1. Από τι εξαρτιέται η ενωτική ικανότητα των ατόμων ο. 98. 8-2. Αριθμός οξειδώσεως (ή τυπικό σθένος) σ. 99. 8-2.1. Οι αριθμοί οξειδώσεως των στοιχείων α. 101. 8-2.2 Αριθμός οξειδ. στοιχείου χαι θέση στο Π.Σ. α. 103. 8-3. Ομάδες (ή ρίζες) σ. 105. 8-4. Οι χημικοί τύποι α. 106. 8-4.1. Εμ- πειρικός τύπος α. 106. 8-4.2. Μοριακός τύπος σ. 106. 8-4.3. Συντακτικός τύπος ο. 108. 8-4.4. Στερεοχημικός τύπος α. 109. 8-4.5. Ηλεκτρονικός τύπος α. 110. 8-5. Εύρεση του εμπειρικού και του μοριακού τύπου α. 111. 8-5.1. Εύρεση του εμπειρικού τύπου σ. 111. 8-5.2. Εύρεση τον μορι- ακού τύπου α. 112. 8-6. Γραφή των μοριακών τύπων α. 113. KeqpAXat· OvifHnoioyte wv βνόφγevw cvéccm 9-1. Χημική ονοματολογία σ. 116. 9-2. Ενώσεις που αποτελούνται από δύο στοιχεία σ. 117. 9-2.1. Οξείδια (θιΟγ) α. 117. 9-2.2. Υδρίδια αμετάλλων σ. 118. 9-3. Ενώσεις που αποτελούνται από τρία στοιχεία α. 119. 9-3.1. Υδροξείδια α. 119. 9-3.2. Οξυγονούχα οξέα α. 119. 9-3.3. Πολνατομικά οξυγονούχα ιόντα α. 120. 9-3.4. Οξυγονούχα άλατα σ. 122. 9-4. Ένυδρες ενώσεις ο. 124. KtfitUi» 10: Μίγρατα - Διαλύρατα 10-1. Καθορισμένα σώματα α. 126. 10-2. Μίγματα α. 126. 10-2.1. Ομογενή μίγματα α. 126. 10- 2.2. Ετερογενή μίγματα ή ετερογενή συστήματα α. 127. 10-2.3. Διαφορές χημικών ενώσεων και μιγμάτων σ. 128. 10-3. Γενικά για τα διαλύματα α. 130. 10-3.1. Στερεά διαλύματα σ. 130. 10-3.2. Αέρια διαλύματα ή αέρια μίγματα σ. 130. 10-3.3. Υγρά διαλύματα α. 130. 10-4. Εκφράσεις που καθορίζουν την πυκνότητα και τη σύσταση μίγματος ή διαλύματος α. 131. 10-4.1. Υπολογισμοί για
  • 11. Περιβχόμενα την εύρεση της πυκνότητας ή της περιεχτιχότητας ή της συγκεντρώσεως διαλύματος α. 133. 10-5. Διαλύματα στεριών σε υγρό σ. 135. 10-6. Διαλύματα αερίων σε υγρά α. 136. 10-7. Κολλοειδή σ. 137. 10-7.1. Παρασχευές των χολλοειδών συστημάτων α. 137. 10-7.2. Ιδιότητες των κολλοειδών συστημάτων ο. 137. Ktfölw 11: ΙΑ·6ηρ*ς buiXvpàimy 11-1. Μοριαχά διαλύματα ή διαλύματα μη ηλεχτρολυτών α. 141. 11-1.1. Αριθμητικές ή αθροιστι- κές ιδιότητες των μοριακών διαλυμάτων α. 141. 11-1.2. Ταπείνωση της τάσεως ατμών του διαλυτι- κού μέσου σ. 142. 11-1.3. Ανύψωση του σ.ζ. και ταπείνωση του σ.χ. του διαλύτη ο. 143. 11-1.4. Οσμωτιχή πίεση α. 144. 11-2. Μέθοδοι προσδιορισμού των μοριακών βαρών α. 145. 11-3. Διαλύ- ματα ηλ^τρολυτών ή ιοντικά διαλύματα σ. 146. 11-3.1. Διαφορές ανάμεσα στα διαλύματα των ηλεκτρολυτών και των μη ηλεκτρολυτών α. 146. 11-3.2. θεωρία της ηλεκτρολυτικής διαστάσεως ή ιοντική θεωρία (Arrhenius) σ. 147. 11-3.3. Ποιές είναι οι σημερινές απόψεις για τους ηλεκτρολύτες σ. 143. 11-3.4. Διαλυτότητα των ιοντικών ενώσεων α. 150. 11-4. Νόμος της ηλεκτρολύσεως (Fara- day) α. 151. KtfiUau 12: Η χ ν Μ avtttfoini 12-1. Χημικές αντιδράσεις ή χημικά φαινόμενα α. 154. 12-2. Χημικές εξισώσεις σ. 155. 12-2.1. Εύρεση των συντελεστών μιας χημικής εξισώσεως σ. 156. 12-3. Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί σ. 158. 12-3.1. Στοιχενομετριχές ασκήσεις με υπολογισμούς ανάμεσα σε μάζες (ή βάρη) α. 159. 12-3.2. Στοιχειομετρικές ασκήσεις με υπολογισμούς ανάμεσα σε όγκους αερίων σ. 160. 12-3.3. Στοιχειομετρικές ασκήσεις με υπολογισμούς βαρών και όγκων σ. 162. 12-4. Ενεργειακές μεταβολές κατά τίς χημικές αντιδράσεις σ. 163. 12-4.1. Εξώθερμες και ενδόθερμες αντιδράσεις α. 164. 12- 4.2. Στοιχεία θερμοχημείας σ. 164. 12-4.3. θερμοχημιχοί νόμοι σ. 165. 12-4.4. Ενθαλπία σ. 167. 12-4.5. Αξίωμα διατηρήσεως της ενέργειας α. 167. 12-4.6. Η ενέργεια ενός μορίου α. 168. 12-5. Χημική κινητική α. 169. 12-5.1. Ταχύτητα αντιδράσεως ο. 169. 12-5.2. Παράγοντες που επιδρούν στην ταχύτητα αντιδράσεως σ. 172. 12-6. Κλειστά και ανοικτά χημικά συστήματα σ. 181. 12-7. Χημική ισορροπία - αμφίδρομες αντιδράσεις σ. 181. 12-7.1. Νόμος χημικής ισορροπίας (νόμος δράσεως των μαζών ή νόμος Culdberg και Waage) σ. 183. 12-7.2. Ποιες μεταβολές επηρεάζουν την κατάσταση ισορροπίας. Αρχή του Le Chaulier ο. 185. 12-7.3. Ποισί θερμοδυναμικοί παράγοντες καθορίζουν τη θέση ισορροπίας σ. 187. 12-8. Μελέτη των αντιδράσεων, σε σχέση με την απόδοση και την ταχύτητα α. 188. KtfâlaM 13: Οξέα · βάσης · άλατα 13-1. Οξέα (κατά Arrhenius) α. 192. 13-1.1. Ορθο - πυρο - μετα οξέα α. 194. 13-2. Βάσεις (κατά Arrhenius) σ. 195. 13-2.1. Αμφολύτες ή αμφιπρωτικά ή επαμφοτερίζοντα σώματα α. 195. 13-3. Οξείδια α. 196. 13-3.1. Ταξινόμηση των οξειδίων με βάση τον αρ. οξ. του στοιχείου και την ποσό- τητα του οξυγόνου α. 196. 13-3.2. Ταξινόμηση rejv οξειδίων με βάση τη χημική τους συμπεριφορά σ. 197. 13-4. Εξουδετέρωση σ. 199. 13-5. Αλατα α. 201. 13-5.1. Απλά άλατα σ. 201. 13-5.2. Μι- κτά άλατα σ. 202. 13-5.3. Διπλά άλατα α. 202. 13-5.4. Σύμπλοκα άλατα α. 203. 13-5.5. Ένυδρα άλατα α. 204. 13-6. Νεώτερες απόψεις για τα οξέα και τις βάσεις ο. 205. 13-6.1. Οξέα - βάσεις κατά Brönsled και Lowry α. 205. 13-6.2. Οξέα - βάσεις κατά Lewis σ. 207. 13.6.3. Σύγκριση των τριών απόψεων α. 207. 13-7. Ιοντική ισορροπία ο. 208. 13-7.1. Ιοντική ισορροπία σε διάλυμα ασθενούς ηλεκτρολύτη - Ισχύς οξέων και βάσεων α. 209. 13-8. Διάσταση του νερού - pH σ. 212. 13-9. Ιοντική ισορροπία σε διάλυμα, το οποίο περιέχει ασθενή και ισχυρό ηλεκτρολύτη που έχουν κοινό ιόν - Επίδραση κοινού ιόντος α. 214. 13-9.1. Ρυθμιστικά διαλύματα ο. 215. 13-10. Δείχτες σ. 215. 13-11. Υδρόλυση αλάτων α. 216. 13-12. Ετερογενής ισορροπία σε κορεσμένο διάλυμα ιοχυρού ηλεκτρολύτη - Γινόμενο διαλυτότητας α. 219. 13-13. Στοιχειομετρικοί υπολογισμοί με διαλύματα και υπολογισμός του pH ο. 220.
  • 12. Περιβχόμενα Κεφάλαιο 14: Ταξινόμψπι τβν χημιχήν αντι&φάσιαν 14-1. Αντιδράσεις οξέος-βάσεως α. 225. 14-1.1. Οξύ +βάση -» Hfi+άλαςσ. 225. 14-1.2. Ανυδρί- της βάσεως + οξύ —• Η fi + άλας α. 226. 14-1.3. Βάση + ανυδρίτης οξέος -* Η fi + άλας α. 226. 14-1.4. Ανυδρίτης βάσεως + ανυδρίτης οξέος —* άλας α. 226. 14-1.5.Βάση + περίσσεια πολυβασι- κού οξέος (ή ανυδρίτη τον) Hfi + όξινο άλας α. 226. 14-1.6. Ουδέτερο άλας + πολυφασικό οξύ με το ίδιο ανιόν (ή ανυδρίτης του) —» όξινο άλας σ. 227. 14-1.7. Όξινο άλας + βάση με χοινό κατιόν (ή ανυδρίτης της) ουόέτερο άλας + Hfi σ. 227. 14-1.8. Όξινο άλας + βάση ή ανυόρίτης με διαφορετικό κατιόν -> μικτό άλας ή όνο ονόέτερα άλατα + Η fi σ. 227. 14-1.9. Περίσσεια βάσεως (ή αννόρίτη της) + οξύ (ή ανυόρίτης του) —» βασικό άλας + Η fi σ. 228. 14-2. Αντιδράσεις διπλής αντικαταστάσεως με ανταλλαγή ιόντων σ. 228. 14-2.1. Έλεγχος για το αν πραγματοποιείται ή όχι μια αντίδραση όιπλής αντικαταστάσεως σ. 229. 14-2.2. Σχηματισμός ιζήματος α. 229. 14-2.3. Έκλυση αερίου σ. 231. 14-2.4. Σχηματισμός ασθενούς ηλεκτρολύτη ή σύμπλοκον ιόντος α. 231. 14-2.5. Άλας, + οξύ, -» άλας1 + οξύ, α. 232. 14-2.6. Άλας, + βάση, -» άλας, + βάση, α. 232. 14-2.7. Άλας, + άλας, άλας, + άλας4 σ. 233. 14-3. Ανιχνεύσεις (ή ποιοτικοί προσδιορισμοί) - Ποσοτικοί προσδιορισμοί - Διαχωρισμοί σ. 234. 14-3.1. Ανιχνεύσεις (ή ποιοτικοί προσδιορισμοί ή ποιοτική ανάλυση) σ. 234. 14-3.2. Ποσοτικοί προσδιορισμοί ο. 234. 14-3.3. Διαχωρισμοί μιγμά- των σ. 234. 14-4. Αντιδράσεις οξειδοαναγωγής σ. 235. 14-4.1. Αρχικός ορισμός της οξειδώσεως και της αναγωγής σ. 235. 14-4.2. Ποιες είναι οι σημερινές απόψεις για την οξειδοαναγωγή σ. 236. 14-4.3. Οξειδωτικά και αναγωγικά μέσα σ. 237. 14-4.4. ΑΑντιδράσεις αυτοξειδοαναγωγής σ. 239. 14-5. Η οξειδοαναγωγή σαν ηλεκτροχημικό φαινόμενο - Γαλβανικά στοιχεία α. 239. 14-5.1. Κανο- νικό δυναμικό οξειδώσεως (ή αναγωγής) α. 241. 14-5.2. Πρόβλεψη αντιδράσεων με βάση τον πί- νακα των κανονικών δυναμικών οξειδώσεως σ. 244. 14-6. Είδη αντιδράσεων οξειδοαναγωγής και εύρεση συντελεστών α. 244. 14-6.1. Εύρεση των συντελεστών στις αντιδράσεις οξειδοαναγωγής σ. 245. 14-6.2. Εύρεση των συντελεστών από τις μεταβολές των αρ. οξ. ο. 245. 14-6.3. Εύρεση συντελεστών από τις ημιαντιόράσεις (ή μέθοδος ιόντων - ηλεκτρονίων) σ. 247. 14-6.4. Εύρεση των συντελεστών με την αλγεβρική μέθοδο σ. 247. 14-6.5. Κριτική των μεθόδων που αναφέρθηκαν για την εύρεση των συντελεστών σ. 248. 14-6.6. Διάφορες κατηγορίες αντιδράσεων οξειδοαναγωγής α. 249. 14-7. Ηλεκτρόλυση - Προϊόντα ηλεκτρολύσεως σ. 255. 14-7.1. Δυναμικό αποσυνθέσεως ή τάση διασπάσεως α. 255. 14-7.2. Προϊόντα ηλεκτρολύσεως α. 256. 14-7.3. Ηλεκ τρόλυση με άνοδο από το μέταλλο του ηλεκτρολύτη α. 257. 14-7.4. Δευτερογενή προϊόντα α. 258. 14-8. Γραμμοϊσο- δύναμο χημικής ενώσεως σ. 258. 14-8.1. Κανονικά διαλύματα σ. 260. 14-9. Γενικές μέθοδοι παρα- σκευής οξέων, βάσεων και αλάτων σ. 261. 14-9.1. Μέθοδοι παρασκευής οξέων σ. 261. 14-9.2. Μέθοδοι παρασκευής βάσεων α. 262. 14-9.3. Μέθοδοι παρασκευής αλάτων σ. 262. ΚζφΑλαιο 15: Λρέταλλα 15-1. Προέλευση α. 265. 15-2. Παρασκευές σ. 265. 15-3. Φυσικές ιδιότητες α. 266. 15-4. Χημικές ιδιότητες α. 266. Kifiiau 16: ΥΑφογόνο - vtfö · vntfoteUw Λρνγ&τον 16-1. Υδρογόνο σ. 268. 16-2. Νερό σ. 271. 16-3. Υπεροξείδιο υδρογόνου α. 275. ΚίφΑλαιο 17: VIL· ορ66α - Αλογόνα 17-1. Φθόριο α. 280. 17-2. Χλώριο σ. 281. 17-3. Βρώμιο σ. 283. 17-4. Ιώδιο σ. 284. 17-5. Υδρα- λογόνα α. 286. 17-6. Υδροφθόριο α. 287. 17-7. Υδροχλώριο σ. 288. 17-8. Υδροδρώμιο σ. 290. 17-9. Υδροϊώδιο α. 291. Κΐφάλαιο 18: VL· ομάόα · Οξυγόνο, θιίο 18-1. Οξυγόνο α. 294. 18-2. Όζον σ. 297. 18-3. θείο σ. 299. 18-4. Υδρόθειο σ. 302. 18-5. Δι- οξείδιο του θείον σ. 303. 18-6. Τριοξείδιο του θείου σ. 305. 18-7. θειικό οξύ α. 306.
  • 13. Περιβχόμενα Kcfiltoio 19: V· οράΛα: Άζιπο, faybgo;, afocvwi, avnfiAvwt 19-1. Άζωτο a. 311. 19-1.1. Ο κύχλος του αζώτου στη φύση χα ι η σημασία του για τα ζώα και τα φυτά σ. 312. 19-2. Φωσφόρος σ. 313. 19-2.1. Σπίρτα (πυρεία) α. 315. 19-3. Αρσενικό α. 315. 19-4. Αντιμόνιο σ. 316. 19-5. Αμμωνία σ. 317. 19-5.1. Αμμωνιακά άλατα σ. 319. 19-6. Οξείδια αζώτου σ. 320. 19-6.1. Υποξείύιο του αζώτου σ. 320. 19-6.2. Μονοξείδιο τον αζώτου ή νιτρικό οξείδιο α. 320. 19-6.3. Τριοξείδιο αζώτου ή νιτρώδης ανυδρίτης α. 321. 19-6.4. Τετροξείδιο αζώ- του και διοξείδιο του αζώτου α. 321. 19-6.5. Πεντοξείδιο του αζώτου ή νιτρικός ανυδρίτης α. 321. 19-7. Νιτρικό οξύ α. 321. 19-7.1. Νιτρικά άλατα σ. 323. 19-8. Οξείδια του φωσφόρου σ. 324. 19-8.1. Τριοξείδιο του φωσφόρου α. 324. 19-8.2. Πεντοξείδιο του φωσφόρου σ. 324. 19.9. Οξέα του φωσφόρου α. 324. 19-9.1. Φωσφορώδες οξύ α. 324. 19-9.2. Φωσφορικό οξύ σ. 325. 19-10. Φωσφορικά άλατα σ. 325. 19-11. Λιπάσματα σ. 325. Κεφάλαιο 20: IV· opâta: Άνβφακας · nvftfoo 20-1. Άνθρακας α. 327. 20-2. Πυρίτιο α. 332. 20-3. Μονοξείδιο του άνθρακα α. 333. 20-4. Δι- οξείδιο του άνθρακα α. 334. 20-5. Ανθρακικό οξύ και ανθρακικά άλατα α. 336. 20-5.1. Ανθρα- κικό οξύ σ. 336. 20-5.2. Ανθρακικά άλατα σ. 336. 20-6. Διοξείδιο τον πνριτίον α. 337. 20-7. Πυριτικά άλατα α. 338. 20-8. Το γυαλί α. 340. 20-9. Πολύτιμοι λίθοι (πετράδια) ο. 340. Kcqittaio 21: ΙΠ ομάΛα: Βόψ*> 21-1. Βάριο σ. 343. 21-2. Βορικό οξύ α. 344. 21-3. Βόρακας ο. 344. Kifttaw 22: MqAcvurit ο|>ά>α: Ευγενή aéfta 22-1. Ήλιο a. 345. 22-2. Νέο σ. 346. 22-3. Αργό α. 346. 22-4. Κρυπτό, ξένο, ραδόνιο σ. 346. 22-5. Ατμοσφαιρικός αέρας σ. 346. 22-5.1. Σύσταση του αέρα α. 346. 22-5.2. Ο αέρας είναι μίγμα σ. 346. 22-5.3. Υγρός αέρας σ. 347. Κεφάλαιο 23: Μέταλλα 23-1. Μεταλλουργία α. 349. 23-1.1. Μέθοδοι εξαγωγής σ. 349. 23-2. Φυσικές ιδιότητες σ. 351. 23-3. Μηχανικές ιδιότητες σ. 351. 23-4. Χημικές ιδιότητες α. 352. 23-5. Διαφορές ανάμεσα στα μέταλλα και τα αμέταλλα α. 355. 23-6. Κράματα α. 355. 23-6.1. Κατηγορίες κραμάτων ο. 356. 23-6.2. Μέθοδοι εξετάσεως των κραμάτων σ. 356. 23-6.3. Ιδιότητες των κραμάτων α. 358. 23-6.4. Αμαλγάματα α. 358. Κεφάλαιο 24: b οψάΛαχ Λλχάλια 24-1. Νάτριο σ. 360. 24-2. Κάλιο α. 362. 24-3. Υπεροξείδιο νατρίου α. 362. 24-4. Υδροξείδια των αλκαλίων σ. 362. 24-4.1. Υδροξείδιο του νατρίου α. 362. 24-4.2. Υδροξείδιο του καλίου σ. 364. 24-5. Χλωριούχα και χλωρικά άλατα των αλκαλίων σ. 364. 24-5.1. Χλωριούχο νάτριο α. 364. 24- 5.2. Χλωρικό χάλι ο. 365. 24-6. Ανθρακικά άλατα των αλκαλίων α. 366. 24-6.1. Ανθρακικό νάτριο α. 366. 24-6.2. Όξινο ανθρακικό νάτριο σ. 367. 24-6.3. Ανθρακικό χάλι α. 367. 24-7. Νιτρικά άλατα των αλκαλίων α. 368. 24-7.1. Νιτρικό νάτριο ο. 368. 24-7.2. Νιτρικό χάλι α. 368. Κεφάλαιο 25: Π> ορά&α: Αλκαλικές γαίες 25-1. Μαγνήσιο σ. 370. 25-2. Ασβέστιο α. 371. 25-3. Ράδιο σ. 372. 25-4. Οξείδια και νδροξείδια των αλκαλικών γαιών α. 372. 25-4.1. Οξείδιο τον μαγνησίου ή μαγνησία α. 372. 25-4.2. Οξείδιο τον ασβεστίου ή ασβέστης σ. 373. 25-4.3. Υδροξείδιο τον ασβεστίου ή σβησμένος ασβέστης σ. 373. 25-5. Ανθρακικά άλατα των αλκαλικών γαιών σ. 373. 25-5.1. Ανθρακικό μαγνήσιο ο. 373. 25-5.2. Ανθρακικό ασβέσιο α. 374. 25-6. θειικά άλατα των αλκαλικών γαιών α. 374. 25-6.1. θειικό μα- γνήσιο α. 374. 25-6.2. θειικό ασβέσιο σ. 374. 25-7. Διάφορες ενώσεις του ασβεστίου α. 375. 25-
  • 14. Περιβχόμενα 7.1. Χλωράσβεστος ο. 375. 25-7.2. Χλωριούχο ασβέστιο ο. 375. 25-7.3. Ανθρακασβέστιο α. 375. 25-8. Κονιάματα ο. 375. 25-8.1. Αεροπαγές κονίαμα ή κοινό κονίαμα (λάσπη οικοδομών) ο. 375. 25-8.2. Υδατοπαγή κονιάματα α. 376. ΚΐψάΧαιο 26: Μέοαλλα w ofràtev OL·, IV., V. 26-1. Αργίλιο ο. 377. 26-1.1. Στυπτηρίες α. 379. 26-1.2. Άργιλος - Κεραμευτική σ. 379. 26-2. Κασσίτερος α. 379. 26-3. Μόλυβδος σ. 380. 26-4. Ενώσεις του μολύβδου σ. 381. 26-4.1. Οξείδιο του μολύβδου ο. 381. 26-4.2. Επιτεταρτοξείδιο μολύβδου ή μίνιο σ. 382. 26-4.3. Διοξείδιο μολύ- βδου α. 382. 26-4.4. Ανθρακικός μόλυβδος σ. 382. 26-4.5. Συσσωρευτές α. 382. 26-5. Βισμούθιο σ. 383. Κ<φήλαιο 27: b ομάΛα: Χαλχός, άργυρος, χρυσός 27-1. Χαλκός σ. 385. 27-2. Άργυρος α. 387. 27-3. Χρυσός α. 388. 27-4. Ενώσεις χαλκού και αρ- γύρου και εφαρμογές τους σ. 389. 27-4.1. θειικός χαλκός, γαλαζόπεχρα α. 390. 27-4.2. Νιτρικός άργυρος ο. 390. 27-4.3. Αλογονίδια αργύρου σ. 390. 27-4.4. Κυανιούχος άργυρος σ. 391. 27-4.5. Γαλβανοπλαστική α. 391. 27-4.6. Κατασκευή καθρεφτών σ. 391. 27-4.7. Φωτογραφική σ. 391. Ktfélaio 28: Ilk ομάΑα: ΨεχΛάργυρος, νΛράργνρος 28-1. Ψευδάργυρος α. 393. 28-2. Υδράργυρος σ. 395. 28-3. Ενώσεις τον ψευδάργυρου σ. 396. 28-3.1. Οξείδιο του ψευδάργυρου α. 396. 28-3.2. Χλωριούχος ψευδάργυρος σ. 396. 28-3.3. θει- ικός ψευδάργυρος σ. 396. 28-4. Ενώσεις του υδράργυρου α. 396. 28-4.1. Χλωριούχος υφυδράργυ- ρος ή καλομέλας ο. 396. 28-4.2. Χλωριούχος υδράργυρος ή άχνη υδράργυρου ή σουμπλιμέ α. 397. Κβφάλαιο 29: VU ομάΑα - VUk ομάόα: Χρώμιο, Μαγγάνιο 29-1. Χρώμιο α. 398. 29-2. Μαγγάνιο σ. 399. 29-3. Ενώσεις χρωμίου και μαγγανίου σ. 400. 29- 3.1. Χρωμιχά και διχρωμικά άλατα σ. 400. 29-3.2. Διοξείδιο μαγγανίου (πυρολουσίτης) σ. 400. 29-3.3. Υπερμαγγανικό χάλι α. 401. Κβφάλαιο 30: VHI ομάΑα: ΣΙΑ^ος, Κοβάλτιο, Νιχέλιβ, Xmtàmvoç 30-1. Σίδηρος σ. 403. 30-2. Κοβάλτιο σ. 406. 30-3. Νικέλιο α. 407. 30-4. Λευκόχρυοος σ. 408. Κεφάλαιο 31: AxmUq: Ουράνιο - Yxefotwàvia 31-1. Ουράνιο σ. 409. 31-2. Τρανσονράνια ή υπερουράνια στοιχεία σ. 409. Κεφάλαιο 32: Inqda χνη«ιι% npdaç. 32-1. Σύσταση, μέγεθος, σχήμα και μάζα τον πυρήνα σ. 410. 32-2. Ραδιενέργεια σ. 411. 32-2.1. Φυσική ραδιενέργεια α. 412. 32-2.2. Ραδιενέργεια α, β, γ - Πυρηνικές αντιδράσεις α. 412. 32-2.3. Τεχνητή ραδιενέργεια - Ραδιοϊσότοπα α. 413. 32-2.4. Χρόνος υποδιπλασιασμού ή ημιζωή ο. 413. 32-3. Σχάση του πυρήνα - Πυρηνική ενέργεια α. 414. 32-4. Σύντηξη πυρήνων - θερμοπυρηνικές αντιδράσεις ο. 415. 32-5. Εφαρμογές της πυρηνικής χημείας α. 415. Κεφάλαιο 33: Intjtfa χβαντιχ^ς χημζίας 33-1. Τροχιακά α. 416. 33-1.1. s τροχιακά α. 416. 33-1.2. p τροχιακά α. 417. 33-1.3. d και f τροχι- ακά σ. 418. 33-2. Ομοιοπολικός δεσμός α. 418.
  • 17. 1 εισαγωγή 1-1. Ύλη, μάζα και ενέργεια, φαινόμενα Ο κόσμος, που μας περιβάλλει, αποτελείται από άπειρη ποικιλία σωμάτων. Το καθένα απ' αυτά γίνεται αντιληπτό απ' τις αισθήσεις μας, με διαφορετικό τρόπο. Δηλαδή, τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα διάφορα σώματα τις αντιλαμβανόμαστε σαν διαφορές στο μέγεθος, στο χρώμα, στο σχήμα K.d. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των σωμάτων είναι ότι κατέχουν ένα χώρο, έχουν δηλαδή όγκο, και εμφανίζουν αδράνεια, αντιστέκονται δηλαδή στα αίτια, που τείνουν να μεταβάλλουν την κινητική τους κατάσταση, τις δυνάμεις. Το μέτρο αυτής της αδράνειας των σωμάτων ονομάζεται μάζα. Ο,τιδήποτε έχει όγκο και μάζα, και μετέχει στο σχηματισμό των σωμάτων που μας περιβάλλουν, στο σχηματισμό της γης και γενικά του σύμπαντος, λέγεται tί λ η. Στα διάφορα υλικά σώματα γίνονται συνεχείς μεταβολές. 'Αλλες απ* αυτές γίνονται τόσο γρήγορα όσο χρειάζεται για να τις αντιληφθούμε κι άλλες πραγμα- τοποιούνται τόσο αργά, ώστε στο σύντομο χρονικό διάστημα της παρατηρήσεως να μη γίνονται αντιληπτές. Το νόμο αυτό, που αναφέρεται στη συνεχή αλλαγή των πάντων, διατύπωσε πρώτος ο Ηράκλειτος: «Πάντα γίγνεσθαι τε xal ρεϊν είναι δέ παγίως ουδέν». Ώστε η ακινησία είναι φαινομενική. Όπως η αδράνεια, που έχει σαν μέτρο τη μάζα, έτσι και η συνεχής αλλαγή είναι κι αυτή ιδιότητα της ύλης. Το μέτρο της ιδιότητας αυτής λέγεται ενέργεια. Οι μεταβολές, που παρουσιάζουν τα σώματα, ονομάζονται γενικά φ α ι ν ό - μ ε ν α . Τα φαινόμενα γίνονται αντιληπτά, γιατί το μέσο, στο οποίο εκδηλώ- νονται, είναι η ύλη. Η αιτία, που προκαλεί τα φαινόμενα είναι οι μεταβολές της ενέργειας. Η έννοια της ενέργειας γεννήθηκε στον άνθρωπο απ* την έννοια του έ ρ γ ο ν , που παράγεται, όταν μια δύναμη μετακινεί το σώμα, πάνω στο 1
  • 18. Κεφάλαιο 1 — Εισαγωγή οποίο ασκείται. Όταν π.χ. σηκώνουμε ένα σώμα, τότε υπερνικάμε το βάρος του, κάνουμε μυϊκή προσπάθεια και αισθανόμαστε κούραση. Τότε λέμε ότι πα· ράγουμε έργο. Το έργο, που καταναλώσαμε για να σηκώσουμε το σώμα, βρίσκεται τώρα αποταμιευμένο μέσα στο σώμα, παρόλο ότι αυτό δε γίνεται αμέσως αντι- ληπτό. Απόδειξη ότι υπάρχει είναι το γεγονός ότι, όταν το σώμα ξαναγυρίζει στην αρχική του θέση, μπορεί να αποδώσει όλο το αρχικό έργο ή ν' αποκτήσει ταχύτητα, οπότε θα βρίσκεται στο κινούμενο σώμα σαν κινητική ενέργεια. Απ' αυτά που αναφέρθηκαν, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι η ενέργεια δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά φυσικό μέγεθος, το οποίο εμφανίζεται με διάφορες μορφές, όπως το μηχανικό έργο, η θερμότητα, η κινητική ενέργεια, η ηλεκτρική ενέργεια κ.α., που μπορούν να μετατρέπονται ολικά ή μερικά η μια στην άλλη. Όλα τα φαινόμενα που πραγματοποιούνται στη'φύση είναι αποτελέσματα ενεργειακών μεταβολών. Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τις ενεργειακές μεταβολές που γίνονται στη φύση κι αυτές που δε γίνονται στη φύση, σε διάφορες εφαρμο- γές. Π.χ. στην περίπτωση της ατμομηχανής, ένα μέρος απ' την ενέργεια, που περιέχεται στο σύστημα άνθρακας - οξυγόνο, μετατρέπεται σε θερμότητα κι αυτή σε κινητική ενέργεια. 1-2. Φαινόμενα φυσικά και χημικά Επικράτησε από παλιότερα, τα διάφορα φαινόμενα να διακρίνονται σε φυσικά και χημικά. Η ταξινόμηση αυτή χρησιμοποιείται συμβατικά και σήμερα, παρόλο που γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ τους. Η βάση, στην οποία στηρίζεται η συμβατική διάκριση των φαινομένων σε φυσικά και χημικά, φαίνεται στα παρακάτω παραδείγματα: α) Όταν θερμαίνουμε ένα κομμάτι πάγου στην αρχή μετατρέπεται σε υγρό νερό και εφόσον συνεχίζουμε τη θέρμανση σε υδρατμό. Όταν ψύξουμε τον υδρα- τμό, αυτός συμπυκνώνεται σε υγρό νερό και εφόσον συνεχίζουμε να ψύχουμε αυτό, μετατρέπεται σε πάγο. Στις μεταβολές αυτές των φυσικών καταστάσεων του νερού που έγιναν, δεν άλλαξε καθόλου η σύστασή του, αλλά βέβαια μετα- βλήθηκε η ενέργεια που περιέχει. Το φαινόμενο αυτό- και όλα γενικά τα φαινόμενα, κατά τα οποία γίνονται ενεργειακές μεταβολές στα σώματα, χωρίς αυτές να επιδρούν στη σύστασή τους, λέγονται φυσικά φαινόμενα. Δηλαδή, φυσικά φαινόμενα ονομάζονται οι ενεργειακές μεταβολές των σωμάτων, που 6ε συνοδεύονται από μεταβολή της συστάσεως τους. 'Οταν πραγματοποιείται φυσικό φαινόμενο, τότε μεταβάλλονται ορισμένες μόνο απ' τις ιδιότητες του σώματος και συνήθως επιστρέφει εύκολα στην αρχική του κατάσταση. Φυσικά φαινόμενα είναι π.χ. η κίνηση ενός σώματος, η τήξη, ο βρασμός κ.α. 2
  • 19. 1-2. Φαινόμενα φυσικά χαι χημικά —1-3. Ιδιότητες των σωμάτων β) 'Οταν θερμαίνουμε ένα τεμάχιο άνθρακα στον αέρα, τότε αυτό καίγεται και σχηματίζεται ένα αέριο, το διοξείδιο του άνθρακα. Αυτό έχει σύσταση, ενεργειακό περιεχόμενο και ιδιότητες διαφορετικές απ' τα αρχικά σώματα. Αυτό το φαινόμενο και όλα εκείνα, κατά τα οποία οι ενεργειακές μεταβολές των σωμάτων έχουν σαν αποτέλεσμα να μεταβάλλουν τη σύστασή τους, γιατί σχηματίζονται άλλα σώματα με διαφορετικές ιδιότητες απ'τα αρχικά, ονομά- ζονται χημιχά φαινόμενα ή χημικές αντιδράσεις. Δηλαδή, χημικά φαινόμενα ονομάζονται οι ενεργειακές μεταβολές των σωμάτων, που συνοδεύονται από μεταβολές της συστάσεως τους, με αποτέ- λεσμα τη δημιουργία νέων σωμάτων, με ιδιότητες διαφορετικές απ' τα αρχικά. 'Οταν πραγματοποιείται ένα χημικό φαινόμενο είναι συχνά δύσκολο και μερικές φορές ακατόρθωτο να ξαναπάρουμε τα αρχικά σώματα. Έτσι π.χ. είναι αδύνατο να ξαναπάρουμε ένα κομμάτι ξύλο απ' τα προϊόντα της καύσεώς του. Χημικά φαινόμενα είναι π.χ. η καύση του άνθρακα, η οξείδωση του σιδήρου, η καύση του πετρέλαιου κ.ά. Ένα διαφορετικό είδος φαινομένων είναι τα πυρηνικά φαινόμενα, που γίνονται χωρίς εξωτερική επίδραση σε ορισμένα σώματα, τα οποία ονομά- ζονται ραδιενεργά ή που προκαλούνται με εξωτερική επίδραση. Τα φαινόμενα αυτά θα εξεταστούν στο κεφάλαιο της πυρηνικής χημείας. 1-3. Ιδιότητες των σωμάτων Σαν ιδιότητες των σωμάτων, ορίζονται όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, με τα οποία διακρίνονται μεταξύ τους. Οι ιδιότητες των σωμάτων επικράτησε να ταξινομούνται σε φυσικές και χημικές. Φυσικές ιδιότητες, λέγονται - εκείνες που, όταν εκδηλώνονται, δε μεταβάλλουν τη σύσταση του σώματος, όπως π.χ. το χρώμα, η οσμή, η γεύση, η πυκνότητα, η σκληρότητα κ.ά. Χημικές ιδιότητες, λέγονται εκείνες, που συνδέονται θετικά ή αρνη- τικά με χημικά φαινόμενα. 'Οταν λοιπόν εκδηλώνεται μια χημική ιδιότητα ενός σώματος, τότε αυτό μετατρέπεται σε άλλο. Π.χ. η ιδιότητα του σιδήρου να οξει- δώνεται απ' τον αέρα είναι χημική ιδιότητα, γιατί εκδηλώνεται με το χημικό φαινόμενο της αντιδράσεως με το οξυγόνο κι άλλα συστατικά του αέρα, που έχει σαν αποτέλεσμα να σκουριάζει ο σίδηρος. Αλλά και η ιδιότητα του χρυ- σού να μην οξειδώνεται απ* το οξυγόνο είναι επίσης χημική ιδιότητα, γιατί συν- δέεται αρνητικά μ* αυτό το φαινόμενο, το οποίο όταν εκδηλώνεται σε άλλα σώ- ματα, αλλοιώνει τη σύστασή τους. Είναι φανερό ότι η διάκριση αυτή είναι συμβατική, όπως η διάκριση σε φυσικά και χημικά φαινόμενα. Π.χ. η διάλυση ενός σώματος σ' ένα υγρό είναι και φυσική και χημική του ιδιότητα. 2 3
  • 20. Κεφάλαιο 1 — Εισαγωγή 1-4. Νόμοι Οι φυσικές επιστήμες, που έχουν σαν αντικείμενο έρευνας τα διάφορα φαινό- μενα, στηρίζονται στην παρατήρηση. Η παρατήρηση βοηθάει όχι μόνο στην περιγραφή των φαινομένων, αλλά και στην εξήγησή τους. Σε αρκετές όμως περιπτώσεις, η παρακολούθηση των φαινόμενων, με τον τρόπο που πραγματο- ποιούνται αυτά στη φύση, δε βοηθάει στη συστηματική μελέτη και εξήγησή τους. Γι* αυτό καταφεύγουμε στο π ε ί ρ α μ α , δηλαδή στην πραγματοποίηση του φαινόμενου στο εργαστήριο, κάτω από συνθήκες που ευνοούν την παρατήρηση. Με το πείραμα μπορούμε όχι μόνο να περιγράψουμε ένα φαινόμενο, αλλά και να μετρήσουμε τα διάφορα φυσικά μεγέθη που το επηρεάζουν. Έτσι βρί- σκουμε και τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ τους. Η γενίκευση όλων των πει- ραματικών στοιχείων και μετρήσεων, που συνδέονται με ένα φαινόμενο, οδηγεί σε μια απλή φραστική διατύπωση ή σε μια μαθηματική έκφραση, που περιλα- βαίνει τις παραπάνω σχέσεις, και η οποία λέγεται ν ό μ ο ς . Για τη διατύπωση ενός νόμου ακολουθούμε τη μέθοδο της λογικής, που λέγεται επαγωγή, δηλαδή ξεκινάμε απ το μερικό και καταλήγουμε στο γενικό. Ώστε, νόμος λέγεται μια απλή φραστική διατύπωση ή μια μαθηματική έκφραση, που αποδίνει τη σχέση, η οποία υπάρχει ανάμεσα στα φυσικά μεγέθη που επηρεάζουν ένα φαινόμενο, και εκφράζει τη γενίκευση των συμπερασμάτων, στα οποία καταλήγουμε μετά απο ένα μεγάλο αριθμό παρατηρήσεων και πειραμάτων. 1-5. Υποθέσεις και θεωρίες Οι φυσικές επιστήμες δεν επιδιώκουν μόνο την εύρεση του νόμου, που ισχύει για ένα φαινόμενο, αλλά ενδιαφέρονται πιο πολύ να εξηγήσουν το φαινό- μενο και τους νόμους που ισχύουν γι'αυτό. Για το σκοπό αυτό διατυπώνεται στην αρχή μια υπόθεση. Με βάση την υπόθεση αυτή εξηγείται η αιτία, που προκαλεί ένα φαινόμενο ή ομάδα φαινομένων. Τα συμπεράσματα, που προκύπτουν απ' την υπόθεση αυτή ελέγχονται πει- ραματικά. Αν το πείραμα γενικά δεν επαληθεύει τις προβλέψεις της, τότε η υπόθεση απορρίπτεται. Αν όμως τις επαληθεύει, τότε δεχόμαστε ότι η υπόθεση αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και ονομάζεται θεωρία. Είναι φανερό ότι μια θεωρία είναι σωστή μέχρι που ν' αποδειχτεί το αντίθετο. Ώστε, η θεωρία είναι ένα ενιαίο λογικό σύστημα, που στηρίζεται σε μια υπόθεση η οποία ξεκινάει από ορισμένες παραδοχές, που δεν μπορούν ν' αποδει- χτούν πειραματικά, αλλά που με βάση αυτές τις παραδοχές εξηγείται σειρά πει- ραματικών αποτελεσμάτων. Το σπουδαιότερο όμως είναι ότι με τη θεωρία, που είναι μια γενίκευση, κατευθύνεται η πειραματική έρευνα στην ανακάλυψη νέων φαινόμενων, που μπορούν να την επιβεβαιώσουν ή να τη διαψεύσουν. Με τον τρόπο αυτό οδη- 4
  • 21. 1-6. Αντικείμενο της χημείας — 1-7. Οι πρώτοι νόμοι της χημείας γούμαστε απ' το γενικό στο μερικό, εφαρμόζοντας τη μέθοδο της λογικής, που λέγεται απαγωγή. Έτσι η κινητική θεωρία, με την οποία εξηγήθηκε η διαφορετική συμπερι- φορά των σωμάτων στις τρεις καταστάσεις, στερεή, υγρή, αέρια (βλ. Κεφ. 7), όχι μόνο επιβεβαιώθηκε από σειρά πειραματικών αποτελεσμάτων, αλλά βοήθησε κιόλας στην εξήγηση άλλων. 1-6. Αντικείμενο της χημείας Η χημεία είναι ένας κλάδος απ' τις φυσικές επιστήμες. Δηλαδή τις επιστή- μες που ασχολούνται με τη μελέτη όλων των σωμάτων, που υπάρχουν στη φύση και με όλες τις μεταβολές, που πραγματοποιούνται σ' αυτές. Η επιστήμη της φύσεως ονομάστηκε αρχικά Φυσική. Η τεράστια όμως ανάπτυξή της δημιούργησε την ανάγκη του χωρισμού των διαφόρων κλάδων της σε ιδιαίτερες επιστήμες όπως η φυσική, η χημεία, η βιολογία κ.α. Η χημεία είναι η επιστήμη, που έχει σαν αντικείμενο έρευνας την ύλη. Η έρευνα αυτή έχει τρεις κύριες κατευθύνσεις: α) τη σύσταση της ύλης, β) τις μορφές της ύλης και τις ιδιότητές τους, και γ) τις μεταβολές της ύλης και τους νόμους που ισχύουν γι* αυτές. Εξετάζει επίσης τον τρόπο παρασκευής των δια- φόρων σωμάτων και τις πρακτικές εφαρμογές τους. Η συμβολή της χημείας στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώ- που είναι αρκετά σημαντική και δίκαια χαρακτηρίζεται σαν η πιο δημιουργική επιστήμη. Τα πλαστικά υλικά, οι τεχνητές υφάνσιμες ίνες, τα οικοδομικά υλικά, τα λιπάσματα, τα αντιβιοτικά και άλλα πολλά, δείχνουν τη συνεισφορά της χη- μείας στο σύγχρονο πολιτισμό. Εκτός όμως απ' αυτά, τα αποτελέσματα της χη- μικής έρευνας βοήθησαν πολύ την εξέλιξη των βιολογικών και άλλων επιστη- μών. Τέλος, μια απ' τις προσπάθειές της ήταν να εξηγήσει τη σύσταση της ύλης. Η ανακάλυψη του ατόμου και της δομής του, οδήγησε βαθμιαία τους επιστή- μονες στη διάσπαση του ατόμου και την εκμετάλλευση της ενέργειας, που προ- κύπτει απ* αυτή. 1-7. Οι πρώτοι νόμοι της χημείας Η σύγχρονη περίοδος της χημείας μπορεί να θεωρηθεί ότι άρχισε απ' το 1774, όταν ο Lavoisier χρησιμοποίησε το ζυγό στη μελέτη των χημικών αντι- δράσεων, για να βρει τις ποσοτικές σχέσεις, που υπάρχουν ανάμεσα στα βάρη των αντιδρώντων σωμάτων και των προϊόντων μιας χημικής αντιδράσεως. Με τον τρόπο αυτό άρχισε το επιστημονικό πείραμα στη χημεία, το οποίο, όπως εξηγήθηκε στην § 1-4, αποτελεί τη βάση της έρευνας σ' όλες γενικά τις φυ- σικές επιστήμες. Τη μέθοδο του Lavoisier ακολούθησαν και άλλοι σύγχρονοι και μεταγενέ- 5
  • 22. Κεφάλαιο 1 — Εισαγωγή στεροί του. Το αποτέλεσμα απ' αυτές τις πειραματικές έρευνες, ήταν οι πρώτοι νόμοι της χημείας: οι νόμοι των Lavoisier, Proust και Dalton, που εκφράζουν τις σχέσεις βαρών που υπάρχουν ανάμεσα στα αντιδρώντα σώματα και στα προϊόντα μιας αντιδράσεως και ο νόμος του Gay-Lussac, που εκφράζει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στους όγκους των αερίων, όταν αυτά συμμετέχουν σε μια χημική αντίδραση (βλ. Κεφ. 4). 1-8. Οι πρώτες θεωρίες της χημείας Η εύρεση των νόμων, που ισχύουν για τις χημικές αντιδράσεις είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργήσει την ανάγκη μιας θεωρίας που να τους εξηγεί. Ήταν φανερό ότι για να εξηγηθεί η συμπεριφορά της ύλης στις χημικές αντιδράσεις, όπως εκφράζεται απ* τους νόμους της χημείας, έπρεπε ν* αντιμετω- πιστεί το θέμα της συστάσεως της ύλης. Έτσι η προσπάθεια που έγινε για να εξηγηθούν οι νόμοι της χημείας είχε σαν αποτέλεσμα να διατυπωθούν, στις αρχές του 19ου αιώνα, οι πρώτες επιστημονικές θεωρίες για τη σύσταση της ύλης. Οι θεωρίες αυτές είναι η ατομική θεωρία του Dalton (1808) και η μοριακή θεωρία, που θεμελιώθηκε με την υπόθεση του Avogadro (1811). 6
  • 23. 2 το άτομο An' τον So η.Χ. αιώνα, οι φιλόσοφοι της νέας Ιωνικής σχολής (Λεύκιππος, Δημόκριτος, Αναξαγόρας κ.ά.) υποστήριζαν την ασυνέχεια της ύλης. Δηλαδή την άποψη ότι η ι5λη δεν μπορεί να διαιρείται επ* άπειρο, αλλά αποτελείται από απειροελάχιστα τεμαχίδια τα «άτμητα», τα οποία δεν μπορούν να διαιρε- θούν παραπέρα και τα ονόμασαν «ατόμους». Η άποψη αυτή απορρίφτηκε απ* τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και παράμεινε σαν θέμα φιλοσοφικών συζητήσεων μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. 2-1. Ατομική θεωρία Το 1808 ο Άγγλος καθηγητής του Γυμνασίου σε ορισμένες κανονικότητες, που τις διαπίστωσε πειραματικά, ανάπτυξε μια θεωρία, με την οποία εξήγησε ικανοποιητικά τα μέχρι τότε γνωστά πει- ραματικά αποτελέσματα, όπως εκφράζονται απ' τους νόμους της χημείας (βλ. Κεφ. 4). Η θεωρία αυτή ονομάστηκε ατομική θεωρία. Σύμφωνα μ' αυτή: α) Η ύλη αποτελείται από απειροελάχιστα σωματίδια, τα άτ ο μα, τα οποία δεν είναι δυνατό να διαιρεθούν παραπέρα. β) Υπάρχουν διάφορα είδη ατόμων, τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους στο βάρος, στο σχήμα, στη χημική συμπεριφορά κλπ. Τα είδη αυτά των ατό- John Dalton (1766-1844) μων είναι τόσα, όσα είναι τα στοιχεία. γ) Τα άτομα του ίδιου στοιχείου, είναι σε όλα τα σημεία όμοια μεταξύ τους, ενώ τα άτομα των διαφορετικών στοιχείων διαφέρουν μεταξύ τους στο βάρος και στις άλλες ιδιότητες. δ) Τα άτομα των διαφορετικών στοιχείων ενώνονται μεταξύ τους — για να σχηματίσουν τις χ η μ ι κ έ ς ε ν ώ σ ε ι ς — πάντα με απλή αριθμητική σχέση, δηλαδή 1:1, 1:2, 1:3, 1:4, 2 : 3 κ.ο.κ. John Dalton, βασιζόμενος 7
  • 24. Κεφάλαιο 2 - Το άτομο ε) Τα άτομα δε δημιουργούνται ούτε καταστρέφονται, παραμένουν δηλαδή αμετάβλητα κατά τις χημικές αντιδράσεις. Μερικά απ' τα παραπάνω σημεία της ατομικής θεωρίας του Dalton δεν είναι σήμερα δεκτά, ενώ άλλα είναι εφόσον γίνουν οι κατάλληλες διευκρινίσεις. Έτσι: 1) Δεν πιστεύουμε ότι το άτομο είναι συμπαγές τεμαχίδιο ύλης, εφόσον αποδείχτηκε ότι αποτελείται από άλλα σωματίδια (πρωτόνια, νετρόνια, ηλεκτρόνια, βλ. 9 2-2), που μερικά απέχουν αρκετά απ' τα άλλα. 2) Δε δεχόμαστε ότι το άτομο ενός στοιχείου δεν μπορεί να διαιρεθεί παραπέρα, όμως τα προϊόντα της διασπάσεώς του θα περιέχουν άτομα άλλων στοιχείων. Δηλαδή εξακολουθούμε να δεχόμαστε ότι το άτομο ενός στοιχείου είναι το μικρότερο δυνατό σωματίδιο ύλης απ' το στοιχείο, που διατηρεί τις ιδιότητές του. 3) Δε δεχόμαστε ότι τα άτομα του ίδιου στοιχείου είναι σ' όλα όμοια μεταξύ τους, γιατί ανακαλύφθηκε ότι υπάρχουν άτομα του ίδιου στοιχείου, που διαφέρουν μεταξύ τους στο βάρος και λέγονται ισότοπα. Επειδή όμως στα στοιχεία, που βρίσκονται στη φύση σαν μίγματα ισο- τόπων, η αναλογία των ισοτόπων είναι σταθερή, μπορούμε να εξηγήσουμε διάφορα χημικά φαινόμενα, αν δεχτούμε ότι τα άτομα αυτού του στοιχείου έχουν ένα σταθερό «μέσο» βάρος. Το «μέσο» αυτό βάρος προκύπτει απ' τις τιμές των βαρών των ισοτόπων και τη σταθερή ανα- λογία τους. 4) Δεχόμαστε ότι τα άτομα των διαφόρων στοιχείων ενώνονται μεταξύ τους, και σχημα- τίζουν τις χημικές ενώσεις, τις περισσότερες φορές με απλή αριθμητική σχέση. Γνωρίζουμε όμως ότι υπάρχουν και χημικές ενώσεις, στις οποίες τα άτομα που τις αποτελούν δεν ενώνον- ται με απλή αριθμητική σχέση. 5) Δβ δεχόμαστε ότι τα άτομα δε δημιουργούνται ούτε καταστρέφονται, εφόσον γνωρί- ζουμε ότι είναι δυνατό απ' το άτομο ενός στοιχείου να προκύψουν ένα ή περισσότερα άτομα άλλων στοιχείων, στη διάρκεια πυρηνικής αντιδράσεως. Αυτό όμως δε συμβαίνει στις χημι- κές αντιδράσεις, στις οποίες μπορούμε να δεχτούμε ό η τα άτομα μένουν αμετάβλητα. Δηλαδή τα αρχικά σώματα και τα προϊόντα μιας αντιδράσεως περιέχουν ίδιο αριθμό όμοιων ατόμων. 2-2. Συστατικά του ατόμου Μια σειρά ανακαλύψεων, που άρχισαν γύρω στο τέλος του 19ου αιώνα, έδει- ξαν ότι τα άτομα δεν είναι απλά συμπαγή τεμαχίδια ύλης, όπως υπόθεσε ο Dalton, αλλά πολύπλοκα συστήματα, που αποτελούνται από διάφορα θεμελιώδη σωματίδια. Έτσι: α) Απ'τις καθοδικές ακτίνες διαπιστώθηκε ότι^όλα τα είδη ατόμων έχουν σαν κοινό συστατικό ένα ορισμένο αρνητικά φορτισμένο σωματίδιο, που ονομάστηκε ηλεκτρόνιο. Το ηλεκτρόνιο (e) είναι σωματίδιο, που έχει φορτίο ίσο με το στοι- χειώδες αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο, δηλαδή το ελάχιστο ηλεκτρικό φορτίο που έχει διαπιστωθεί (1,602.J0-1 · Cb) και μάζα 1837 φορές μικρότερη από τη μάζα του ελαφρότερου ατόμου, που είναι το άτομο τον υδρογόνου. Το φορτίο του ηλε- κτρόνιου προσδιόριστηκε απ' τον Millikan (1909). β) Εφόσον τα ατομα είναι ηλεκτρικά ουδέτερα, πρέπει να περιέχουν και θετικά σωματίδια. Απ' τη μελέτη που έγινε στις διαυλικές ή ανοδικές ακτίνες διαπιστώθηκε ότι όλα τα είδη ατόμων έχουν σαν κοινό συστατικό ένα ορισμένο θετικά φορτισμένο σωματίδιο, που ονομάστηκε πρωτόνιο. 8
  • 25. 2-2. Συστατικά του ατόμου — 2-3. Δομή τον ατόμου Τό πρωτόνιο (ρ) είναι σωματίδιο, που έχει φορτίο ίσο με το στοιχειώ- δες θετικό ηλεκτρικό φορτίο (δηλαδή ίσο και αντίθετο με το φορτίο του ηλεκτρό- νιου) και μάζα 1837 φορές μεγαλύτερη απ'τη μάζα του ηλεκτρόνιου (δηλαδι'/ ίση με τη μάζα που έχει το άτομο του υδρογόνου). γ) Απ' το πείραμα του Rutherford (βλ. § 2-3.1) διαπιστώθηκε ότι' οι μάζες των διαφόρων ατόμων είναι μεγαλύτερες απ' το άθροισμα των μαζών των πρωτο- νίων και των ηλεκτρονίων. Υπόθεσαν λοιπόν ότι υπάρχει κι ένα τρίτο θεμελιώ- δες σωματίδιο, που διαπιστώθηκε πειραματικά λίγο αργότερα (1932). Το σωμα- τίδιό αυτό ονομάστηκε νετρόνιο ή ονδετερόνιο. Το νετρόνιο (η) είναι σωματίδιο ηλεκτρικά ουδέτερο και έχει μάζα Ιση περίπου με τη μάζα του πρωτόνιου. Τα τρία αυτά θεμελιώδη σωματίδια είναι βασικά συστατικά της ύλης και επομένως κοινά συστατικά για όλα τα είδη ατόμων (εκτός απ' το άτομο του ελα- φρού υδρογόνου ή πρωτίου, που δεν περιέχει νετρόνιο). Δηλαδή κάθε άτομο αποτελείται από ακέραιο αριθμό πρωτονίων, νετρονίων και ηλεκτρονίων και εφόσον είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, ο αριθμός των πρωτονίων είναι ίσος με τον αριθμό των ηλεκτρονίων. Πίνακας 2-1. θεμελιώδη σωματίδια της Μης Σωματίδιο Σύμβολο Μάζα Ηλεκτρικό φορτίο Ηλεκτρόνιο 0 e -.e 9,10». 10-ω g -1 (1,602. ΙΟ"1 » Cb) Πρωτόνιο Ρ JH 1,672. ΙΟ"" g + 1 (1,602.ΙΟ"1 » Cb) Νετρόνιο 1 n on 1,675. ΙΟ"24 g 0 2-3. Δομή του ατόμου Μετά την ανακάλυψη των ηλεκτρονίων, το πρόβλημα που δημιουργήθηκε ήταν η κατανομή τους μέσα στον ατομικό χω- s w ï <·><-.. ρο. Αν δηλαδή κατανέμεται η μάζα τους ομοιό- Μ^β'^Κ'^ΨΚ^-, μορφα μέσα στον ατομικό χώρο (πρότυπο Thonp- MiW^P·^^·'·'•-•''^ê:· son, σχ. 2.1) ή ορισμένα απ* αυτά είναι συγ- κεντρωμένα σε ορισμένη περιοχή του ατομικού χώρου. '·'. '· 2-3.1. Ο πυρήνας. Ο Rutherford (1911) για ^ ί * # να διαπιστώσει την κατανομή των πρωτονίων '"ΙΛ';.'··'V.. :·'·'·.··' και των ηλεκτρονίων μέσα στον ατομικό χώρο '·"··: ' ; ^ ' U··^::' · ' έκανε το παρακάτω πείραμα (σχ. 2.2). _ , - Με μια δέσμη που περιείχε σωματίδια-α (δη- Σχ. 2.1. Πρότυπο Thomson ',λΚ
  • 26. Κεφάλαιο 2 - Το άτομο λαδή σωματίδια που έχουν δύο θετικά στοιχειώδη φορτία) βομβάρδισε ένα πολύ λεπτό φύλλο χρυσού και παρατηρούσε σε φθορίζουσα επιφάνεια τις αποκλίσεις των σωματιδίων-α μετά τις συγκρούσεις τους με το φύλλο του χρυσού. Διαπί- στωσε ότι τα περισσότερα σωματίδια-α διέρχονται χωρίς ν* αποκλίνουν, μερικά αποκλίνουν λίγο (δηλαδή απωθούνται λί- γο), άλλα περισσότερο και μερικά, πολύ λίγα, φτάνουν να έχουν απόκλιση μέ- χρι 180°. Οι μεγάλες αποκλίσεις (δηλαδή ισχυρές απώσεις) που εμφανίζονται δεν μπορούσαν αλλιώς να εξηγηθούν παρά μόνο αν το σωματίδιο-α περνούσε πάρα πολύ κοντά από ένα σωματίδιο με πολύ μεγάλο θετικό φορτίο ή αν συγκρουότανε μετωπικά μ' αυτό. Όταν το σωματίδιο-α περνούσε μακριά απ'αυτό δεν έδειχνε απόκλιση, όσο όμως πλησίαζε σ'αυτό, τόσο η απόκλιση μεγάλωνε (σχ. 2.3). Ο Rutherford με μαθηματικούς υπολογισμούς έδειξε ότι οι αποκλίσεις αυτές οφείλονταν σε μια θετικά φορ- τισμένη περιοχή του ατόμου του χρυσού, που έχει μάζα ίση με τη μάζα του ατόμου του, διάμετρο της τάξεως των 10-11 cm, δηλαδή 10.000 φορές μικρότερη απ' τη διάμετρο του ατόμου και με θετικό φορτίο αριθμητικά μικρότερο απ* το μισό του ατομικού βάρους του χρυσού. Το πείραμα επαναλήφτηκε με λεπτά φύλλα από άλλα στοιχεία και τα αποτελέσματα ήταν παρόμοια. Τα συμπεράσματα που προκύψανε απ* το πείραμα αυτό ήταν ότι: α) όλα τα πρωτόνια είναι συγκεντρωμένα σε μια περιοχή του ατομικού χώρου, που ονομάστηκε πυρήνας, στην οποία είναι συγκεντρωμένη σχεδόν όλη η μάζα του ατόμου, β) για να είναι το φορτίο του πυρήνα αριθμητικά πολύ μι- κρότερο απ' το ατομικό βάρος, αυτό σημαίνει ότι ο πυρήνας αποτελείται όχι ραδιενεργός πηγή διάφραγμα Σχ. 2.Ü. Το πείραμα τον Rutherford Σχ. 2.3. Εξήγηση των αποκλίσεων των αωματιδίων-α 10
  • 27. 2-3.2. Η αρχιτεκτονική του ατόμον μόνο από πρωτόνια αλλά κι από άλλα σωματίδια, που έχουν μάζα περίπου ίση με τα πρωτόνια και τα οποία δεν έχουν ηλεκτρικό φορτίο. Τα σωματίδια αυτά είναι τα νετρόνια. 2-3.2. Η αρχιτεκτονική του ατόμου. Σύμφωνα με τα στοιχεία που ανακαλύ- φτηκαν, το άτομο αποτελείται από μια περιοχή, στην οποία είναι συγκεντρω- μένα το θετικό φορτίο και η μάζα του στοιχείου, τον πυρήνα. Ο πυρήνας σχη- ματίζεται απ' τα πρωτόνια και τα νετρόνια, γι* αυτό και τα δυο αυτά σωματίδια λέγονται νουχλεάνια (δηλαδή συστατικά του πυρήνα). Επειδή τα πρωτόνια και τα νετρόνια έχουν μάζα 1837 φορές μεγαλύτερη απ' τη μάζα του ηλεκτρό- νιου, γι' αυτό σχεδόν όλη η μάζα του ατόμου είναι συγκεντρωμένη στον πυρήνα. Ο πυρήνας έχει ακτίνα της τάξεως των ΙΟ-12 ως ΙΟ-1 'cm, ενώ η ακτίνα του ατόμου είναι της τάξεως του 10~β cm. Δηλαδή, uv παραστήσουμε τον πυρήνα σαν σφαίρα με διάμετρο 1 cm, ολόκληρο το άτομο θα είναι μια σφαίρα με διά- μετρο 100 ως 1000 μέτρα. Αφού το άτομο είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, πρέπει ο αριθμός ηλεκτρονίων να είναι ισος με τον αριθμό πρωτονίων. Τα ηλεκτρό- νια περιστρέφονται γύρω απ' τον πυρήνα σε μεγάλες αποστάσεις σε σχέση με τις διαστάσεις του, όπως φαίνεται κι απ' το μέγεθος της ακτίνας του ατόμου σε σχέση με την ακτίνα του πυρήνα. Σύμφωνα με την άποψη του Rutherford, τα ηλεκτρόνια κινούνται σε οποιαδήποτε απόσταση ~ _ φ απ' τον πυρήνα, όπως οι πλανήτες γύρω απ* τον ήλιο, αρκεί η ελκτική δύναμη Coulomb που ασκεί- ται απ* τον πυρήνα να είναι ίση με την κεντρομόλο δύναμη: Zee/He^ (όι'ναμη Coulomb) - mr-/r (κεντοο/ιύλο; άΐψαμη) όπου Ζβ=το φορτίο του πυρήνα, πι=η μάζα του Σ %· s ·4 · Αρχιτεχτοριχή του ηλεκτρόνιου, ε=το φορτίο του ηλεκτρόνιου, υ=η ατά Ρου *ατα Rutherford. ταχύτητα του ηλεκτρόνιου και Γ=η απόσταση απ'τον πυρήνα. Η άποψη αυτή του Rutherford απορρίφτηκε γιατί ερχόταν σε αντίθεση με θεμελιώδεις νόμους της φυσικής και με την οπτική συμπεριφορά των ατόμων (*). Μετά απ' αυτό προ- τάθηκαν άλλες απόψεις για την κατανομή των ηλεκτρονίων μέσα στον ατομικό χώρο, που θα εξεταστούν στην § 2-5. (*) Σύμφωνα με ν6μο της ηλεκτροδυναμικής, όταν ίνα ηλεκτρόνιο επιταχύνεται, εκκέμκει ενέργεια με τη μορφή ακτινοβολίας. Εφόσον συμβαίνει αυτό, θα ελαττώνεται βαθμιαία η ενίργεια του ηλεκτρόνιου, δηλαδή θα ελαττώνεται βαθμιαία η ταχύτητα και η ακτίνα της τροχιάς του, οκότε τελικά το ηλεκτρόνιο θα κέσει στον κυρήνα. Αντίστοιχα η συνεχής και αυτόματη αυτή εκ'πομκή ακτινοβολίας θα είχε σαν ακοτ&λεσμα τα φάσματα των ατόμων να είναι συνεχή, ενώ τα φάσματα εκκομηής και απορρόφησης των ατόμων είναι γραμμικά. 11
  • 28. Κεφάλαιο 2 - Το άτομο 2-4. Ατομικός και μαζικός αριθμός Ατομικός αριθμός (Ζ) ενός στοιχείου είναι ο αριθμός που δείχνει πόσα πρωτόνια (ρ) περιέχει ο πυρήνας του ατόμου του χαι ο οποίος συμπίπτει με τον αύξοντα αριθμό της θέσεως του στο περιοδικό σύστημα των στοιχείων. Είναι φανερό ότι, όταν το άτομο του στοιχείου είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, τότε ο αριθμός των ηλεκτρονίων (e), που περιφέρονται γύρω απ' τον πυρήνα του, θα είναι ίσος με τον ατομικό αριθμό του στοιχείου (Ζ). Σύμφωνα λοιπόν με τις σημερινές απόψεις χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός στοιχείου, που το διαφοροποιεί απ τα υπόλοιπα στοιχεία είναι ο ατομικός αριθμός του. Επομένως, τα άτομα που έχουν τον ίδιο αριθμό πρωτονίων, δη- λαδή τον ίδιο ατομικό αριθμό, ανήκουν στο ίδιο στοιχείο και έχουν τις ίδιες χημικές ιδιότητες. Και αντίθετα, άτομα που έχουν διαφορετικό ατομικό αριθμό ανήκουν σε διαφορετικά στοιχεία. Π.χ. τα άτομα που έχουν 8ρ (Ζ = 8) ανή- κουν στο οξυγόνο, ενώ αυτά που έχουν 7ρ (Ζ = 7) ανήκουν στο άζωτο κι αυτά που έχουν 9ρ (Ζ = 9) ανήκουν στο φθόριο. Τα άτομα αυτά, εφόσον είναι ηλε- κτρικά ουδέτερα, θα περιέχουν αντίστοιχα 8, 7 και 9 ηλεκτρόνια. Με βάση λοιπόν τον ατομικό αριθμό μπορούμε να κατατάξουμε τα στοιχεία σε μια συνεχή σειρά. Σ' αυτήν, το καθένα διαφέρει απ* το προηγούμενό του και απ' το επόμενό του, κατά ένα πρωτόνιο και ένα ηλεκτρόνιο, όπως θα δούμε στο περιοδικό σύστημα (Κεφ. 5). Μαζικός αριθμός (Α) ενός ατόμου είναι ο αριθμός, που δείχνει πόσα νουχλεόνια (δηλαδή πρωτόνια χαι νετρόνια) περιέχει σννοΑιχά ο πυρήνας του. Εφόσον ο αριθμός των νετρονίων είναι Ν, τότε έχουμε τη σχέση: Α=Ζ + Ν (2-1) Ο μαζικός αριθμός, όπως θα δούμε παρακάτω, δείχνει και ποια είναι περί- που η μάζα του ατόμου σε σχέση με τη μάζα ενός ορισμένου πρότυπου. Σύμφωνα με τα παραπάνω, κάθε άτομο που είναι ηλεκτρικά ουδέτερο χαρα- κτηρίζεται απ' τους δυο αυτούς αριθμούς: α) Τον ατομικό αριθμό (Ζ) «ου δείχνει τον αριθμό των πρωτονίων και των ηλεκτρονίων και το στοιχείο στο οποίο ανήκει, που έχει, όπως θα δούμε, ένα σύμβολο, π.χ. Χ και β) Το μαζικό αριθμό (Α) που δείχνει τον αριθμό νουκλεονίων του και περίπου τη μάζα του σε σχέση με τη μάζα ενός ορισμένου πρότυπου. Δηλαδή το άτομο αυτό συμβολίζεται: ζΧ. Αν λοιπόν κατά κάποιο τρόπο (π.χ. σ' ένα χημικό ή φυσικό ή πυρηνικό φαινόμενο) πραγματοποιηθεί μια μεταβολή του αριθμού των στοιχειωδών σω- ματιδίων (ηλεκτρονίων, νετρονίων, πρωτονίων), απ* τα οποία αποτελείται ένα άτομο, η μεταβολή αυτή θα συνεπάγεται τα παρακάτω: α) Αν μεταβληθεί ο αριθμός ηλεκτρονίων ενός ατόμου, με πρόσληψη ή αποβολή ενός ή περισσότερων ηλεκτρονίων, τότε το σωματίδιο που προκύπτει εξακολουθεί ν' ανήκει στο ίδιο στοιχείο, με τη διαφορά ότι θα είναι ηλεκτρικά 12
  • 29. 2-4. Ατομικός χαι μαζικός αριθμός — 2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων φορτισμένο. Τα φορτισμένα αυτά σωματίδια λέγονται ιόντα, όταν είναι θε- τικά φορτισμένα κατιόντα κι όταν είναι αρνητικά φορτισμένα ανιόντα. Τα ιόντα έχουν τον ίδιο ατομικό και μαζικό αριθμό με τα άτομα απ' τα οποία προέρχονται. Είναι ηλεκτρικά φορτισμένα, γιατί ο αριθμός ηλεκτρονίων σ' αυτά είναι μεγαλύτερος ή μικρότερος απ' τον αριθμό πρωτονίων. Επομένως το ηλεκτρι- κό φορτίο του ιόντος 6α είναι ίσο ή ακέραιο πολλαπλάσιο του θετικού ή αρνη- τικού στοιχειώδους ηλεκτρικού φορτίου (1,6.10_1β Cb). Δηλαδή: A X + k e ^ V - A X - k e ^ V + Ζ Ζ Ζ Ζ Ρ) Αν μεταβληθεί ο αριθμός των νετρονίων ενός ατόμου, τοτε το σωμα- τίδιο που προκύπτει θα έχει τον ίδιο ατομικό αριθμό, αλλά θα διαφέρει στο μαζικό. Δηλαδή και τα δυο θα ανήκουν στο ίδιο στοιχείο, αλλά το ένα θα είναι βαρύτερο ή ελαφρότερο απ' το άλλο. Τα άτομα αυτά του ίδιου στοιχείου λέ- γονται ι σ ό τ ο π α . Δηλαδή : , A+k Α., , A-Jc , Χ + kn-+ Χ Χ - kn Χ Ζ Ζ Ζ Ζ Η ύπαρξη των ισοτόπων δείχνει ότι ήταν λαθεμένη η άποψη του Dalton σχετικά με το ότι όλα τα άτομα του ίδιου στοιχείου έχουν το ίδιο βάρος. γ) Αν μεταβληθεί ο αριθμός των πρωτονίων ενός ατόμου, τότε το σωματί- διο που προκύπτει δεν ανήκει στο ίδιο στοιχείο, αλλά σε άλλο, γιατί έχει δια- φορετικό ατομικό αριθμό. Δηλαδή γίνεται μεταστοιχείωση. , A+k„r Α,, , A-k,, Χ + kp γ X - k p - » Υ Ζ Z+k Ζ Z-k Τέτοιες μεταστοιχειώσεις πραγματοποιούνται από μόνες τους σε ορισμένα στοιχεία (φυσική ραδιενέργεια) ή με ειδικές πυρηνικές αντιδράσεις. 2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων γύρω an' τον πυρήνα 'Οπως αναφέρθηκε στην § 2-3.2, η άποψη του Rutherford για την κατανομή των ηλεκτρονίων γύρω απ' τον πυρήνα απορρίφτηκε. Το 1913 ο Δανός φυσικός Niels Bohr πρότεινε έναν άλλο τρόπο κατανομής των ηλεκτρονίων, θεωρώντας ότι στον ατομικό χώρο δεν ισχύουν οι νόμοι της κλασικής θεωρίας, αλλά η κβαντι- κή θεωρία του Planck. Για να στηρίξει το πρότυπο, που πρότεινε, βασίστηκε σε δυο περιοριστικές συνθήκες, τη μηχανική και την οπτική. α) Σύμφωνα με τη μηχανική συνθήκη, τα ηλεκτρόνια δεν μπορούν να περιφέρονται σε οποιεσδήποτε κυκλικές τροχιές, αλλά μόνο σε ορισμένες, που ικανοποιούν μια συγκεκριμένη κβαντική σχέση, κι όταν κινούνται σ' αυτές τις τρο- χιές, δεν εκπέμπεται ακτινοβολία. 13
  • 30. Κεφάλαιο 2 - Το άτομο Σχ. 2.5. Ατομικό πρότυπο του Bohr Σύμφωνα με την πρώτη αυτή συνθήκη στις τρο- χιές αυτές η στροφορμή του ηλεκτρόνιου είναι ακέ- ραιο πολλαπλάσιο της ποσότητας h/2π. Δηλαδή: mur = η1ι/2π. όπου m και υ η μάζα και η ταχύτητα του ηλεκτρόνιου, r η ακτίνα της τροχιάς του, n φυ- σικός αριθμός, που ονομάζεται κ ύ ρ ι ο ς κ β α ν τ ι - κ ό ς α ρ ι θ μ ό ς και ο οποίος μπορεί να έχει τις ακέραιες τιμές, 1, 2, 3, 4.. .αο και h η σταθερά δρά- σεως του Planck = 6,62ΙΟ-34 joule.sec. Επομένως κά- θε δυνατή (ή επιτρεπόμενη) τροχιά έχει ορισμένη ακτίνα (γ) και τα ηλεκτρόνια που κινούνται σε καθε- μιά απ1 αυτές έχουν ορισμένη ολική ενέργεια (Εολ). Τα δύο αυτά μεγέθη εξαρτιώνται από ένα σταθερό παράγοντα και απ1 τον κύριο κβαντικό αριθμό. Έτσι: r = σταθ.η' και Εολ = —σταθ./η, = — Rch/n1 , όπου R = σταθερά του Rydberg, c = η ταχύτητα του φωτός και h = η σταθερά δρά- σεως του Planck. Οι τροχιές, που διαγράφουν τα ηλεκτρόνια, τα οποία περιφέρονται στην ίδια απόσταση απ' τον πυρήνα ορίζουν μια επιφάνεια, που λέγεται ηλεκτρονικός φλοιός ή ηλεκτρονική στιβάδα. Κάθε ηλεκτρονική στιβάδα έχει ορισμένη ενέρ- γεια, που είναι τόσο μικρότερη όσο αυτή είναι πιο κοντά στον πυρήνα, όσο δη- λαδή μικρότερη είναι η τιμή του κύριου κβαντικού αριθμού η. Επομένως σε κάθε τιμή του n αντιστοιχεί στιβάδα ορισμένης ενέργειας, που παριστάνεται με κεφαλαίο λατινικό γράμμα. Έτσι στον κύριο κβαντικό αριθμό n = 1 αντιστοιχεί η στιβάδα Κ, στην οποία το ηλκκτρόνιο έχει τη μι- κρότερη ενέργεια. Σε n = 2 αντιστοιχεί η αμέσως μεγαλύτερης ενέργειας στι- βάδα L, σε n = 3 η στιβάδα Μ, σε n = 4 η στιβάδα Ν, σε n = 5 η στιβά- δα Ο, σε n = 6 η στιβάδα Ρ, σε n =' 7 η στιβάδα Q,... Όταν το n = οο, τότε το ηλεκτρόνιο έχει απομακρυνθεί απ' την επίδραση του πυρήνα, δηλαδή έχει φύγει απ' τον ατομικό χώρο και το ά- τομο έχει μετατραπεί σε ιόν. β) Σύμφωνα με την οπτική αν ν- θήκη, ακτινοβολία εκπέμπεται μόνο όταν ένα ηλεκτρόνιο επιστρέφει από στιβάδα μεγαλύτερης ενέργειας (Ε') σε άλλη μικρότερης ενέργειας (Ε), όταν το άτομο έχει προηγούμενα όιε- γερθεί. Δηλαδή για να διε/ερθεί το άτο- μο και να μεταφερθεί το ηλεκτρόνιο Σχ. 2.6. àUywrÔMov και α,πομπή σ ε μεγαλύτερης ενέργειας αχτιψοβολίας απ αντό πρέπει να απορροφήσει την ενέργεια η - 3 14
  • 31. 2-5. Κατανομή των ηλεκτρονίων γύρω απ' τον πυρήνα ΔΕ=Ε'-Ε, και όταν επιστρέψει στη στιβάδα με τη μικρότερη ενέργεια, απο- δίδει τη ΔΕ εκπέμποντας ακτινοβολία με συχνότητα που ορίζεται απ' τη σχέση: ΔΕ=Ε'-Ε =hv (h= η σταθερά δράσεως του Planck = 6,62·10"34 joule.sec και ν= η συχνότητα σε sec-1 ). Έτσι εξηγείται γιατί τα φάσματα των ατόμων δεν είναι συνεχή αλλά γραμμικά. Κάθε στιβάδα μπορεί να περιλάβει μέχρι ένα ορισμένο ανώτατο αριθμό ηλεκτρο- νίων, που για τις τέσσερις πρώτες δίνεται απ' τη σχέση: 2η* (δηλαδή για n =1 είναι 2.1*=2, για η=2 είναι 2.2»=8, για ν=3 2·3ΐ =18. για π=4 2·4*=32). 'Οταν μια στιβάδα είναι εξωτερική, δηλαδή δεν υπάρχει άλλη στιβάδα με μεγαλύτερη απ' αυτή ενέργεια που να περιέχει ηλεκτρόνια, τότε δεν μπορεί να περιλάβει παραπάνω από 8 ηλεκτρόνια. 'Οταν μια στιβάδα είναι αμέσως μετά την εξωτερική και αντιστοιχεί σε η>3, τότε δεν μπορεί να περιλάβει περισσότερα από 18e. Τα παραπάνω περιέ- χονται συνοπτικά στον πίνακα 2-2. Πίνακας 2-2. Στιβάδες κατά Bohr και αριθμός ηλεκτρονίων α' αυτές Κύριος κβαντικός αριθμός Σύμβολο στιβάδας Μέγιστος αριθμός ηλεκτρ. Μέγιστος αριθ. όταν είναι εξωτερική Μέγιστος αριθ. όταν είναι προτελευταία η = 1 Κ 2 2 2 ιι=2 L 8 8 8 n = 3 M 18 8 18 n = 4 Ν 32 8 18 n = 5 Ο 32 8 18 n = 6 Ρ 8 18 n = 7 Q 8 18 'Εφόσον ένα άτομο βρίσκεται στη θεμελιώδη του κατάσταση (δηλαδή στην κατάσταση της μικρότερης δυναμικής ενέργειας), τότε οι διάφορες στιβάδες συμπληρώνονται με τη σειρά με την οποία αυξάνει η ενέργειά τους. Δηλαδή πρώτα συμπληρώνεται η Κ, στη συνέχεια η L εφόσον υπάρχουν αρκετά ηλε- κτρόνια κ.ο.κ. Π.χ. α) αν ένα άτομο έχει 8 ηλεκτρόνια, τότε τα δύο θα βρίσκονται στην Κ και τα άλλα 6 στην L, δηλαδή θα έχει την ηλεκτρονική δομή K2 Le . β) Αν ένα άτομο έχει 19 ηλεκτρόνια, τότε τα δύο θα βρίσκονται στην Κ, στη στιβάδα L οκτώ, στη Μ οκτώ και στη Ν ένα, δηλαδή θα έχει την ηλεκτρο- νική δομή K'L'M'N1 . Όταν το πρώτο άτομο πάρει δυο ηλεκτρόνια, οπότε μετατρέπεται σε ιόν Χ1 , θα έχει τη δομή K*Le , ενώ όταν το δεύτερο δώσει ένα ηλεκτρόνιο, οπότε με- τετράπεται σε ιόν Υ+ , θα έχει τη δομή K*Le M8 . Το πρότυπο του Bohr, όπως θα δούμε στο Κεφ. S, συμπληρώθηκε αργό- 15