1. Projekt lendor
Lenda Fizike
Tema: Zbatimet e elektricitetit
ne jeten e perditshme
Nentema Aparatet matese dhe
perdorimi I tyre

2.  Te kuptojme se cfare eshte elektriciteti
 Te analizojme se cfare eshte
elektriciteti
 Te shpjegojme funksionet e
elektricitetit ne jeten e perditshme dhe
teknike

3.  1:C’është elektriciteti
 2: Si vjen elektriciteti tek ne?
 3:Elektriciteti ne jetën e përditshme
 4:Elektriciteti në shtëpi
 5: Elektriciteti dhe komunikimi
 6: Elektriciteti dhe transporti
 7:Pajisjet elektronike
 8: Elektriciteti në industri
 9: Elektriciteti në mjekësi
 10: Rrufeja
 11:Gjeneratori
 12: Galvanometri me kuader te levizshem
 13:Ampermetri
 14:Voltmetri
 15: Ohmetri
 16: Multimetri

4.  Elektriciteti është një emërtim i përgjithshëm
për llojshmërinë e dukurive që ndodhin nga
prania dhe rrjedhja e ngarkesës. Nëse një trup
është i ngarkuar me një lloj ngarkesë ai
konsiderohet trup i ngarkuar elektrikisht. Nëse
një trup ka numër të barabartë ngarkesash të
kundërta atëherë ai nuk është i ngarkuar
elektrikisht, është elektroasnjëanës. Shumë
trupa janë përcjellës dhe të tjerë janë vecues.
Ato lëndë të cilat përmbajnë elektrone të lira
apo elektrone të cilat levizin lirisht në brendësi
të trupit quhen përcjellës. Të tjerët janë vecues.

5. Punoi:

6.  Nuk është aspak e lehtë që elektriciteti të vijë
nëpër shtëpitë tona. Centrali elektrik ku prodhohet
rryma elektrike mund të jetë me qindra kilometra
larg nesh. Ajo vjen te ne me anë të shtyllave
elektrike dhe telat që ne shohim përgjatë
largpërçuesit quhen: transmision elektrik, apo
sistem distribuimi (shpërndarje).
 Linjat e transmetimit quhen 90-AC dhe në një
shtyllë të tensionit të lartë kemi 5 përcjellësa ku dy
përcjellësat e sipërm quhen trosa dhe roli i vetëm i
tyre është që të mbrojnë 3 përcjellësat e tjerë.
Linjat transmetuese kanë për qëllim të rrisin
tensionin dhe uljen e rrymës.

7.  Në sistemin tonë transmetues kemi 3 lloj
tensionesh 400 KV, 20 KV dhe 110 KV.
Transformatorët Ulës (NënStacionet) nga 110KV e
ulin tensionin në 10 KV ose 6 KV, më pas kemi të
vendosur edhe Transformatorin Ulës të fundit i cili
nga 10 KV e kthen në 0.4 KV. Ky tension shkon tek
qytetaret për përdorim familjar.

8.  Elektriciteti është një nevojë integrale e shoqërisë modern,
e lidhur me cdo gjë, që nga frika e errësirës deri te puna e
botës së super industrializuar. E gjithë bota funksionon në
sajë të elektricitetit, në një formë apo në një tjetër.
Elektriciteti lidhet jo vetëm me jetën e kohëve tona por edhe
me të ardhmen. Kjo pasi, lëndet e djegshme megjithëse
shumë të nevojshme për jetën tonë, janë në mbarim. Të
gjitha strategjitë moderne ekonomike janë të fokusuara në
prodhimin e energjisë elektrike me anë të burimeve të
rinovueshme, si nëpërmjet: erës, rrezeve diellore, ngrohjes
gjeotermike, ujit etj. Elektriciteti nuk është vetëm e
ardhmja, por edhe e tashmja dhe e kaluara. Në ditët tona
një pjesë shumë e madhe e trajtimeve mjekësore do të ishin
shumë të rrezikshme, për të mos thënë të pamundura për
t’u realizuar pa praninë e elektricitetit.

9.  Rëndësia e elektricitetit lidhet që te ndricimi. Pa
ndricim jeta dhe zhvillimi ynë do të pësonin regres.
Edhe sikur të udhëtosh në cepin më të humbur të botës
do të gjesh elektricitet. Njerëzimi nuk e përfytyron më
ekzistencën e tij pa këtë gjigand të zhvillimit. Ai luan
një rol të rëndësishëm në shtëpi, shkollë, punë, rrugë,
industri kudo. Shekuj më parë njeriu mbështetej te
zjarri për gatim, ndricim, ngrohje. Zjarri tani është
zëvendësuar nga elektriciteti.

10.  Që nga momenti kur zgjohemi deri në momentin që
biem të flemë jemi të rrethuar e të varur nga
elektriciteti. Në mëngjës zgjohemi nga alarmi
(punon me elektricitet). Drita e dhomës së gjumit
ashtu sic do dritë tjetër në shtëpi funksionon në
bazë të elektricitetit. Do të ishin të pafundme
pajisjet që lehtësojnë jetën tonë të cilat përdorin
elektricitetitn. Të përmendim vetëm disa prej tyre:
soba, mikrovala, toster, TV, frigorifer, DVD,
kompjuter, dush, lavatrice, kondicioner e mijëra
pajisje të tjera. Telefoni, I-Podi, telekomanda e
televizorit, ora, elektriku e shume të tjera punojnë
me bateri, por bateritë funksionojnë në sajë të
parimeve të elektricitetit.

12.  Radio, televizioni, interneti, telefoni, faksi lidhin
njerëzit në gjithë botën. Ne i telefonojmë një miku,
i dërgojmë një mail, shohim një film, dëgjojmë
muzikë në kompjuter. Po vallë nga vijnë gjithë
këto? Cfarë i vë në punë? Sigurisht që elektriciteti.

13.  Edhe mjetet e transportit përdorin elektricitetin
për të funksionuar. Ato përdorin bateritë por edhe
motori funksion duke përdorur dinamon, e cila
zbaton parimet e elektricitetit. Po kështu
funksionojnë edhe trenat, avionët, satelitët, anijet
kozmike e të gjitha mjetet e transportit.

14.  Pajisjet elektronike - e bëjnë përdorimin e
tranzistorit një nga shpikjet më të rëndësishme të
shek. XX dhe një bllok themelor të ndërtimit të të
gjitha qarqeve moderne. Një qark modern i
integruar mund të përmbajë disa miliardë
tranzistorë në një rajon të vetëm disa centimetra
katrore.

15.  Elektriciteti gjen një përdorim të gjerë në industri.
Rreth 27% e energjisë elektrike shfrytëzohet nga
degët e shumta të industrisë. Pothuaj në cdo degë
të industrisë makineritë vihen në përdorim duke
përdorur elektricitetin. Dyqanet, zyrat, shërbimet
nuk do të funksiononin nëse do të mungonte
elektriciteti.

16.  Elektriciteti gjen përdorim edhe në fushën e
mjekësisë. Për pacientët të cilët vuajnë nga
kanceri i mëlcisë mjekët këshillojnë terapi me
pulse elektrike. Duke iu nënshtruar një terapie
me pulse elektrike për 45 sekonda, ato
krijojnë boshllëqe të shumta në membranën e
qelizave të kancerit, duke shkatërruar
tumorin. Trupi në mënyrë natyrale largon
strukturën e mbetur të qelizës kanceroze. Kjo
është një metodë efektive vetëm në fazat e
para të shfaqjes së sëmundjes. Në faza të
avancuara kjo metodë nuk funksionon.

17.  Një shkëndijë e fuqishme elektrike është rrufeja. Rrufeja
ndodh ndërmjet dy reve të ngarkuara me shenja të
kundërta. Tensioni ndërmjet reve, kur ndodh rrufeja është
disa milionë volt dhe rryma është shuma e madhe, kurse
rrufeja është disa të milionat pjesë të sekondës. Ajo ndodh
jo vetëm ndërmjet dy reve, por edhe ndërmjet reve dhe
tokës. Kur një re e elektrizuar i afrohet sipërfaqes së tokës,
nën ndikimin e saj në sipërfaqen e tokës shfaqen ngarkesa
të kundërta me të. Sasia e ngarkesës elektrike mund të jetë
aq e madhe (sidomos në majat e maleve), saqë mund të
ndodhë shkarkesa ndërmjet resë dhe tokës. Rrufeja, që bie
mbi një pemë, e shkatërron dhe e djeg atë. Gjatë rënies së
rrufesë në ndonjë ndërtesë, shkaktohet edhe zjarr. Njeriu,
që ndodhet pranë vendit të rënies së rrufesë, mund të
plagoset ose mund të vdesë.

19.  Një ndër pajisjet që bën të mundur prodhimin e
energjisë elektrike është gjeneratori. Gjeneratori
funksionon në bazë të një parimi elekromagnetik.
Një gjenerator është një pajisje që lëviz një magnet
afër një teli në mënyrë që të krijojë një rrjedhje të
qëndrueshme elektronesh. Gjeneratori mund te
vihet në punë nga lëndë djegëse apo me
mekanizma të tjera. Gjeneratori është një pajisje
shumë e rëndësishme për të vënë në punë pajisjet
që kërkojnë elektricitet dhe ka mungesë të tij.

20.  Ai perbehet nga nje kuader I levizshem qe permban N spira te cilat
ndodhen ne nje fushe magnetike te njetrajtshme me induksion B te
krijuar nga nje magnet I perhershem . Kur kuadri pershkohet nga
rryma elektrike me intesitet I mbi te vepron nje cift forcash
elektromagnetike me moment .
 M=NBSI , ku S paraqet siperfaqen e kuadrit .
 Si rrjedhim kuadri fillon te rrotullohet . Sapo fillon rrotullimi mbi te
vepron 1 cift I kundert forcash , te perftuara nga dy susta spirale qe
perdoren njerhkohsisht edhe per te derguar rrymen ne kuader ,
madhesia e momentit te ketij cifti eshte ne perpjestim te drejte me
kendin e rrotullimit :
 M’=Cα kur kuadri nuk leviz M=M' , qe nga : α = (NBS/C)*I
 Shmangia e kuadrit esht ne perpjestim te drejte me intesitetin e
rrymes qe e pershkon ate. Per te njejten intesitet te rrymes shmangia e
kuadrit esht me e madhe nese ai vendoset mbi nje berthame hekuri te
bute .. Me ane te ketij aparati mund te maten rryma shuma te dobeta ,
te rendit 10-6 - 10-8A duke marre masa deri ne 10-12A .

21.  Ne rastin e rrymave me intesitet me te madh galvanometric nuk
mund te perdoret thjesht ne formen qe u paraqit , pasi ai nuk
mund te pershkohet nga rryma te tilla .
 Nga ana tjeter nuk mund te rrisim rezistencen e tij mqns aparati
do te mase intesitetin e rrymes duhet te lidhet ne seri me
qarkun.Per kete qellim galvanometric shuntohet , dmthn. Ne
parallel me kuadrin e levizshem vihet rezistenca e vogel Rs e cila
quhet Shunt , neper te cilen kalon pjesa me e madhe e rrymes qe
do te matet .. vet galvanometric pershkohet nga rryma Ig me
intesitet Ig =I - Is .
 Ampermetri I pershkruar me siper mund te shfrytzohet vetem per
matje ne qarqet e rrymes se vazhduar .Qe ai te sherbeje dhe ne
qarqet e rrymes alternative , paisjet me nje drejtues I cili e kthen
rrymen alternative ne rrume me nje drejteim te vetem , ne kete rast
aparati percakton vleren efektive IEf te intesitetit te rrymes .

22.  Ai sheben per te matur diferencen e potencialit qe ekziston
midis dy pikave a dhe b ten je qarku .Per kte perdoret I
njejti galvanometer G . ne seri me kuadrin e levizshem te se
cilit ne kete rast lidhet nje rezistence e madhe R ne menyr
qe rryma L te jete sa me e vogel, keshtu qe rryma I ab qe
kalon neper degen e ab ku kryhet matja nuk ndryshon nga
rryma l qe kalonte me pare neper te .

 Galvanometri nuk gradohet ne vlerat e intesitetit te rrymes
L qe e pershkron por ne vlerat Ir
 (R +rg) =Uab ku me Uab esht shenuar vlera e differences
se potencialit ndermjet pikave a dhe b qe duhet te matet .
 Per matjet ne qarqet e rrymes alternative aparati paiset me
drejtues .

23.  Matjet e intesitetit dhe te tension jane matjet qe
kryhen me shpesh sepse : se pari intesiteti I rrymes
dhe tensioni jane madhesite me te rendesishme dhe
se dyti matja e tyre jep mundesine per percatktimin e
shumeve madhesive te tjera elektrike dhe joelektrike
.. .P.sh. R mund te percaktohej duke matur rrymen L
dhe tensionin U ne skajet e saj dhe pastaj pjestuar me
U me I .
 Percaktimi I rezistencave behet me matje te
drejtperdrejta me anen e nje aparati te vecante qe
quhet Ohmeter , parimi I ndertimit te se cilit eshte
paraqitur ku : E paraqet nje pile qe futet Brenda
aparatit , R nje rezistenve te pandryshueshme , Rn nje
rezistence te ndryshueshme . G nje galvanometer , A
dhe B bornat e aparatit dhe Rx rezistencen qe duhet
te matet .

24.  Duke perdorur nje galvanometer dhe nje seri rezistensaash te montuara do te perftohet nje
aparat I vetem qe sherben s per matje e intesitetit si dhe te differences se potencialt qe
quhet AV-METER.Po ti shtohet atij dhe nje qark aparati do te kryente dhe nje matje tjeter ate
te rezistencave, ne ketet rast ai quhet avohmetter apo mates universal .. Duke shtuar dhe
qarqe te tjera mund te plotosohet me tej aparati dhe te mati edhe madhesi te tjera : si
kapaciteti elektrik , frekuenca e nje rrymeetj.. Keto lloje aparatesh nuk e kane klasen e
saktesise me te larte se 1,5 prandaj jan te desitnuara per matje te sakta por per te
kontrolluar mdhesite elektrike per kete arsye ato quhen Kontrollues universal ose thjesht
kontrollues,
 VEREJTJE:Per te vene ne pune avhmeter duhen bere kto 3 zgjidhje : se pari zgjedhja e llojit
te punes , se dyti ajo e kalibrit dhe se treti ajo e bornave te hyrjes.
 Llogaritja e gabimit :aparatet analoge jane te klasave te ndryshme te saktesise se
precizionit .Ekzistojne keto klasa saktesie : 2.5 ;1,5 ; 1 ; 0,5 ; 0,01. Gabimi absolute merret I
barabarte me : klasa100*kalibri
 Keshtu NEse klasa e nje aparati analog esht 1 dhe esht e zgjedhur kalibri 2A gabimi
absolute do te jete 1/100 * 2A=0,02A. 6. Multimetri dixhital Nje instrument per matje
dixhitale me nje apo me shume funksione perbehet nga nje ose disa qarqe te integruar te
cilat kane funksion te ndryshojne vlerat e ndryshme te tensionit apo te rryme sne nje sinjal
dixhital qe te lejoje nje lexim direct dhe te menjehershem te vlres qe matet ..Multimetrat
dixhital jane te paisur me nje bateri 9V. Mtjet e ndryshme ne nje multimeter dixhital (Volt
DC – Volt AC –OHM- Amper DC etj ) jane te thjeshta sepse cdo funksion esht I qarte ne
panelin e instrumentit . disa multimetera kane “BUZZER” per tkontroll zanor qe sherben per
te dalluar nderprerjet e mundshme .

25. Galvanometri me kuader
te levizshem.
Ampermetri
Voltmetri
Ohmetri
Multimetri– MATES UNIVERSAL