1. Tema:Skulpturat nga mesjeta deri ne ditet e sotme.
Punoi:Eglantina Shemaj
Klasa:X4
Lenda:Arte

2. Interesimi për skulpturë është paraqitur në antikitet (Vitruvije),
pastaj është përtërirë në renesancë (Rilindja në Itali ; Leon
Battista Alberti, Lorenco Ghiberti e të tjerë). Kontribut të
rëndësishëm kanë dhënë shkrimtarët e biografive të artistëve si
Giorgio Vasari ("Jetërat" 1550), J. von Sandrart (1675-79), etj.
 Johann Joachim Wincklemann me veprën e tij "Historia e artit të
epokës së vjetër" e vitit 1764 ka vënë themelet moderne të
historisë së artit. Shumica e konsiderojnë Heinrich Wolfflinin
(1864-1945) si babai i historisë moderne të artit i cili ka studiuar
tek Burckhardi në Basel. Ai aplikon çasjen shkencore të bazuar
në tri koncepte për historinë e artit : së pari shfrytëzon
psikologjinë, pastaj përdor metodën krahasimore, dhe në fund
studion artin nga këndi i popullit dhe kombit. Gjatë shekujve
janë ndryshuar stilet e arteve pamore. Këto dallime shprehin
ndryshimet në besime dhe tradita në të cilat janë bazuar njerëzit
të krahasuar me zhvillimet e tyre njerëzore. Janë ndryshuar edhe
materialet dhe kjo artistëve u ka mundësuar hulumtimin e
formave të reja të shprehjes së botës e cila i rrethon.

3.  Arti pacifik
 Takimi me kulturat krishtere evropiane prej
shekullit të 18 e këndej ka pas veprim
humbës në mënyrën e vjetër të jetës në
ujdhesat pacifike. Pjesa më e madhe e artit
është humbur, edhepse janë ruajtur vetëm
disa skulptura të jashtëzakonshme, duke iu
falënderuar qëndrueshmërisë së tyre. Në
mesin e formave të rëndësishme të artit
pacifik janë gdhendjet e drurit dhe të gurit,
vizatimeve në lëvoret e drunjve, maskat e
fantazmave dhe tatot e komplikuara të trupit.
 Skulpturat në ujdhesën e Pashkëve
 Në mes të viteve 400 dhe 1680 njerëzit në
ishullin e Pashkëve kanë formësuar nga
shkëmbinjtë vullkanik koka të mëdha të larta
deri në 12 metra. Ato dëshmojnë kujtimin në
kërcënimet e perëndisë ndaj krerëve të
fiseve.

4.  Në qytetet ilire mori zhvillim më të madh skulptura e rrumbullakët si dhe relievi
që lidhej me ndërtimin e monumenteve. Në fillim skulptura u zhvillua duke
përvetësuar elementë të artit helen, sidomos nga tradita korintike dhe
korkyrase.
 Më vonë, nga shekulli VI p.e.r., krahas lidhjes me traditën helene, arti ilir fiton
veçori te reja, të dallueshme, brenda kuadrit helenistik. Apolonia dhe Durrahu
që u bënë qendrat më të rëndësishme të artit në ato vite, kishin mjeshtrit e
shquar vendas që gdhendnin dhe skalisnin në një stil me tipare të veçanta
kundrejt veprave të importuara prej qytetërimit helen. Në muzeun e sotëm të
Durrësit janë ekspozuar disa skulptura të papërfunduara, të gjetura në atë
trevë. Ato dëshmojnë për gdhendjet që janë bërë në truallin shqiptar. Janë
zbuluar gjithashtu edhe gjurmë të punishteve të hershme të qeramikës në
Apolloni dhe Durrah. Aty u prodhuan shumë nga enët dhe vazot e bukura të
stilit antik që ruhen në muzetë tona. Figurat e pikturuara paraqesin skena të
ndryshme mitologjike, pamje nga garat atletike, skena luftimesh etj.
Përgjithësisht janë me figura të zeza mbi sfond të kuq (shek. VI-V p.e.r.) dhe
me figura të kuqe mbi sfond të zi (shek. IV deri në periudhën
helenistike). Pikturimi i figurave është në lëvizje, plot harmoni dhe plasticitet.
Në këtë periudhë realizohen edhe shumë statuja të vogla prej bronzi si dhe
terakota, ku paraqiten edhe motive laike si dhe figura fëmijësh, barinjsh etj.
 Figura me vlerë artistike ndeshim edhe në monedhat e shumta të kësaj
periudhe që u realizuan në Apoloni, Durrah dhe Orik. Lulëzimi i disa qyteteve
ilire dhe i kolonive helene solli një zhvillim të madh të artit që u pasua edhe me
shumëllojshmëri formash e teknikash ; që nga afresket e deri te mozaikët e
bukur monokrom dhe polikrom. Por në shekullin e I-rë u ngadalësua gjithë ai
hov zhvillimi. Pushtimi romak që shkaktoi rënien ekonomike të qyteteve ilire, la
gjurmë të dukshme edhe në art. Ndonëse Roma pushtuese u pushtua vetë prej
artit helen, përsëri ndikoi në qytetet ilire me tipare të kulturës së saj provinciale
romake. U duk më qartë ndikimi në skulpturë, ku përgjithësisht u ndoq
realizmi tipik i kohës, por ndjehet gjithashtu fryma klasike që mbështetet në
traditën qindravjeçare. Qendrat kryesore të veprimtarisë artistike mbeten
përsëri Apolonia, Durrahu, Botroti etj.
 Në vitet e pushtimit romak prej artit zyrtar shkëputet arti i trevave fshatare, ku
pasqyrohen motive nga jeta e përditshme. Me praninë e elementëve të thjeshtë
artistikë, që dallojnë nga veprat e mëparshme, si dhe me skalitjen e veshjeve
dhe emrave ilire, veprimtaria e këtyre viteve mund të vlerësohet edhe si një
qëndresë ndaj asimilimit prej pushtuesve më të fuqishëm të kohës.

5.  Që nga viti 1945, thuajse çdo vit janë organizuar ekspozita të arteve figurative. Më
të rëndësishme quheshin ato me rastin e përvjetorëve të Çlirimit dhe të ngjarjeve te
tjera kombëtare. Janë organizuar gjithashtu edhe shumë konkurse kombëtare.
Konkursi i parë u shpall më 1948 për realizimin e monumentit të Skënderbeut. Nga
ky konkurs fitoi skulptori Janaq Paco (1914-1989) me bocetin e tij që u realizua në
bronz pas 10 vjetëve dhe u vendos në qytetin e Krujës (28 nëntor 1959). Mbas
çlirimit mori zhvillim të madh skulptura monumentale. Brenda pak viteve u ngritën
disa vepra. Nga veprat më të rëndësishme vlerësohen monumenti ekuestër i
Skënderbeut në Tiranë (1968) me autorë O. Paskali, A. Mano, J. Paco ; “Monumenti i
Pavarësisë” në Vlorë (1972) më autorë K. Rama, M. Dhrami, Sh. Hadëri si dhe disa
statuja shtatore dhe monumente të tjera nga Th. Thomai, P. Culi, H. Dule, F.
Dushku, A. Mano etj.
 Në pikturë u realizuan një numër më i madh veprash. Për herë të parë morën
zhvillim thuajse të gjitha zhanret e arteve vizive që nga piktura e skulptura e
kavaletit te grafika, skenografia, tekstili, qeramika, qelqi, e deri te mozaiket dhe
afresket që u aplikuan në disa godina social kulturore. Në gjithë këtë mori veprash,
ndonëse të realizuara nën një censurë të rrepte, u realizuan edhe vepra me vlera të
veçanta artistike. Në artet figurative mungon një figurë aq e shquar sa Ismail
Kadare në letërsi, por gjithsesi ashtu si dhe Kadare shkroi kryevepra gjatë periudhës
së realizmit socialist, po ashtu edhe mjaft piktorë të talentuar, kanë realizuar tablo
të bukura, që s’kanë asgjë të përbashkët me të ashtuquajturën metodë të realizmit
socialist.

6. Skulptura është formë e shprehjes artistike në menyre tridemensionale, te Skulptorit .
Vepra artistike e skulptorit ose skulptura është krijesë artistike që ka një qellim si kusht
, e ky është pos aspektit apo qellimit funksional eshte edhe aspekti artistik.
Ky aspect duhet të jetë predominant , që një veper artistike për t’u quajtur Skulpturë.
Nëse aspekti funksional dhe ai artistic , janë në ekuiliber , atëherë Skulptura quhet
Skulpturë Funksionale.
Historikisht Skulptura dhe veprat e skulptures kane origjinë tek Njeriu , qysh në në
kohën e lashtë .
Kurse në Shqiperi gjurmet I hasim nëpërmjet zbulimeve të shumta arkeologjike, në zona
të ndryshme të vendit, janë gjetur qindra e mijëra qeramika, terrakota, zbukurime ne
metal etj., që u përkisnin fiseve ilire, paraardhësve të drejtpërdrejt të shqiptarëve të
sotem.
Prodhimet më të herëshme janë të thjeshta, për përdorim praktik, por në to shfaqen
edhe vlera artistike si në format zoomorfe të enëve ashtu edhe në dekoracionin,
gdhendjet dhe elemente të tjerë.
Nga shekulli i gjashtë deri në shekullin e trete p.e.re në qeramika vizatohen linja dhe
figura gjeometrike; forma ndërtohet me siluet më elegant dhe pasurohet me elementë
plastikë. Shumë enë të kësaj periudhe, që ruhen sot në muzetë e Shqipëris.
Me origjinë shqiptare kanë qenë edhe disa arkitektë të njohur si S. Mehmeti, K. Dulla, S.
Atiku etj që zbukuruan Stambollin dhe qendra të tjera të perandorisë osmane si dhe A.
Aleksi, M. Tivarasi, Gj. Durrësaku etj që punuan në vise të tjera të Europës skulptura e
rrumbullakët, pas një ndërprerje të gjatë prej disa shekujsh, filloi të lëvrohet sërisht në
periudhën e Rilindjes.
Si autor i parë njihet Murad Toptani (1866-1917).
Ka realizuar disa vepra me temë patriotike, ku shquhen dy bustet e Skënderbeut (më
1899 dhe më 1917).

7.  Por nivelin e këtij arti e ngriti lart skulptori Odhise Paskali
(1903-1989). Me statujat e tij monumentale, që janë të
parat vepra (“Luftëtari kombtar” - Korcë 1932, “Flamurtari”
- Vlorë 1932, “Skënderbeu” – Kukës 1939), nis rruga e artit
monumental në Shqipëri.
Krijimtaria e Paskalit vazhdon edhe në periudhën e
pasclirimit me vepra të shumta.
Ai mbetet edhe sot si personaliteti më i shquar i
skulpturës shqiptare.Konkursi i parë u shpall më 1948 për
krijimin e monumentit të Skënderbeut. Nga ky konkurs
fitoi skulptori Janaq Paco (1914-1989) me bocetin e tij që
u realizua në bronz pas 10 vjetëve dhe u vendos në qytetin
e Krujës (28 nëntor 1959).
Mbas clirimit mori zhvillim të madh skulptura
monumentale. Brenda pak viteve u ngritën disa vepra.
Nga krijimet më të rëndësishme vlerësohen monumenti
ekuestër i Skënderbeut në Tiranë (1968) me autorë O.
Paskali, A. Mano, J. Paco; “Monumenti i Pvarësisë” në Vlorë
(1972) më autorë K. Rama, M. Dhrami, Sh. Hadëri si dhe
disa statuja shtatore dhe monumente të tjera nga Th.
Thomai, P. Culi, H. Dule, F. Dushku, A. Mano etj.

8. Aleksi Andrea Durrsaku
Andrea Mano
Artan Peqini
Dhimitër Çani
Gavril Priftuli
Genc Mulliqi
Genti Tavanxhiu
Hektor Dule
Janaq Paço
Kristaq Rama
Luan Mulliqi
Muntaz Dhrami
Odhise Paskali
Perikli Çuli
Pjerin Kolnikaj
Shaban Hadëri
Thoma Thomai
Agim Qavdarbasha
Skender Boshnjaku
Daut Berisha etj...

9. • Arti Shqiptar , skulptura ,ka gjet shprehje edhe tek krijueset e Artit të Skulpturës, tek femërat
Shqiptare.
Në mesin e tyre , Armida Laçej , ka kontributin për vendosjen e shtatores së Nënë Terezës,,
në Aeroportin e Rinasit .
Ajo e ka skalitur Nënë Terezën, pasi ka lexuar dhe studjuar paraprakisht , lidhur për Nënë
Terezës.
Kjo i ka ndihmuar asaj , të arrinte në detale madhështinë e figurës së sajë në skulpturë.
Prania e skulptores, Nebie Berisha po ashtu është freski në Artin e Skulpturës Shqiptare.
Sepse Arti i Skulpturës, nga krijueset Shqiptare , shërben si shëmbell, se Skulptura, nuk është
vetëm një profesion eksluzivisht i mëshkujëve.
Fëmërat, dallohen po ashtu si krijuese të veprave që paraqesin një monument të
vërtetë.material, të kombinuara me material të fortë, të butë, një material të ftohtë.
Kjo shërbën për të na bindur, që skulptura nuk është e thjeshtë, të punohet siç mendojnë ca,
Nebie Berisha në skulptura të saja të ekspozuara , përdorë metalin, salikonin, poliesterin, tela
të ndryshëm, tela me ngjyra, rrjetën, etj.
Shaqe Kalaj, si skulptore shpreh boten e saj të brendeshme, duke shpreh botën humane në
figurë, nëpërmes të gedhendjes bardh e zi, ne dru te shkurtuar, dhe derrase me ane te nje
thike dhe dalte per gedhendjen e drurit, duke shfaqur gjerat me te bukura te gedhendura ne
dru, si botë e emocioneve të saj..

10. Ishte pikërisht viti 1991 kur piktura shqiptare nisi rrugën ku nuk do të ndjehej më
tutela e një drejtimi të vetëm artistik, sic provoi gjatë 50 vjetëve. Më shumë se në
artet e tjera tani në pikturë vihet re një krijimtari më e larmishme dhe më e
madhe. Janë hapur më shumë ekspozita personale ku paraqiten krijime që u
përkasin rrymave bashkëkohore të artit botëror. Në këtë fazë, në Shqipëri gjen
edhe autorë që ende pikturojnë si në vitet e realizmit, por tonin e pikturës së
sotme e japin krijuesit që përpiqen për një gjuhë të vecantë artistike si dhe
autorët e rinj me “kapriçot” artistike që tentojnë drejt një stili sa më bashkëkohor.
Artistët shqiptarë, deri dje të izoluar brenda vendit të tyre, tani po ballafaqohen
me botën për të marreë vlerësimin më të saktë të krijimeve. Deri tani janë arritur
suksese në shtete të ndryshëm nga disa autorë shqiptarë ku më i shënuari është ai
i piktorit A. Shima në një nga galeritë më të njohura të Londrës dhe që vazhdon
edhe sot në disa galeri të Amerikës.
Tani artistët shqiptarë janë të grupuar në shoqata të ndryshme, sipas prirjeve të
tyre, ndonëse edhe Lidhja e Artistëve (e themeluar më 1952) ekziston akoma,
kuptohet tani me një platformë tjetër, që i përshtatet krijimtarisë së sotme. Në
vitin 1993 në Tiranë u ngrit Galeria Te & Gi, e para galeri private ku u grumbulluan
një grup artistësh me prirje progesive. Janë hapur edhe galeri të tjera private.
Galeria Kombtare është përshtatur krijimtarisë bashkëkohore dhe ka arritur të
organizojë ekspozita me pjesmarrjen e artistëve nga shumë vende të botës.
Gjithësesi këto janë hapat e para të artit të ri shqiptar drejt harmonizimit me artin
e vendeve të tjera europiane, ndaj të cilëve Shqipëria qëndroi e izoluar vite më
parë.