We vertelden een groep medewerkers van Centre Ceramique Maastricht over de relatie tussen bibliotheek en FabLab. http://www.frysklab.nl/fab-the-library/

1. Fab the Library!Bibliotheek en Maker Movement

2. Jeroen de Boer
domeinspecialist nieuwe media Bibliotheekservice Fryslân (BSF)
voorzitter Stichting FabLab Benelux
www.debsf.nl
www.frysklab.nl
www.fablab.nl
twitter: @jtdeboer

4. Fab Charter
Missie: een FabLab faciliteert uitvindingen en innovatie door computergestuurde gereedschappen binnen
het bereik van individuen te brengen
Toegang: iedereen mag het FabLab gebruiken om (bijna) alles te maken (zolang dat niemand schade
berokkent). Je moet zelf uitvinden hoe je het doet en je moet het FabLab delen met anderen
Kennis: in het FabLab leer je van anderen en door het uitvoeren van projecten; je wordt geacht om
opgedane kennis weer over te dragen aan anderen, en bij te dragen aan de beschikbare documentatie en
gebruiksaanwijzingen
Verantwoordelijkheid: je bent verantwoordelijk voor:
1. veiligheid: veilig werken met de gereedschappen en machines
2. opruimen: het FabLab in een schonere staat verlaten dan dat je het aantrof
3. bedrijfsvoering: helpen met voorraadbeheer, onderhouds- en reparatiewerkzaamheden, en het melden
van incidenten
Geheimhouding: alle ontwerpen en processen die ontwikkeld worden in een FabLab komen vrij
beschikbaar voor persoonlijk gebruik, hoewel intellectueel eigendom naar keuze beschermd kan worden
Commercie: commercieel gebruik van het FabLab wordt niet uitgesloten, voor zover dat een vrije toegang
tot het lab niet in de weg staat. Commerciële activiteiten die in het lab ontkiemen worden geacht het
FabLab op zeker moment te ontgroeien en, eenmaal tot wasdom gekomen, ook tot voordeel te strekken
bron: http://www.fablabamersfoort.nl/nl/fabcharter

5. Een initiatief van Bibliotheekservice Fryslân
Mobiel
BibliotheekFabLab

8. “FabLab and library are as much a maker
space as an information space: a physical
space where data is contextualized.”
https://medium.com/@jtdeboer/library-as-maker-and-informationspace-
c264ca4b2b36

11. 20 - InformatieProfessional | 06 / 2013
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
BIBLIOTHEEK ALS WERKPLAATS
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Hackerspaces
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Halverwege de jaren negentig ontstonden in
Duitsland hackerspaces, plaatsen waar compu-
terprogrammeurs kennis en infrastructuur met
elkaar konden delen. De Duitse hackersconfe-
rentie Chaos Communication Camp bracht het
fenomeen in 2007 onder de aandacht in de
Verenigde Staten. Dat leidde tot een groei aan
Amerikaanse hackerspaces. In tegenstelling tot
de Duitse hackerspaces hielden computerpro-
grammeurs zich niet alleen bezig met program-
meren en hacken, maar werkten ze ook aan
fysieke projecten. Een voorbeeld is de toonaan-
gevende 3D-printer van Makerbot Industries, die
in de New Yorkse hackerspace NYC Resistor werd
ontwikkeld.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Makerspaces
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Rond 2005 kwamen makerspaces in zwang door
het magazine MAKE en de registratie van het do-
mein makerspace.com. Ze boden een passende
uitweg voor initiatieven die zich liever niet wilden
associëren met hackers, een term met een ne-
gatieve connotatie. Een makerspace is een soort
ruimte waar objecten worden vervaardigd op ba-
sis van digitale ontwerpen. Dat gebeurt met 3D-
printers en andersoortige (ambachtelijke) machi-
nes. Vaak hebben makerspaces een educatieve
focus, gericht op kinderen en jongeren. Iedereen
kan een maker- of hackerspace beginnen; er zijn
geen eisen aan verbonden.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
FabLabs
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
In tegenstelling tot maker- en hackerspaces
moeten FabLabs voldoen aan allerlei voorwaar-
den. Die voorwaarden zijn vastgelegd in het
zogenaamde Fab Charter. Zo moeten FabLabs,
een concept van MIT-professor Neil Gershenfeld,
beschikken over eenzelfde (uitbreidbare) basis-
set van gereedschappen en instrumenten.Verder
dient er een minimale, drempelloze openstel-
ling voor geïnteresseerden te zijn, wordt er een
programma-aanbod ontwikkeld en vormen ze
een wereldwijd netwerk. Binnen FabLabs wordt
ondernemerschap en zelfwerkzaamheid gesti-
muleerd, waarmee zij informele leeromgevingen
zijn om ‘21ste-eeuwse vaardigheden’ (delen,
samenwerken, probleemoplossend vermogen
en ondernemerschap) te ontwikkelen. Ze wor-
den vaak lokaal opgezet en geëxploiteerd door
non-profitinstellingen. Nederland telt momenteel
27 erkende FabLabs en 5 FabLabinitiatieven. Elk
initiatief wordt beoordeeld en al dan niet gecerti-
ficeerd door de Stichting FabLab Benelux.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Makerspaces
veroveren Nederland
Jeroen de Boer
Makerspaces – letterlijk: plekken waar je iets kunt
maken, produceren – doen na de Verenigde Staten
nu ook hun intrede in Nederland. Verschillende
bibliotheken gaan samenwerken met makerspaces
of beginnen er zelf een. Jeroen de Boer bespreekt
dit nieuwe fenomeen.
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Wie is...
* * * * * * * * * * * * *
* * * * * * * * * * * * *
Jeroen de Boer is
domeinspecialist
nieuwe media bij
Bibliotheekservice
Fryslân en project-
leider van FryskLab.
20_deBoer.indd 20 19-08-2013 09:50
25Bibliotheekblad 5 2014www.bibliotheekblad.nl24 Bibliotheekblad 5 2014 www.bibliotheekblad.nl
FABLAB>>
Concept FabLabVERDIENT HET VERKEND TE WORDEN
Binnenkort lanceert Frysklab Fab the Library,
een leergang rondom FabLabs voor
bibliotheekmedewerkers. Een uitgelezen moment
om de stand van zaken rondom FabLabs in
Nederlandse bibliotheken in kaart te brengen.
Waar komen Fablabs vandaan en wat beogen ze?
Hebben ze meerwaarde voor en dus ook een
toekomst in het Nederlandse bibliotheekwerk?
In januari 2013 besteedde ik in de ICT-rubriek op Bibliotheekblad.nl
aandacht aan het fenomeen FabLabs. In het artikel Staan Nederland-
se bibliotheken open voor FabLabs? (1) stelde ik vast dat de combina-
tie FabLabs/bibliotheken in Nederland weliswaar nog in de kinder-
schoenen stond, maar dat het concept minstens verkend zou moeten
worden, zeker door grotere bibliotheekorganisaties. Uit de reacties op
het artikel bleek dat niet iedereen er zo over dacht. Zo waarschuwde
Rob Bruijnzeels bibliotheken in een weerwoord getiteld Absolutely
Fabulous (2) FabLabs niet binnen te halen als ‘de zoveelste hippe
attractie’, maar er alleen mee aan de slag te gaan als bibliotheek-
collecties daarmee gecontextualiseerd en verrijkt worden.
FABLAB OF MAKERSPLAATS
De geschiedenis van FabLabs en Makersplaatsen wordt uitgebreid
belicht in de publicatie Makersplaatsen (3) van de Brabantse
software’. Strikt genomen is
het geen FabLab, maar dit
initiatief in Tilburg heeft er
veel kenmerken van. De
bibliotheek omschreef het
bij de start als volgt: ‘In het
Digilab stellen we compu-
ters, netbooks en tablets ter
beschikking, voorzien van
de nieuwste software. Je
kunt er filmopnames maken,
(leren) beeldbewerken, er
zijn inloopspreekuren voor
het gebruik van e-readers en
tablets, en voor peuters en
kleuters hebben we de Boek-
o-Matic (op een tablet zelf
verhalen maken). Ook kan
men er de magie van onze 3D-printer ervaren.’ Voor het project wordt
onder andere samengewerkt met Fablab 013 en, sinds februari 2014,
met de stichting Linux Flavourz Education, die inloopspreekuren
organiseert rondom Linux en Open Source software.
BiblioLab (7) is een samenwerkingsverband tussen FabLab Dronten
en Bibliotheek Flevomeer, dat als mini-FabLab werd geopend in de
Bibliotheek Lelystad, in maart 2013. BiblioLab is een kleine digitale
werkplaats waar bezoekers zelf producten mogen ontwerpen en
maken met behulp van 3D-printers. Het lab is twee dagen per week
geopend. Ook organiseert men regelmatig workshops en presenta-
ties, zowel in de eigen bibliotheek als daarbuiten.
CUBISS MAKERSPLAATSEN
Ook het project Makersplaatsen van Cubiss kun je niet omschrijven
als een FabLab als zodanig. Dit project ging in 2013 van start ging
en is feitelijk een verkenningstraject met als doel ‘concepten die
invulling geven aan het concept makersplaats binnen de bibliotheek
te inventariseren en er vervolgens mee te experimenteren’. Dat deze
omschrijving ruimte laat voor een brede interpretatie is geen toeval.
Jeroen van Beijnen, een van de projectleiders, legt hij uit dat bewust
wordt ingestoken op ‘maken’ in de breedste zin des woords. Het kan
betrekking hebben op dingen die je met een 3D-printer kunt produ-
ceren, maar ook op breien of op reparaties, al dan niet in samen-
werking met clubs of met de zogenoemde Repair Cafés (8) (gratis
toegankelijke bijeenkomsten die draaien om het samen repareren
van spullen) die in steeds meer plaatsen worden georganiseerd.
Van Beijnen vertelt dat de eerste fase, de inventarisatie, inmiddels is
afgerond en dat Cubiss in 2014 twee sporen wil volgen: experimen-
ten starten in een aantal grotere bibliotheken - waaronder Eindhoven,
Den Bosch en Tilburg - en investeren in de aanschaf van twee bestel-
wagens, waarmee de apparatuur voor kleine makersplaatsen door
elke medewerker met een rijbewijs kan worden vervoerd naar biblio-
theken in kleinere kernen. De verwachting is dat de bestelwagens in
het tweede kwartaal van 2014 in gebruik worden genomen.
De rol van Cubiss is vooral faciliterend. Cubiss vindt het nog niet
opportuun nu al permanente Fablabs in te richten in bibliotheken.
Als bibliotheken daadwerkelijk aan de slag willen met makersplaat-
sen, zullen ze dat zelf moeten doen. Cubiss stimuleert vooral de
Netwerkbibliotheek (BNB) en in het artikel Makerspaces veroveren
Nederland (4) van Jeroen de Boer. Hoewel de begrippen geen syno-
niemen zijn, worden ze vaak door elkaar gebruikt, waarbij de term
FabLab - afkorting van het Engelse Fabrication Laboratory - vaak de
voorkeur krijgt. Er worden ook verschillende definities gehanteerd.
BNB definieert het als ‘een locatie waar mensen met een gedeelde
interesse rondom een bepaald onderwerp elkaar kunnen ontmoeten,
socialiseren en samenwerken’. FabLab Enschede houdt het op ‘een
laagdrempelige, openbare, digitaal aangestuurde werkplaats waar
iedereen de mogelijkheid krijgt om zijn idee om te zetten tot realiteit:
een zelfontwikkeld product’. Over het doel van FabLabs zegt Jeroen
de Boer: ‘Binnen FabLabs wordt ondernemerschap en zelfwerkzaam-
heid gestimuleerd, waarmee zij informele leeromgevingen zijn om
“21ste-eeuwse vaardigheden” (delen, samenwerken, probleemoplos-
send vermogen en ondernemerschap) te ontwikkelen. Ze worden
vaak lokaal opgezet en geëxploiteerd door non-profitinstellingen.’
Volgens Fablab.nl, de website van stichting FabLab Benelux, tellen
Nederland en België momenteel 34 erkende FabLabs en één FabLab-
initiatief. Daarnaast worden nog zeven initiatieven voor makersplaat-
sen genoemd die niet specifiek als FabLab worden aangemerkt. De
forse groei van het aantal FabLabs zegt niets over de bekendheid
ervan bij het grote publiek, maar wel is duidelijk dat de belangstel-
ling voor ontwikkelingen die er nauw mee samenhangen groot is. Uit
nieuwsberichten over FabLabs komt naar voren dat niet alleen het
gewone publiek interesse heeft voor de mogelijkheden van bijvoor-
beeld 3D-printen, ook de politiek, het onderwijs en de kunstsector
beginnen warm te lopen voor de kansen die FabLabs bieden als het
gaat om (al dan niet technische) samenwerking, educatie, burger-
participatie en zelfredzaamheid. Niet elk evenement wordt door hon-
derden mensen bezocht, maar het fenomeen wint wel aan terrein.
NEDERLANDSE BIBLIOTHEKEN
Op bibliotheekcongressen en sociale media valt te beluisteren dat
ook Nederlandse bibliotheken zich oriënteren op de mogelijkheden
van FabLabs. Zo verkent men in Overijssel dit onderwerp vanuit het
innovatielab van de Bibliotheek Deventer, heeft Doklab Delft het als
thema opgenomen in het programma Extreme Library Makeover,
nodigde ProBiblio de collega’s van Bibliotheekservice Fryslân (BSF)
uit om te komen vertellen over Frysklab voor de ‘Kenniscirkel Media-
wijsheid’ en bieden de Zeeuwse bibliotheken de mensen van het
regionale FabLab in oprichting steeds vaker ruimte tijdens evenemen-
ten. Toch zijn er nog niet veel bibliotheken die al daadwerkelijk
samenwerken met FabLabs of er formatie voor hebben vrijgemaakt in
beleidsplannen voor de komende jaren. In het rapport Inventarisatie
innovatie openbaar bibliotheekwerk (5) van het Sectorinstituut Open-
bare Bibliotheken (SIOB), van september 2013, worden slechts drie
concrete projecten vermeld: Digilab van de Bibliotheek Midden-
Brabant, het project Makersplaatsen van Cubiss en Frysklab van
Bibliotheekservice Fryslân. Niet vermeld in het overzicht, maar wel
relevant, is BiblioLab van de Bibliotheek Flevomeer. De vier projecten
hebben raakvlakken, maar kennen ook veel verschillen.
DIGILAB TILBURG EN BIBLIOLAB LELYSTAD
Digilab van de Bibliotheek Midden-Brabant (6) werd geopend in
november 2013. De bibliotheek omschrijft het als ‘een fysieke plek
waar geëxperimenteerd kan worden met nieuwe media en nieuwe
3D-printer in BiblioLab
Virtuele bril in
het Digilab

12. “It’s enabling libraries to transform
their relationship with communities
and to empower community
members of all ages to be creators
of information, not just consumers.”
Barbra Stripling, president American Library
Association

13. Waarden Makers ≈ Waarden Bibliotheek
Nicholas Schiller:
http://acrl.ala.org/techconnect/?p=2282

14. Bibliotheekmanifest
Toegang
Vrijheid
Belangenbehartiging
Onderzoek
Openheid

15. Delen
Openheid
Samenwerken
Hands-on mentaliteit
Makersethiek

16. Minister Bussemaker bij behandeling
Bibliotheekwet (2014):
“FryskLab past goed bij de vijf
functies van de bibliotheek”

17. David Lankes:
“The Mission Of Librarians Is To Improve
Society Through Facilitating Knowledge
Creation In Their Communities”
Bibliotheek als Platform

18. “To think that knowledge itself is shaped
like books is to marvel that a rock fits so
well in its hole in the ground.”
David Weinberger:
Biliotheek als Platform

19. Biliotheek als Platform
Van institutionele naar genetwerkte collecties
Bibliothecaris: van collectioneur naar content-curator
Aandacht voor ontwikkelen van (lokale) connecties
Omvang van bibliotheek maakt niet meer uit

21. Fab the Library!
Methode om FabLab of
daaraan gerelateerde
diensten in het
productportfolio van de
bibliotheek op te nemen

22. Fab the Library!
Drie modules:
1. Introductie
2. Hands-on
3. Strategie

23. DOEN!