Hronologija sačuvanih bosanskih srednjevjekovnih rukopisa koji se nalaze širom Evrope, uglavnom u Rusiji, Srbiji i Hrvatskoj, a samo jedan je još uvijek u Bosni i Hercegovini.

1. TRAGOM PISANE
BAŠTINE BIH
HRONOLOGIJA SREDNJEVJEKOVNIH BOSANSKIH RUKOPISA od početka 12. vijeka do kraja 15. vijeka
Vaska Sotirov-Đukić, dipl. bibliotekar
dukic@bih.net.ba

2. Bosanska evanđelja
Na temelju filoloških proučavanja dva evanđeoska teksta, Divoševog i Čajničkog, moguće reći da je broj rukopisa toga tipa morao u srednjovjekovnoj Bosni biti daleko veći od broja nađenih i poznatih kodeksa ili njihovih odlomaka. To se, prije svega, prosuđuje na temelju tekstoloških upoređivanja, koja pokazuju znatne filijacije, prema čemu se onda može utvrditi, pošto nedostaju mnoge karike koje su nekad morale povezivati preostale tekstove, da je broj izgubljenih karika, to jest tekstova, morao biti relativno velik.
Evanđelja je dosad pronađeno, zajedno s odlomcima za koje se moglo utvrditi da pripadaju integralnom evanđeoskom tekstu, svega osamnaest, ubrajajući u to i evanđelja iz sva tri zbornika.
Kuna, Herta. Hrestomatija starije bosanske književnosti. Vidi u: Nakaš, Lejla. Hrestomatija iz historije književnog jezika, I dio ; za internu upotrebu. http://www.scribd.com/doc/117438839/Hristomatija-I

3. Sačuvana evanđelja
Manje-više kompletno sačuvana evanđelja su u Hvalovom i Mletačkom zborniku, oba nastala početkom XV v., u doba najjačeg ekonomskog procvata, a postoji i mišljenje da su pisana za istu ličnost,moćnog feudalca Hrvoja Vukčića Hrvatinića.
I većina ostalih evanđelja napisana je krajem XIV i u XV v., najstarije relativno kompletno evanđelje je Divoševo, za koje se smatra da potiče s početka XIV v., zatim slijede, takođe iz XIV v., ali iz druge polovine:Vrutočko, Evanđelje iz Dovolje, Pripkovićevo.
S kraja XIV ili s početka XV v. su Srećkovićevo, Kopitarovo,Nikoljsko, Daničićevo, a XV v. bi pripadalo Čajničko, Treće beogradsko i Sofijsko.
U nizu manjih i većih odlomaka i kao apsolutno najstarije pominje se Grigorovič-Giljferdingov odlomak iz XIII v., za njim slijedi Manojlovo ili Mostarsko, Batalovo iz XIV v., te Belićevi listići s kraja XIV ili početka XV vijeka.
Kuna, Herta. Hrestomatija starije bosanske književnosti. Vidi u: Nakaš, Lejla. Hrestomatija iz historije književnog jezika, I dio ; za internu upotrebu. http://www.scribd.com/doc/117438839/Hristomatija-I

4. Apostoli i zbornici van Bosne
Iz bosanske književnosti srednjeg vijeka danas su poznata još četiri apostola, od kojih je gotovo kompletan Giljferdingov apostol iz XIV v. i Beogradski iz XV, a uz to još postoje dva odlomka iz XII v., oba glagoljska,Grškovićevi listići i Mihanovićev odlomak.
Najinteresantniji su svakako, zbornici, od kojih su sačuvana već pomenuta tri primjerka: Hvalov, Radosavljev i Mletački, svaki na svoj način posebno zanimljiv.Većina ovih rukopisa nalazi se danas izvan granica Bosne i Hercegovine,čak i izvan jugoslovenskih granica,što je takođe značajan podatak u vezi sa sudbinom bosanske najstarije književnosti i njenih djela.
Zajednička karakteristika većeg dijela ovih spomenika je i u tome što su podešeni kasnije za upotrebu prema obredu srpske pravoslavne crkve, čime se i objašnjava činjenica da su preživjeli i doprli do nas.
Odnos kasnijih korisnika prema ovim tekstovima lijepo ilustruje margina na Pripkovićevom evanđelju,napisana mlađom rukom, gdje se za prvobitnog pisara teksta kaže: »I bog zna — neka je to svinja bila«.Svakako je pisac marginalije bio svjestan da je kodeks po porijeklu pripadao crkvi bosanskoj.
Kuna, Herta. Hrestomatija starije bosanske književnosti. Vidi u: Nakaš, Lejla. Hrestomatija iz historije književnog jezika, I dio ; za internu upotrebu. http://www.scribd.com/doc/117438839/Hristomatija-I

5. Najstariji bosanski rukopisi 12-13. vijek
•Najstariji srednjevjekovni rukopisi počinju sa početka 12. vijeka
•Pisani su na glagoljici
•U kasnijim kodeksima očito je da je glavna matrica za prepisivanje bila na glagoljici
•To je period kada se tek stvara bosansko kraljevstvo
•Bosančica dobija svoj službeni oblik vidljiv na državnom dokumentu Povelja Kulina bana koja je pisana 29.08.1189. godine

6. GrŠkovIćev odlomak Apostola
12. VIJEK
•Smatra se da potiče iz 12. vijeka i spada u najstarije spomenike pisane glagoljicom.
•Na marginama se nalaze ćirilićki natpisi, koji su kasnije rukom dopisani.

7. GrŠkovIćev odlomak Apostola
•Od Grškovićevog Apostola ostala su nam samo 4 lista ispisana glagoljicom na debelom pergamentu.
•Sada se nalaze u Zagrebu: Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti http://www.hazu.hr/

8. Mihanovićev odlomak Apostola
Mihanovićev odlomak potiče iz 12. vijeka i predstavlja ostatak kratkog apostolara.
Sačuvana su dva lista pergamenta ispisana poluoblom glagoljicom na staroslavenskom jeziku.
Dvolist je bio zalijepljen u koricama „Ilovičke krčmije“ (iz 1262. god.), pisane u Ilovici za manastir sv. Arhanđela na Privlači (Boka Kotorska).
Sada se nalazi u Zagrebu:
Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti
http://www.hazu.hr/

9. Najstariji rukopisi pisani na bosančici 12. vijek
•Jedan od najpoznatijih srednjevjekovnih rukopisa iz 12. vijeka (oko 1180. godine), Miroslavljevo evanđelje, napisan je u Humu, za Miroslava sina Zavidina, brata Stevana Nemanje, koji je tada vladao Humom (danas Hercegovina), a pisao ga je pisar koji je na kraju rukopisa, list 358 ispisao :
•“Končah s božijeju pomoštiju, amin” te na str. 360 dodao riječ “varsameleon”, tako da je ostao anoniman.
•Drugi pisar Grigorije je iluminirao rukopis, te napisao kolofon gdje se potpisao kao i na margini na listu 355: “G(ospod)i b(ož)e moj štedrь i mnogom(ilo)stivь pomiluj me svojeju m(i)lostiju Grigorija grešnago nekli byhь u gospodina u milosti bylь na te upvaju”.

10. Miroslavljevo evanđelje
Pisan je na pergamentu, bosančicom i to ustavom ali na crkvenoslavenskom jeziku a sadrži aprakosno evanđelje organizirano prema liturgijskim čitanjima po pravoslavnom istočnom obredu. Najpoznatiji je po svojim bogatim iluminiranim i pozlaćenim minijaturama i ukrasnim inicijalima. Sačuvano je ukupno 362 listova sa 296 iluminacija, ali bez obzira što nije proglašen heretičkim tekstom, jedan list je otkinut zbog lika nage žene. Godine 2005. Miroslavljevo evanđelje je upisano na listu UNESCO-a Pamćenje svijeta. Postalo je deo prepoznatljivog identiteta Narodnog muzeja Srbije, posebno zbog upotrebe minijature sa dve sučeljene ptice za logo Muzeja.

11. Miroslavljevo evanđelje
12. vijek
Najpoznatiji ćirilički spomenik južnoslovenskih naroda izazvao je i najviše debata nastale oko porijekla i pripadnosti ovog spomenika, jer ga i Hrvatska, Bosna i Hercegovina i Crna Gora smatraju dijelom svoje ćirilične baštine. Činjenica je da je nastao kod Bijelog Polja u Crnoj Gori, i da je napisan bosanskom varijantom ćirilice, da su iluminacije djelo braće iz Zadra, kao i da po organizaciji i ostalim osobinama teksta spada u srpsku pravoslavnu vjersku liturgiju. Herta Kuna je zbog toga i pretpostavila da je ovo evanđelje neka vrsta prelazne karike između izvorne makedonske i bosanske književnosti, kao i pisarske tradicije. Ujedno time pokazuje i put, kojim je staroslavenska književnost dopirala u srednjovjekovnu Bosnu, a to je južnim pravcem iz Makedonije preko Huma, koja je temelj cijele slavenske pismenosti nastao u Ohridskoj školi.

12. Splitski odlomak
glagoljskog misala 13. vijek
•Početak 13. vijeka, a sačuvan je samo jedan list pergamenta, i to onaj na kojem se nalazi odlomak iz misala za mjesec decembar, tzv. “proprium sanctorium”.
•Pisan je poluoblom glagoljicom, na štokavskom jeziku sa puno ikavizama te se pretpostavlja da potiče iz zapadne Bosne.
•Vjekoslav Štefanović našao je odlomak u Kaptolskom arhivu u Splitu pod brojem 468 i utvrdio da je to misni tekst.

13. Grigorovič-Giljferding evanđelje 13. vijek
•Potiče iz 13. vijeka i predstavlja najstariji religijski kodeks srednjevjekovne Bosne pisan na bosančici.
•Sačuvani su fragmenti koji su pisani dvostupačno, kao i Miroslavljevo evanđelje koje im prethodi, slične su im i iluminacije.
•Dva lista se nalaze u Grigorovičevoj zbirci u Moskvi na GPB Odjeljenju rukopisa “Lenjin”pod signaturom Fond 87 No 11/I, dok se šest listova nalazi u GPB Odjeljenje rukopisa “Saltykov-Ščedrin”, Sankt Petersburg u Giljferdingovoj zbirci pod signaturom Giljf. No 61.

14. Bosanski rukopisi
iz 13-14. vijeka
•13. vijek je obilježen nemirima i stalnim promjenama vlasti, dok su progoni patarena sve jači: 8.4.1203. godine je na Bilinom polju, uz rijeku Bosnu (Zenica) ban Kulin sa svojom svitom i u prisustvu inkvizicije „odrekao“ se Crkve bosanske
•1234-1239. godine je bila križarska vojna u Bosni
•1242. godine je bila provala Tatara
•Borbe za bosansko prijestolje među plemićima

15. Sofijsko evanđelje
Tri odvojena odlomka potiču iz različitih perioda:
•prvi odlomak potiče iz 14. vijeka; drugi i treći odlomak potiču iz 13. vijeka
•Svi odlomci su oštećeni, pisani su na pergamentu, tekst je jednostupačan i pisan bosančicom, a iluminacije su jednostavni crveni inicijali i ukrasne pletenice.
•Nalazi se u Narodnoj biblioteci “Sv. Kiril i Metodije” u Sofiji http://www.nationallibrary.bg/

16. Giljferdingov odlomak Apostola
Giljferdingov odlomak ili Lenjingradski apostol sadrži Jovanovu Apokalipsu. Pisan je na pergamentu, jednostupačno, sa izuzetkom listova od 128 do 138, gdje je dvostupačan. Sačuvan je gotovo kompletan, sa 302 listova. Bogato je iluminiran ali ukrasi nisu ujednačeno urađeni, s tim da su inicijali rađeni samo u tamnosmeđoj i zelenoj boji.

17. Giljferdingov odlomak Apostola
•Potiče sa početka 14. vijeka
•prepisivan je poluustavnom bosančicom sa glagoljske matrice
•radila su dva pisara, čiji portreti se nalaze na listu 212.
•slično je Miroslavljevom evanđelju i Grškovićevom odlomku Apostola; dok se prolog slaže sa onim iz Apostola Hvalovog zbornika
•Nalazi se u: National Library of Russia http://www.nlr.ru/eng/

18. Bosanska evanđelja iz doba
Stjepana II Kotromanića (1322-1353.)
•Divoš Tjehoradić ili Tihoradić je historijska ličnost, bosanski feudalac iz 14. vijeka, iz Usore u istočnoj Bosni, koji je naručio za sebe evanđelje tipično za Crkvu bosansku, kojoj je, najvjerovatnije, on i pripadao.
•Pisar je bio Manojlo Grk što se vidi na listu 66, koji je pisao i Manojlovo (Mostarsko) evanđelje, a naručilac je bio dvorski pristav Divoš Tihoradić, što se jasno vidi na marginama listova 24, 42, 132 i 182.

19. EvanđEljE DIvoŠA TIhorADIća
Pisan je bosančicom, nelijepim poluustavom, Paleografski je slično sa Manojlovim i Čajničevim evanđeljem. Sada je u Crkvenom muzeju na Cetinju, čuva se pod brojem 323.

20. Manojlovo evanđelje
•Kodeks potiče sa početka 14. vijeka (oko 1330. godine), ali je oštećen vatrom tako da su neki od 32 sačuvanih listova nagorjeli.
•Po marginalnim glosama se vidi da ga je pisao Manojlo Grk: na f. 32 r: Manoilo Grьkь piša sije knige; na f. 32: hlapě seděše pri mne jegda pisah; te bilješka grčka s prijevodom: vь šesty že měsecь.

21. Inicijali evanđelja
Divoševo evanđelje
Manojlovo evanđelje

22. Bosanska evanđelja iz druge polovine 14. vijeka
•Ovo razdoblje je bilo zlatno doba za kraljevinu Bosnu, ustoličen je prvi bosanski kralj Stjepan Tvrtko I, koji je vladao od 1353. do 1391. godine
•Iz ovog perioda je očita pripadnost sačuvanih kodeksa Crkvi bosanskoj, najviše po pisarima koji se potpisuju sa „krstjanin“ ili po sačuvanim glosama

23. Vrutočko evanđelje 1375. godina
•Sačuvane su sljedeće glose:
•“Prepodbnjejši Ratko daj mi što da ručam gladan siroma”.
•Ratko je bio djed Crkve bosanske između 1443. i 1461. godine.
•Glosa: “mitnica misto patijarhovo idiže se patrijarhi stave srebrom i zlatom” gdje je “mitnica” mjesto gdje se patrijarsi podmićuju te je vrlo lako moguće da je zbog tih glosa ovaj kodeks sa toliko istrgnutih stranica pošto je kasnije čuvan u pravoslavnim manastirima.
•Sada je u: Univerzitetske biblioteke “Kliment Ohridski” iz Skoplja http://nubsk.edu.mk/

24. Vrutočko evanđelje
Sačuvane glose na marginama
Poluustavna bosančica je ispisana crnom tintom, naslovi i njihova početna slova su u crvenoj, a početna slova teksta u zelenoj tinti

25. Četveroevanđelje iz Dovolje
14. vijek
•Evanđelje iz Dovolje ili Hercegovačko evanđelje je nastalo od 1387. do 1389. godine (na osnovu vodenog znaka na papiru) a naziv je dobio po manastiru Dovolje u Hercegovini gdje ga je Aleksandar Giljferding pronašao 1857. godine.
•Sada je u: National Library of Russia http://www.nlr.ru/eng/

26. Četveroevanđelje iz Dovolje
•Ovo je jedno od rijetkih bosanskih evanđelja koji su pisani na papiru sa vodenim znakom, ima 114 listova koji su ispisani bosančicom u cinober i žutoj tinti, slabo je iluminiran.
•Početak i kraj nedostaju, kao i nekoliko listova iz sredine.

27. Pripkovićevo evanđelje
•Pisano je bosančicom na ikavici sa dosta morfoloških arhaizama.
•na listu 80 se nalazi simbol evanđeliste Marka – lav sa kratkim bilješkama koje nema u drugim bosanskim evanđeljima
•Zahvaljujući sačuvanom kolofonu, poznato je da se pisar zove Tvrtko Pripković i da je pripadnik Crkve bosanske, te da je zbog toga, ispod kolofona, neki pravoslavni sveštenik dodao oko 16. vijeka: “i bog zna neka je to svinja bila”, što se odnosi na bogumila pisara.
•Sada se nalazi u: The National Library of Russia http://www.nlr.ru/eng/

28. Batalovo evanđelje 1393. godina
•Pisar krstjanin Stanko Kromirjanin prepisao ga je 1393. godine na pergamentu za tepčiju Batala koji je bio dvorski službenik u periodu od 1392. do 1400. godine.
•Prema zapisu pisara , starac Radin je odobrio ovo evanđelje, i time je to neposredan dokaz da su i pisar i Batalo bili članovi Crkve bosanske
•Sada je u: National Library of Russia http://www.nlr.ru/eng/

29. Srećkovićevo evanđelje
kraj 14. vijeka
•Izgubljen, zna se da je bilo sačuvano 186 listova pergamenta ispisanih na bosančici
•Oštećen, nedostajali su početak i kraj, kao i veći dio Evanđelja po Matiji; dva lista se nalaze u Tveru (kasnije Kalinjinu)
•Kodeks je poznat najviše po sačuvanim glosama na marginama koje su pisane kasnije, u 15. vijeku.

30. Bosanski rukopisi na prijelazu iz 14. u 15. vijek
•Pisani su bosančicom
•Pripadaju Crkvi bosanskoj iako je ovo period kada je ona stalno proganjana
•Bogata bosanska vlastela naručuju izradu kodeksa koji su ukrašeni zlatom i draguljima kao Hrvojev misal i Hvalov zbornik

31. Daničićevo evanđelje prijelaz između 14. i 15. vijeka
Daničićevo ili Drugo beogradsko evanđelje izgorio je 1941. godine tokom bombardovanja kad je zapaljena Narodna biblioteka Beograda. Dobio je naziv po Đuri Daničiću koji je štampao tekst Nikoljskog evanđelja, a u kritičkoj aparaturi ispod teksta naveo sve razlike Daničićevog evanđelja, pa je tako ipak djelomično sačuvan tekst. Pisan je na ikaviziranoj bosančici, na pergamentu i imao je 199 sačuvanih listova.

32. Treće beogradsko evanđelje prijelaz između 14. i 15. vijeka
Kodeks je izgorio, zajedno sa Daničićevom evanđeljem, 1941. godine, tokom bombardovanja Beograda, kad je zapaljena Narodna biblioteka. Prema podacima, kodeks je bio pisan bosančicom, sačuvano je bilo 136 listova pergamenta koji su bili ispisani jednostupačno, što je bilo tipično za bosanske srednjevjekovne rukopise evanđelja. Bio je prilično oštećen: nije imao početak i kraj, nedostajali su mu listovi iz sredine. Prema Vladimiru Vrani, najviše je ličio na Srećkovićevo evanđelje, te se smatra da potiče na prijelazu iz 14. i 15. vijeka.

33. Kopitarovo evanđelje prijelaz između 14. i 15. vijeka
Kopitarovo ili Ljubljansko bosansko evanđelje je sačuvano gotovo kompletno, postoji 225 listova pergamenta, bogato iluminiranih, na kojima je jednostupačno ispisana bosančica poluustav. Prilikom kasnije upotrebe, dodano je još deset papirnih listova, dok unutar kodeksa nedostaju pojedini listovi. Sačuvan je zahvaljujući tome što je bio u srpskom manastiru i to prilagođen za liturgijsku upotrebu sa manjim intervencijama koje su napravljene na njemu, što je slučaj većine sačuvanih srednjevjekovnih kodeksa. Sada se nalazi u Ljubljani: Narodna in univerzitetna knjižnica u Ljubljani https://www.nuk.uni-lj.si/nuk.asp

34. Nikoljsko evanđelje oko 1400. godine
Rukopis je pisao nepoznati pisar, prema vrlo arhaičnom glagoljskom predlošku, najvjerovatnije oko 1400. godine, Pisan je bosančicom, uskim poluustavom, jednostupačno, na pergamentu sa lijepim iluminacijama Sadrži nepotpuno četveroevanđelje i prilično je oštećen, sačuvano je 147 listova, a naknadno je dodat novi povez. Sada se nalazi u Dablinu: Chester Beatty Library http://www.cbl.ie/index.aspx

35. Čajničko evanđelje prijelaz između 14. i 15. vijeka
Pisan je bosančicom na ijekavici, pretpostavlja se da je to bilo u kancelariji Pavla Radenovića, u istočnoj Bosni. Pisalo ga je pet različitih pisara brzopisnom poluustavnom ćirilicom, tako da je tekst nemarno i neuredno napisan. U kasnijem vremenu ga je prepravio ekavac, pravoslavac. za liturgijsku upotrebu. Unutar teksta nalazi se na 89 listu ispisana deformisana glagoljica. Kodeks je oštećen, nedostaju početak i kraj te jedan dio sredine.

36. Čajničko evanđelje
Jedini srednjevjekovni bosanski rukopis koji se čuva u Bosni i Hercegovini, u Muzeju Crkve Uspenja Bogorodice i Crkve Vaznesenja Hristovog u Čajniču, Republika Srpska Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH ga je proglasila nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

37. Hrvoje Vukčić Hrvatinić Kotor, oko 1350. - 1416. godine
Hrvojev misal i Hvalov zbornik su rađeni za bosanskog vojvodu Hrvoja Vukčića Hrvatinića, u trenutku kad je od Ladislava Napuljskog Anžuvinca dobio naslov kraljevskog namjesnika u Bosni te splitskog hercega. Dok je Hrvojev misal katolički glagoljski kodeks za javno i priznato bogosluženje od pape te je rađen kao dar od katoličkih crkvenih lica, Hvalov zbornik je Hrvoje sam naručio, pisan je domaćom bosanskom ćirilicom, vjerovatno u njegovoj rezidenciji u Omišu a pisar Hval se lično potpisuje kao „krstjanin“ u kolofonu. Time je otvoreno pokazao da je pripadnik Crkve bosanske te upisuje da je vrijeme pisanja u doba “dida Radomira”, tadašnjeg poglavara Crkve bosanske, a to je 1404. godina. Po tome se pretpostavlja da je i Hrvoje bio prikriveni „krstjanin“ Crkve bosanske.

38. Hrvojev misal slika i grb Hrvoja Vukčića Hrvatinića
Na kraju misala nalazi se slika Hrvoja preko cijele stranice na bijelom pobjedničkom konju. Isto tako zauzima cijelu stranicu njegov grb s latinskim natpisom: Arma Hervoiae ducis Spalatensis.

39. Hrvojev misal 1403.-1404- godine
Koliko je Misal značajan najbolje pokazuje podatak da ga je Hrvoje, tijekom viteškog turnira priređenog u Budimu 1412. u čast poljskoga kralja Vladislava II., držao otvorenim i izloženim ispred svog šatora dok su se bosanski zmajevi takmičili. Zna se da je uvez bio optočen dragim kamenjem, koje je nestalo, ali su ostalih 247 stranica sačuvane, sa preko 380 inicijala i 94 minijatura, zbog čega spada u izuzetno vrijedne spomenike kulture. Sada je u Istanbulu: Topkapi Saray http://www.topkapisarayi.gov.tr/tr
Pisac Butko koji je pisao na glagoljici misal s još nekim pomoćnicima u dosta velikoj žurbi, zapisao je svoje ime na 139. listu u spomenu živih: Tu pomeni žive ke hoćь i But'ka pis'ca.

40. Hvalov zbornik 1404. godina
Hvalov zbornik je Hrvoje sam naručio, pisan je domaćom bosanskom ćirilicom, vjerovatno u njegovoj rezidenciji u Omišu a pisar Hval se lično potpisuje kao „krstjanin“ u kolofonu. Time je otvoreno pokazao da je pripadnik Crkve bosanske te upisuje da je vrijeme pisanja u doba “dida Radomira”, tadašnjeg poglavara Crkve bosanske, a to je 1404. godina. Po tome se pretpostavlja da je i Hrvoje bio prikriveni „krstjanin“ Crkve bosanske.

41. Hvalov zbornik 1404. godina
Sačuvano je 359 listova pergamenta, koji su bogato iluminirani sa mnoštvom inicijala, minijatura i zastavica. Slova bosančice su pisana sitnim, kaligrafskim poluustavom. Čuva se u Bolonji: Bibliotheca Universitaria di Bologna, Signatura No 3575 V http://biblioteche.unibo.it/portale ; http://www.bub.unibo.it/

42. Mletački zbornik
Nastao je na prijelazu između 14. i 15. vijeka, a po karakteru i sastavu te inicijalima najsličniji je Hvalovom zborniku, koji je nastao 1404. godine. I on je pisan za feudalca Hrvoja Vukčića Hrvatinića, pisan je poluustavnom bosančicom, a ima i manji broj papirnih listova. Sačuvan je gotovo kompletan, ima 300 listova na pergamentu koji su bogato iluminirani, ali nedostaje kolofon Hvalov i Mletački zbornik sadržavaju, smatra se, potpun repertoar knjiga koje su bile glavna lektira pripadnika Crkve bosanske. Sada se nalazi u Veneciji: Biblioteca Nazionale Marcianahttp://marciana.venezia.sbn.it/

43. Beogradski apostol nastao između 1372. i 1408. godine
Beogradski apostol je nastao na prijelazu između 14 i 15 vijeka, negdje od 1372. do 1408. godine. Sačuvano je 258 listova te spada u rijetke rukopise koji su gotovo kompletni sačuvani. Pisan je bosančicom, na papiru, ali unutar teksta javlja se glagoljica i grčka slova. Profesor Stojanović je poredio ovaj apostol sa drugim bosanskim, i naveo je nekoliko odstupanja od njih, zbog čega i Herta Kuna dovodi u pitanje bosansko porijeklo. Tekstovi su bili namjenjeni za liturgijsko čitanje i čuvaju se u Arhivu Srpske akademije nauke i umjetnosti u Beogradu: http://www.sanu.ac.rs/

44. Belićevo evanđelje oko 1430. godine
Pisan je bosančicom na ikavici iz Zapadne Bosne, ali su od cijelog evanđelja bila ostala samo 2 lista na pamučnom papiru, sa voštanim mrljama bez vodenog znaka, a na njima su bili dijelovi Evanđelje po Marku.
Paleografski je bio sličan sa Daničićevim i Nikoljskim evanđeljem, Trećim beogradskim i Srećkovićevim evanđeljem.
Poznati filolog Aleksandar Belić ih je pronašao u Mostaru, a nakon njegove smrti, listići su predati Biblioteci SANU u Beogradu gdje im se gubi svaki trag.

45. Sve češći upadi Turske na teritorij Bosne 1424.do 1430. godine sultan Murat II udario je na Bosnu i osvojio nekoliko bosanskih gradova koje je kralj Stjepan Tvrtko II pokušao otkupiti 1433. godine bjesni građanski rat među bosanskom vlastelom 1437.-1439. godine bosna je postala vazalnom zemljom Turske U lipnju 1463. godine car Muhamed II osvoji Bosnu i pogubi posljednjeg bosanskog kralja Stjepana Tomaševića Inkvizicija i proganjane bogumila je svoj vrhunac imalo u ovom vijeku, pre Turskih osvajanja
Kraj kraljevine Bosne

46. Listići iz Monteprandona
Dva odlomka iz Monteprandona je, nenamjerno, sačuvao inkvizitor koji je 1432. godine djelovao u Bosni protiv bosanskih krstjana. Radi se o franjevcu Dominiku Gangali (nakon zaređenja Giacomo della Marca alias Jakov Markijski; 1391- 1476), koji je heretički tekst uništio a sa dva sačuvana lista je učvrstio korice svoje rukopisne knjige “Margaritarum”. Dva jako oštećena odlomka su pisala dva različita pisara na bosančici. Ovo su ostaci jedinog preživjelog molitvenika pripadnika Crkve bosanske, koji datira iz 15. vijeka. Sada se nalazi u Monteprandon, Italija:Santa Maria delle Grazie di Monteprandone http://www.sangiacomodellamarca.net/biblioteca_ san_giacomo.htm

47. Radosavljev zbornik između 1443-1461. godine
Sačuvano je 60 listova na papiru, dok je debeli karton obavijen pergamentom. Pisan je poluustavnom bosančicom, i bogato je iluminirana, naročito je kodeks poznat po minijaturama sa ljudskim likovima. Sadrži obrazac patarenske službe slične obredu francuskih katarena, te oblom glagoljicom ispisan tekst Pavlove poslanice, a zatim prepis istog teksta uglatom hrvatskom glagoljicom. Dio koji je pisan glagoljicom najviše liči na Čajničko evanđelje, i zbog toga ova dva kodeksa često porede stručnjaci. Vatikanska biblioteka (sign. Borg. Illir. 12) http://www.vaticanlibrary.va/

48. Berlinska Aleksandrida iza 1463. godine
Prema minijaturama iz Miroslavljeva i Divoševa evanđelja i iluminacijama iz drugih rukopisa, pretpostavlja se da je ova antička povijest o junaku Velikom Aleksndru Makedonskom bila poznata u našim zemljama vrlo rano. Mnoge izreke iz Aleksandride su išle od usta do usta i do danas su poznate kao narodne poslovice, dok su pojedini motivi ušli u narodnu književnost kao priča o Tamnom vilajetu.
Tekst je ispisan bosančicom na 182 lista male četvrtine. Priređivač je iz zapadne Bosne gdje se koristila ikavica sa čakavskim elementima. Pisan je na papiru, jednostupačno, a prema vodenim znacima nastao je iza 1463. godine.
Sada se nalazi u Berlinu:
Stiftung Preußischer Kulturbesitz
http://www.preussischer-kulturbesitz.de/

49. Početije svijeta na prijelazu 15. i 16. vijeka
Postoji jako malo podataka o odlomcima koji su pronađeni u Plovdovskoj biblioteci u Bugarskoj. Sačuvani su samo fragmneti koji se nalaze u rukopisnom zborniku apokrifnih članaka i molitava iz 17. vijeka, listovi od 90 do 97. Pisan je ćirilicom i smatra se da potiče na prijelazu 15. i 16. vijeka. Ako ovaj apokrif o stvaranju svijeta i nije možda heretički, veoma je zanimljiv i spada među najljepše južnoslavenske srednjovjekovne tekstove. Očito da je postojao razlog zašto su listovi sakriveni unutar drugog zbornika vjerskih tekstova priznate pravoslavne službe. Neki stavovi iz ove bosanske legende asociraju na stavove bečke Tajne knjige, za koju se vjeruje da je prepisana iz jednog starog bosanskog rukopisa.

50. Vidi: Facebook grupa Tragom pisane baštine BiH https://www.facebook.com/groups/1411074575835613/ Google grupa Tragom pisane baštine BiH https://groups.google.com/forum/#!forum/tragom-pisane-bastine-bih

51. Donacije za očuvanje spomenika kulture u BiH
Podržite rad Komisije/Povjerenstva za očuvanje nacionalnih spomenika BiH zahvaljujući kojima su preuzeti veći dio podataka.
http://kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=2531
Podržite Fondaciju Mak Dizdar
http://makdizdar.ba/misija/
Zahvaljujući njima postoji arhiva on-line knjiga Maka Dizdara i historijskih knjiga o srednjevjekovnoj Bosni i Hercegovini

52. Međunarodni Forum Bosna
Dio ilustracija je preuzeto iz knjige :
Kuna, Herta. Srednjovjekovna bosanska književnost. Sarajevo : Forum Bosnae , 2008.
Podržite Međunarodni Forum Bosna donacijom ili narudžbom njihovih publikacija ili pretplatom na časopis Forum Bosnae
http://www.ifbosna.org.ba

53. KRAJ