Ublažavanje uticaja klimatskih promjena

DRUGI NACIONALNI IZVJEŠTAJ
BOSNE I HERCEGOVINE U SKLADU
SA OKVIRNOM KONVENCIJOM UN
O KLIMATSKIM PROMJENAMA
UBLAŽAVANJE UTICAJA
KLIMATSKIH PROMJENA

DUGI NACIONALNI IZVJEŠTAJ BOSNE I HERCEGOVINE U SKLADU SA
OKVIRNOM KONVENCIJOM UN O KLIMATSKIM PROMJENAMA

SEKTOR: UBLAŽAVANJE UTICAJA KLIMATSKIH PROMJENA 2


•

•

•



•









Osnovne projektne smjernice u SNC BH u oblasti mitigacija
su bazirane na:
 mjerama za ublažavanje klimatskih promjena u BiH koje de
modelirati mogude putanje emisija do 2020. godine;
 Identifikacija promjena u referentnom scenariju (business
as usual);
 Izrada i testiranje dva dodatna scenarija;
 Uključivanje recentnih pokazatelja o ekonomskom razvoju;
 Definiranje posebnih mjera i projektata sa povlasticama
ublažavanja.
 Prikupljanju relevantnih podataka, analizu tekudih i
potencijalnih mjera ublažavanja (uključujudi dodatne cost-
benefit analize).


IZVORI ZA PRIKUPLJANJE OSNOVNE BAZE PODATAKA
1. Nadležna državna ministarstva:
 Ministarstvo civilnih poslova,
 ministarstvo komunikacija i prometa.
2. Nadležna Entitetska ministarstva:
 Ministarstvo prostornog uređenja F BiH,
 Ministarstvo energije, rudarstva i industrije F BiH,
 Ministarstvo prometa i komunikacija F BiH,
 Ministarstvo okoliša i turizma F BiH,
 Ministarstvo trgovine F BiH,
 Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS,
 Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva RS,
 Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS,
 Ministarstvo saobradaja i veza, Ministarstvo trgovine i turizma RS.
3. Nadležne institucije Distrikta Brčko ;
4. Državni i entitetski Zavodi za statistiku.



Naziv Tip Broj Tip Sistem Vrsta Sistem Poluc. Potrošnj Uticaj Uticaj Projekti
stan. stanov. zagrijav. – energ. zagrijav. – produkt a na na za smanj.
centralno individ. i energen okol. klim. emisija
grijanje Zagrijav. ata promj. staklen.
plinova
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
...


URBANI PROSTOR
- VRUDE TAČKE -

10


Procjena mitigacijskih potencijala u SNC BH bazirana je na
prijedlozima sadržanim unutar Okvir-a SPM 2: Potencijal
ublažavanja i analitički pristupi. Kao prihvatljivije i
prilagođenije opdoj ekonomskoj situaciji u Bosni i
Herecgovini su izabrane Bottom-up studije.

Bottom-up studije se zasnivaju na procjeni opcija
ublažavanja, naglašavajudi specifične tehnologije i zakonsku
regulativu. To su uglavnom sektorske studije koje
podrazumijevaju nepromijenjenu makroekonomiju.
Sektorske procjene su zatim sumirane da bi se dobila
procjena globalnog potencijala ublažavanja za ovu procjenu.


•

•

•

•

•

•
















Rezultati po sektorima: ELEKTROENERGETSKI SEKTOR U BIH

Osnovni pokazatelji potrošnje električne energije u BiH:
 Godišnja stopa porasta 3,37% (Studija energetike BiH, 2008.)
 Potrošnja el. energije u 2010., 41,5 PJ
 Povedanje potrošnje el.energije oko 1% godišnje (NEEAP BiH, 2012.)
 Emisija iz elektroenergetskog sektora 2001. godine – 7.957.420
tCO2ekv (SNC, procjene emisija).
 Koeficijent emisije mreže – 0,726 tCO2/MWh,
 Proizvodnja električne energije (2010.): 62,32 PJ (17.124 GWh) –
(Agencija za statistiku BiH, 2011.).
 Proračunata emisija CO2 (2010.) – 12.432.000 tona
Definirana su 3 scenarija (bazna godina je 2010.):
S1 („bussines as usual“) – bez promjena,
S2 - referentni scenarij,
S3 - napredni scenarij.


S1 („bussines as usual“) – zasnovan na proporcionalnom porastu
emisija stakleničkih gasova sa porastom potrošnje električne energije. S
obzirom da emisija stakleničkih gasova direktno zavisi i od proizvodnje
električne energije, prema ovom scenariju se zadržava isti udio
pokrivenosti potreba za energijom iz domadih izvora.

18.000
16.000
14.000
12.000
Gg CO2

10.000
8.000 15.740 16.222 16.704
6.000 12.432
4.000
2.000
0
2010. 2015. 2020. 2025.
godina



S2 - referentni scenarij, podrazumijeva implementaciju projekata
izgradnje elektroenergetskih postrojenja u skladu sa relevantnim
entitetskim strategijama energetskog razvoja kao i sa važedim
entitetskim prostornim planovima (podaci o planiranim investicijama
dijelom su dobiveni i putem upitnika).

25.000

20.000
Gg tCO2

15.000

10.000 21.334
18.951
15.740
12.432
5.000

0
2010. 2015. 2020. 2025.
godina



S3 - napredni scenarij (scenariji smanjenja emisije GHG u BiH) se
zasniva na sljededim pretpostavkama:
 ulazak BiH u EU 2020. i preuzimanje obaveza smanjenja emisija GHG.
 Pladanje emisionih dozvola (djelomično ili potpuno) de podstaknuti
korištenje nekarbonskih izvora energije;
 povedanje stepena energetske efikasnosti el.postrojenja;
 Predviđanja su da de jedna emisiona dozvola (za emisiju 1 tone ugljen
dioksida) koštati prema S3, preko 30 EUR po toni potrošenog uglja.
 S3 podrazumijeva iskorištavanje ekonomskog potencijala OIE.
18.000
16.000
14.000
12.000
Gg tCO2

10.000
8.000 15.740
6.000 12.432
8.389 9.444
4.000
2.000
0
2010. 2015. 2020. 2025.
godina


Emisije ugljen dioksida iz elektroenergetskog sektora u BiH za period
2010 – 2025. – uporedni prikaz
25.000

20.000

napredni scenario - S3
Gg CO2

15.000
referentni scenario - S2
10.000 bussines as usual - S1

5.000

0
2010. 2015. 2020. 2025.

Potencijal smanjena emisije metana iz rudnika (dio elektroen.sistema)
 Korištenje metana iz zraka za provjetravanje podzemnih jama mrkog
uglja (RMU Zenica, Breza, Abid Lolid, Kakanj);
 Potencijal smanjenja oko 150.000 tCO2/a (INC).


Rezultati po sektorima: DALJINSKO GRIJANJE – TOPLOTNA ENERGIJA
 Prema raspoloživim podacima, trenutno u BiH egzistira 25 preduzeda
(12 u Republici Srpskoj i 13 u Federaciji BiH) koja se bave
snabdijevanjem potrošača toplotnom energijom, odnosno 29 sistema
daljinskog grijanja (u okviru UNIS Energetika d.o.o. Sarajevo posluju tri
sistema daljinskog grijanja u Sarajevu, Travniku i Novom Travniku)
 Prema podacima iz 2008. godine gradskim centralnim grijanjem je
obuhvadeno oko 12% domadinstava u BiH.(ESHP, Modul 1-B)
 Generalno u vedini preduzeda daljinskog grijanja, toplana i pripadajude
oprema su stari između 25 i 30 godina i nalaze se na kraju svog
eksploatacijskog vijeka što uslovljava da ovi sistemi rade sa niskom
efikasnošdu, te u ovim sistemima postoje značajni gubici toplotne
energije koji dostižu vrijednost i do 60%.
 Značajnije rekonstrukcija izvedene samo u Sarajevu, dok su u vedini
drugih sistema izvršene samo najneophodnije rekonstrukcije u cilju
obezbeđivanja minimuma funkcionisanja sistema daljinskog grijanja.


Mjere za ublažavanje postojedeg stanja
Mjere imaju za cilj povedanje energetske efikasnosti te poboljšanje
funkcionisanja cjelokupnog sistema daljinskog grijanja.
 Mjere sa strane proizvodnje i distribucije: opšte mjere, zahvati na
cjevovodima, zahvati na sistemu prijenosa, distribucije i
snabdijevanja, Zahvati na agregatima i regulacija;
 Mjere sa strane potrošnje: individualno mjerenje toplotne energije
prema stvarnoj potrošnji, poboljšanje toplotnih karakteristika zgrada;

S obzirom na specifičnosti svakog od proizvođača i distributera toplotne
energije, nepostojanja odgovarajudih relevantnih podataka, teško je
bez odgovarajude egzaktne analize svakog od njih tačnije ustanoviti
ukupne efekte provođenja navedenih mjera kao i iznos materijalnih
sredstava neophodnih za provođenje istih.



Scenariji razvoja sistema daljinskog grijanja

Razmatrana su tri scenarija razvoja sistema daljinskog grijanja
 S1 – referentni scenarij potrošnje energije,
 S2 – scenariji potrošnje energije s mjerama smanjenja
potrošnje,
 S3 – niži scenarij potrošnje energije odnosno ekonomskog rasta.
Svi scenariji predviđaju toplifikaciju daljnjih gradskih četvrti i
širenje toplotnih mreža

Emisije ugljen-dioksida u periodu od 2010. do 2025.
godine, određene su na osnovu podataka o finalnoj potrošnji
energije u oba entiteta za sva tri scenarija razvoja.



Scenario S1 [PJ]
Admin.ustroj.j. 2010 2015 2020 2025
Republika Srpska 1.762 2.240 2.580 2.885
Federacija BiH 3.926 4.678 5.486 6.294
Bosna i Hercegovina 5.687 6.918 8.067 9.180
Scenario S2 [PJ]
Admin.ustroj.j. 2010 2015 2020 2025
Federacija BiH 3.926 4.236 4.515 4.763
Scenario S3 [PJ]
Admin.ustroj.j. 2010 2015 2020 2025
Federacija BiH 3.926 4.449 4.997 5.546



Procijene emisije CO2 iz različitih sistema gradskog centralnog grijanja
Scenario S1 [t]
Admin.ustroj.j. 2010 2015 2020 2025
Federacija BiH 236750.482 218129.674 264043.469 311547.419
Scenario S2 [t]
Admin.ustroj.j. 2010 2015 2020 2025
Federacija BiH 236750.482 196916.399 211617.792 226096.614
Scenario S3 [t]
Admin.ustroj.j. 2010 2015 2020 2025
Federacija BiH 236750.482 204565.056 236249.529 269565.750



Rezultati po sektorima: OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE

OIE: Biogas, Sunčeva energija, Geotermalna energija.
Energija dobivena iz Biogasa
Biomasa se može uglavnom koristiti u proizvodnji toplotne i/ ili
električne energije.
Najčešde su primjene biomase za proizvodnju toplotne energije i tople
vode u domadinstvima.
Za sada korištenja u BiH nema biogasa za proizvodnju električne
energije, iako su urađeni neki idejni projekti.
Dostupna biomasa Agriculture potencial (PJ)
Biogas (stočno porijeklo) 20 100 000 m 0.508

Udio metana CH4 u biogasu: 60% od 20.100.000 m3 ( ili 0,508 PJ), tj.
12.060.000 m3 (0,303 PJ).
Uračunavanjem udjela metana u biogasu, ukupna količina metana dobivena
od date količine biogasa je 7.236.000 m3.


Energija dobivena iz Sunčeve energije
 BiH je zemlja sa velikim brojem sunčanih dana u godini - može imati
velik značaj u termalno-solarnom sistemu za grijanje vode
(fotonaponska varijanta (PV) je još skupa opcija za proizvodnju
elektriciteta);
 Solarna energija se može analizirati sa tačke gledišta energetske
efikasnosti u domadinstvima, stambenim, komercijalnim ili
industrijskim objektima i može dati izražen lokalni doprinos u
smanjenju potrošnje elektr.energije;
 Postoje procjene da bi solarna energija u BiH mogla podmiriti oko 5%
energetskih potreba.
Vrste altemativnih Nivo korišdenja u 1995. Procjena korišdenja za
energetskih izvora (EU) 2010. (EU)
Solarne delije 0,03GW 3 GW
Solami termalni kolektori 6,5 Mm2 100 Mm2
Pasivne solame primjene 35 Mten


Energija dobivena iz Geotermalne energije
 Toplotni parametri vode su niski i nedovoljni za konvertovanje u
električnu energiju (na dubini od 2 km se dobije potrebna
temperatura vode od 80 - 100oC, ali je bušotina previše skupa;
 GE se koristi na više lokacija u BiH, ali samo za termalne svrhe,
rekreaciju, za medicinske ili turističke potrebe (u spa centrima), isto
tako za grijanje objekata, i za grijanje u staklenicima;
 Podaci ukazuju da se korištenje GE u BiH može razmatrati lokalno, sa
aspekta energetske efikasnosti u poljoprivrednim i industrijskim
sektorima, kao i u sektoru grijanja.
 Moguda proizvodnja primarnih oblika energije u RS (Plan razvoja
energetike RS, 2010)



Scenarij 1 (business as usual)
 Emisija GHG raste proporcionalno sa porastom proizvodnje/potrošnje
energije (uz provođenje mjera povedanja EE).
 Najdestruktivniji okolišni scenario, nema uključivanja obnovljivih
izvora energije GE, Bg, SE;
Scenarij 2 (referentni scenarij)
 Radi samo sa postojedim termalnim postrojenjima u BiH
 Implementacija projekata iz entitetskih strategija razvoja
elektroenergetskog sektora, uz povedanje EE
 Strateški plan i program razvoja energetskog sektora FBiH, 2009.
 Strategija razvoja energetike RS-a, 2012.
Scenarij 3 (napredni scenarij)
 Ulazak BiH u EU između 2015. i 2020. godine ili preuzimanje obaveza
smanjenja emisija GHG;
 Reducira potrošnju energije - relativno optimistične prognoze;
 povedanje stepena efikasnosti postrojenja;
 intenzivno iskorištavanje potencijalaKLIMATSKIH PROMJENA
SEKTOR: UBLAŽAVANJE UTICAJA OIE; 28


Moguda proizvodnja primarnog oblika energije- energija Sunca za sva
tri scenarija (TJ)
2010 2015 2020 2025 2030
(TJ)
S1 0,3 5,3 13,1 28 47,5
S2 0,3 7,9 47,7 154,8 285,4
S3 0,3 5,0 11,9 24,8 40,8

Moguda proizvodnja primarnog oblika energije- geotermalna energija
za sva tri scenarija (TJ)

2010 2015 2020 2025 2030
TJ
S1 0 26,8 56,7 66,9 70,0
S2 0,0 25,5 47,8 49,9 50,6
S3 0,0 25,9 53,4 60,7 61,2



Rezultati po sektorima: STANOVANJE
STANOVNIŠTVO:
 Pretpostavljeni broj stanovnika BiH: 3.447.156 ;
 broj domadinstava: 1.054.613 (Agencija za statistiku BiH - Ankete
2007. godine) ;
 Prosječan broj stanovnika po domadinstvu: 3,25 stanovnika;
 Prosjek u urbanom području: 3,16 stanovnika;
 Prosjek - ruralno i poluurbano: 3,41 stanovnik;
KARAKTERISTIKE STAMBENOG FONDA :
 Pretpostavljeni broj stanova: 1.200.000 (INC 1.100.000)
 Popis 1991. broj stanova: 1.207.693, prosj. pov. 60,45 m² ;
 Prosječna vel. stana 2004-2007: 73 m² (Agencije za statistiku BiH)
 Prema Studiji energetskog sektora BiH: 86 m² ;
 29% stanova u zgrada, 71% u porodičnim kudama (Studija, 2008) ;
 Starost stambenog fonda velika: preko 80% starije od 30 godina ;


POTROŠNJA ENERGIJE U STAMBENIM ZGRADAMA:
 Prosječna grijana površina: 55,72 m² (Studija, 2008), realno manja;
 Prosječna potrošnje enegije za grijanje: 200 kWh/ m²a st. Površine
(Studija, 2008);
 Prosječna godišnja potrošnja energije za grijanje domad.: 11.144kWh
 Prosječna god. potrošnje el. energije po domadinstvu: 4.000 kWh ;

JAVNE ZGRADE:
Nedostatak podataka o sektoru - procjene na osnovu ankete (Studija,
2008): Površina procijenjena 5 m²/rezident = 19.000.000 m²
Prosječna potrošnja energije izuzetno velika:
 Usluge-turizam i ugostiteljstvo: 392 (324+79) kWh/m²a
 Obrazovanje: 240 (216+24) kWh/m²a
 Trgovina: 345 (256+89) kWh/m²a
 Zdravstvo: 605 (572+33) kWh/m²a
 Uprava i administracija: 267 (220+47) kWh/m²a



MITIGACIJSKI SCENARIJI - STAMBENE ZGRADE I JAVNE ZGRADE

S1 - scenario sa jako blagim rastom BDP i potrošnjom energije
Osnovna odlika ovog scenarija je nastavak sadašnjih trendova, tj. porast
stanovništva, izgradnja stanova i potrošnja energije, koji de rasti skoro
linearno. U ovom scenariju nisu predviđene nikakve mjere za smanjenje
potrošnje energije, jer je ekonomska mod država slaba, te nema
sredstava za ulaganje u bilo kakve mjere.
S2 – scenario sa sred.brzim porastom BDP i bez mjera en. efikasnosti
Osnovne odlike ovog scenarija su srednje brz rast BDP i sa njim povedana
potrošnja energije bez provođenja ikakvih mjera energetske efikasnosti.
S obzirom da se ne provode mjere energetske efikasnosti potrošnja
energije znatno raste, jer se gradi vedi broj stambenih zgrada, a
istovremeno sa jačanjem ekonomske modi stanovništva povedava se i
potrebe za energijom na nivou jednog domadinstva (veda grijana
površina, vedi broj aparata u domadinstvu).


S3 - scenario sa srednje brzim porastom BDP i sa provođenjem mjera
energetske efikasnosti, tj. mjera za smanjenje potrošnje

 Ukoliko bi se ekonomski razvoj zemlje odvijao po scenariju srednje
brzog razvoja i rasta BDP porast potrošnje energije bi bio velik.
 Provođenjem mjera energetske efikasnosti trend rasta potrošnje
energenata bi bio usporen.
 U navedenom slučaju bi se mogle postidi značajne uštede, tj.
smanjenje potrošnje energenata i emisije CO2.



Rezultati po sektorima: UPRAVLJANJE OTPADOM
 U skladu sa prikupljenim statističkim podacima i prema Agenciji za
statistiku BiH, procijenjena količina proizvedenog komunalnog otpada
za 2009. godinu iznosi 1.493.060 tona, odnosno 389 kg po stanovniku
godišnje, ili 1.08 kg po stanovniku na dan.
 U 2009. godini sa javnim odvozom prikupljeno je 1.362.592 tona
komunalnog otpada. Procenat stanovnika koji su uključeni u odvoz
komunalnog otpada iznosi prosječno 67%.
 Ostatak od 33% populacije koji ne koriste komunalne usluge su
najvedim dijelom ruralna područja naseljenih mjesta.
 U ukupnoj količini prikupljenog otpada miješani komunalni otpad
učestvuje sa 92,5%, odvojeno prikupljeni komunalni otpad sa
5,9%, otpad iz vrtova i parkova 1,1% i ambalažni otpad sa 0,5%.
 Na odlagališta otpada u 2009. godini odloženo je 1.422.513 t otpada.
 Podaci o tokovima otpada dopremljenog na odlagališta potvrđuju
potpuno oslanjanje na trajno odlaganje komunalnog otpada.

Procjenjene godišnje količine proizvedenog komunaln.otpada, količine biorazgradivog otpada
Procjenjena Procjenjena Procjenjena
Godišnja količina godišnja količina godišnja količina godišnja količina
2010 godina (tona) 2015. godina 2020. godina 2025. godina
(tona) (tona) (tona)
Ukupna količina proizvedenog komunalnog
392891,00 404677,73 416818,06 429322,60
otpada u Republici Srpskoj (tona)
Ukupno odloženi otpad u RS (tona) 306758,00 315960,74 325439,56 335202,75
Procjenjena količina biorazgradivog otpada -
50% ukupne količine odloženog otpada u RS 196445,50 202338,87 208409,03 214661,30
(tona)
1184056,00 1219577,68 1256165,01 1293849,96
otpada u FBiH (tona)
Ukupno odloženi otpad u FBiH (tona) 999714,00 1029705,42 1060596,58 1092414,48
50% ukupne količine odloženog otpada u 499857,00 514852,71 530298,29 546207,24
FBiH (tona)
1576947,00 1624255,41 1672983,07 1723172,56
otpada u BiH (tona)
Ukupno odloženi otpad u BiH (tona) 1306472,00 1345666,16 1386036,14 1427617,23
50% ukupne količine odloženog otpada u BiH 653236,00 672833,08 693018,07 713808,61
(tona)



S1 – Osnovni scenario. Procjenjene ukupne količine proizvedenog
otpada, količine biorazgradivog otpada i pripadajude emisije CO2eq
Struktura 2010 2015 2020 2025
Ukupna količina komunalnog otpada u Republici
392891,00 404677,73 416818,06 429322,60
Srpskoj (tona)
Ukupno odloženi otpad u RS (tona) 306758,00 315960,74 325439,56 335202,75
Procjenjena količina biorazgradivog otpada - 50%
ukupne količine odloženog otpada u RS (tona) 196445,50 202338,87 208409,03 214661,30

Ukupna količina komunalnog otpada u FBiH (tona)
1184056,00 1219577,68 1256165,01 1293849,96
Ukupno odloženi otpad u FBiH (tona) 999714,00 1029705,42 1060596,58 1092414,48
499857,00 514852,71 530298,29 546207,24
ukupne količine odloženog otpada u FBiH (tona)
Ukupna količina komunalnog otpada u BiH (tona)
1576947 1624255,41 1672983 1723172,56
Ukupno odloženi otpad u BiH (tona)
1306472 1345666,4 1386036,16 1427617,25
696302,5 717191,6 738707,3 760868,6
ukupne količine odloženog otpada u BiH (tona)



S2 - Napredni scenario.
 Napredni scenario predviđa smanjenje generisnog biorazgradivog
otpada koji de se postidi jačanjem javne svijesti ali i promjenom
načina naplate odvoza otpada koji treba sa prakse naplate po
domadinstvu, članu porodice ili kvadratnom metru stambenog i
poslovnog prostora, pređe na sistem naplate prema zapremini
proizvedenog/odvezenog otpada;
 Ove promjene de smanjiti troškove odvoza otpada, dodatne emisije
uslijed transporta otpada, smanjide troškove deponovanja otpada i
produžiti vijek trajanja deponijama;
 Procijenjeno smanjenje prema iskustvima iz EU i u skladu sa
tokovima u BiH, je 10% od količina iz 2010. godine do 2020. godine, i
20% od količina iz 2010. godine do 2025. godine.
 Nije realno da de do 2015. godine dodi do značajnog smanjenja
proizvedenog biorazgradivog otpada kao i provođenja novog načina
prikupljanja otpada.


Rezultati po sektorima: POLJOPRIVREDA

 Podaci iz 1981. godine pokazuju da se 17,7% stanovništva bavilo
poljoprivredom, dok podaci zasnovani na popisu stanovništava iz
1991. godine, iako službeno nisu objavljeni, pokazuju da je 16,6%
stanovništva bilo zaposleno u poljoprivredi.
 Prema procjenama sektor poljoprivrede predstavlja glavni izvor
zapošljavanja za stanovništvo u okviru kojeg je zaposleno preko 21%
stanovništva u poslijeratnom periodu;
 U periodu do 1992. godine udio poljoprivrede u ukupnom bruto
domadem proizvodu (BDP) U BiH kretao se u rasponu 12‐14%, da bi
nakon rata zbog destrukcije ukupnog gospodarstva taj udio poprimio
još viši nivo;
 Nakon toga, zbog rasta drugih grana gospodarstva, uslijedio je pad tog
udjela na 11,2% u 2000. godini;



Struktura poljoprivrednih površina po kategorijama korištenja u BiH

1990 (ha) 2000 (ha)
Poljoprivredno zemljište Poljoprivredno zemljište
Obradive površine 1.585.000 Obradive površine 1.118.000
-oranice i bašče 1.018.000 -oranice i bašče 1.021.000
-vodnjaci 93.000 -vodnjaci 93.000
-vinogradi 6.000 -vinogradi 4.000
-livade 468.000 -livade 447.000
Pašnjaci 932.000 Pašnjaci 569.000
Ribnjaci 4.000 Ribnjaci 3.000
Trstici i bare 4.000 Trstici i bare 6.000



MITIGACIJSKI POTENCIJALI U POLJOPRIVREDNOM SEKTORU
Oranice i bašče
Mitigacijski potencijal:
 Vegetacija – 1,9 t/ha C
 Tlo – 80,0 t/ha C
Livade umjerenog klimatskog pojasa
 Tlo – 236,0 t/ha C
Mitigacijski potencijali poljoprivrednog sektora u BiH (2000.)
1. Oranice i bašče
 Vegetacija – 1.939.900 t/ha C
 Tlo – 81.680.000 t/ha C
2. Livade
 Tlo – 105.492.000 t/ha C
Ukupno: 192330300 t/ha C


Rezultati po sektorima: ŠUMARSTVO
 Šume Bosne i Heregovine imaju veoma raznovrsnu strukturu na nivou
zastupljenosti po šumskim zajednicama.
 Glavne vrste koje se sredu u šumama u BiH su jela, omorika, bijeli i
crni bor, bukva, različiti varijeteti hrasta i manji broj plemenitih lišdara
i vodki.
 Šume i šumsko zemljište u BiH obuhvataju površinu od približno
2.709.800 ha (prema podacima iz 1990. godine), što je oko 53% BiH.
 U državnom vlasništvu je 2 186 300 ha ili 81%, dok je u privatnom
posjedu 523 500 ha ili 19%.
 Vedina ovih privatnih šuma je male veličine (oko 2 ha) i široko su
razbacane po cijeloj teritoriji BiH, s neriješenim pitanjima vlasništva
zbog migracije stanovništva;
 Ipak, neke su prethodne studije (uglavnom zasnovane na satelitskim
istraživanjima pomodu CLC CORINE programa) pokazale da je stvarna
pokrivenost šumama manja za 10-15% nego što je procijenjeno.


Struktura šuma po kategorijama i teritorijalnoj pripadnosti

P (ha)
Tip šume
FBiH RS Ukupno
Visoke šume sa prirodnom 523 832,1 459 090,0 982 922,1
regeneracijom
Visoke degradirane šume 13 434,5 23 225,0 36 659,5
Šumski zasadi 67 717,5 60 833,0 128 550,5
Izdanačke šume 25 3297,0 174 119,0 427 416,0
Površine pogodne za ponovno 18 6141,1 207 719,0 393 860,1
pošumljavanje
Površine pogodne za ponovno 1 16 840,7 55 739,0 172 579,7
pošumljavanje i gospodarenje
Ukupna nesporna površina šuma 1 161 244,9 98 0725, 2 141 969,9
Minirana područja / sporna uzurpacija 118 659,0 17 211,0 135 870,0
Ukupno 1 279 903,8 997 936,0 2 277 839,8



MITIGACIJSKI POTENCIJALI U ŠUMSKOM SEKTORU
Osnovne mjere ublažavanja podrazumijevaju povedanje kapaciteta
ponora šuma uključuju praktične načine primjene određenih metoda
silvikulture (povedano vezivanje ugljika u drvnu biomasu);
Navedeni cilj bi se mogao postignuti povedanjem površine pod šumom
ponovnim pošumljavanjem goleti, što bi povedalo ukupni godišnji
porast biomase.

Mitigacijski potencijal (Šume umjerenog klimatskog pojasa):
 Tlo – 96,2 t/ha C
Mitigacijski potencijali poljoprivrednog sektora u BiH (2000.)
1. Šume
 Tlo – 260.682.760 t/ha C
 Ukupno: 414.328.420 t/ha C


S1 - Osnovni scenarij

 Zasniva se na promjenama u pokrivenosti šumama;
 Između 1990. i 2000. godine BiH je prosječno gubila 2.500 ha šume
godišnje (FAO, 2005).
 Ukupno je u periodu od 1990. i 2005. godine Bosna i Hercegovina
izgubila 1,1% svog šumskog pokrivača ili oko 25 000 ha (FAO, 2005).
 Ovaj broj je primijenjen u odnosima na procjenu za 2015. i 2030.
godinu.
Kategorija zemljišta 1990. 2005. 2020. 2035.
Šume 2 210 000 2 185 000 2 160 000 2 135 000
Druga zemljišta pokrivena drvedem 500 000 549 000 647 000 -
(uključujudi zemljište pogodno za
ponovno pošumljavanje)



S2 – Napredni scenarij (scenarij ublažavanja)
 Preporučeni godišnji porast po scenariju ublažavanja je 11.000 ha za
period od pet godina;
 U skladu s tim, procijenjena površina po scenariju ublažavanja
povedala bi pokrivenost šumom za još 33.000 ha tokom narednih 15
godina i za isto toliko do 2035. godine.
 Procjena je da de se pažljivim planiranjem porasta šumskog
pokrivača površina pogodna za pošumljavanje koja trenutno nije
pošumljena smanjiti.
Kategorija zemljišta 1990. 2005. 2020. 2035.

Šume (ha) 2 210 991 2 185 000 2 218 000 2 251 000

Druga zemljišta pokrivena drvedem (ha) 500 000 549 000 483 000 4 017 000



Cestovna infrastruktura
Dužina (km)
Kategorija ceste FBiH Distrikt RS Brčko Ukupno
Autocesta 37,60 ** - 37,60
Cesta 39,50 ** - 39,50
rezervisana za
saobraćaj
motornih vozila
Magistralna 2.005,00 1.780,70 ** 3.785,70
cesta
Regionalna cesta 2.461,80 2.182,90 36,80 4.681,50
Lokalna cesta ** ** 170,66 14.200,00
UKUPNO 4.543,90* 3.963,60* 207,46* 22.744,30
Gustina ukupne cestovne mreže u Bosni i Hercegovini iznosi 44 km na 100 km2, dok
gustina magistralnih cesta iznosi 7,4 km / 100 km2. U Federaciji BiH gustina
magistralnih cesta iznosi 7,67 km / 100 km2, a u Republici Srpskoj 7,17 km / 100 km2.
U Bosni i Hercegovini, gustina cestovne mreže prema broju stanovnika iznosi 5,68 km
cesta na 1.000 stanovnika, odnosno 0,94 km magistralnih cesta / 1.000 stanovnika.


Cestovna suprastruktura
Ukupan broj Ukupan broj Razlika u broju
registrovanih registrovanih reigistrovanih
vozila u 2010 vozila u 2011 vozila u %
Federacija BiH 569.859 611.766 7,35
Republika Srpska 353.952 381.568 7,80
Distrikt Brčko 30.614 32.920 7,53
Ukupno u BiH 954.425 1.026.254 7,53
1100000
1000000
900000
800000 Godina Br.reg.voz.
700000 2003 646658
600000 2004 695828
500000 2005 705827
400000 2006 769682
300000 2007 778474
200000 2008 881389
100000 2009 905418
0 2010 954425
2011 1026254
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Br.reg.voz.



Željeznička infrastruktura
• Po podacima iz 2010 g. ukupna dužina željezničkih pruga u BiH iznosi
1031 km, od čega je u Federaciji BiH 608,495 km odnosno u RS
422,505 km. Njima treba dodati i industrijske kolosijeke koji su
uspostavljeni do svakog značajnijeg proizvodnog kapaciteta;
• Od navedenih vrijednosti 440 km ili 72% u FBiH je elektrificirano
željezničkih pruga, dok je u RS 79% ili 336 km;
• Od ukupne dužine 87 km čine pruge sa dva kolosjeka.
• Postoje dva glavna željeznička pravca: jedan je pravac sjever-jug
(Šamac– Sarajevo – Čapljina/Ploče), a drugi ide pravcem zapad-istok
(Bosanski Novi / Novi Grad – Doboj – Tuzla – Zvornik);
• Dionica Bosanski Novi / Novi Grad – Bihad – Martin Brod je dio pruge
sjever-jug, koja povezuje centralni i sjeverni dio Hrvatske i
sjeverozapadnu Bosnu sa lukom Split na jadranskoj obali;
• Pruga Beograd – Bar prolazi kroz BiH u dužini od 14 km;


Zračni saobradaj u BiH
• U Bosni i Hercegovini postoji 27 zvanično registriranih
aerodroma, dok su samo 4 od njih registrirana za međunarodni
saobradaj;
• Četiri pomenuta aerodroma registrirana za međunarodni vazdušni
saobradaj su u fazi dovođenja na nivo opisan za njihove kategorije u
ICAO standardima.
• Godišnji broj putnika je u 2010.g. Iznosio oko 450.000 za Sarajevski
aerodrom, dok Banja Luka, Mostar i Tuzla imaju relativno nizak, ali
sve vedi broj putnika.
• Aerodromi u Sarajevu, Mostaru, Banjoj Luci i Tuzli su obnovljeni
tokom poslijeratnog perioda.
• Ukupne donatorske investicije u renoviranje ovih aerodroma iznosile
su oko 70 miliona KM.
• Troškovi opreme i instalacije koja je potrebna u skladu sa Ugovorom
CEATS su procijenjenaUBLAŽAVANJE UTICAJA KLIMATSKIH PROMJENA
SEKTOR: na 14 miliona eura. 49


Vodni saobradaj

• Mreža plovnih puteva na unutrašnjim vodama i dio jadranske
obale, predstavljaju BH potencijal za razvoj i korištenje vodnog saobradaja;
• Mrežu plovnih puteva na unutrašnjim vodama u BiH čine prirodni tokovi
rijeke Save- 333 km, rijeke Drine- 15 km, rijeke Bosne- 5 km, rijeke Vrbas- 3
km, Une- 15 km, dio Neretve, te nekoliko prirodnih i vještačkih jezera;
• Tokom rata došlo je do obrazovanja različitih prepreka na plovnim
putevima, počev od mina zatim konstrukcija porušenih mostova, potonulih
plovila, nanosima, i sl., što, uz neriješen pravni status rijeke, sadašnju
plovidbu čini skoro nemogudom;
• S obzirom da je promet na unutrašnjim plovnim putevima u BiH dugo bio
zanemaren, udio riječnog u ukupnom prometu u 2000. godini je iznosio 1%.
• Osnovna obilježja stanja u riječnom prometu BiH su: zapušteni plovni
putevi, nepostojanje tehnološki moderne flote (tegljenje umjesto
potiskivanja), kao i devastiranost luka i nedostatak brodogradilišta i sl.



Cestovni promet – S1 - osnovni scenarij
 Podrazumijeva kontinuirani trend rasta broja motornih vozila sa
kontinuiranim opadanjem energetske efikasnosti;
Cestovni promet – S2 - referentni scenarij
 Podrazumijeva porast broja motornih vozila po stopi od oko 7 %
godišnje, ali čija j straorost iznad 15 g.;
Cestovni promet - S2 napredni scenarij
 Podrazumijeva porast broja motornih vozila po stopi od oko 7 %
godišnje, ali čija je straorost ispod 10 g.;
Potrošnja dizel i benzinskog goriva po scenarijima (u t)
Scenarij 2010 2015 2020 2025

S1 920000 1029000 1138000 1247000

S2 920000 980000 1040000 1100000

S3 920000 858667 797334 736000



 Shodno navedenim vrijednostima može se odrediti ukupna
podsektorska emisija glavnog GHG gasa u posektoru drumskog
saobradaja koja za baznu godinu iznosi oko 25 mil. g CO2/km.
 U odnosu na baznu 2010.g. očekivani prosječni godišnji rast broja
motornih vozila iznoside oko 7%, odnosno treba očekivati da de
porast godišnje potrošnje goriva dostidi vrijednost od najmanje
3,5%, što govori da de ukupna potrošnja dizela i benzina dostidi
1.247.000 tona u 2025. godini;
 Proračunata vrijednost emisije CO2 iz drumskih motornih vozila za
osnovni scenarij (sve po starom, bez promjena, sa utvrđenim
trendom promjena) iznosio bi oko 34 mil. g CO2/km, što je u
odnosu na baznu godinu porast za oko 35 %.



TRESETIŠTA
• Tresetišta su posebno značajan tip staništa koji je na globalnom
nivou akumulirao ogromne količine ugljika;
• Današnji rudnici uglja su nekada bili tresetišta;
• Bez ovih fosilnih tresetišta vjerovatno ne bi bilo Industrijske
revolucije, niti antropogene emisije CO2, antropogenog globalnog
zagrijavanja, a samim time niti zanimanja za tresetišta kao skladišta
ugljika;
• Komercijalna ekstrakcija treseta vodi ka značajnom gubitku
potencijala za skladištenje i fiksiranje ugljika.
• Značajan je i gubitak čvrstog i rastvorenog ugljika u tlu prilikom
oticanja voda.
• Procjenjuje se da se i do 2,9 tona ugljika može izgubiti sa površine
od 100 ha u toku jedne sezone.



TRESETIŠTA
• Ukupna površina histosola (niskih treseta) u Bosni i
Hercegovini iznosi 9708,47 ha.
• Tlo:
9708.47 ha x 642.90 t/ha C = 6 241 575,36 t

• Vegetacija:
9708.47 ha x 42.90 t/ha C = 416 493,36 t

UKUPNO: 6.658.069 t/ha C



ZAKLJUČAK
 Mjere i projekti ublažavanja posljedica klimatskih promjena u BiH
treba posmatrati u kontekstu ekonomskog razvoja BiH.
 S tim u vezi, prioritetni su oni mitigacijski projekti i mjere koje
doprinose zapošljavanju u BiH i razvoju prioritetnih sektora kao što su
energetika, poljoprivreda, šumarstvo, građevinarstvo i sl.
 Nakon toga, prednost treba dati projektima koji najmanje koštaju
prema jedinici izbjegnute emisije.
 Koristi od implementacije projekata smanjenja emisija stakleničkih
gasova u BiH po značaju su: povedanje zaposlenosti, dovođenje
stranih investicija, transfer najboljih raspoloživih tehnologija (Best
Available Technique - BAT), povedanje energijske efikasnosti (EE).
 Na ovaj način de se ostvariti povedanje konkurentnosti, dodatni
prihodi od smanjenja emisije stakleničkih gasova i dodatno sticanje
iskustva o dostupnim opcijama za smanjenje emisije stakleničkih
gasova u svrhu razvoja regulative o klimatskim promjenama.

Ublažavanje uticaja klimatskih promjena

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Más de UNDP Eurasia

Más de UNDP Eurasia (20)

Ublažavanje uticaja klimatskih promjena