Menntarannsóknir og framtíð
menntunar:
Framsýni og framtíðalæsi í
menntasamfélaginu
Tryggvi Thayer, Ph.D.
Afmælismálstofa Félags um menntarannsóknir
Okt. 2022

Kennisetningar Tryggva um framtíðafræði
1. Framtíðin er ekki eitthvað sem kemur fyrir okkur heldur eitthvað sem
við mótum með öllum okkar ákvörðunum og aðgerðum í núinu.
(Eiginlega allir framtíðafræðingar á tilteknum tímamótum í þeirra lærdómsferli, e.d.)

Kennisetningar Tryggva um framtíðafræði
2. Framtíðir eru margar, margskonar, misdreifðar og notast á ólíkan hátt.
(Önnur fullyrðing sem margir hafa orðað á mismunandi hátt)

Menntarannsóknir ávarpa framtíðina með
margvíslegum hætti
Menntun er eitt framtíðamiðaðasta verkefni sem samfélög taka sér fyrir hendur. Erum
alltaf að mennta fólk til að geta gert eitthvað í framtíð (hvenær sem sú tíð kann að verða
að veruleika).
Menntarannsóknir:
• móta umræðu
• skapa ný hugtök
• skapa nýja sýn á áskoranir og
viðfangsefni
• móta nýjar leiðir til að takast á við
áskoranir og viðfangsefni
FRAMTÍÐ MENNTUNAR
(Sjá t.d. Menéndez et al., 2022; Cingel Bodinet, 2016; Gough, 1990)

Breytingaöfl í upplýsinga- og tæknilegum
veruleika ungs fólks
• Nokkur dæmi:
• Mynd- og hljóðvæðing upplýsingaveruleika:
- Aukin notkun myndrænna og hljóðrænna miðla á kostnað textamiðla
- Hljóðbækur og kvikmyndir/sjónvarpsefni á kostnað hefðbundinna bóka
• Skil milli stafrænna og “raunverulegra” heima að afmást (gagnaukinn veruleiki):
- Umhverfið upplýsir um sig sjálft (mögulega í rauntíma)
• Ofurpersónuvæðing upplýsingaveruleika (snjalltækni/gervigreind):
- Upplýsingaveruleiki tekur mið af upplýsingahegðun viðkomandi
Hvaða áhrif hafa þessi breytingaöfl á hugmyndir um nám og menntun?
Samræmast þessi breytingaöfl framtíðarsýn sem birtist (leynist) í menntarannsóknum?
(Sjá t.d. Educause, 2022; Vogels et al. 2022)

Framtíðalæsi
Að skilja hvað felst í spurningunni “Hvað er þessi framtíð?” [sem ég er að vinna með]
• Á hvaða forsendum byggist framtíðin?
• Er framtíðin einstök eða almenn?
• Hvað þarf til að breyta framtíðinni?
- Lokuð kerfi -> breytingaöfl eru óbreytileg
- Hálf-opin kerfi -> breytingaöfl eru breytileg
• Er framtíðin lýsandi eða skapandi?
(Miller, 2018)

“A futures literate person has acquired the skills needed to decide why and how to use their imagination to
introduce the non-existent future into the present.” (p. 15)
Framtíðalæs einstaklingur:
• Þekkir ólíkar tegundir framtíða og hvernig þær eru myndaðar.
• Getur greint ólíkar framtíðir í ýmsum aðgerðum, fullyrðingum o.fl. (eigin og annarra).
• Getur nýtt sér viðeigandi væntingaforsendur (e. anticipatory assumptions) til að skapa og vinna með
þeirri framtíð sem þeir vilja vinna með
Framtíðalæsi
AA1: Kerfislegar spár AA2: Örlög
AA3: Skapandi umbætur AA4: Sjálfshjálp
AA5: Stefnumarkandi hugsun, skapandi
framtíðarsýn fyrir einstakar aðstæður
AA6: Viska, djúp innsýn, skapandi
framtíðarsýn fyrir almennar aðstæður
Væntingaforsendur
og tegundir framtíða
(Miller, 2018)
(Miller, 2018)

Hvernig tryggjum við að rannsakendur séu læsir
á framtíðina?
Framtíðalæsi sem hluti af rannsóknarnámi - nemendur kynnist:
• forsendum framtíðafræða,
• aðferðum framtíðafræða,
• framtíðarannsóknir í menntavísindum.
Auka umræðu um framtíðarannsóknir í menntavísindum:
• Auka sýnileika framtíðarannsókna í menntavísindum.
• ”Íslenska” framtíðafræði (þýða hugtök, o.fl.).
Fagvæða framtíðafræði á Íslandi:
• Sérhæft nám í framtíðafræðum.
• Til verði fagstétt framtíðafræðinga.

Heimildir
Cingel Bodinet, J. (2016). Pedagogies of the futures: Shifting the educational paradigms. European Journal of Futures
Research 4(21). https://doi.org/10.1007/s40309-016-0106-0
Educause (2022). Horizon reports. Educause. Sótt af https://library.educause.edu/resources/2021/2/horizon-reports
Gough, N. (1990). Futures in Australian education—tacit, token and taken for granted. Futures, 22(3), 298-310.
Menéndez-Alvarez-Hevia, D., Urbina-Ramírez, S., Forteza-Forteza, D., & Rodríguez-Martín, A. (2022). Contributions of
futures studies to education: A systematic review. Comunicar, 30(73), 9–20. https://doi.org/10.3916/C73-2022-01
Miller, R. (Ed.). (2018). Transforming the future: Anticipation in the 21st century. Routledge.
Vogels, E., Gelles-Watnick, R. & Massarat, N. (2022). Teens, social media and technology 2022. Pew Research Center:
Internet, Science & Tech. United States of America. https://policycommons.net/artifacts/2644169/teens-social-media-and-
technology-2022/3667002/