2. Κρητική Λογοτεχνία
Κρήτη
• Ενετοκρατία 15ος-17ος αιώνας, 1600 -1669
(1669: υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους)
• σημαντική λογοτεχνική άνθιση,
• ήπια βενετική κυριαρχία
• νέοι Κρήτες φοιτητές σε ιταλικές σχολές μετέφεραν
στο νησί τους το πνεύμα της Αναγέννησης
• στα κρητικά «ριζίτικα» τραγούδια (είδος
δημοτικού τραγουδιού σε ανομοιοκατάληκτους
δεκαπεντασύλλαβους) αφομοιώθηκαν επιδράσεις
από τη λογοτεχνική δημιουργία της Δύσης.
3. Βασικά γνωρίσματα της Κρητικής Λογοτεχνίας
• η καλλιέργεια της γλώσσας του λαού
• η ηρωική αντίληψη της ζωής
• η αίσθηση χρέους απέναντι στην πατρίδα
και τη θρησκεία
• η αγάπη για ελευθερία
• το ιπποτικό πνεύμα – η εξιδανίκευση του
έρωτα και της γυναίκας
4. Εκπρόσωποι
• Βιτσένζτος Κορνάρος
• Ερωτόκριτος (μεγάλο αφηγηματικό ποίημα,
έμμετρο μυθιστόρημα με πλοκή παραμυθιού).
• Θυσία του Αβραάμ (θρησκευτικό δράμα) [μάλλον
του Κορνάρου]
• Γεώργιος Χορτάτσης
• Ερωφίλη (τραγωδία)
• Κατζούρμπος (κωμωδία)
• Πανώρια (ποιμενικό δράμα)
5. Ερωτόκριτος
• μεγάλο αφηγηματικό ποίημα
• έμμετρο μυθιστόρημα με πλοκή παραμυθιού.
• τόπος-χρόνος : δράση που εκτυλίσσεται στην
ειδωλολατρική Αθήνα.
• δομή: χωρίζεται σε πέντε μέρη - 10.052
δεκαπεντασύλλαβοι, ομοιοκατάληκτοι στίχοι.
• ιδέες: ιπποτικές αρετές, έρωτας, φιλία,
γενναιοφροσύνη, κλπ.
• συνδυασμός στοιχείων αρχαίας ελληνικής
μυθολογίας και στοιχείων της λαϊκής
νοοτροπίας της εποχής.
6. Γ. 891-936: Ρήγας Ηρακλή-Πεζόστρατος
(1ο απόσπασμα)
• κοινωνική διαφορά ανάμεσα στην οικογένεια
της Αρετούσας και του Ερωτόκριτου.
• προηγείται ο έρωτας του Ερωτόκριτου και η
ανταπόκριση της Αρετούσας (Α΄ Μέρος) καθώς
και το κονταροχτύπημα και η νίκη του
Ερωτόκριτου (Β΄ Μέρος).
• οι δύο νέοι αποφασίζουν να παρακαλέσει ο
Ερωτόκριτος τον πατέρα του, Πεζόστρατο, να
αποκαλύψει στον πατέρα της Αρετούσας και
βασιλιά Ηράκλη την αγάπη τους και τα σχέδιά
τους για το γάμο.
7. ΘΕΜΑ
• ο Πεζόστρατος ζητά από τον βασιλιά
• να γίνει η κόρη του βασιλιά, Αρετούσα,
γυναίκα του γιου του, Ερωτόκριτου.
• ο Ηράκλης οργίζεται,
• διώχνει τον Πεζόστρατο
• και διατάζει να εξοριστεί ο Ερωτόκριτος.
9. 1η (891-898): Η απόφαση του
Πεζόστρατου να μιλήσει στον βασιλιά
Ο ίδιος ο ποιητής
• μιλά, παρεμβαίνει σε καίρια σημεία ώστε να
εξασφαλίσει την εύκολη μετάβαση από τη μια
σκηνή στην άλλη
• δίνει πληροφορίες για το σημείο της δράσης στο
οποίο βρισκόμαστε καθώς και για τις σκέψεις
και τα συναισθήματα των ηρώων, ώστε να
κατανοήσουμε καλύτερα τα όσα συμβαίνουν.
• με τον 1ο στίχο μας ενημερώνει για το χρόνο
(εκείνη η μέρα επέρασε κι άλλη ξημερώνει).
10. 1η (891-898): Η απόφαση του
Πεζόστρατου να μιλήσει στον βασιλιά
• Η καινούρια μέρα πάντα φέρνει κάτι το
διαφορετικό, το πιο ελπιδοφόρο και αισιόδοξο
• γι’ αυτό και ο πατέρας του Ερωτόκριτου, παρά
την αρχική άρνησή του για το προξενιό, τώρα
παρουσιάζεται πιο ήπιος και πιο διαλλακτικός
(γλυκαίνει και μερώνει).
11. 1η (891-898): Η απόφαση του
Πεζόστρατου να μιλήσει στον βασιλιά
• Η αλλαγή της στάσης του, όπως μας δηλώνει ο
ποιητής, οφείλεται στη σκέψη ότι ο γιος του ο
Ερωτόκριτος ταλαιπωρείται ψυχικά και
βασανίζεται.
• μπροστά στη σκέψη αυτή που κάνει και τον ίδιο
δυστυχισμένο, αποφασίζει να πάει στο βασιλιά
Ηράκλη και να του μιλήσει.
12. 1η (891-898): Η απόφαση του
Πεζόστρατου να μιλήσει στον βασιλιά
• οι λέξεις αγάλια αγάλια / αθιβολήν αλλοτινή
χρησιμοποιούνται από τον ποιητή για να
επισημάνουν την έλλειψη πραγματικού θάρρους
του Πεζόστρατου, εξαιτίας της οποίας θα
αναγκαστεί να μιλήσει έμμεσα, με παράδειγμα.
• ο Πεζόστρατος μοιάζει να θέλει να καθυστερήσει
τα όσα θα πει στον Ηράκλη, φοβούμενος και την
αντίδρασή του, γι’ αυτό και τα όσα θα πει
παρακάτω (2η ενότητα) προλογίζουν ουσιαστικά
την ανακοίνωσή του.
13. 2η (899-910): Τα επιχειρήματα του
Πεζόστρατου μπροστά στον βασιλιά
Ο ποιητής μέσα σε εισαγωγικά μας παρουσιάζει
το μονόλογο που απευθύνει ο Πεζόστρατος στον
Ηράκλη:
• ο πατέρας του Ερωτόκριτου, θέλει να
εξασφαλίσει για το γιο του την ευνοϊκή διάθεση
του βασιλιά
• αρχίζει λέγοντας ότι παλιά οι άνθρωποι δεν
έδιναν εκτιμούσαν τόσο τα πλούτη όσο τη χάρη
της αρετής (ηθική αρετή, ανδρεία, θάρρος)·
• γι’ αυτό και οι βασιλιάδες δεν ενδιαφέρονταν να
έχουν οι γαμπροί τους αντίστοιχα πλούτη και
δύναμη, γιατί επιζητούσαν πιο πολύ τη γνώση,
την ανδρεία και την ομορφιά(εσωτερική και
εξωτερική).
14. 2η (899-910): Τα επιχειρήματα του
Πεζόστρατου μπροστά στον βασιλιά
• καθρεφτίζεται έτσι ο Ερωτόκριτος ο οποίος
διαθέτει ηθικές αρετές, γνώση και τόλμη αλλά
προέρχεται από μια ταπεινή και φτωχή
οικογένεια.
• ο Πεζόστρατος κινείται ξαφνικά στο παρόν,
λέγοντας ότι όλα τα πλούτη και οι εξουσίες
κάποτε χάνονται (εσβήνουν και χαλούσι) κι ότι
αυτό που μένει τελικά αναλλοίωτο στο χρόνο
είναι «η γνώση», και «τσ’ ευγενιάς τα δώρα» ( οι
ψυχικές αρετές)
15. 2η (899-910): Τα επιχειρήματα του
Πεζόστρατου μπροστά στον βασιλιά
• τονίζει πως ούτε και η ακατανίκητη δύναμη της
μοίρας (τροχός), δε μπορεί να εξουσιάσει τη
γνώση και την αρετή.
• επομένως, η αξία τους είναι ανεξίτηλη και
όποιος είναι προικισμένος μ’ αυτά τα δύο
στοιχεία είναι πραγματικά ευτυχισμένος. Η
εικόνα του Ερωτόκριτου είναι σαφής.
16. 3η (911-919): Ο Πεζόστρατος αποκαλύπτει
στον βασιλιά την αγάπη των δύο νέων
Ο ποιητής λειτουργεί ως μεσολαβητής
• μας αποκαλύπτει τις ενέργειες του Πεζόστρατου
ύστερα από το λόγο του στη 2η ενότητα
• ο Πεζόστρατος καθυστερεί να πει στον Ηράκλη
σχετικά με το προξενιό (ξόμπλια απόμακρα,
πράματα περασμένα, εις το σημάδι άρχισε να
ξαμώνει...κι οπίσω ... η γνώση»
• όπως δηλώνει ο ποιητής – αφηγητής, τελικά, ο
Πεζόστρατος τόλμησε να φανερώσει στο βασιλιά
το προξενιό του γάμου
• η αγάπη για τον Ερωτόκριτο και για τη
δυστυχία του νίκησαν τους φόβους του
17. 4η (920-936):
Η οργισμένη αντίδραση του βασιλιά
Ο Ηράκλης
• διατάζει τον Πεζόστρατο να φύγει (εννοείται ότι η
απάντησή του είναι αρνητική)
• δεν καταλαβαίνει πώς ο Πεζόστρατος σκέφτηκε κάτι
τέτοιο και πώς πήρε την πρωτοβουλία να του μιλήσει.
• εκφράζει την αντίληψη ότι τα ανώτερα και ανώτατα
κοινωνικά στρώματα διαχωρίζονται από τα
κατώτερα στρώματα σε καμιά περίπτωση δε μπορεί
ένας φτωχός να παντρευτεί μια πλούσια κοπέλα.
• διώχνει τον Πεζόστρατο
• δίνει εντολή να εξοριστεί ο Ερωτόκριτος, με
προθεσμία τέσσερις μέρες στον Ερωτόκριτο για ν’
απομακρυνθεί
• τον προειδοποιεί με θάνατο σε περίπτωση που
πλησιάσει έδαφος του βασιλιά.
19. Πεζόστρατος
• αγαπά πολύ τον Ερωτόκριτο και αποφασίζει να
μιλήσει στον βασιλιά.
• έχει επίγνωση της κατώτερης κοινωνικής του
θέσης
• αρχικά διστάζει να μιλήσει, όμως, με
μετριοπάθεια και σύνεση, τολμά να πει πως τα
πνευματικά / σωματικά χαρίσματα είναι τα
βασικά προσόντα ενός ανθρώπου και όχι η
καταγωγή του.
20. Πεζόστρατος
• υπογραμμίζει το ευμετάβλητο του πλούτου και
της εξουσίας, ενώ η αρετή, η γνώση και η
ευγένεια παρουσιάζονται ως διαχρονικές αξίες.
• καταλήγει ότι ο τροχός της τύχης που φέρνει
άλλοτε λύπες και άλλοτε χαρές δεν μπορεί ποτέ
να καταργήσει την αξία της γνώσης και της
αρετής.
• έμμεσα τονίζει τα θετικά χαρακτηριστικά του
Ερωτόκριτου
• εκφράζει τις αξίες και αντιλήψεις της
ανερχόμενης αστικής τάξης.
21. Ο βασιλιάς
• οργίζεται, διώχνει τον Πεζόστρατο, διατάζει
εξορία, απειλεί με θάνατο
• νιώθει προσβεβλημένος από το «θράσος» του
Πεζόστρατου
• γίνεται αυταρχικός, φαίνεται εγωϊστής,βίαιος
• διαπράττει ύβρι διαθέτοντας την αλαζονεία της
εξουσίας
• αισθάνεται παντοδύναμος, φέρεται στους
άλλους ως κατώτερούς του
• πιστεύει ότι η καταγωγή είναι το ισχυρότερο
κριτήριο επιλογής συντρόφου
• εκφράζει τις αξίες και αντιλήψεις του
κατεστημένου και της αριστοκρατίας
22. Στοιχεία μορφής
• Μέτρο: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος (όπως
και τα δημοτικά τραγούδια) με ζευγαρωτή
ομοιοκαταληξία (υπάρχει ομοιοκαταληξία σε κάθε
δίστιχο)
• Γλώσσα: δημοτική, ειδικότερα, το λαϊκό ιδίωμα της
Ανατολικής Κρήτης.
• Ύφος / Mορφή: λόγος ζωηρός και ζωντανός -ύφος
άμεσο, οικείο- γοργός ρυθμός.
• Εκφραστικά μέσα: ομηρικές (πλατιές) παρομοιώσεις,
εικόνες, ασύνδετα σχήματα («παρά τσι χώρες, τσ’
αφεντιές, τα πλούτη, το λογάρι»), επαναλήψεις «και
πλιο σου μην πατήσεις-μα ο γιος σου μην πατήσει
πλιο»), μεταφορές («γλυκαίνει και μερώνει», «με
ξόμπλια να τον πιάσει»), η σύνθεση αντιθέσεων («που
οι Αθηναίοι εφεύγασι κι οι Βλάχοι τσ’ εζυγώνα»),
υπερβολές (π.χ. τα νέφη αντιλαλούσι») κ.ά.
23. Αφηγηματικές τεχνικές
• αφήγηση σε γ’ ενικό πρόσωπο με αφηγητή –
παντογνώστη παρατηρητή που γνωρίζει ακόμα
και τις σκέψεις και τα συναισθήματα των ηρώων
του.
• διάλογος (Ηράκλης-Πεζόστρατος)
• εναλλαγή απρόσωπης αφήγησης (ποιητής) και
διαλόγου ανάμεσα στον Πεζόστρατο και τον
Ηράκλη.
• τα εισαγωγικά κάνουν φανερή την παρουσία
του αφηγητή – ποιητή που διακριτικά
παρεμβαίνει και σχολιάζει τα όσα
διαδραματίζονται.
24. Ο αφηγητής-ποιητής
• είναι ο αφηγητής της ιστορίας. Γνωρίζει τα
πάντα, κατευθύνει την εξέλιξη, σχολιάζει τα
γεγονότα και τα πρόσωπα και δίνει το λόγο
στους ήρωες
• προαναγγέλλει την παρουσία του στα
αφηγηματικά μέρη του έργου
• παίρνει ο ίδιος τον λόγο (αναλαμβάνει τον ρόλο
του αφηγητή σε (τριτοπρόσωπη αφήγηση)
• αφήνει τα ίδια τα πρόσωπα να μιλήσουν με τη
δική τους φωνή, μέσα από τους διαλόγους.
25. Δ. 1003-1038: Μάχη Αθηναίων και Βλάχων (2ο
απόσπασμα)
• ΘΕΜΑ
Κατά τη διάρκεια της μάχης μεταξύ Αθηναίων
και Βλάχων ο Ερωτόκριτος έφιππος
κατατροπώνει τους Βλάχους και σώζει τους
Αθηναίους.
• ΔΟΜΗ – ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η : στ. Δ. 1003-1006. Έναρξη της μάχης.
2η : στ. Δ. 1007-1018. Καλπασμός του
Ερωτόκριτου προς τον κάμπο.
3η : στ. Δ. 1019-1038. Είσοδος του Ερωτόκριτου
στη μάχη.
26. Επικά στοιχεία
• οι ομηρικές παρομοιώσεις (στ.1013-1019 και1025-
1036)
• ουσιαστικά και επίθετα που αποδίδουν το κλίμα του
πολέμου
• οι οπτικές και ακουστικές πολεμικές εικόνες (η
ηρωική εμφάνιση του ετοιμοπόλεμου Ερωτόκριτου,
που ορμάει στη μάχη καβάλα στο άλογο του)
• ο στ. 1020 (οπού όποιος κι αν εγλίτωκε με φόβο το
εδηγάτο), που δίνει θρυλική διάσταση στην πολεμική
ορμή του Ερωτόκριτου.
• η ατμόσφαιρα πολεμικής έντασης, με την προβολή
της σφοδρότητας της μάχης
• η γενναιότητα και ο ηρωισμός του Ερωτόκριτου ως
πολεμιστή.
27. Η γενναιότητα του Ερωτόκριτου
• μόλις άκουσε τις σάλπιγγες της μάχης, χωρίς να
περιμένει ειδοποίηση, ανέβηκε στο άλογο του
και όρμησε στον κάμπο όπου γινόταν η μάχη.
• εξολόθρευσε τους εχθρούς κι έτσι έγινε θρύλος:
όποιος γλίτωσε από αυτή τη μάχη διηγιόταν στο
μέλλον με φόβο αυτή την επέλαση του ήρωα.
• εκεί που οι Αθηναίοι πιέζονταν από τους
Βλάχους, ο Ερωτόκριτος ανέτρεψε την
κατάσταση μόλις εμφανίστηκε ορμητικός και
άγριοςωσάν αϊτός.
• επέδειξε πολεμικό μένος και πρωτοφανή
αγριότητα, ξαφνιάζοντας έτσι τους εχθρούς, οι
οποίοι κατάλαβαν ότι επάψαν τα παιγνίδια!
28. Αφηγηματική τεχνική: Η περιγραφή
• η ορμητική είσοδος του Ερωτόκριτου στη μάχη
• η σύγκρουσης των δυο στρατευμάτων, η οποία
είναι κυρίως ακουστική με κυριαρχία του ήχου
των σαλπίγγων και των όπλων.
• η ορμή του Ερωτόκριτου να σπεύσει με το άλογο
στο πεδίο της μάχης παρουσιάζεται (πλατιά
παρομοίωση στ. 1013-1019)
• η υποχώρηση των Αθηναίων (οπτική και
κινητική «εφεύγασι», «εζυγώνα»,
«εγλακούσανε», «εδιώχνασι»).
• ο Ερωτόκριτος εξαγριώνεται από την κακή
τροπή που παίρνει η μάχη (πλατιά παρομοίωση
στ. 1025-1036)
29. Πρόσωπα: Ο Ερωτόκριτος
• στο απόσπασμα αναδεικνύεται η ορμή, η
ανδρεία και η ψυχική ανωτερότητα του
Ερωτόκριτου.
• παρουσιάζεται σαν άνθρωπος άφοβος,
ορμητικός και γενναίος.
• αν και ο βασιλιάς τον έχει εξορίσει, εκείνος
σπεύδει να υπερασπιστεί την πατρίδα του που
βρίσκεται σε κίνδυνο, δείχνοντας έτσι την
ευγένεια και τον πλούτο της ψυχής του.
• η παρομοίωσή του με λιοντάρι και αϊτό
αναδεικνύει τον ατρόμητο χαρακτήρα του και
την πολεμική του αρετή.
30. Παρομοιώσεις
• 1013-1018: Ο Ερωτόκριτος παρομοιάζεται με
ανεμοστρόβιλο που προκαλεί τρομερό θόρυβο και
τρόμο στον εχθρό.
• 1025-1034: Ο ήρωας παρομοιάζεται με πεινασμένο
λιοντάρι που ορμά να κατασπαράξει τα θύματά του.
• 1035-1036: Ο Έρωτόκριτος παρομοιάζεται με αϊτό
που ορμά για ν’ αρπάξει τη λεία του.
• όλες οι παρομοιώσεις είναι από τον κόσμο της
φύσης, για να είναι άμεσα κατανοητές από τους
αναγνώστες της εποχής και ταυτόχρονα είναι
ιδιαίτερα εκφραστικές και ζωντανές. Θυμίζουν τις
παρομοιώσεις του Ομήρου γι αυτό και μπορούν να
χαρακτηριστούν ως ομηρικές.
31. Βασικές ιδέες
• Κοινωνική διαφορά
• Η δύναμη της βασιλικής βίας
• Οι αξίες της γνώσης και της αρετής
