1. Bazat e HW – Rrjetet kompjuterike
16.1.2013
Departamenti i Informatikës
Fakulteti i Shkencave Natyrore
Universiteti i Tiranës
Rrjetet Kompjuterike
“Rrjeti është Kompjuteri”
John Gage, Sun Microsystems
Rrjetet
kompjuterike
2
Rrjeti kompjuterik mund të përkufizohet si një grup
kompjuterësh që ndajnë resurse dhe informacion me njëri
tjetrin
Për të realizuar një rrjet kompjuterik duhet një kombinim
pajisjesh dhe pjesësh hardware si dhe software përkatës
Rrjeti kompjuterik më i madh botëror është pikërisht
interneti
Përderisa rrjeti kompjuterik përfshin komunikim
informacioni, është e domosdoshme që ky komunikim të
ndodhi nën disa “rregulla të paracaktuara” të njohura
ndryshe si protokolle.
2. Arkitektura e rrjeteve kompjuterike
Rrjetet kompjuterike lidhin kompjuterët me njëri-tjetrin,
por kjo lidhje mund të realizohet në mënyra të ndryshme
Konfigurimi fizik, pra mënyra sesi lidhen fizikisht
kompjuterët me njëri tjetrin shpesh njihet si topologji e
rrjetit
Rrjetet
kompjuterike
Ajo përshkruan rrjetin pa ju referuar distancave apo
vendodhjeve fizike
Gjithashtu tregon në një farë mënyre rrugët që ndjekin sinjalet
për tu transmetuar nga një kompjuter tek tjetri
Rrjetet kompjuterike përcaktojnë gjithashtu dhe një lloj
hierarkie midis kompjuterëve
Disa rrjete i bëjnë disa kompjuterë më të “fuqishëm” se të
tjerët
Përmbledhtazi ekzistojnë këto tipe topologjish:
3
Bus
Ring (Unazë)
Star (Yll)
Tree (Pemë)
Mesh
Rrjetet bus
Rrjetet
kompjuterike
4
Ky lloj rrjeti ka një shtyllë kryesore (kabëll)
Kompjuterët lidhen me këtë kabëll gjatë rrugës, dhe e përdorin
atë për të dërguar dhe marrë sinjale (informacion)
“Shtylla kryesore” funksionon në mënyrë të ngjashme me një bus
të dhënash, prandaj kjo topologji njihet me këtë emër
Kompjuterët lidhen me shtyllën kryesore me anën e kabllove dhe
lidhësave në formë T-je, ndërsa vetë shtylla ka dy pjesë fundore të
ndërprera me një rezistencë që pengon “rrjedhjen e
informacionit” nga rrjeti
3. Rrjetet ring (unazë)
Rrjetet
kompjuterike
5
Rrjeti ring (unazë) ngjan si një rrjet bus por pa pjesë
fundore
Shtylla kryesore është një rreth i mbyllur, pra një unazë
Unaza nuk përbëhet nga një kabëll i vetëm, por nga
segmente që ndërlidhin çdo dy kompjuterë
Sinjalet kalojnë nga njëri kompjuter tek tjetri derisa të
arrijnë në destinacionin e duhur
Rrjetet star (yll)
Rrjetet
kompjuterike
Në këtë topologji kompjuterët lidhen me njëri
tjetrin nëpërmjet një pajisje shpërndarëse që
njihet si hub
Çdo kompjuter lidhet me hub-in nëpërmjet një
kablli
6
4. Rrjetet tree (pemë)
Rrjetet
kompjuterike
Nëse lidhim disa hub-e bashkë rezultati është një rrjet tree
(pemë)
Në këtë mënyrë lidhen shumë më tepër nyje (kompjuterë)
sesa mund të lidheshin vetëm me anën e një hub-i
Rrjetet e vogla familjare përgjithësisht kanë një topologi
star, ndërsa rrjetet e mëdha shpesh kanë topologjinë tree
7
Rrjetet mesh
Rrjetet
kompjuterike
8
Në këto lloj rrjetash të gjithë kompjuterët lidhen me
njëri tjetrin duke rritur sigurinë e transmetimit edhe
në rast se ndodh ndonjë shkëputje
Këto rrjete janë më shumë teorike pasi janë shumë të
vështira dhe të kushtueshme për tu realizuar në
praktikë (në rastin e rrjeteve me tela)
5. Rrjetet kompjuterike pa tela
Rrjetet
kompjuterike
Këto rrjete ndërlidhin kompjuterët me njëri
tjetrin me anën e valëve radio
Shpesh ndjekin topologji “logjike” të ngjashme me
ato të rrjeteve me tela
Kërkojnë masa shtesë sigurie për shkak se
informacioni transmetohet “në ajër” dhe mund të
kapet dhe nga përdorues që nuk janë pjesë e
rrjetit
Rrjetet kompjuterike pa tela mund të jenë
Ad-hoc - kompjuterët komunikojnë drejtpërdrejtë me
njëri tjetrin pa ndihmën e një pajisje ndërlidhëse
E kontrolluar - kompjuterët komunikojnë me njëri
tjetrin me anën e një pajisje ndërlidhëse
(shpërndarëse)
9
Hierarkia e kompjuterëve
Kompjuterët mund të jenë të ndarë në “klasa” në disa tipe
rrjetesh edhe pse disa të tjerë i konsiderojnë të gjithë
kompjuterët e rrjetit si njëlloj të fuqishëm
Dy llojet bazë të hierarkive janë
Klient-Server
Rrjetet
kompjuterike
Në këtë lloj hierarkie resurset e ndara të rrjetit (p.sh printer, internet)
qëndërzohen në një ose më shumë kompjuterë të fuqishëm të quajtur
server
Shfrytëzuesit e këtyre shërbimeve quhen klientë
Pika e fortë e kësaj hierarkie është thjeshtësia e administrimit
Peer-to-peer
Të gjithë kompjuterët janë “të barabartë”
Kompjuterët ndajnë skedarë dhe resurse midis njëri tjetrit
Nuk ka një server të dedikuar për shërbime dhe si rrjedhojë nuk
është e domosdoshme prania e një “superkompjuteri”
Duhet theksuar se hiearkia e përftuar nuk ka lidhje direkte
me topologjinë e rrjetit.
10
Hierarkitë e mësipërme mund të aplikohen mbi çdo lloj
topologjie fizike
6. Standardet ndërlidhëse
Rrjeti kompjuterik është një bashkësi idesh, hardware
dhe software
Software ka të bëjë me programet që e mundësojnë atë si
dhe protokollet ndërlidhëse
Hardware ka të bëjë me “kartat e rrjetit”, hub-et, router-ët,
kabllojet, etj.
Rrjetet
kompjuterike
11
Ethernet (IEEE 802.3)
Është standardi ndërlidhës i rrjeteve me tela
Përcakton llojet e kabllove, mënyrat e lidhjes si dhe paketat
e sinjaleve elektrike dhe logjike (0-1) që dërgohen dhe
merren
Skema e Ethernet, njihet si probabilitare, për shkak se
garancia se një kompjuter mund ta përdori rrjetin
sigurohet vetëm me anën e një përshkrimi probabilitar
Ethernet përcakton gjithashtu dhe shpejtësinë e
transmetimit të të dhënave nëpërmjet hardware
mundësues të tij
Shpejtësia maksimale varion në intervalin10-1000Mbps
Standardet ndërlidhëse të rrjeteve pa
tela (wireless)
Rrjetet pa tela përdorin valë radio për te realizuar
komunikimin midis kompjuterëve
Standardet rregulluese të tyre mund të përmblidhen
në tabelën e mëposhtme
Standardi
802.11a
5.2GHz
54 Mbps
2.4Ghz
11 Mbps
802.11g
2.4Ghz
54 Mbps
802.11n
12
Shpejtësia e
transmetimit
802.11b
Rrjetet
kompjuterike
Frekuenca Radio
2.4Ghz
600 Mbps
Pra standardi i përdorur përcakton mbi të gjitha
shpejtësinë maksiamale të transmetimit të të dhënave
Një rrjet mund të lejojë përdorimin e më shumë se
një standardi
7. Karta e rrjetit (NIC)
Rrjetet
kompjuterike
Së bashku me driver-in përkatës ka një detyrë
kyçe në rrjet
Kthen të dhënat kompjuterike në formatin që
përdor rrjeti i jashtëm fizik (sinjale elektrike)
dhe anasjelltas
Mund të jetë pjesë e motherboard, kartë PCI
ose e jashtme (lidhet me kompjuterin me
anën e USB)
Karta e rrjetit duhet të lejojë përdorimin e
standardeve (p.sh shpejtësinë e transmetimit)
që përdor rrjeti në të cilin ndohet kompjuteri
Ekzistojnë dhe karta rrjeti që lejojnë
përdorimin e disa standardeve
13
Hub-et dhe pikat e aksesit (Access
Point)
Hub
Rrjetet
kompjuterike
Kalon sinjalet nga një kompjuter tek tjetri
Pajisja me të cilën lidhet çdo kompjuter që është pjesë e rrjetit
(topologji star ose tree)
Dallojnë nga numri i portave që përmbajnë (një portë për çdo
kompjuter) si dhe nga menaxhueshmëria e tyre (konfigurimi në
distancë, etj.)
Mund të punojnë me shpejtësi të ndryshme
Disa hub-e njihen si switch, ata realizojnë një ndarje logjike të rrjetit
në rrjete më të vogla.
Switch-et njihen ndryshe si “hub-e inteligjente”
Access Point (pikë aksesi)
14
Përdorin në rrjetat pa tela pasi u japin qasje në rrjet kompjuterëve
pjesmarrës
Përmban një radio-transmetues dhe radio-marrës që punon në
frekuenca të fiksuara (nuk mund të modifikohen prej jush)
Përgjithësisht lejojnë gjithashtu lidhjen me to me anë të telave, duke
mundësuar në këtë mënyrë p.sh lidhjen e një serveri me rrjetin në
mënyrë më të qëndrueshme
Dallojnë nga antenat që përdorin, zona fizike që arrijnë të mbulojnë si
dhe standarded që lejojnë të përdorin
8. Routerët dhe modem
Routerët
Lidhin rrjetet kompjuterike me njëri tjetrin
Shembuj:
Lidhja e një rrjeti pa tela dhe një rrjeti me tela
Lidhja e rrjetit të shtëpisë me rrjetin e një kompanie
shpërndarëse interneti (ISP)
Rrjetet
kompjuterike
Router përcakton “rrugën ndërlidhëse” midis rrjeteve të
ndryshme kompjuterike
Router janë shtylla e Internet (për shkak se ai përbëhet
nga shume rrjete përbërse)
Në ditët e sotme shpesh kur blini një hub ai luan
gjithashtu dhe rolin e router-it
Modem
Mundëson lidhjen e kompjuterit me rrjetin telefonik
duke mundësuar komunikimin me kompjuterë të tjerë
(ose rrjete) nëpërmjet tij
Mund të përdorin rrjetin telefonik me tela ose atë
celular
15
Kabllot
Koaksial
10-100Mbps
Gjatësi maksimale 500m
Rrjetet
kompjuterike
Me tela të përdredhura (twisted pair)
10-1000Mbps
Gjatësi maksimale 100m
Fibra optike
Shpejtësi shumë e lartë transmetimi në distanca të
gjata (km)
16
9. Adresimi në një rrjet kompjuterik
Çdo kompjuter në rrjet duhet të ketë një adresë
të tijën në mënyrë që të dërgojë dhe marrë
informacion
Ekzistojnë këto forma bazë adresimi:
Rrjetet
kompjuterike
17
MAC - Adresë fizike (heksadecimale) e një kompjuteri
në rrjet që përdoret gjatë komunikimit fizik (byte si
sinjale elektrike)
IP - Adresë logjike numerike që përdoret për
adresimin e kompjuterëve të tjerë nga programe që
po përdorin rrjetin
Emër domain - Është një sekuencë gërmash që
përdoret për të shmangur mbajtjen mend të adresave
numerike (IP). Përkthimi nga domain në IP realizohet
nëpërmjet shërbimit DNS
Klasifikimi i rrjeteve kompjuterike
Rrjetet
kompjuterike
18
LAN - Rrjet kompjuterik në një godinë ose grup
godinash
WAN - Kompjuterë ose LAN-e që lidhen me
njëri tjetrin të shpërndarë në distancë duke
përdorur topologji të ndryshme
MAN - Një rrjet kompjuterik që mbulon një qytet
INTERNET - Rrjeti botëror që përfshin rrjete
kompjuterike të ndërlidhur me njëri tjetrin