3. หากพิจารณาเชิงระบบ การจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศเป็นการเชือมโยง
่
ระหว่างทรัพยากรสารสนเทศกับผู้ใช้ซึ่งมีความต้องการสารสนเทศ โดยมีฐานข้อมูล
ในฐานะเป็นแหล่งที่รวบรวมสารสนเทศประเภทใดหนึ่ง
 1. ทรัพยากรสารสนเทศ (information resources)
 2. ฐานข้อมูล (database)
 3. ผู้ใช้ (user)

4. 1. ทรัพยากรสารสนเทศ 2. ฐานข้อมูล
สารสนเทศที่ผู้ใช้ต้องการ 3. ผู้ใช้
ความต้องการของผู้ใช้

5.  1. ทรัพยากรสารสนเทศ (information resources)
- คือ วัสดุที่บันทึกสารสนเทศ มีหลากหลายชนิด เช่น หนังสือ เอกสารเทปเสียง
สารานุกรมบนแผ่นซีดี e-Journal สารสนเทศบน WWW ฯลฯ วัสดุเหล่านั้นถูก
จัดเก็บและให้บริการในห้องสมุด เพื่อสนองความต้องการด้านต่าง ๆ ของผู้ใช้
- การแบ่งประเภทของ IR ทาได้หลายวิธี ขึ้นอยู่กับเกณฑ์ที่ใช้ในการแบ่ง
1) แบ่งตามรูปลักษณ์ของสื่อที่ใช้จัดเก็บ คือ สื่อสิ่งพิมพ์
สื่อโสตทัศน์ และสื่ออิเล็กทรอนิกส์
2) แบ่งตามสาขาวิชา เป็น มนุษยศาสตร์ สังคมศาสตร์ วิทยาศาสตร์
และเทคโนโลยี
3) แบ่งตามการจัดการด้วยคอมพิวเตอร์ คือ แอนะล็อก และดิจิทัล

6. 4) แบ่งตามแหล่งสารสนเทศ หรือ แหล่งที่มา/การผลิต หรือ ตามความใหม่
เก่าของตัวเนื้อหา แบ่งออกเป็นแหล่งปฐมภูมิ แหล่งทุติยภูมิ และแหล่งตติยภูมิ
1. แหล่งข้อมูลปฐมภูมิ (Primary Sources)
= งานที่เขียนขึ้นเป็นครั้งแรก ข้อเขียนใหม่เฉพาะเรื่อง รายงานการค้นพบใหม่ๆ
ไม่เคยตีพิมพ์ที่ใดมาก่อน เช่น รายงานการวิจัย/ทดลอง วิทยานิพนธ์ งานวิจัย
บทความในวารสาร สิทธิบตร ั มาตรฐาน ฯลฯ
2. แหล่งข้อมูลทุติยภูมิ (Secondary Sources)
= งานที่ผ่านกระบวนการคัดเลือก ขัดเกลา ย่อ/สรุป วิจารณ์ -------> เรียบเรียงใหม่
จัดอยู่ในรูปแบบใหม่ เช่น บทความในวารสาร บทคัดย่อ พจนานุกรม สารานุกรม
ดรรชนีและสาระสังเขป ฯลฯ
3. แหล่งข้อมูลตติยภูมิ (Tertiary Sources)
= งานเขียนที่กลั่นกรอง และรวบรวมจาก 1 + 2 เช่น หนังสือตาราวิชาการ เป็นต้น

7.  2. ฐานข้อมูล (database)
คือ แหล่งสะสมข้อเท็จจริงต่าง ๆ โดยมีการรวบรวมข้อมูลที่มีความสัมพันธ์
กันไว้ด้วยกัน และมีโปรแกรมระบบจัดการฐานข้อมูล (DBMS -- Database
Management System) มาช่วยในการจัดเก็บ จัดเรียง และสืบค้นได้
ในระบบสารสนเทศและห้องสมุด ฐานข้อมูลเป็นที่รวมของระเบียนทรัพยากร
สารสนเทศต่าง ๆ ที่มีในห้องสมุด ซึ่งก็คือ “ฐานข้อมูลทรัพยากรสารสนเทศของ
ห้องสมุด” และหมายรวมถึง “ฐานข้อมูลเฉพาะสาขาวิชาที่ห้องสมุดพัฒนาขึ้นเอง”
“ฐานข้อมูลซีดีรอม” และ”ฐานข้อมูลออนไลน์” ด้วย

8. ฐานข้อมูลทรัพยากรสารสนเทศของห้องสมุด UTCC

9. ฐานข้อมูลที่ห้องสมุด UTCC พัฒนาขึ้นเอง

10. ฐานข้อมูลออนไลน์ที่ห้องสมุด UTCC บอกรับ

11. ฐานข้อมูลทีห้องสมุด
่ UTCC เป็นสมาชิก

12.  3. ผู้ใช้ (User)
ประเภทของผู้ใช้สามารถแบ่งได้หลายประเภท ขึ้นอยู่กับเกณฑ์ที่ใช้ในการแบ่ง
โดยทั่วไปแบ่งผู้ใช้ออกเป็นดังนี้
3.1 แบ่งตามหน้าที่ในหน่วยงานบริการสารสนเทศ
3.2 แบ่งตามความชานาญ หรือประสบการณ์ในการค้นหาสารสนเทศ

13.  3. ผู้ใช้ (User) (ต่อ)
3.1 แบ่งตามหน้าที่ในหน่วยงานบริการสารสนเทศ คือ
3.1.1 ผู้ใช้ที่เป็นตัวกลาง (intermediary/ mediator) หมายถึง
ผู้ให้บริการค้นคืนสารสนเทศ อาทิ บรรณารักษ์ นักเอกสารสนเทศ เป็นต้น ซึ่ง
ทาหน้าที่ค้นคืนสารสนเทศให้แก่ผู้ใช้
3.1.2 ผู้ใช้ปลายทาง (end user) ได้แก่ ผู้ใช้ที่มีความต้องการ
สารสนเทศของตนเอง อาจเป็นนักวิจัย ผู้บริหาร นักศึกษา อาจารย์ หรือ
ประชาชนทั่วไป โดยมีการแสวงหาสารสนเทศด้วยตนเอง หรือขอความช่วยเหลือ
จากผู้ให้บริการสารสนเทศ

14.  3. ผู้ใช้ (User) (ต่อ)
3.2 แบ่งตามความชานาญ หรือประสบการณ์ในการค้นหาสารสนเทศ
เป็นการแบ่งผู้ใช้ที่เป็นตัวกลางและผู้ใช้ปลายทางออกเป็น
1) ผู้ใช้ที่มีความชานาญเป็นอย่างดี
2) ผู้ใช้ที่มีความชานาญระดับปานกลาง
3) ผู้ที่ไม่เคยใช้ระบบมาก่อน

15.  เป็นกระบวนการในการจับคูระหว่างทรัพยากรสารสนเทศที่มีอยู่กับความต้องการ
่
สารสนเทศของผู้ใช้ หากจับคู่ได้ตรงกัน ย่อมได้ผลการค้นคืน หากจับคู่ไม่ตรงกัน
ผลจะเป็นศูนย์
 องค์ประกอบของตัวแบบพื้นฐาน
 1. เอกสารที่ได้คัดเลือก หรือเรียกว่า “เอกสาร (document)”
 2. ตัวแทนเอกสาร (document surrogate/ representation)
 3. ความต้องการสารสนเทศ (information need)
 4. ตัวแทนความต้องการสารสนเทศ
 5. การจับคู่ระหว่างตัวแทนความต้องการสารสนเทศกับตัวแทนเอกสาร
(matching process)

16. 1. เอกสารที่ได้คัดเลือก หรือเรียกว่า “เอกสาร (document)”
คือ ทรัพยากรสารสนเทศ ที่ได้รับการคัดเลือก หรือคัดสรรตามนโยบายของหน่วยงานบริการ
สารสนเทศแห่งนั้น
2. ตัวแทนเอกสาร (document surrogate/ representation)
คือ การสร้างตัวแทนเอกสารในรูปแบบต่าง ๆ อย่างมีมาตรฐาน แล้วจัดเก็บในรูปของฐานข้อมูล
เช่น
- การสร้างข้อมูลบรรณานุกรม เพื่อเป็นตัวแทนโครงสร้างเอกสาร เช่น ถ้าเป็น
หนังสือ จะมีโครงสร้างของตัวแทนหนังสือ ประกอบด้วย ชื่อผู้แต่ง ชื่อเรื่อง สถานที่พิมพ์
สานักพิมพ์ ปีพิมพ์ หัวเรื่อง คาสาคัญ เป็นต้น
- การกาหนดตัวแทนสาระ หรือดรรชนี
- การสรุปย่อเนื้อหาสาคัญในรูปของสาระสังเขป
ฯลฯ

17. 3. ความต้องการสารสนเทศ (information need)
หรือบางครั้งเรียกว่า “ความต้องการของผู้ใช้”
สารสนเทศที่ผู้ใช้ต้องการมีหลากหลายแตกต่างกันไป และเปลี่ยนแปลงไปตามปัจจัย
และเวลา ไม่คงที่แน่นอน
4. ตัวแทนความต้องการสารสนเทศ
หมายถึงการสร้าง หรือกาหนดตัวแทนความต้องการสารสนเทศในรูปแบบของ
“คาศัพท์” หรือคาค้นที่คิดว่าสามารถแทนความต้องการสารสนเทศได้ตรงและถูกต้อง
ที่สุด

18. 5. การจับคู่ระหว่างตัวแทนความต้องการสารสนเทศกับตัวแทนเอกสาร (matching
process)
กล่าวคือ กระบวนการจับคู่เป็นกลไกสาคัญในการค้นคืนสารสนเทศ
หากจับคู่ได้อย่างดีและมีประสิทธิภาพ ผู้ใช้จะได้ผลการค้นคืนที่เข้าเรื่อง (relevant)
หรือ ตรงกับความต้องการสารสนเทศของตน (pertinent)
“จานวนรายการที่ค้นคืนได้ (retrieved item)” เป็นประเด็นสาคัญที่ต้องพิจารณา
เช่นกัน
ดังนั้นจึงควรมีการจัดอันดับรายการที่ค้นคืนได้ (ranking) เพื่อให้เอกสารที่คาดว่า
เข้าเรื่องที่สุดอยู่ในอันดับต้น และเอกสารเข้าเรื่องน้อยกว่าอยู่ในอันดับรองลง
มาตามลาดับ

20.  เป็นกระบวนการในการจับคูระหว่างทรัพยากรสารสนเทศที่มีอยู่กับความต้องการ
่
สารสนเทศของผู้ใช้
 เพื่อ
 ได้ผลการสืบค้นที่เข้าเรื่อง (ถูกต้องตรงตามความต้องการของผู้ใช้)
 สามารถจัดอันดับรายการที่ค้นคืนได้ (เอกสารที่เข้าเรื่องที่สุดอยู่ในอันดับต้น)
 สามารถค้นคืนได้อย่างรวดเร็ว
 ซึ่งการที่ระบบค้นคืนสารสนเทศจะมีประสิทธิภาพต้องมีการดาเนินการการจัดเก็บ
เอกสาร (document) การจัดทาระเบียนเอกสาร (โครงสร้างของเอกสาร)
และ การจัดทาดรรชนี (เพื่อใช้เป็นตัวแทนเนื้อหาสาระของเอกสาร) อย่างมี
ประสิทธิภาพเช่นกัน
 หมายรวมถึงผู้ใช้เองก็ต้องมีความสามารถในการกาหนดคาค้นได้ด้วยตนเอง

22.  ระบบค้นคืนสารสนเทศมีองค์ประกอบที่สาคัญ คือ
1. ข้อมูลนาเข้า (Input)
2. การประมวลผล (Processing)
3. ผลลัพธ์ (Output)
4. ผลป้อนกลับ (Feedback)

23. ข้อมูล การ ผลลัพธ์
นาเข้า ประมวล หรือ ผล
ผล ผลการค้น ป้อนกลับ
• เอกสาร
หรือ • การจัด คืน • ความ
ตัวแทน หมวดหมู่ คิดเห็น
เอกสาร • การแยก • เอกสาร หรือ ของผู้ใช้
• ข้อคาถามของ ประเภท ตัวแทนเอกสาร ต่อผลการ
ผู้ใช้ • จัดเรียง ที่เข้าเรื่อง ค้นคืน
ฯลฯ และปัญหา
ที่พบ
ฯลฯ

24. ตามแนวคิดของรองศาสตราจารย์ ดร. สมพร พุทธาพิทักษ์ผล (2545:1: 44) กล่าวว่าระบบ
ค้นคืนสารสนเทศมีหน้าที่สาคัญ 3 ประการ คือ
 1. การวิเคราะห์เนื้อหา หรือสาระของเอกสารที่ได้คัดเลือกมา
 2. การวิเคราะห์ข้อคาถาม หรือความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้
 3. การจับคูระหว่างข้อคาถาม หรือตัวแทนความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้ กับเอกสาร
่
และ/หรือตัวแทนเอกสาร

25.  1. การวิเคราะห์เนื้อหา หรือสาระของเอกสารที่ได้คัดเลือกมา
เพื่อสร้างตัวแทนเอกสาร และ คาแทนสาระของเอกสาร
บางระบบอาจมีสาระสังเขปของเอกสาร หรือเอกสารฉบับเต็มด้วย
 2. การวิเคราะห์ข้อคาถาม หรือความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้
คือ การสร้างกลยุทธ์การสืบค้นเพื่อค้นหาสารสนเทศที่ต้องการ โดยการใช้
- คาค้นเพียงคาเดียว
- ใช้คาสั่งระบุเขตข้อมูล (ให้ไปค้นหาคาค้นที่เขตข้อมูลหัวเรื่อง ผู้แต่ง ฯลฯ)
- ใช้ตรรกบูลเชื่อมคาค้นหลาย ๆ คา
- ระบุภาษา หรือ ปีค.ศ. ของเอกสาร
โดยระบบค้นคืนสารสนเทศจะแปลงคาสั่งการสืบค้นของผู้ใช้ให้เป็นคาสั่ง หรือ
ภาษาที่ระบบนั้น ๆ เข้าใจเพื่อดาเนินการสืบค้นต่อไป

26.  3. การจับคูระหว่างข้อคาถาม หรือตัวแทนความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้ กับเอกสาร
่
และ/หรือตัวแทนเอกสาร
เพื่อดึงสารสนเทศเฉพาะรายการที่เข้าเรื่อง หรือตรงกับข้อคาถามของผู้ใช้ออกมา
เป็นผลการค้นคืน

27.  จากหนังสือการค้นคืนสารสนเทศ (Information Retrieval) ของอาจารย์เดชา
นันทพิชัย (2546: 22-23) ได้อธิบายภารกิจและหน้าทีของระบบค้นคืนสารสนเทศว่าสรุป
่
ได้ ดังนี้
 1. การวิเคราะห์เอกสารและการจัดระบบสารสนเทศ คือ การสร้างฐานข้อมูลเอกสาร
ได้แก่ การจัดทาโครงสร้างเอกสาร การวิเคราะห์เนื้อหา การจัดทาดรรชนี
 2. การวิเคราะห์ความต้องการของผู้ใช้ และเตรียมกลยุทธ์การสืบค้น
 3. การสืบค้น (Searching) และการเปรียบเทียบความต้องการผูใช้กับฐานข้อมูล
้
 4. การประเมินผลลัพธ์ที่ได้

28. (เดชา นันทพิชัย, 2546: 23)
Information Analysis and Organized
Sources Representation Information
Retrieval Matching
Information
Users Query Analyzed
Analysis Queries
(search statement)

29.  จากภาพข้างต้นอาจารย์เดชา นันทพิชัย (2546: 23) สรุปว่าถ้าแบ่งภาระงาน (Task) ของ
ระบบการค้นคืนสารสนเทศก็สามารถจาแนกออกเป็น 2 ลักษณะใหญ่ ๆ คือ
1. งานที่เกี่ยวกับการวิเคราะห์เนื้อหา และหัวเรื่อง
ได้แก่ งานวิเคราะห์ จัดระบบ และจัดเก็บสารสนเทศที่เกี่ยวข้อง
2. งานที่เกี่ยวกับการสืบค้น และค้นคืน
ได้แก่ งานเกี่ยวกับกระบวนการค้นหา และค้นคืน รวมถึงงานวิเคราะห์คาร้อง
ของผู้ใช้ และสร้างสูตรการค้นคืน

30.  Lancaster (อ้างถึงในสมพร พุทธาพิทักษ์ผล, 2545: 1: 44-47) อธิบายระบบค้น
คืนสารสนเทศว่าประกอบด้วยระบบย่อย 6 ระบบ ได้แก่
1. ระบบย่อยการคัดเลือกเอกสาร (Document Selection Subsystem)
2. ระบบย่อยการจัดทาดรรชนี (Indexing Subsystem)
3. ระบบย่อยคาศัพท์ (Vocabulary Subsystem)
4. ระบบย่อยการสืบค้น (Searching Subsystem)
5. ระบบย่อยการปฏิสัมพันธ์ระหว่างระบบค้นคืนสารสนเทศกับผู้ใช้ (Subsystem of
Interaction Between the User and the System)
6. ระบบย่อยการจับคู่ (Matching Subsystem)

31.  1. ระบบย่อยการคัดเลือกเอกสาร (Document Selection Subsystem)
ทาหน้าที่ในการคัดเลือกเอกสารตามนโยบายของหน่วยงานบริการสารสนเทศนั้น ๆ
 2. ระบบย่อยการจัดทาดรรชนี (Indexing Subsystem)
ทาหน้าทีวิเคราะห์เนื้อหาของเอกสาร และกาหนดคาศัพท์ที่เรียกว่า “ดรรชนี” ขึ้น
่
แทนเนื้อหาสาระของเอกสาร รวมถึงทาดรรชนีของคาที่ปรากฏใน
สาระสังเขป หรือเอกสารฉบับเต็มเพื่อให้สามารถค้นคืนได้ดวย 
้
ระเบียน (record) หรือ ตัวแทนเอกสาร
ตัวแทนเอกสาร หรือ ระเบียน (record) เหล่านี้จะถูกจัดเก็บไว้ในฐานข้อมูล ซึ่ง
จานวนระเบียนจะใช้เป็นเกณฑ์ในการบอกขนาดของฐานข้อมูล

32.  3. ระบบย่อยคาศัพท์ (Vocabulary Subsystem)
ทาหน้าทีเ่ ป็นคลังศัพท์ดรรชนี หรือศัพท์สาคัญที่ใช้ในการจัดทาดรรชนี
ระบบย่อยนี้มีประโยชน์ทั้งในการจัดทาดรรชนี และการค้น เพราะหากผู้ใช้
กาหนดคาศัพท์ที่จะค้นได้ตรงกับศัพท์ที่ใช้ในการทาดรรชนี ย่อมได้ผล
การค้นคืนที่เข้าเรื่อง
 4. ระบบย่อยการสืบค้น (Searching Subsystem)
เป็นการวิเคราะห์ความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้ และกาหนดกลยุทธ์การค้น
รวมถึงการแปลงกลยุทธ์การค้นให้อยู่ในรูปของคาสั่ง หรือภาษาที่ใช้ใน
ระบบค้นคืนสารสนเทศนั้น ๆ (มีการใช้เทคนิคการค้นคืนที่แตกต่างกัน)
อาจใช้คลังศัพท์ดรรชนี หรือศัพท์สาคัญของระบบฯ นั้นช่วยในการค้นก็ได้

33.  5. ระบบย่อยการปฏิสัมพันธ์ระหว่างระบบค้นคืนสารสนเทศกับผู้ใช้ (Subsystem of
Interaction Between the User and the System)
เป็นการสื่อสารระหว่างผู้ใช้กับระบบค้นคืนสารสนเทศในขณะทาการค้น
การปฏิสัมพันธ์อาจอยู่ในรูปแบบของการออกแบบหน้าจอ (Screen Design)
เพื่อให้ผู้ใช้สามารถใช้งานได้อย่างสะดวกและรวดเร็ว
มีข้อความที่ช่วยแนะนาผู้ใช้หากกระทาผิดพลาด (Error Message)
มีสารสนเทศที่ช่วยเหลือในด้านต่าง ๆ (Help Information)
มีทางเลือกให้ผู้ใช้สามารถออกคาสั่งได้ตามสะดวกด้วยตนเอง หรือด้วยการเลือก
ตัวเลือกที่หน้าจอ

34.  6. ระบบย่อยการจับคู่ (Matching Subsystem)
คือ การจับคู่ระหว่างตัวแทนเอกสารกับตัวแทนความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้
โดยการจับคู่ย่อมขึ้นอยู่กับซอฟต์แวร์ที่ใช้กับโครงสร้างระบบฐานข้อมูลเป็นสาคัญ
ผู้ใช้จะไม่เห็นการทางานของระบบย่อยนี้
 การทางานของระบบย่อยทั้ง 6 ในระบบค้นคืนสารสนเทศจะสัมพันธ์กับหน้าที่ของระบบ
ค้นคืนสารสนเทศทั้ง 3 ประการคือ 1) การวิเคราะห์เนื้อหาของเอกสาร 2) การวิเคราะห์
ข้อคาถามของผู้ใช้ และ 3) การจับคู่ระหว่างข้อคาถามกับเอกสาร หรือตัวแทนเอกสาร

35. จงวิเคราะห์
ความสัมพันธ์ระหว่างระบบย่อยของระบบค้นคืนสารสนเทศ
ทั้ง 6 ระบบย่อยกับหน้าที่ของระบบค้นคืนสารสนเทศ
โดยเขียนเป็นแผนภาพและมีคาอธิบายประกอบ

36. การวิเคราะห์เนื้อหา หรือสาระ การจับคู่ระหว่างข้อคาถามกับ การวิเคราะห์ข้อคาถาม
ของเอกสารที่ได้คัดเลือกมา เอกสาร หรือตัวแทนเอกสาร หรือ ความต้องการผู้ใช้
ระบบย่อยการคัดเลือกเอกสาร ระบบย่อยการสืบค้น
ระบบย่อยการจัดทาดรรชนี ระบบย่อยคาศัพท์
ระบบย่อยการปฏิสัมพันธ์
ระบบย่อยการจับคู่

37.  ความหมายของพฤติกรรมสารสนเทศ
 ความสัมพันธ์ระหว่างพฤติกรรมสารสนเทศกับพฤติกรรมที่เกี่ยวข้อง
 ตัวแบบพฤติกรรมสารสนเทศ
 ตัวแบบทั่วไปของพฤติกรรมสารสนเทศ
 แนวคิดเกี่ยวกับพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ

38.  คือ
พฤติกรรมทั้งมวลของบุคคลหนึ่ง ซึ่งเชือมโยงบุคคลผู้นั้นให้เข้าถึงแหล่งสารสนเทศ
่
ต่างๆ โดยใช้ช่องทางในการเผยแพร่และในการได้สารสนเทศมาโดยตรง หรือ
ทางอ้อม
พฤติกรรมสารสนเทศเป็นคาที่มีความหมายกว้าง ครอบคลุมพฤติกรรมการแสวงหา
สารสนเทศ และพฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ โดยลาดับ

39.  1. พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ (Information-seeking Behavior) แตกต่างจาก
พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ (Information Search Behavior) อย่างไร
 2. จงอธิบายแผนภาพตัวแบบพฤติกรรมสารสนเทศในหน้า 54
 3. ตัวแบบทั่วไปของพฤติกรรมสารสนเทศ (หน้า55-57) มีลักษณะแตกต่างจากตัวแบบ
พฤติกรรมสารสนเทศ (หน้า 53-54) อย่างไร
 4. สมมุติว่าท่านกาลังท่องเว็บเพื่อค้นหาสารสนเทศเกี่ยวกับ Google Desktop Search
ให้ท่านใช้ตัวแบบพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศของวิลสันอธิบายขั้นตอนที่ท่านใช้ใน
การแสวงหาสารสนเทศ (ดูที่ขอ 3 ของหน้า 59-60)
้

40.  1. พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ (Information-seeking Behavior) แตกต่างจาก
พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ (Information Search Behavior) อย่างไร
 พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ (Information-seeking Behavior) เป็นพฤติกรรมที่
เกิดจากผู้ใช้มีความต้องการสารสนเทศในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง จึงเกิดการแสวงหา
สารสนเทศอย่างมีวัตถุประสงค์ขึ้น ซึ่งพฤติกรรมข้างต้นกว้างกว่าและครอบคลุม
พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศด้วย เช่น...
 พฤติกรรมการค้นหาสารสนเทศ (Information Search Behavior) เป็นพฤติกรรมที่ผู้ใช้
มีปฏิสัมพันธ์กับระบบสารสนเทศ ไม่ว่าจะเป็นในระดับปฏิบัติ (เช่น การใช้เม้าส์) หรือ
ในระดับการใช้ความคิด สติปัญญาและความรู้ (เช่น การใช้ตรรกบูล) หรือ การ
ตัดสินใจเลือกสารสนเทศที่ดีที่สุด หรือการพิจารณาว่าสารสนเทศที่ได้มาตรงกับความ
ต้องการของตนหรือไม่ อย่างไร

41.  2. จงอธิบายแผนภาพตัวแบบพฤติกรรมสารสนเทศในหน้า 54
เป็นตัวแบบแรกทีวิลสันพัฒนาขึ้นเพื่อใช้อธิบายพฤติกรรมสารสนเทศ (ดูหน้า 53
่
และแผนภาพหน้า 54)
ต่อมาได้ศึกษาวิจัยและปรับปรุงจนได้ตัวแบบที่สองซึ่งเรียกว่า “ตัวแบบทั่วไปของ
พฤติกรรมสารสนเทศ”

42.  3. ตัวแบบทั่วไปของพฤติกรรมสารสนเทศ (หน้า55-57) มีลักษณะแตกต่างจากตัวแบบ
พฤติกรรมสารสนเทศ (หน้า 53-54) อย่างไร
ตัวแบบพฤติกรรมสารสนเทศ อธิบายพฤติกรรมสารสนเทศในด้านต่าง ๆ คือ ความต้องการ
สารสนเทศ และกิจกรรมต่าง ๆ อันเป็นผลจากความต้องการนั้น โดยแสดงขั้นตอนของ
กิจกรรมต่าง ๆ ทั้งในการค้นหา และการแลกเปลี่ยนสารสนเทศ และการใช้สารสนเทศ
ด้วย
ตัวแบบทั่วไปของพฤติกรรมสารสนเทศ อธิบาย พฤติกรรมสารสนเทศในเชิงมหภาค
พฤติกรรมสารสนเทศเป็นผลมาจากความต้องการสารสนเทศ กลไก หรือภาวะที่
สนับสนุน หรือเป็นอุปสรรคต่อการแสวงหาสารสนเทศ การแสวงหาสารสนเทศทั้งที่
ผู้ใช้ริเริ่มด้วยตนเอง หรือมิได้ริเริ่มด้วยตนเอง และการประมวล และการใช้สารสนเทศ

43. ครูต้องการสารสนเทศ เรื่อง ISAR
กลไก หรือตัวแปรที่กระตุ้นให้เกิดการแสวงหาสารสนเทศ คือ
- เป็นครู จบปริญญาโท
- มีความสามารถในการสืบค้นสารสนเทศในขั้นสูง
- รู้จักแหล่งสารสนเทศทั้งที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ
- ต้องหาสารสนเทศเพื่อใช้ในการสอน
- ต้องการให้นักศึกษาเข้าใจเนื้อหาที่เรียน
เกิดพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศซึ่งริเริ่มด้วยตนเอง
พบสารสนเทศที่ต้องการก็คัดเลือก รวบรวม เรียบเรียงเป็น PPT ใช้สอน

44. 4. ตัวแบบพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศของวิลสันอธิบายขั้นตอนในการแสวงหา
สารสนเทศด้วยการท่องเว็บเพื่อค้นหาสารสนเทศเกี่ยวกับ Google Desktop Search ได้ดังนี้
1. การเริ่มต้น ด้วยการตัดสินใจท่อง WWW
2. การสารวจเลือกดู โดยการใช้เครื่องมือช่วยค้นประเภท Search Tools เพื่อค้นหา
เว็บไซต์ที่มีสารสนเทศที่เกี่ยวกับ Google Desktop Search
3. การแยกแยะ ด้วยการพิจารณาว่าแหล่งใดจะมีความน่าเชื่อถือมากกว่า (โดยใช้
เกณฑ์การประเมินค่า Internet Resources ช่วย)
4. การดึงสารสนเทศที่สามารถนาไปใช้ได้ทันทีออกมาจากตัวเอกสาร เช่น ความหมาย
ลักษณะ ขั้นตอนการใช้ Google Desktop Search เป็นต้น
5. การตรวจสอบความถูกต้องของเอกสาร โดยเปรียบเทียบกับเว็บไซต์ที่มีเนื้อหา
เหมือนกัน หรือจากหนังสือวิชาการ หรือจากการสอบถามผู้รู้
6. การจบ เป็นการเก็บรวบรวมสารสนเทศที่แสวงหาทั้งหมดเข้าด้วยกัน เพราะแน่ใจ
ว่าได้สารสนเทศในระดับทีต้องการแล้ว
่

45.  ตัวแบบพื้นฐานในการจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศมุ่งเน้นไปที่การจับคู่ระหว่าง
ทรัพยากรสารสนเทศที่มีอยู่กับความต้องการสารสนเทศของผู้ใช้ เพื่อบรรลุ
วัตถุประสงค์ คือการค้นคืนสารสนเทศให้ได้ตรงกับความต้องการของผู้ใช้มากที่สุด
 แต่ตัวแบบทั่วไปของพฤติกรรมสารสนเทศอธิบายพฤติกรรมการแสวงหาและการใช้
สารสนเทศโดยเน้นที่ผู้ใช้เป็นสาคัญ เพราะผู้ใช้มีพฤติกรรมสารสนเทศที่หลากหลาย
ซึ่งขึ้นอยู่กับสภาวะ หรือกลไกที่มีผลต่อพฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศ เช่น
สภาวะทางอารมณ์- - ทางสติปัญญา ตัวแปรทางสังคมที่มีการแข่งขันในที่ทางานสูง
หน้าที่การงาน ความสามารถในการสืบค้นสารสนเทศ ฯลฯ
 ดังนั้นระบบค้นคืนสารสนเทศควรให้ความสาคัญกับสภาวะ หรือกลไกที่มีผลต่อ
พฤติกรรมการแสวงหาสารสนเทศของผู้ใช้ด้วย เพื่อช่วยให้ผู้ใช้ได้สารสนเทศตามที่
ต้องการอย่างแท้จริง

46. เดชา นันทพิชัย. 2546. การค้นคืนสารสนเทศ (Information Retrieval).
พิมพ์ครั้งที่ 2. นครศรีธรรมราช: หลักสูตรการจัดการสารสนเทศ สานักวิชา
สารสนเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์.
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช. 2545. แนวการศึกษาชุดวิชาการจัดเก็บและการค้นคืน
สารสนเทศ (Information Storage and Retrieval) หน่วยที่ 1-15. นนทบุรี:
สาขาวิชาศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.
สมพร พุทธาพิทักษ์ผล. 2545. “ทฤษฎีพนฐานเกี่ยวกับการจัดเก็บและการค้นคืน
ื้
สารสนเทศ.” ใน ประมวลสาระชุดวิชาการจัดเก็บและการค้นคืนสารสนเทศ
(Information Storage and Retrieval), หน่วยที่ 1-4, หน้า 31-62.
นนทบุรี: สาขาวิชาศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.