1. 1
บทที่ 1
บทนํา
อัคคีภัยนับเปนสาธารณภัยที่กอใหเกิดความเสียหายดานชีวิตและทรัพยสินอยางตอเนื่องในชวง
ทศวรรษที่ผานมา ดังเห็นไดจากขอมูลในตารางที่ 1.1 ซึ่งแสดงสถิติจํานวนครั้ง รวมทั้งความเสียหายดานชีวิตและ
ทรัพยสินตั้งแต พ.ศ. 2534–2554 ทั้งนี้ สถานการณดังกลาวชี้ใหเห็นความจําเปนอยางยิ่งในการออกแบบและการ
ตรวจสอบอาคารเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัย
การออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัยประยุกตหลักการวิศวกรรมความปลอดภัยดาน
อัคคีภัย (fire safety engineering) ในการประเมินภัยและความเสี่ยงจากการเกิดเพลิงไหม และการควบคุม
ผลกระทบของเพลิงไหมตอชีวิต ทรัพยสิน และสิ่งแวดลอม ตามระดับที่กําหนดโดยใชมาตรการที่เหมาะสม
มาตรการควบคุมผลกระทบของเพลิงไหมสามารถจําแนกเปน 2 แนวทาง ไดแก การควบคุมเชิงรุก
(active control) และการควบคุมเชิงรับ (passive control) โดยที่การควบคุมเชิงรุกจําเปนตองอาศัยการกระทําของ
บุคคลหรือการทํางานของอุปกรณอัตโนมัติ เชน ระบบตรวจจับและแจงเหตุเพลิงไหมอัตโนมัติ ระบบหัวกระจาย
น้ําดับเพลิงอัตโนมัติ การปฏิบัติงานของพนักงานดับเพลิง ฯลฯ สวนการควบคุมเชิงรับอาศัยคุณลักษณะของวัสดุ
หรือชิ้นสวนโครงสรางในตัวอาคารในการควบคุมเพลิงไหม เชน การควบคุมสภาพลุกไหมได (flammability)
ของวัสดุในอาคารหรือวัสดุตกแตงผิว การกําหนดอัตราการทนไฟของชิ้นสวนโครงสรางเพื่อปองกันการลุกลาม
ของเพลิงไหมหรือการวิบัติของอาคาร เปนตน
การประเมินประสิทธิภาพของมาตรการควบคุมผลกระทบของเพลิงไหมอาจพิจารณาได 2 วิธี ไดแก วิธี
เชิงกําหนด (deterministic method) และวิธีความนาจะเปน (probabilistic method) โดยที่วิธีเชิงกําหนดพิจารณา
เปรียบเทียบระหวาง “เวลาการอพยพปลอดภัยใชได (available safe evacuation time: ASET)” กับ “เวลาการ
อพยพปลอดภัยที่ตองการ (required safe evacuation time: RSET)” ตามอัตราสวนปลอดภัย (safety factor) ที่
กําหนดดังแสดงในรูปที่ 1.1 ในขณะที่วิธีความนาจะเปนพิจารณาความเสี่ยงตอชีวิตที่คาดหมาย (expected risk-to-
life: ERL) จากจํานวนการตายที่คาดหมาย (expected number of deaths) ของกรณีเพลิงไหมแตละเหตุการณที่มี
ความนาจะเปนของเหตุการณที่เกิดขึ้น (probability of occurrence) แตกตางกัน ทั้งนี้ การพิจารณากรณีเพลิงไหม
ที่เปนไปไดสามารถประยุกตใชแผนภาพตนไมเหตุการณ (event tree diagram) ดังแสดงตัวอยางในรูปที่ 1.2

2. บทนํา
2
อยางไรก็ตาม เนื่องจากวิธีความนาจะเปนจําเปนตองอาศัยขอมูลเชิงสถิติประกอบการพิจารณา ดังนั้น วิศวกรสวน
ใหญจึงนิยมใชวิธีเชิงกําหนดในการออกแบบ
ตารางที่ 1.1 สถิติสถานการณอัคคีภัยของประเทศไทยตั้งแต พ.ศ. 2534–2554
พ.ศ. จํานวนครั้ง ความเสียหายดานชีวิต ความเสียหายดานทรัพยสิน
เสียชีวิต (คน) บาดเจ็บ (คน) มูลคาความเสียหาย (บาท)
2534 3,062 78 168 2,127,628,714
2535 2,980 103 138 1,094,208,580
2536 2,833 270 833 1,751,333,447
2537 2,629 99 147 711,230,669
2538 2,929 79 153 3,038,947,698
2539 3,622 105 155 2,528,397,201
2540 3,314 217 261 2,340,959,730
2541 3,252 29 100 2,347,612,040
2542 1,597 27 0 544,513,352
2543 1,814 46 91 1,250,650,000
2544 1,498 15 148 1,529,280,439
2545 1,135 24 150 805,814,780
2546 2,267 56 167 565,540,698
2547 1,727 31 69 487,023,694
2548 1,559 48 68 931,915,005
2549 1,734 37 66 1,083,845,622
2550 1,901 45 156 875,791,793
2551 1,696 30 92 1,424,889,050
2552 1,527 83 312 817,334,839
2553 1,903 29 83 1,283,738,066
2554 1,524 42 149 2,776,511,424
ที่มา : ศูนยอํานวยการบรรเทาสาธารณภัย กรมปองกันและบรรเทาสาธารณภัย
(www.nirapai.com)

3. การออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัย
3
รูปที่ 1.1 อัตราสวนปลอดภัยสําหรับวิธีเชิงกําหนด
รูปที่ 1.2 แผนภาพตนไมเหตุการณสําหรับการพิจารณากรณีเพลิงไหมที่เปนไปได
อัตราสวน
ปลอดภัย
เวลาเริ่มเกิดเพลิงไหม
(fireinitiation)
เวลาการอพยพปลอดภัยที่ตองการ
(RSET)
เวลาการอพยพปลอดภัยใชได
(ASET)
เวลา
เพลิงไหมที่มีแตควัน
(smouldering fire)
เพลิงไหมที่ไมเกิดจุดวาบเพลิง
(non-flashover fire)
เพลิงไหมที่เกิดจุดวาบเพลิง
(flashover fire)
ประเภทเพลิงไหม
การทํางานของ
ระบบดับเพลิง
ไมทํางาน
ทํางาน
บูรณภาพของ
ชิ้นสวนกั้นแบง
ไมสิ้นสุด
สิ้นสุด
เริ่มเกิดเพลิงไหม
ไมเกิดภาวะอยูไมได
(untenable condition)
เกิดภาวะอยูไมได
(พื้นที่ปดลอมตนเพลิง)
เกิดภาวะอยูไมได
(พื้นที่ปดลอมตนเพลิง
และพื้นที่ปดลอมถัดไป)

4. บทนํา
4
1.1 แนวคิดวิธีเชิงกําหนด
การพิจารณาเวลาการอพยพปลอดภัยใชได (ASET) สําหรับวิธีเชิงกําหนดขึ้นอยูกับพฤติกรรมเพลิงไหม
รวมทั้งมาตรการควบคุมผลกระทบของเพลิงไหมสําหรับอาคารซึ่งประกอบดวยการควบคุมเชิงรุกและการ
ควบคุมเชิงรับ ในขณะที่การพิจารณาเวลาการอพยพปลอดภัยที่ตองการ (RSET) ขึ้นอยูกับคุณลักษณะเฉพาะของ
อาคารและผูใชอาคาร (ธัญวัฒน โพธิศิริ และคณะ 2550) โดยที่องคประกอบของเวลาดังกลาวแสดงดังรูปที่ 1.3
การวิเคราะหความปลอดภัยดานอัคคีภัยดวยวิธีเชิงกําหนดจําเปนตองกําหนดวัตถุประสงคหรือระดับ
ของการจํากัดผลกระทบของเพลิงไหมอยางชัดเจน เชน การปองกันผูใชอาคารจากอันตรายตอชีวิตอาจตอง
พิจารณาปริมาณควันและระดับความรอนหรือกาซพิษเนื่องจากเพลิงไหมประกอบการประเมินเวลาการอพยพ
ปลอดภัยใชได หรือการปฏิบัติงานของพนักงานดับเพลิงอาจตองพิจารณาการปองกันการวิบัติของอาคาร
ประกอบดวย เปนตน รูปที่ 1.4 แสดงตัวอยางการวิเคราะหเวลาการอพยพปลอดภัยที่ตองการของผูใชอาคารโดย
แบบจําลองคอมพิวเตอรซึ่งสามารถแสดงจุดติดขัด (bottleneck) ในระหวางการอพยพที่อาจสงผลตอความ
ปลอดภัยของผูใชอาคารไดสําหรับกรณีเพลิงไหมซานติกาผับใน พ.ศ. 2552 ที่มีผูเสียชีวิตถึง 66 คน (ลักษณนารา
คูหะวัฒนา และคณะ 2553)
รูปที่ 1.3 องคประกอบของเวลาการอพยพปลอดภัยที่ตองการ (RSET)
เริ่มเกิดเพลิงไหม
เวลาการอพยพปลอดภัย
ที่ตองการ (RSET)
สัญญาณแจงเหตุเพลิงไหม
เวลาการแจงเหตุ
(Cue Period)
เวลาการตอบสนอง
(Response Period)
รับรูสัญญาณแจงเหตุเพลิงไหม
เริ่มตนการอพยพ
เวลาลาชา
(Delay Period)
เวลาการเคลื่อน
(Movement Period)
สิ้นสุดการอพยพ
= + + +

5. การออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัย
5
รูปที่ 1.4 ตัวอยางการวิเคราะหเวลาการอพยพปลอดภัยที่ตองการของผูใชอาคารซานติกาผับ
(ที่มา : ดัดแปลงจาก ลักษณนารา คูหะวัฒนา และคณะ 2553)
ทั้งนี้ การวิเคราะหประสิทธิผลของมาตรการควบคุมเพลิงไหมอาจจําแนกตามระบบสวนยอยสําหรับ
ความปลอดภัยดานอัคคีภัย (fire safety sub-system) 6 ระบบ (ABCB 2005) ซึ่งประกอบดวย การเริ่มเกิดและการ
ลุกลามเพลิงไหม และการควบคุม (fire initiation and development and control) การลุกลามและการแผกระจาย
ควัน และการควบคุม (smoke development and spread and control) การแผกระจายเพลิงไหมและผลกระทบ และ
จุดติดขัด

6. บทนํา
6
การควบคุม (fire spread and impact and control) การตรวจจับเพลิงไหม การเตือน และการดับเพลิง (fire
detection, warning and suppression) การอพยพผูใชอาคาร และการควบคุม (occupant evacuation and control)
และการปฏิบัติงานของหนวยดับเพลิง (fire services intervention) ดังแสดงรายละเอียดในตารางที่ 1.1 โดยที่การ
ออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัยสามารถพิจารณาเปนสวนหนึ่งของระบบสวนยอยที่ 3
1.2 การออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัย
การออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัยเปนองคประกอบสําคัญของการควบคุมเพลิง
ไหมเชิงรับเพื่อปองกันการวิบัติของอาคารระหวางการอพยพ หรือการปฏิบัติงานของพนักงานดับเพลิง ซึ่ง
จําเปนตองพิจารณาออกแบบควบคูกับมาตรการควบคุมเชิงรุกในการประเมินเวลาการอพยพปลอดภัยใชได
(ASET)
การออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัยตองอาศัยความรู ความเขาใจพฤติกรรมเพลิง
ไหม คุณสมบัติของวัสดุโครงสรางภายใตอุณหภูมิที่เพิ่มขึ้น วิธีการวิเคราะหโครงสรางในภาวะเพลิงไหม และ
แนวทางการประเมินความตานทานเพลิงไหม (fire resistance) ของโครงสราง ดังแสดงรายละเอียดในบทถัดไป
ทั้งนี้ เนื้อหาในหนังสือเลมนี้พิจารณาเฉพาะการออกแบบโครงสรางเหล็ก และโครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก
เทานั้น เนื่องจากเปนโครงสรางหลักประเภทที่นิยมใชสําหรับอาคารสวนใหญในประเทศไทย

7. การออกแบบโครงสรางเพื่อความปลอดภัยดานอัคคีภัย
7
ตารางที่ 1.1 ระบบสวนยอยสําหรับการวิเคราะหความปลอดภัยดานอัคคีภัย
ลําดับที่ ระบบสวนยอย ขอมูล ผลลัพธ
1 การเริ่มเกิดและ
การลุกลามเพลิงไหม
และการควบคุม
สภาพลุกไหมไดของวัสดุ
ปริมาณเชื้อเพลิง
ลักษณะของอาคาร
การทํางานของอุปกรณระบาย
อากาศ
การทํางานของระบบดับเพลิง
การปฏิบัติงานของหนวยดับเพลิง
อัตราการปลดปลอยความรอน
(heat release rate)
อุณหภูมิเพลิงไหม
เวลากอนจุดวาบเพลิง (flashover)
เวลากอนเพลิงมอด (decay)
ปริมาณควันจากเพลิงไหม
(smoke yield)
2 การลุกลามและ
การแผกระจายควัน
และการควบคุม
ลักษณะของอาคาร
โพรไฟลอัตราการปลดปลอย
ความรอน
ปริมาณควันจากเพลิงไหม
เวลาการตรวจจับควัน
การพิจารณาผลกระทบตอ
สิ่งแวดลอม
ระดับความสูงของชั้นควัน
อุณหภูมิควัน
ความหนาแนนของควัน
ปริมาณกาซพิษ
เวลาการอพยพปลอดภัยใชได
3 การแผกระจาย
เพลิงไหมและ
ผลกระทบ และการ
ควบคุม
โพรไฟลอัตราการปลดปลอย
ความรอน
เวลากอนจุดวาบเพลิง
อุณหภูมิควัน
ลักษณะของอาคาร
ผลกระทบของลม
เวลาการแผกระจายเพลิงไหมสู
พื้นที่ปดลอม (enclosure) ถัดไป
เวลาสิ้นสุดบูรณภาพ (integrity)
ของชิ้นสวนกั้นแบง
เวลาสิ้นสุดเสถียรภาพ (stability)
ของชิ้นสวนกั้นแบง
เวลากอนการวิบัติของชิ้นสวน
โครงสราง
เวลาการอพยพปลอดภัยใชได
4 การตรวจจับ
เพลิงไหม การเตือน
และการดับเพลิง
ลักษณะของระบบตรวจจับ
เพลิงไหมและระบบการเตือน
ลักษณะของระบบดับเพลิง
พฤติกรรมเพลิงไหมและควัน
เวลาการตรวจจับควัน
เวลาการแจงเหตุเพลิงไหม
(ผูใชอาคาร/หนวยดับเพลิง)
เวลาเริ่มทํางานของระบบ
ดับเพลิง
เวลาที่ใชดับเพลิง

8. บทนํา
8
ตารางที่ 1.1 (ตอ) ระบบสวนยอยสําหรับการวิเคราะหความปลอดภัยดานอัคคีภัย
ลําดับที่ ระบบสวนยอย ขอมูล ผลลัพธ
5 การอพยพผูใชอาคาร
และการควบคุม
ลักษณะของอาคาร
แผนการอพยพ
ลักษณะของผูใชอาคาร
เวลาการแจงเหตุเพลิงไหม
เวลาการแจงเหตุเพลิงไหม
เวลาการตอบสนอง
เวลาลาชา
เวลาการเคลื่อน
เวลาการอพยพปลอดภัยที่ตองการ
6 การปฏิบัติงานของ
หนวยดับเพลิง
ลักษณะของอาคาร
ขั้นตอนการปฏิบัติงานของ
หนวยดับเพลิง
เวลาการแจงเหตุเพลิงไหม
เวลาการอพยพปลอดภัยที่ตองการ
อัตราการปลดปลอยความรอน
ประสิทธิผลของการปฏิบัติงาน
ของหนวยดับเพลิง
เวลารับทราบการแจงเหตุ
เพลิงไหม
เวลาการสงหนวยดับเพลิงออก
ปฏิบัติงาน (dispatch time)
เวลาที่มาถึง (arrival time)
เวลาจัดเตรียม
เวลาตรวจคนและชวยเหลือ
(search and rescue)
เวลาเริ่มดับเพลิง
โพรไฟลอัตราการปลดปลอย
ความรอนที่เปลี่ยนแปลง
เวลาที่ใชควบคุมเพลิงไหม
เวลาที่ใชดับเพลิง
ที่มา : ดัดแปลงจาก ABCB (2005)