2007. D. Heineke e.a. i.o.v. VNG Het Stedelijk Kompas is een plan van aanpak dat zich richt op het verminderen van het aantal daklozen, de doorstroming naar een zo zelfstandig mogelijk bestaan, verbetering van de kwaliteit van leven van de hele doelgroep en het verminderen van de overlast. Het Ministerie van VWS heeft voor de centrumgemeenten 1 april 2008 als sluitingsdatum gesteld voor het indienen van het Stedelijk Kompas: het plan voor de aanpak van dakloosheid. Het kompas is gebaseerd op het Plan van Aanpak G4 voor de vier grote steden, dat deze in 2006 samen met de overheid opstelden. De handreiking biedt een stappenplan, gebaseerd op de doelstelling en systematiek van het Plan van Aanpak G4.

1. Stappenplan Stedelijk Kompas
IntenSIverIng van de aanpaK van daKlooSheId

2. Stappenplan Stedelijk Kompas
Intensivering van de aanpak van dakloosheid

4. Inhoudsopgave
Inleiding 5
1 Het beleidskader 7
2 De doelgroep 11
3 Het aanbod 15
4 De knelpunten 19
5 De ambities 21
6 De organisatie van de meerjarenaanpak 25
7 De begroting 33
Bijlage 1 37
Bijlage 2 38

6. Inleiding
In alle 43 regio’s maatschappelijke opvang in Nederland is men hard aan de slag in de strijd tegen dak-
loosheid. Ook in de strijd tegen verkommering en verloedering die daar dicht tegen aan hangt.
Sinds 2006 wordt hier een flinke impuls aan gegeven. Deze impuls is begonnen in de vier grote steden
(de G4) in nauwe samenwerking met het ministerie van VWS en het ministerie van Financiën. In korte
tijd is toen het ambitieuze Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang opgesteld. Een plan met dui-
delijke doelstellingen (meetbare resultaten) en praktische, doortastende werkwijzen en instrumenten
(de route). Bij de start in februari 2006 in de G4 is het Plan aangeboden aan de overige 39 centrum-
gemeenten om een vergelijkbaar plan op te stellen. De huidige staatssecretaris van VWS heeft deze
uitnodiging herhaald. Dat biedt de centrumgemeenten de uitdaging in een tijdspanne van zeven jaar
(2008 – 2014) ook een forse impuls geven aan de aanpak van dakloosheid. Dat kan in de eerste plaats
door bij de planvorming te profiteren van de ervaringen en instrumenten van de G4. In de tweede
plaats kan omdat voor deze centrumgemeenten dezelfde financiële condities gelden als voor de G4.
Ook hun Plan kan voor een deel uit AWBZ-middelen gefinancierd worden als zij in nauw overleg met
het Zorgkantoor een goed onderbouwd plan maken. De onderbouwing betreft vooral het aantonen
van de zorgbehoefte van de doelgroep, de noodzakelijke aanpak en het aantonen van de extra beno-
digde middelen. De overkoepelende naam van dit Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang (in alle
43 centrumgemeenten) is Stedelijk Kompas. Het Stedelijk Kompas richt zich op het verminderen van
het aantal daklozen, de doorstroming naar een zo zelfstandig mogelijk bestaan en verbetering van de
kwaliteit van leven van de gehele doelgroep en het verminderen van overlast.
Voor de centrumgemeenten ligt er de uitdaging om duidelijke en meetbare ambities te formuleren en
een Stedelijk Kompas op maat te maken. Op maat van de eigen doelgroep van (dreigend) daklozen, de
eigen knelpunten en de eigen geografische grootte. Het maken van een Stedelijk Kompas begint niet
bij nul. Alle centrumgemeenten hebben al een beleid op het gebied van de maatschappelijke opvang,
verslavingsbeleid en OGGZ. In alle centrumgemeenten zijn al voorzieningen en is al samenwerking
1 Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht
5

7. tussen tal van actoren. Door het opstellen van een Stedelijk Kompas kan een centrumgemeente de
aanpak van dakloosheid intensiveren. Hoewel de meeste centrumgemeenten al enige tijd aan de slag
zijn met de planontwikkeling Stedelijk Kompas en enkele al klaar zijn, kan deze handreiking onder-
steuning bieden bij het compleet maken van het Stedelijk Kompas. En spoed is geboden! Want VWS
heeft 1 april 2008 bepaald als sluitingsdatum voor het indienen van het Stedelijk Kompas.
Voor GSB-centrumgemeenten geldt dat als zij dan geen Stedelijk Kompas hebben ingediend, zij alsnog
prestatieafspraken moeten maken voor de OGGZ-middelen die vanaf 2007 aan de Brede doeluitkering
Sociaal, Integratie en Veilig zijn toegevoegd.
Dit stappenplan volgt de doelstelling en systematiek van het Plan van Aanpak maatschappelijke op-
vang van de G4 en VWS. Inmiddels zijn er ruim een jaar ervaringen opgedaan in de G4 en ook al in en-
kele andere centrumgemeenten. Bovendien zijn er nieuwe beleidsmatige ontwikkelingen in aantocht
die van belang zijn voor de gemeentelijke regierol. Deze ervaringen en ontwikkelingen zijn zoveel
mogelijk in dit stappenplan verwerkt.
De hoofdstukkenindeling van dit stappenplan volgt de geadviseerde hoofdstukkenindeling van het
Stedelijk Kompas, bestaande uit 7 onderdelen in 7 stappen:
1. Neem kennis van het beleidskader;
2. Onderzoek en beschrijf de doelgroep;
3. Maak het huidige aanbod helder;
4. Formuleer en prioriteer de knelpunten;
5. Formuleer de gemeentelijke of regionale ambities;
6. Stel de meerjarenaanpak op;
7. Stel de begroting vast.
6

8. 1 Het beleidskader
Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang
Op 7 februari 2006 heeft de toenmalige staatssecretaris van VWS het Plan van Aanpak Maatschap-
pelijke Opvang G4 & Rijk aan de Tweede Kamer aangeboden2. Dit plan is er op gericht de leefomstan-
digheden van daklozen in de vier grote steden te verbeteren, waardoor een einde moet komen aan
zwervend gedrag en daarmee gepaard gaande overlast.
De G4 hebben de concrete ambitie om:
• Alle 10.000 daklozen in traject te hebben met een trajectplan (in 2010);
• Voor minimaal 60% huisvesting geregeld te hebben (in 2010);
• Dakloosheid als gevolg van huisuitzetting tot minder dan 30% van het niveau in 2005 terug te drin-
gen (in 2008);
• Dakloosheid als gevolg van detentie of afwenteling door andere instellingen (vrijwel) uit te bannen;
• Overlastgevend gedrag tot maximaal 75% van het huidige niveau teruggedrongen te hebben
(2013).
De G4 en het Rijk beogen met het Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang een persoonsgerichte,
minder vrijblijvende aanpak van dakloosheid. De afgelopen jaren hebben ze met deze aanpak al
resultaten geboekt. De kwaliteit van leven bij de daklozen zal stijgen wanneer zij zover als mogelijk
zijn voorzien van huisvesting, inkomen, zorg en werk. Daarmee zal ook overlastgevend gedrag worden
tegengegaan en wordt de veiligheid van de omgeving verbeterd. Deze meest kwetsbare groep in de
samenleving zal beter in staat zijn om mee te doen.
Persoonsgericht en sluitend
Dakloosheid gaat vrijwel altijd gepaard met ernstige meervoudige problematiek. Behalve dakloosheid
2 Zie Kamerbrief DMO/SSO-2658121
7

9. is er vaak sprake van psychiatrische problematiek, verstandelijke beperkingen, schulden, verslavings-
problematiek en ontbreken van een zinvolle dagbesteding. Werken aan verbetering van de leefsituatie
en het maatschappelijk functioneren van de daklozen vraagt om een meervoudige, samenhangende
en sluitende aanpak. Een versnipperde benadering is weinig efficiënt en effectief gebleken. Dat geldt
voor het niveau van de uitvoering van trajecten (cliëntniveau) en dat geldt ook voor het niveau van
het gemeentelijk en landelijk beleid (beleidsniveau). Daarom zijn er bij het Plan van Aanpak meerdere
ministeries en sectoren betrokken. Het maatschappelijk urgente probleem is alleen met vereende en
samenhangende krachten op te lossen. En daar is gemeentelijke regie voor nodig3.
Het Plan van Aanpak berust op twee centrale pijlers:
• Een persoonsgerichte benadering met behulp van individuele trajectplannen;
• Een 100% sluitende samenwerking tussen alle betrokken partijen en instellingen.
TIP Transparant en regionaal
Bij de pijlers persoonsgerichte en sluitende aanpak kunnen twee andere uitgangspunten worden
gehanteerd:
• Transparante (meetbare en controleerbare) aanpak: het moet duidelijk zijn hoe de aanpak en
route eruit ziet en vooral wat de resultaten zijn.
• Regionale aanpak: de aanpak van dakloosheid is ook een zaak voor regiogemeenten, zowel
bij preventie als herstel. Daarom spreken diverse gemeenten van Regionaal Kompas.
Werkwijze en instrumenten
Het Plan van Aanpak bevat allerlei bestaande en onlangs ontwikkelde werkwijzen en instrumenten
om tot een persoonsgerichte aanpak en sluitende keten te kunnen komen. De contouren van dertien
instrumenten worden in het Plan van Aanpak beschreven (zie bijlage 1). De G4 hebben een vertaalslag
van het Plan van Aanpak gemaakt door een eigen Stedelijk Kompas op te zetten. In het Stedelijk Kom-
pas omschrijft elke gemeente van de G4 goede duidelijke procedures, richtlijnen en wijze van imple-
mentatie van de instrumenten voor de gehele keten van MO. Voor de G39 zijn de dertien instrumenten
uit het Plan van Aanpak beschikbaar, maar de G39 zijn vrij om te kiezen. De keuze van het instrumen-
tarium is afhankelijk van de bestaande situatie vóór het Stedelijk Kompas, de operationalisering van de
doelstellingen en de doelgroepafbakening. Naar aanleiding hiervan kan men bepalen welke instru-
menten uitgewerkt moeten worden om te komen tot de persoonsgerichte en sluitende ketenaanpak.
Beleid en middelen
Kabinet en G4 hebben vastgesteld dat om de hierboven beschreven ambities te realiseren geen wet-
telijke wijzigingen nodig zijn. De regiemogelijkheden van gemeenten zijn groot genoeg en worden
versterkt doordat gemeenten, waar nodig ondersteund door het Rijk, meerjarige contracten met de
zorgkantoren kunnen afsluiten die op hun beurt contracten afsluiten met de door hen gefinancierde
instellingen (zorgaanbieders).
In de G4 is berekend dat er op verschillende terreinen intensiveringen nodig zijn. Voor de G4 gaat het
om het bedrag van € 175 miljoen over vier jaar:
2006 2007 2008 2009
Amsterdam 7.690.000 28.980.000 45.440.000 53.940.000
Rotterdam 30.139.300 44.329.300 49.874.300 50.924.300
Utrecht 10.505.000 24.730.000 30.970.000 32.420.000
Den Haag 12.710.000 28.500.000 36.210.000 37.690.000
TOTAAL 61.044.300 126.539.300 162.494.300 174.974.300
3 Zie voor het voeren van regie ook de handreiking Centrumgemeenten en regie. Instrumenten voor het voeren van de regie in de
OGGZ, de maatschappelijke opvang en verslavingszorgbeleid (SGBO). Verwachte publicatie in december 2007.
8

10. Voorgaande kosten zijn nodig voor de ambities van de G4 en die komen naar verwachting voor twee-
derde voor rekening van de AWBZ (door uitbreiding van voorzieningen voor beschermd wonen en
duurzaam verblijf) en voor een derde in het gemeentelijk domein (door uitbreiding van onder meer
Activiteiten die ertoe moeten leiden dat zorgmijders in een traject komen en door uitbreiding van
opvangvoorzieningen). Het kabinet heeft de G4 toegezegd de zorgkantoren in staat te stellen de op
basis van de AWBZ geïndiceerde zorg (dat nodig is voor het Stedelijk Kompas) te contracteren. Ook de
G4 zullen hun financiële inzet opvoeren. Een voorwaarde voor ophoging van het uitgavenniveau van
rijkszijde voor deze doelgroep de komende jaren is dat de G4 hun huidige uitgavenniveau voor deze
doelgroep (€ 136 mln.) tenminste zullen handhaven, ook als huidige middelen door een uitbreiding
van AWBZ-gefinancierde voorzieningen vrijvallen.
Er vindt conform de afspraken in GSB III een aanpassing van de verdeelsleutel van de specifieke uitke-
ring maatschappelijke opvang/verslavingsbeleid plaats in overleg tussen Rijk en centrumgemeenten.
De belangrijkste conclusie uit de eerste rapportage 2006 van de monitor Plan van Aanpak Maatschap-
pelijke Opvang4 is dan ook dat de G4 nog niet in staat waren de gegevens te leveren voor de uiteinde-
lijke opzet van de monitor om de G4 met elkaar te kunnen vergelijken. Daarvoor is registratie nodig
van de ingevulde gestandaardiseerde formulieren door cliënten en hulpverleners bij het centrale
meldpunt. Andere conclusies zijn:
• Drie van de vier steden hebben een centraal meldpunt;
• Het Plan heeft in de G4 na de gemeenteraadsverkiezingen een duidelijke plaats gekregen in het col-
legeprogramma;
• De G4 werken aan lokale zorgnetwerken;
• De G4 hebben met zorgverzekeraars een collectieve verzekering afgesloten voor inwoners met een
bijstandsuitkering. Dakloze cliënten met een bijstandsuitkering kunnen daarvan gebruik maken;
• De G4 en de zorgkantoren hebben met de zorginstellingen overlegd over het beoogde AWBZ-aan-
bod. Instellingen konden offertes uitbrengen of in goed overleg voorzieningen aanbieden;
• De afspraak is dat wanneer de gemeente en het zorgkantoor beslissen welke voorzieningen gefi-
nancierd worden de ‘toewijzing van het totale aanbod altijd binnen de trajecten van de persoonsge-
bonden aanpak plaatsvindt’;
• De naar de OGGZ overhevelde AWBZ-middelen zijn vrij inzetbaar5, ook voor het Stedelijk Kompas.
VWS heeft opdracht gegeven om de besteding OGGZ-middelen in 2007 te onderzoeken (eind 2007
gereed). Medio december ontvangen de gemeenten het eindrapport Wijze van besteding door
OGGZ-middelen voor toeleiding door centrumgemeenten.
Naar een Stedelijk Kompas
In de eerder genoemde Kamerbrief geeft het kabinet aan het Plan van Aanpak in samenwerking met
de VNG naar de andere gemeenten te zullen doorvertalen. Over de manier waarop is veel onduidelijk-
heid geweest. Deze handreiking is bedoeld om meer helderheid te geven over de mogelijkheden van
de G39.
De relatie met de Wmo
De invoering van de Wmo geeft een impuls aan de aanpak van dakloosheid. Niet alleen valt de
maatschappelijke opvang onder de Wmo (prestatieveld 7). Ook brengt de Wmo meer aandacht voor
gemeentelijke regie en samenhang tussen diverse gemeentelijke beleidsterreinen als maatschappe-
lijke opvang, werk & inkomen, openbare orde & veiligheid, volkshuisvesting en preventief jeugdbeleid
(prestatieveld 2).
De meeste gemeenten zijn in 2006 en 2007 hun Wmo-beleidsplan aan het opstellen. Diverse centrum-
gemeenten willen een directe koppeling maken tussen de invulling van de prestatievelden 7, 8 en
4 Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang, eerste rapportage 2006, het startjaar in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en
Den Haag’ (Trimbos-instituut, 2007).
5 Zie Drouven, L. en S. Schutte Handreiking besteding OGGZ-middelen voor toeleiding, HHM, Enschede, 2006.
9

11. 9 (maatschappelijke opvang, vrouwenopvang, OGGZ en verslavingsbeleid) en het Stedelijk Kompas.
Daarmee kunnen ze twee vliegen in één klap slaan. Veelal noemen zij die drie laatste prestatievelden
maatschappelijke zorg. De reikwijdte van deze maatschappelijke zorg is iets breder dan die van het
Stedelijk Kompas. Maatschappelijke zorg is op de bredere groep mensen met multiprobleemsituaties
gericht en daarmee op het breed aanpakken van maatschappelijke uitval. Het Stedelijk Kompas is ge-
richt op het voorkomen en aanpakken van dakloosheid en dus een verbijzondering van de maatschap-
pelijke zorg.
TIP Stedelijk Kompas & Wmo
Zorg voor een inhoudelijk en procesmatige verbinding tussen het Wmo-beleidsplan en het Stede-
lijk Kompas. Werk aan heldere samenhang en voorkom dubbel werk. Idealiter komt er eerst een
Wmo-beleidsplan als beleidskader en vervolgens een Stedelijk Kompas als uitwerking van met
name Wmo-prestatieveld 7.
VOORBEELD Achterhoek
Centrumgemeente Doetinchem heeft een regionaal OGGZ-beleidskader 2007 opgesteld dat de
basis legt en de meeste bouwstenen bevat die nodig zijn voor de uitwerking van een Stedelijk
Kompas in 2008. De uitvoering van het beleid zal ten slotte vastgelegd worden in een nieuw
regionaal OGGZ-convenant voor de periode vanaf 2008.
10

12. 2 De doelgroep
Daklozen
Starten bij feitelijk en residentieel daklozen
De doelgroep is altijd het uitgangspunt. Alle inspanningen rond het Stedelijk Kompas moeten er op
gericht zijn dat de daklozen in hun leefomstandigheden er iets mee opschieten. Het is belangrijk om
de doelgroep zo scherp mogelijk af te bakenen, zodat het doel en de richting van de aanpak ten be-
hoeve van de doelgroep duidelijk wordt. Daklozentellingen bleken bijvoorbeeld in het verleden vaak
onvergelijkbaar, omdat onderzoekers verschillende definities van de doelgroep hanteerden. Het Plan
van Aanpak richt zich in de eerste vier jaar op twee hoofdgroepen6.
Feitelijk daklozen
Personen die niet beschikken over een eigen woonruimte en die voor een slaapplek gedurende de
nacht tenminste één nacht (in de maand) waren aangewezen op buiten slapen ofwel overnachten in
de openlucht en in overdekte openbare ruimten (portieken, fietsenstallingen, stations, winkelcentra of
een auto) en binnen slapen in passantenverblijven van de maatschappelijke opvang, inclusief een-
daagse noodopvang, of binnen slapen bij vrienden, kennissen of familie, zonder vooruitzichten op een
slaapplek voor de daarop volgende nacht.
Residentieel daklozen
Personen die als bewoner staan ingeschreven bij instellingen voor maatschappelijke opvang (interna-
ten en sociale pensions, woonvoorzieningen op basis van particulier initiatief dat zich richt op semiper-
manente bewoning door daklozen en particuliere commerciële pensions waar voornamelijk daklozen
wonen).
6 Deze definities zijn genoemd in het Plan van Aanpak van de G4 en zijn onder andere ontleend aan J. Wolf, e.a. Op achterstand, Een
onderzoek naar mensen in de marge van Den Haag. Utrecht: Trimbos-instituut, 2003.
11

13. Uitbreiden van de doelgroep met dreigend daklozen
Zelfstandig wonende verkommerden en verloederden
Het Stedelijk Kompas kan zich ook een grotere doelgroep richten, namelijk op de doelgroep verkom-
merden en verloederden. Deze moeilijker te definiëren groep omsluit de feitelijk en residentieel daklo-
zen, maar bestaat ook uit een groep die nog min of meer zelfstandig woont en waar sprake is van een
ernstige multiprobleemsituatie. Bij deze groep speelt langdurige zorgafhankelijkheid als gevolg van
een combinatie van psychiatrische problemen, verslavingsproblemen, veelpleging en zorgmijding. Die
laatste groep, dus de zelfstandig wonende personen in een ernstige multiprobleemsituatie, zijn als het
ware de dreigend daklozen. De G4 hebben ook deze groep in hun Plan van Aanpak opgenomen, maar
hebben daarvoor een langere doorlooptijd van zeven jaar genomen.
Ex-gedetineerden
Als gedetineerden na detentie niet over huisvesting beschikken en een zorgvraag hebben behoren ze
tot de dreigend daklozen en daarmee tot de doelgroep van het Stedelijk Kompas.
Ex-patiënten in de klinische zorg
Patiënten uit intramurale GGZ, verslavingszorg of gehandicaptenzorg, die na ontslag niet over huisves-
ting beschikken en een zorgvraag hebben behoren tot de groep dreigend daklozen.
Zwerfjongeren
Zwerfjongeren vallen nadrukkelijk ook onder het Stedelijk Kompas. Het kabinet heeft de wens uitge-
sproken extra aandacht te willen geven aan deze doelgroep. VWS heeft de opdracht gegeven tot een
handreiking zwerfjongerenbeleid7. De aanpak ten opzichte van zwerfjongeren is in het G4-Plan niet
specifiek uitgelicht. Rotterdam heeft ervoor gekozen een apart plan te maken voor zwerfjongeren.
VOORBEELD Zwerfjongerenbeleid
Het is van belang het aantal, de aard en omvang van de problematiek van zwerfjongeren te in-
ventariseren. Een formulering om tot een dergelijke doelstelling te komen is: ’Vanaf de teldatum
1 januari 2007 het aantal zwerfjongeren binnen en buiten de opvanginstellingen reduceren met
een percentage van 50% voor 1 januari 2009’ (SGBO, 2007).
De doelgroep aanpak huiselijk geweld en vrouwenopvang
De doelgroep van de vrouwenopvang en Aanpak Huiselijk Geweld behoort niet tot de doelgroep van
het Stedelijk Kompas.
Tellen en schatten
Het is essentieel om een bij de planontwikkeling te weten hoeveel daklozen er in de regio zijn en ook
wat hun zorgvragen en woonwensen zijn. Door een goed inzicht in de vraag kan de gemeente:
• Een meer (vraag)gerichte aanpak ontwikkelen;
• Na vier of zeven jaar beoordelen of de beoogde prestaties en doelen gerealiseerd zijn.
De G4 hebben een schatting gemaakt van het aantal daklozen en verkommerden en verloederden in
hun gemeenten. Ook de gemeenten Vlissingen, Groningen, Heerlen, Leiden, Zwolle8 en Almere hebben
in het kader van het Stedelijk Kompas een telling laten verrichten. Hier de cijfers van de G4, Zwolle en
Almere:
7 T. Berg- le Clercq e.a.; Aanpak zwerfjongerenproblematiek, handreiking voor gemeenten, SGBO, 2007
8 Zwolle hanteert de term kwetsbare personen
12

14. Feitelijk % inw. Residentieel % inw. Verkommerden en % inw. Verkommerden %
daklozen daklozen verloederden met en verloederden inw.
eigen huisvesting Incl. daklozen
Amsterdam 3000 0, 29 1000 0, 09 2000 0, 1 9 6000 0, 57
9
1.045.000
Rotterdam 2300 0, 29 600 0,07 4100 0, 52 7000 0,88
791.000
Den Haag 1500 0, 20 500 0, 07 2400 0, 32 4400 0,59
738.000
Utrecht 850 0, 10 400 0, 05 3150 0,38 4400 0,53
830.000
TOTAAL G4 7650 0, 22 2500 0, 07 11650 0, 34 21800 0.64
3.404.000
Zwolle 225 0,04 150 0,03 375 0,07 750 0,14
519.000
10
Flevoland 366 0,10 650 0,17 1927 0, 51 2943 0,78
375.000
Onvoorspelbare verschuivingen in aantallen zijn mogelijk als er migratie plaatsvindt van de ene regio
naar de andere regio. Lang niet alle daklozen zijn duidelijk aan één regio gebonden. Het vraagstuk van
de regiobinding en de landelijke toegankelijkheid van voorzieningen van maatschappelijke opvang
is momenteel nog in onderzoek (SGBO). Het doel is te komen tot een landelijke afspraak tussen de
centrumgemeenten.
Woonbehoefte
Om een inschatting te maken van de hoeveelheid zorg die nodig is voor de doelgroep daklozen is het
mogelijk om niet alleen aantallen te meten, maar ook om de woonbehoefte (het perspectief, de prog-
nose) van de cliënten te meten. Cliënten kunnen zelf ook inschatten welke mate van zelfstandigheid zij
aankunnen in het wonen en aangeven aan welke zorg en begeleiding zij behoefte hebben.
Doelgroepen op een rijtje
Doelgroep Mee starten Later in plan Niet in het plan
opnemen opnemen
Feitelijk daklozen x
Residentieel daklozen x
Zwerfjongeren x
Zelfstandig wonende verkommerden en verloederden x
Ex-gedetineerden x
Ex-klinische patiënten x
Doelgroep huiselijk geweld en vrouwenopvang x
VOORBEELD Zwolle
Zwolle legt prioriteit bij de doelgroep daklozen (feitelijk en residentieel daklozen in een adem
genoemd) en geeft aan het Stedelijk Kompas in het voorjaar 2009 aan te vullen met de doel-
groep kwetsbare personen. Zwolle noemt daarbij het belang van het Stedelijk Kompas voor
zwerfjongeren en de vrouwenopvang.
9 In deze kolom zijn alleen het aantal inwoners van het totale verzorgingsgebied (regio) opgenomen.
10 Subdoelgroepen hier: chronisch zorgafhankelijken, zorgmijders, ex-gedetineerden zonder huisvesting, veelplegers, jeugdigen in
detentie (geringe overlap met daklozen).
13

15. TIP Onderscheid mate van maatschappelijke uitval
Omdat de gehele Wmo-doelgroep en ook de term sociaal kwetsbaren nogal diffuus en onhelder
is, is het handig om de groep onder te verdelen aan de hand van mate van maatschappelijke
uitval:
Niveau 1: Alle zelfredzame inwoners
Niveau 2: Alle risicogroepen
Niveau 3: Alle beginnende en lichte multiprobleemsituaties
Niveau 4: Alle zware multiprobleemsituaties, verkommering en verloedering
Niveau 5: Alle residentieel daklozen
Niveau 6: Alle feitelijk daklozen
Het Stedelijk Kompas is dus primair op de aanpak in de onderste twee niveaus gericht en in
tweede instantie ook op het voorkomen van dakloosheid bij personen van het 3e en 4e niveau,
dat vooral binnen het terrein van de OGGZ valt: signalering, bemoeizorg en toeleiding.
Een dergelijk onderscheid in niveaus is beschreven in de handreiking ‘OGGZ in de Wmo’
(Wolf, J. 2006). In: Gereedschapskist Wmo. Den Haag: Ministerie van VWS.
TIP Niet alle doelgroepen tegelijk
Begin het Stedelijk Kompas met de doelgroepen feitelijk daklozen en residentieel daklozen.
Neem zwerfjongeren ook op in het Stedelijk Kompas. Dat is overzichtelijker en beter werkbaar.
Richt de focus in ieder geval op deze groepen en verbreedt de groep zo snel mogelijk met de
dreigend daklozen (ex-gedetineerden, ex-klinische patiënten, verkommerden en verloederden).
Bepaal aan de hand van de doelgroepafbakening de doorlooptijd van het Stedelijk Kompas.
14

16. 3 Het aanbod
Voorzieningen Voor Daklozen
Het aanbod in de keten van de maatschappelijke opvang is in de loop der jaren nogal veranderd. De
capaciteit is stapsgewijs gegroeid, er is meer differentiatie gekomen (verschillende soorten aanbod),
de kwaliteit is verbeterd (professionalisering) en er is veel meer samenwerking tussen verschillende
partners. De maatschappelijke opvang werkt nauw samen met onder andere de GGZ, de verslavings-
zorg, de GGD, de politie en woningcorporaties. In alle centrumgemeenten is een voorzieningenaanbod
opgebouwd.
Voor het Stedelijk Kompas is het van belang om een helder overzicht te krijgen van het huidige aan-
bod. Om daartoe te komen kunnen de volgende vragen gesteld worden:
• Welke voorzieningen zijn er in de regio die bijdragen aan de aanpak van dakloosheid?
• Wat is de capaciteit van die voorzieningen en wat is de feitelijke zorgrealisatie/productie?
• Wie zijn verantwoordelijk voor die voorzieningen (opdrachtgevers en financiers)?
Categorieën van voorzieningen
Het aanbod maatschappelijke opvang is als volgt te ordenen11:
• Dagopvang
• Nachtopvang
• 24-uurs crisisopvang
• 24-uurs wonen
• 24-uurs meerzorg
• Begeleid wonen
• Ambulante thuisbegeleiding
11 Zie ook Z. Berdowski e.a.; Onderzoek budgetverdeling maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid, Vraag middelen en bekosti-
ging; IOO, Leiden, 2007.
15

17. Andere belangrijke sectoren met voorzieningen voor de opvang van daklozen zijn:
• Zwerfjongerenopvang12
• Dagactiviteitencentrum
• GGZ crisisopvang
• GGZ beschermd wonen
• Klinische verslavingszorg
• Semimurale verslavingszorg
• Ambulante verslavingszorg
• Opvang voor ex-gedetineerden
Aanbod per subdoelgroep
Een andere benadering is om per onderscheiden subdoelgroep in kaart te brengen welk aanbod er is
en hoe dat georganiseerd wordt:
Doelgroep Voorzieningen Aanbieder Capaciteit Productie Kosten Kosten Kosten
gemeente Zorgkantoor overig
Dreigend daklozen V&V
Dreigen daklozen
ex-detentie
Dreigend daklozen
ex-klinisch
Recent daklozen
(crisissituaties)
Feitelijk daklozen
Residentieel daklozen
Zwerfjongeren
Aanbod per OGGZ-bouwsteen
De G4 hanteren een ordening aan de hand van de 12 OGGZ-bouwstenen zoals beschreven in de publi-
catie ‘Kwetsbaar in de grote stad’13:
1 Signalering en geïndiceerde preventie
2 Integrale toegang en screening
3 Maatschappelijke opvang
4 Medische basiszorg
5 Curatieve GGZ/Vz
6 Beschermd wonen / langdurig verblijf
7 Begeleid (zelfstandig) wonen
8 Integrale bemoeizorg GGZ/Vz
9 Financiële hulp
10 Dagbesteding
11 Sociaal netwerk
12 Veiligheid
12 Meestal een onderdeel van de maatschappelijke opvang.
13 J.Sleegers, Kwetsbaar in de grote stad, G4 Visie op een samenhangende Openbare Geestelijke Gezondheids-zorg, 2005.
16

18. De gemeente Utrecht (en ook enkele andere centrumgemeenten) heeft de voorzieningen als volgt
geordend14:
OGGZ-bouwsteen Voorzieningen
Signalering en geïndiceerde preventie Outreachend maatschappelijk werk
Ambulante jongerenhulpverlening
Integrale toegang en screening Brede Centrale Toegang
Maatschappelijke opvang Corporatiehotel
Crisisopvang
Nachtopvang
Ziekenboeg
Gezinsopvang
Gebruiksruimte alcoholisten
Medische basiszorg Heroïne op medisch voorschrift
Curatieve GGZ/Vz
Beschermd wonen/langdurig verblijf 24-uurs opvang en hostels
Beschermd wonen GGZ
Beschermd wonen dubbele diagnose
Klinische dubbele diagnose
Duurzaam verblijf
Beschermd wonen (verstandelijk gehandicapten) volwassen en jong
Begeleid zelfstandig wonen Ambulante woonbegeleiding
Begeleid groepswonen
Pathways model
Integrale bemoeizorg Zorgcoördinatie
ACT-team
Financiële hulp Schuldhulpverlening
Dagbesteding Uitbreiding activering
Sociaal netwerk Zelforganisaties
Maatschappelijke steunsystemen
Veiligheid
14 Zie Monitor Plan van aanpak maatschappelijke opvang, eerste rapportage: 2006, het startjaar in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en
Den Haag (Trimbos-instituut 2007).
17

20. 4 De knelpunten
Wat gaat niet goeD? Wat moet beter?
In 2003 vond er een Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) maatschappelijke opvang plaats15. De
aanleiding daarvoor was dat het budget voor de maatschappelijke opvang fors toegenomen was, maar
dat de problematiek van daklozen ogenschijnlijk niet afnam. De conclusies van het IBO maatschappelij-
ke opvang waren dat het aantal aanmeldingen toenam, het aantal opnames daalde en de gemiddelde
verblijfsduur langer werd. Conclusie was: de opvang is verstopt. Teveel mensen verblijven tegen hun
wil op straat. Zonder voldoende zorg en ondersteuning zet de verkommering en verloedering door
met het persoonlijke leed en overlast voor de omgeving als gevolg. De opvang was meer een perma-
nente voorziening geworden met te weinig inzet op doorstroom door planmatige en persoonsgerichte
begeleiding. Ook waren te weinig beschikbare woningen ten behoeve van uitstroom uit de opvang.
Het toenmalige kabinet heeft toen een beleid ingezet op doorstroming. Dat is vervolgens geïntensi-
veerd met de opstelling van het Plan van aanpak van de G4.
Bij het opstellen van het Stedelijk Kompas kan een centrumgemeente nagaan wat de specifieke knel-
punten in de zorg voor daklozen in deze regio zijn, zoals (te specificeren per doelgroep):
• Te weinig capaciteit (opvang, woningen, GGZ, verslavingszorg, dagbesteding, schuldhulpverlening);
• Teveel instroom in de opvang door ontbreken van preventie en signalering van multiprobleemsitua-
ties en uitval jeugdzorg, detentie, verstandelijke gehandicaptenzorg en GGZ;
• Te weinig doorstroom;
• Te weinig kwaliteit van bepaalde voorzieningen;
• Te weinig samenwerking tussen hulpverleners in de uitvoering van trajecten;
• Te weinig structurele samenwerking tussen voorzieningen; geen structurele samenwerking;
• Te weinig samenwerking tussen beleidsmakers (centrumgemeente, regiogemeenten en Zorgkan-
toor);
15 IBO, De opvang verstopt; Interdepartementaal beleidsonderzoek 2002-2003.
19

21. • Te weinig beleidsregie door de centrumgemeente16;
• Te weinig inzicht in de doelgroep (geen monitorgegevens of beleidsinformatie);
• Geen gezamenlijke visie tussen partners, geen draagvlak.
Draagvlak bij vier groepen kernpartners
Voor het gehele proces om een Stedelijk Kompas op te stellen is het van groot belang om dat samen
met de vier kernpartners te doen:
1 Regiogemeenten
2 Zorgkantoor17
3 Aanbieders van zorg- en dienstverlening, inclusief woningcorporaties
4 Cliëntorganisaties
Deze partners zijn ook nodig bij de vervolgstappen: formuleren van ambities en het organiseren en
uitvoeren van het plan van aanpak. Centrumgemeente Den Haag heeft bijvoorbeeld twee grote verga-
deringen belegd, dat genoeg bleek te zijn om de uitvoering in gang te zetten. Of het kan volgens het
Utrechts model waar iedereen tegelijkertijd is betrokken. De uitnodigende regie van de gemeente kan
bewerkstelligen dat de kernpartners zich stapsgewijs conformeren aan het Stedelijk Kompas. In veel
centrumgemeenten is men al langere tijd aan de slag met het verkrijgen van draagvlak, vaak al vele
jaren.
16 Zie voor het voeren van regie ook de handreiking Centrumgemeenten en regie. Instrumenten voor het voeren van de regie in de
OGGZ, de maatschappelijke opvang en verslavingszorgbeleid (SGBO). Verwachte publicatie in december 2007.
17 Er zijn centrumgemeenten die het Stedelijk Kompas in coproductie met het Zorgkantoor opstellen. Andere gemeenten sluiten een
convenant af met het Zorgkantoor.
20

22. 5 De ambities
Verbeterpunten, kansen, speerpunten, Doelstellingen, beoogDe prestaties
We hebben de doelgroep in beeld, het huidige aanbod en ook de tekorten in dat huidige aanbod.
Meestal is de stap van knelpunten naar speerpunten niet zo groot. De vraag die hier speelt is welke
ambitie de centrumgemeente en regio hebben in verbetering van de aanpak van dakloosheid. Wat wil
de centrumgemeente bereiken? Wat zijn de prioriteiten en wat is haalbaar?
De twee hoofddoelstellingen
Er zijn twee hoofddoelstellingen te onderscheiden:
1 Vermindering van de dakloosheid
2 Vermindering van overlast
Vermindering van dakloosheid betekent minder daklozen en vooral minder feitelijk daklozen. De
kwaliteit van leven van feitelijk daklozen is namelijk zeer gering18. De kwaliteit van leven is echter een
stuk beter bij residentieel daklozen (daklozen die beschikken over een stabiel verblijf in de opvang). De
kwaliteit kan nog meer verbeterd worden als daklozen kunnen uitstromen naar een zo zelfstandig mo-
gelijke manier van leven, liefst in een eigen woning. Om zo mee te doen in de samenleving, mogelijk
met licht ambulante begeleiding.
Vermindering van dakloosheid betekent:
• Een betere kwaliteit van leven
• Betere gezondheid
• Meer zelfredzaamheid
• Meer participatie
• Meer veiligheid
18 Zie J. Wolf e.a.; Op achterstand, Een onderzoek naar mensen in de marge van Den Haag, Utrecht: Trimbos-instituut, 2002.
21

23. Een deel van de daklozen veroorzaakt overlast, zowel subjectieve overlast als objectieve overlast. Ob-
jectieve overlast is goed te meten. In een onderzoek in 200319 was 58 procent van de respondenten het
afgelopen jaar vanwege een misdrijf of overtreding in contact gekomen met politie of justitie en was
een groot deel van de respondenten (60%) ooit gedetineerd geweest. Subjectieve overlast van daklo-
zen is er ook. In het bovengenoemde onderzoek bleek meer dan de helft van de respondenten (57%)
op straat te drinken of op straat drugs te gebruiken.
Niveaus van doelstellingen
Bovenstaande doelstellingen zijn geformuleerd in termen van verbetering van de situatie van daklozen
of hun omgeving. Daaronder liggen subdoelstellingen die voor de hoofddoelstellingen nodig zijn. Het
eerstvolgende niveau betreft het verrichten van hulp- en zorgtrajecten: het realiseren van een per-
soonsgericht traject met één casemanager en één trajectplan.
Voor het uitvoeren van trajecten is weer een organisatie nodig (bijvoorbeeld voorzieningen, een Cen-
trale Toegang en diverse instrumenten, afspraken, protocollen en methoden) en vooral ook samenwer-
king tussen diverse partijen.
Schematisch:
Kwaliteit van leven Veiligheid op straat
zelfredzaamheid minder overlast
participatie
stabiliteit
Minder dakloosheid
Uitvoering van hulp- en zorgtrajecten
Organisatie van de aanpak van dakloosheid
(sluitende samenwerking)
Doelenoverzicht in de aanpak van dakloosheid
Uitvoering van hulp- en zorgtrajecten
Voor de aanpak van dakloosheid is een individuele, persoonsgerichte en planmatige benadering nodig:
zoveel mogelijk daklozen met één trajectbegeleider (of mentor), met één samenhangend traject, met
één trajectplan.
Een trajectplan heeft betrekking op meerdere leefgebieden, met name:
• Huisvesting – wonen
• Inkomen – schulden
• Gezondheid – zorg
• Arbeid – dagbesteding - activering
19 D. de Bruin e.a.; Zwerven in de 21e eeuw; Utrecht: Centrum voor Verslavingsonderzoek, 2003.
22

24. De doelstellingen van het Plan van Aanpak
De vijf hoofddoelstellingen zoals in het Plan van Aanpak van de G4 genoemd staan, zijn:
De vijf hoofddoelstellingen Indicatoren
1. Dakloosheid ten gevolge van huisuitzetting komt a. Aantal huisuitzettingen bij woningcorporaties in
20
(vrijwel) niet meer voor. Het aantal huisuitzettingen is verhouding tot het aantal corporatiewoningen in de
in 2008 gedaald tot minder dan 30% van het aantal in gemeente.
2005.
b. Aantal uit huisgezette personen dat zich meldt
bij de Maatschappelijke Opvang binnen een maand na
huisuitzetting en in die periode dakloos was.
2. Dakloosheid ten gevolge van detentie komt Aantal ex-gedetineerde mensen dat zich na
(vrijwel) niet meer voor. ontslag uit detentie bij de maatschappelijke opvang
meldt en dan minstens een maand dakloos is.
3. Dakloosheid ten gevolge van uitval uit Aantal mensen dat zich na ontslag uit een zorginstel-
zorginstellingen komt (vrijwel) niet meer voor. ling bij de maatschappelijke opvang meldt en dan min-
stens een maand dakloos is.
4. De huidige 10.000 daklozen en de daklozen die er a. Aantal daklozen met een intake en een individueel
vanaf nu nog bij komen, zijn voorzien van inkomen,
trajectplan.
van structurele vormen van woonvoorzieningen pas-
send bij de betrokken individuen, van niet -vrijblijvende
evidence based zorgtrajecten (…) en, voor zover b. Aantal daklozen in eindfase van traject dat voor
mogelijk, van vormen van werk die haalbaar zijn. zover mogelijk is voorzien van:
- stabiele huisvesting
- geregeld inkomen
- zorgverzekering
- stabiel contact met hulpverlening
- vorm van (stabiele) dagbesteding of werk
5. Bij een groot deel van de doelgroep is het Aantal strafbare feiten en aantal meldingen overlast
overlastgevende gedrag verminderd (tot max. 75% door de doelgroep daklozen
van het huidige niveau in 7 jaar).
In het kader van het Stedelijk Kompas kunnen gemeenten eigen ambities formuleren op basis van
bovenstaande indicatoren.
VOORBEELD Zwolle
Zwolle formuleert de volgende 5 hoofddoelstellingen:
1. Alle 250 daklozen in Zwolle zitten in 2014 in een traject
2. Voor minimaal 60% van de daklozen is huisvesting en dagbesteding geregeld in 2014
3. In 2009 is dakloosheid ten gevolge van huisuitzetting minder dan 30% van het niveau van
2005
4. Dakloosheid ten gevolge van detentie of afwenteling door instellingen komt (vrijwel) niet
meer voor
5. In 2014 is overlastgevend gedrag van daklozen teruggebracht naar 75% van het niveau van
2007
20 Dit kan ook verbreed worden naar alle huisuitzettingen (andere verhuurders en eigen woningen), maar dat is moeilijker te meten.
23

25. VOORBEELD Almere/Flevoland
Almere formuleert de volgende 5 hoofddoelstellingen:
1. Meer preventie: dakloosheid ten gevolge van huisuitzetting komt (vrijwel)niet meer voor. Het
aantal huisuitzettingen is in 2012 gedaald tot minder dan 30% van het aantal in 2006. Het
doel wordt in vijf jaar behaald
2. Meer voorzieningen: van de huidige minimaal 1100 daklozen en 70% van de daklozen die er
bijkomen zijn voorzien van inkomen, structurele vormen van woonvoorzieningen passend bij
de betrokken individuen, van niet-vrijblijvende evidence based zorgtrajecten en, voor zover
mogelijk, van vormen van werk die haalbaar zijn
3. Meer nazorg detentie: dakloosheid ten gevolge van detentie komt in 2014 substantieel min-
der voor
4. Overlastvermindering: bij een nader te bepalen deel van de doelgroep is in 2014 het overlast-
gevend gedrag verminderd
5. Minder uitval zorg: dakloosheid ten gevolge van uitval uit zorginstellingen komt (vrijwel) niet
meer voor
Cliëntenperspectief
Het gevaar bestaat dat het Stedelijk Kompas wordt opgesteld en uitgevoerd zonder het cliëntenper-
spectief voldoende in ogenschouw te nemen. Dat kan bijvoorbeeld door vertegenwoordigers van
cliëntorganisaties periodiek bij de voortgang van het Stedelijk Kompas te betrekken. Dat kan ook door
er een aparte doelstelling van te maken (zie voorbeeld Utrecht).
TIP Cliënteninbreng bij nieuw aanbod
Als een gemeente een instelling vraagt om een voorstel te maken voor een nieuw aanbod, dan
kan de gemeente als die instelling verzoeken om een advies van de cliëntenraad aan het voorstel
toe te voegen. Zo wordt de cliëntenparticipatie versterkt.
VOORBEELD cliëntparticipatie Utrecht
Cliëntparticipatie en -emancipatie is een belangrijke pijler onder de Utrechtse invulling van het
Plan van Aanpak MO. Om de omslag te kunnen maken naar meer vraaggestuurde zorg wordt in
een breed samengestelde werkgroep gewerkt aan onder andere kwaliteitsverbetering, zelfbe-
heer, bejegening en de wijze waarop cliënten invloed kunnen uitoefenen op de ontwikkeling
van voorzieningen en aanpalend beleid. Na een conferentie (mei 2007) die met cliënten, instellin-
gen en gemeente wordt gehouden, wordt hiervoor een werkplan opgesteld.
TIP De stabiliteit van het traject
Met het oog op de vaak wisselvallige omstandigheden van daklozen is het aan te raden om een
doelstelling op te nemen met betrekking tot de stabiliteit van de leefomstandigheden van de
daklozen. Als een feitelijke dakloze langer dan bijvoorbeeld drie maanden een stabiele combina-
tie bezit van huisvesting, inkomen en zorg, is dat voor die dakloze een forse stap vooruit in het
maatschappelijk herstel. Een ambitie voor de gemeente kan zijn:
Van de totale groep van 400 daklozen hebben er 300 een stabiele mix van huisvesting, inkomen
en zorg gedurende tenminste drie maanden in het jaar 2011.
24

26. 6 De organisatie van de
meerjarenaanpak
uitVoering, samenWerking, afspraken, instrumenten en regie
In het hoofdstuk Ambities ging het over het wat: wat willen we bereiken in de periode 2008 - 2014?
Wat gaan we aanpakken? In dit hoofdstuk gaat het over het hoe: hoe gaan we die intensivering van
de aanpak van dakloosheid organiseren? Hoe gaan we met elkaar samenwerken? Hoe zorgen we er
voor dat we die ambities ook waarmaken?
Voor het organiseren van de aanpak van dakloosheid is het goed om onderscheid te maken in vier
onderdelen:
1 Instroom & Screening
2 Opvang & Doorstroom
3 Preventie & Signalering
4 Uitstroom & Nazorg
Aan de hand van deze vier onderdelen bespreken we mogelijkheden om de aanpak te concretiseren
en uit te voeren: voor welke doelgroep, door welke partners, met welke instrumenten21? Ten dienste
van de uitvoering van het Plan staan instrumenten in de vorm van modelafspraken tussen instanties
(bestuurlijk niveau) en modelprocedures voor de uitvoering. Aangegeven moet worden binnen welke
termijn en met welke partijen deze worden geoperationaliseerd.
Instroom & Screening
Doel
Op het moment dat duidelijk is dat de cliënt dakloos wordt of al is, is snelheid geboden in het orga-
21 Daarbij zullen we kort de 13 instrumenten benoemen die de G4 heeft ontwikkeld (zie voor een overzicht bijlage 1).
25

27. niseren van de eerste levensvoorwaarden (bed, bad en brood) en van zorg, inkomen en verzekering.
Voorkomen moet worden dat iemand die net dakloos is een lange daklozencarrière tegemoet gaat.
Indien iemand van de doelgroep gebruik wil maken van de zorg binnen het werkgebied dient hij of
zij zich bij voorkeur te melden bij een centraal punt in de gemeente: de Centrale Toegang22. Er zijn di-
verse vormen van Centrale Toegang23. Is sommige gemeenten is er een fysiek loket waar daklozen zich
kunnen melden. In andere gemeenten ligt de nadruk meer op een onafhankelijke, multidisciplinaire
screening op basis van aangeleverde aanmeldingsgegevens.
Essentieel is een screening, ten behoeve van een toets op toelating en in tweede instantie een intake
om de hulpvraag van de cliënt zo volledig en integraal mogelijk in beeld te krijgen (beperkingen en
mogelijkheden op meerdere leefgebieden). En vervolgens met de cliënt en eventueel andere hulpver-
leners een traject te plannen gericht op het hoogst haalbare niveau van zelfredzaamheid. In Rotterdam
is aan de Centrale Toegang een multidisciplinaire Traject Toewijzings Commissie gekoppeld. In deze
TTC kan op een slagvaardige manier aan de hand van het Aanmeldings- en Diagnoseformulier (ADF)
een traject worden uitgestippeld en wordt er een instelling toegewezen aan de cliënt. Daar neemt een
individueel begeleider (of mentor of cliëntmanager) de coördinatie van het traject over.
De screening is ook van belang voor een eventuele indicatiestellingprocedure bij het CIZ, om in aan-
merking te kunnen komen voor geïndiceerde AWBZ-zorg. Dit alles wordt goed geregistreerd zodat de
cliënt niet lastig gevallen wordt met onnodige informatieverzameling.
Doelgroep
Recent daklozen of feitelijk daklozen die nog niet in traject zijn.
Actoren
Recent daklozen komen doorgaans terecht bij de laagdrempelige opvang (crisisopvang, dagopvang of
nachtopvang). Ook kan de politie erbij betrokken zijn of de sociale dienst als de cliënt een uitkering
nodig heeft. De Centrale Toegang regelt de instroom van daklozen in de voorzieningen en ziet ook toe
op de doorstroom. In Rotterdam is screening door het Centraal Onthaal nodig voorafgaand aan alle
vormen van opvang. In Utrecht screent de Brede Centrale Toegang de cliënten die in willen stromen in
intramurale MO- en GGZ-voorzieningen. In de meeste gemeenten speelt de gemeente (sociale dienst)
of de GGD een centrale rol in de Centrale Toegang. Gemeenten kunnen er voor kiezen om dit in eigen
hand te houden of dit uit te besteden aan een zorginstelling. Voor dit centrale systeem is het van
belang aansluiting te zoeken bij bestaande landelijke systemen zodat op termijn ook de onderlinge
uitwisseling van gegevens tot de mogelijkheden behoort.
Voor diagnostiek ten behoeve van AWBZ-zorg (indicatiestelling) is de supervisie door een psychiater
noodzakelijk.
Instrumenten
• Centrale Toegang
• Model Aanmeldings- en Diagnoseformulier voor MO en AWBZ (ADF is G4-instrument 1). Hierbij
moet de gemeente een convenant met het CIZ-district afsluiten over de AWBZ-indicatiestelling en
de aansluiting op de informatiesystemen
• Werkwijze indicatiestelling protocol Opvang van het CIZ
• Modelaanpak gegevensuitwisseling in verband met privacywetgeving (G4-instrument 3)
• Modelaanpak onverzekerdheid en budgetbeheer (G4-instrument 7)
22 In de meeste regio’s zijn nog geen Centrale Voordeuren maatschappelijke opvang. Meestal kunnen cliënten zich rechtstreeks mel-
den bij voorzieningen, vooral bij de laagdrempelige voorzieningen nacht- en dagopvang.
23 Zie ook: D. Heineke, Centrale Voordeuren in de maatschappelijke opvang. Het verbeteren van de in- door- en uitstroom in de maat-
schappelijke opvang, NIZW: Utrecht 2006).
26

28. TIP Voorkom onverzekerdheid van daklozen
In de fase instroom en screening is het zaak om eventueel niet-verzekerdheid bij daklozen zo snel
mogelijk te signaleren en vervolgens een zorgverzekering te bewerkstelligen. De gemeente kan
contracten afsluiten met zorgverzekeraars voor een basisverzekering. De gemeente kan hiertoe
de premie rechtstreeks inhouden op de uitkering en aan de zorgverzekeraar overmaken.
TIP Parkpolis Amsterdam
Amsterdam start een pilot van een jaar waarbij zij zorgverzekeringen aanbiedt aan 100 onverze-
kerde daklozen. Het gaat hierbij om een kleine groep zware zorgmijders, die zich volledig ont-
trekt aan hulpverlening terwijl zij dit wel nodig hebben. Om zorg te kunnen verlenen moet een
ziektekostenverzekering zijn afgesloten. Dit is overigens verplicht voor alle Nederlanders. Met
deze maatregel, de Parkpolis, wil de gemeente deze mensen in beeld krijgen zodat de juiste zorg
geboden kan worden. Een vervolgstap is dat deze mensen na een half jaar zelf of met behulp van
inkomensbeheer in staat zijn ook hun financiën te regelen. De Parkpolis wordt dan omgezet in
een reguliere collectieve polis.
Opvang & Doorstroom
Doel
Als de zorgvraag van een dakloze duidelijk is kan toeleiding naar en plaatsing in een MO-voorziening
plaatsvinden. Elke cliënt krijgt één vaste contactpersoon/hulpverlener/casemanager/mentor en één
individueel trajectplan met concrete, haalbare maar niet-vrijblijvende doelstellingen. Dit noemt men
de persoonsgerichte benadering. De voortgang van het traject wordt centraal gevolgd en zo nodig
beïnvloed. In de G4 heeft men zogeheten ketenregisseurs aangesteld die de voortgang van enkele
tientallen tot enkele honderden trajecten volgen en daar waar nodig interveniëren op uitvoerend,
organisatorisch of beleidsmatig niveau.
Doelgroep
Feitelijk en residentieel daklozen in traject.
Actoren
• Mentor, casemanager, vaste begeleider
• Hulpverleners in de maatschappelijke opvang, de GGZ, de verslavingszorg, de GGD en de schuld-
hulpverlening
Instrumenten
• Modelprocedure persoonsgerichte benadering (G4-instrument 2)
• Modelaanpak gegevensuitwisseling in verband met privacywetgeving (G4-instrument 3)
• Richtingwijzer hantering BOPZ (G4-instrument 5)
• Modelprocedure effectuering levering zorg (G4-instrument 6)
• Modelaanpak effectuering specifieke woonvoorzieningen) (G4-instrument 8). Hierbij gaat het om
het goed in kaart brengen van de huisvesting die nodig is voor de diverse collectieve voorzieningen
(MO en AWBZ) en woningen
• Modelaanpak schuldhulpverlening en schuldsanering (G4-instrument 10)
• Regeling dagloonprojecten (G4-instrument 11)
27

29. TIP Maak werk van activering
Werk en activering is een van de schakels in het proces naar zelfredzaamheid. Een zeer groot deel
van de doelgroep bevindt zich in een uitkeringssituatie, WWB of WIA. Mocht er sprake zijn van
verdiensten naast de uitkering dan legt de wet hier beperkingen op. Het is zaak dit goed in kaart
te brengen naast een op de cliëntgroep afgestemd volume aan werk en activeringsprojecten. Te
kijken is naar subsidiemogelijkheden van de Europese Unie (voor activering van ex-gedetineer-
den) en gemeentelijke financiering vanuit de WWB.
TIP Schuldsanering is nodig voor de weg naar zelfstandigheid
Een aanzienlijk deel van de daklozen heeft schuldenproblematiek. Dit is in veel gevallen ook een
belangrijke factor in de neerwaartse spiraal. Door het bieden van schuldsanering, bewindvoering
en inkomensbeheer kunnen schulden aangepakt worden. Hou rekening met de contra-indicaties
zoals door de Nederlandse Vereniging van Kredietverstrekkers worden gehanteerd. Maak een
protocol schuldsanering (Zie G4-instrument nummer 4). Voor sanering van complexe schulden-
problematiek is specifieke kennis vereist, bij voorkeur van een hiervoor gespecialiseerd team. Dit
team dient nauw samen te werken met de sociale dienst (DWI). Daarnaast dient er afstemming te
zijn met tal van andere professionals, zoals de individueel begeleider. Zie bijvoorbeeld de goede
praktijken Stadsgeldbeheer te Utrecht en Budgetbeheer te Nijmegen.
Preventie & Signalering
Doel
Dit is de specifieke aanpak die gericht is op het tijdig signaleren van dreigende dakloosheid ten ge-
volge van:
• Verkommering en verloedering
• Dreigende huisuitzetting ten gevolge van schulden of overlast
• Dreigende uitval uit intramurale zorgvoorzieningen
• Ontslag uit detentie24
Doelgroep
Het betreft hier de doelgroep dreigend daklozen. Het is bijvoorbeeld bekend dat vanuit detentie men-
sen rechtstreeks instromen in de maatschappelijke opvang25. Dit komt vanwege het feit dat men door
het uitzitten van een langdurige straf de stabiele huisvestingssituatie is kwijtgeraakt. Het is zaak om de
uitval zoveel als mogelijk te beperken omdat de ervaring leert dat in dergelijke gevallen de terugval
naar de criminaliteit een gegeven is. Bij Justitie zijn maatregelen genomen om de overdracht van gede-
tineerden vanuit de gevangenis naar de ontvangende gemeenten zo goed mogelijk te laten verlopen.
Actoren
Een belangrijke rol is weggelegd voor OGGZ-netwerken, hetzij lokaal georganiseerd (lokale zorgnet-
werken of sociale teams) hetzij bovenlokaal georganiseerd: OGGZ-meldpunten en bemoeizorgteams.
Een speciaal signalerende rol is er ook voor woningcorporaties en de politie.
Instrumenten
• Modelprotocol preventie huisuitzetting (G4-instrument 9). Het betreffen vooral afspraken met de
woningcorporaties om tijdig overlast en schulden te signaleren en vroegtijdig te interveniëren.
• Modelaanpak gegevensuitwisseling in verband met privacywetgeving (G4-instrument 3). Het is zaak
om daar waar partijen zich in samenwerking richten op een cliënt, de randvoorwaarden rond onder-
linge gegevensuitwisseling op persoonsniveau goed te regelen. Dit geldt overigens voor alle fasen.
24 Er vinden nog gesprekken plaats tussen de VNG en het ministerie van Justitie over de mogelijkheden van gemeenten om nazorg te
bieden aan ex-gedetineerden met een zorgbehoefte.
25 Landelijk zijn dit er circa 3000 per jaar.
28

30. • Modelprocedure aansluiting nazorg bij ontslag uit detentie (G4-instrument 12).
• Afspraken tussen de verschillende actoren over signalering, toeleiding en realisatie van reguliere
zorg.
Uitstroom & Nazorg
Doel
Door de persoonsgerichte benadering zullen cliënten beter in die voorzieningen komen en die hulpver-
lening krijgen die bijdraagt in het zo zelfredzaam mogelijk functioneren. Een deel van de cliënten zal
uiteindelijk aangewezen zijn op een duurzaam verblijf. Anderen kunnen binnen de maatschappelijke
opvang doorstromen, bijvoorbeeld eerst naar een vorm van begeleid wonen of individueel begeleid
wonen. Als cliënten dat aankunnen stromen zij uit naar zelfstandig gehuurde woningen in gewone
wijken. Een vorm van nazorg of terugvalpreventie is doorgaans nog wel nodig.
Doelgroep
Uitstroom uit de opvang kan voor twee doelgroepen:
• Kansrijke, zelfredzame daklozen
• Langdurige zorgafhankelijke daklozen, vaak met chronische dubbel diagnose problematiek of
verstandelijke beperkingen. Zij stromen uit naar nieuw te realiseren instellingen voor duurzaam
verblijf.
Actoren
• Ambulante woonbegeleiders
• Woningcorporaties
• Lokale zorgnetwerken
• Instellingen voor duurzaam verblijf (voor cliënten met zeer complexe en zeer langdurige
problematiek)26
Instrumenten
• Modelaanpak effectuering specifieke woonvoorzieningen (G4-instrument 8)
• Realisatie voorziening voor duurzaam verblijf (G4-instrument 13)
• Een methodiek schuldsanering: het hebben van schulden is één van de belangrijkste belemmeringen
voor uitstroom uit voorzieningen.
26 Als er in een regio een beperkt aantal plaatsen Duurzaam verblijf nodig is, kunnen gemeenten samenwerken in de realisering er
van.
29

31. Een overzicht van de fasen in de aanpak van dakloosheid
PREVENTIE INSTROOM DOORSTROOM UITSTROOM
Voorkomen dak- Opvang en wonen Zelfstandig wonen
loosheid Begeleiding Ambulante begeleiding
Zorg Nazorg
LOKALE CENTRALE ZORG & BEGELEIDING
ZORGNETWERKEN TOEGANG Gedifferentieerd zorgaanbod
Aanmelding
OGGZ-MELDPUNT Integrale screening HUISVESTING
Convenant CIZ Gedifferentieerd huisvestingsaanbod
Toeleiding of traject
Protocol preventie toewijzing
ACTIVERING
uithuiszetting
Gedifferentieerd activeringsaanbod
ADF-formulier
Start persoonsge-
richte aanpak INKOMEN & SCHULDHULPVERLENING
Ziektekostenverzekering
SOCIAAL NETWERK
VELDREGIE
Trajecttoetsing en
doorstroombevordering
TRAJECTREGIE
Model individueel trajectplan (werken met 8-fasenmodel)
GEGEVENSUITWISSELING (gezamenlijk dossier) - Cliëntvolgsysteem
Modelconvenant gegevensuitwisseling
BELEIDSINFORMATIE
OGGZ-monitor
Randvoorwaarden
Om de uitvoering van het Stedelijk Kompas goed uit te verf te laten komen en bovenstaande fasen al-
lemaal ‘in te richten’ zijn negen randvoorwaarden essentieel:
1. Bestuurlijke inzet
Zonder ambities en betrokkenheid vanuit het gemeentebestuur is uitvoering van het Stedelijk Kompas
ondoenlijk. Het is van belang dat een wethouder van de centrumgemeente een enthousiasmerende en
gezaghebbende rol speelt.
2. Regie27
De centrumgemeente heeft de regie over de totstandkoming van een adequaat voorzieningenniveau
voor signalering, instroom, opvang, zorg en nazorg voor daklozen. Dat kan alleen als de centrumge-
meente erin slaagt de kernpartners op één lijn te krijgen en te laten participeren in het opstellen en
uitvoeren van het Stedelijk Kompas. Als voorbeeld kunnen we noemen:
27 Zie voor het voeren van regie ook de handreiking Centrumgemeenten en regie. Instrumenten voor het voeren van de regie in de
OGGZ, de maatschappelijke opvang en verslavingszorgbeleid (SGBO). Verwachte publicatie in december 2007.
30

32. • Regiogemeenten die hun verantwoordelijkheid nemen voor de preventie en nazorg;
• Het Zorgkantoor dat meewerkt aan de prioritering en financiering van het Stedelijk Kompas;
• Woningcorporaties die een belangrijke rol spelen in signalering, zorg dragen voor voldoende wo-
ningen en woonvoorzieningen en regelmatig ook een deel van de signalerings- en zorgactiviteiten
financieren ten behoeve van het voorkomen van huisuitzetting;
• Cliëntorganisaties die het perspectief van cliënten in beleidsvorming en beleidsevaluatie inbrengen;
• Zorgaanbieders die hun aanbod flexibel willen inzetten en bereid zijn tot het omvormen van het
aanbod als dat nodig is.
TIP Maak onderscheid in drie samenwerking- en regieniveaus
Het is handig om onderscheid te maken in samenwerking op drie niveaus:
• Trajectniveau (individueel), met uitvoerende hulpverleners en een trajectregisseur = mentor =
casemanager = klantmanager = trajectmanager= klanthouder
• Keten- of netwerkniveau, met organisaties die operationele afspraken maken over het in
elkaar grijpen van hun aanbod. En daarbij witte vlekken en overlap tegengaan. Het is een net-
werk- of ketenregisseur die dat trekt, vastlegt en controleert. Deze ketenregisseur toetst als
het ware een groot aantal trajecten en draagt zorg voor verbinding tussen de voorzieningen.
De ketenregisseur noemt men bij de G4 veldregisseur.
• Bestuurlijk/beleidsniveau, met globale richtinggevende afspraken of convenanten tussen cen-
trumgemeente (beleidsregisseur), zorgkantoor, woningcorporaties en regiogemeenten.
3. Draagvlak
Zoals in hoofdstuk 3 al is aangegeven, is draagvlak voor het opstellen en uitvoeren van het Stedelijk
Kompas zeer essentieel. Herhaaldelijk dient de regisserende centrumgemeente overleg te voeren en
afstemming te zoeken met de vier groepen kernpartners: regiogemeenten, zorgkantoor, aanbieders
van zorg- en dienstverlening en cliëntorganisaties. Zo kan de betrokkenheid vergroot worden. Het
draagvlak kan vastgelegd worden in intentieverklaringen of convenanten.
4. Centrale Toegang
Zie ook fase Instroom & Screening.
De Centrale Toegang (ook wel Centraal Onthaal of Centrale Voordeur genoemd) speelt vooral in de in-
stroomfase een belangrijke rol. Het is een samenwerkingsorgaan (meestal onder regie van de gemeen-
te) dat zorg draagt voor de screening (of hulpvraagverheldering) van voor de maatschappelijke opvang
aangemelde cliënten, besluitvorming over wie wel en wie niet in de opvang kan komen en de toelei-
ding naar de meest geschikte voorziening (met name maatschappelijke opvang). Essentieel onderdeel
hierin is de toegang naar AWBZ-gefinancierde zorg. Samenwerking met het CIZ is hierbij onontbeerlijk.
5. Voorzieningen
In elke centrumgemeente zijn al vele verschillende voorzieningen aanwezig die zich bezighouden met
de aanpak van dakloosheid. Voor de intensivering van de aanpak is een grotere capaciteit nodig van
deze voorzieningen, zijn andere voorzieningen nodig of is er een ombouw van bepaalde voorzienin-
gen nodig. Er is een onderscheid te maken in ambulante voorzieningen en intramurale en semi-intra-
murale woonvoorzieningen.
6. Huisvesting
Bovengenoemde voorzieningen hebben ook huisvesting nodig. Meestal is dat huisvesting waar cliën-
ten kunnen wonen, hetzij intramuraal (24-uurs), hetzij in een meer zelfstandige woonvorm (begeleid
wonen of ambulante woonbegeleiding). Ook kan er huisvesting nodig zijn voor dagbestedingsacti-
viteiten of voor kantoorwerk. Het kan veel tijd vergen om draagvlak in de buurt te krijgen en om de
diverse procedures te doorlopen.
7. Procedures en instrumenten
Om de verschillende fasen in de aanpak goed te kunnen laten verlopen zijn diverse nieuwe werkwij-
31

33. zen, protocollen en procedures nodig. De G4 heeft daartoe diverse instrumenten ontwikkeld (zie eer-
der). Centrumgemeenten kunnen deze instrumenten gebruiken of aanpassen. Er is nog geen rappor-
tage beschikbaar over het gebruik en de effectiviteit van de instrumenten. Centrumgemeenten kunnen
ook eigen instrumenten ontwikkelen. Als ze de G4-instrumenten niet gebruiken wenst VWS daartoe
een onderbouwing.
8. Onderzoek en evaluatie
Periodiek en wellicht jaarlijks zal de voortgang van het Stedelijk Kompas onderzocht moeten worden.
Zitten we op de goede koers? Moeten we bijstellen? Wat hebben we daarvoor nodig? Bedenk welke
meetinstrumenten nodig zijn voor een goede evaluatie. Betrek daarbij ook de ervaringen van de cliën-
ten zelf.
9. Financiële middelen
Voor de intensivering van de aanpak van dakloosheid is geld nodig. Geld van de centrumgemeenten
(en regiogemeenten) zelf en geld dat via de AWBZ door het Rijk voor de aanpak van dakloosheid ter
beschikking wordt gesteld. Daarover gaat het laatste hoofdstuk.
Prioritering
Het is belangrijk aandacht te besteden aan de volgorde van de uitvoering van het Stedelijk Kom-
pas. Wat moet er eerst gebeuren? Daarbij zijn vier tips te geven:
1. Start zo snel mogelijk met de procedures die nodig zijn om nieuwe woonvoorzieningen op te
zetten. Het zoeken en verwerven van panden, het doorlopen van bestemmingsplanprocedu-
res en overleg met buurtbewoners kosten doorgaans heel veel tijd. Hou daar ook rekening
mee in de begroting.
2. Sluit aan bij bestaande goede praktijken. Het gaat vooral om een intensivering. Het is niet
verstandig om de complete sociale infrastructuur op de kop te zetten.
3. Maak gebruik van de ervaringen van andere gemeenten. In de tweede monitor Plan van Aan-
pak MO (januari 2008) uitgevoerd door het Trimbos-instituut wordt de werkzaamheid van de
instrumenten bij de G4 betrokken. In de eerste monitor (september 2007) kon dat nog niet28.
4. Overzie de effecten in de gehele keten. Wat betekent het bijvoorbeeld voor het aanbod in de
maatschappelijke opvang als de in- en doorstroom is verbeterd? In welke voorzieningen ziet
men verschuivingen en welke effecten brengt dit met zich mee? Maak de (organisatorische)
gevolgen van keuzes transparant.
28 ‘Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang, eerste rapportage 2006, het startjaar in Amsterdam, Rot-terdam, Utrecht en
Den Haag’ (Trimbos-instituut, 2007).
32

34. 7 De begroting
Werken aan een financiële onDerbouWing
De 12 OGGZ-bouwstenen
VWS wenst een begroting volgens de systematiek van de 12 OGGZ-bouwstenen (zie hoofdstuk 3). In
het Plan van Aanpak G4 zijn de twaalf OGGZ bouwstenen het uitgangspunt voor het bepalen van de
capaciteit. Niet alle twaalf OGGZ bouwstenen zijn eenvoudig toepasbaar op het Stedelijk Kompas.
Formuleer eventueel zelf een bouwsteen of aanbod-onderdeel.
VOORBEELD Almere/Flevoland
Gezien het feit dat de besluitvorming van het Rijk over het verdeelmodel voor de specifieke uit-
kering maatschappelijke opvang, verslavingsbeleid en OGGZ is uitgesteld is Flevoland gekomen
tot een hypothese van de financieringssystematiek. Flevoland kiest ook om het budget van de
extra te besteden OGGZ-middelen in te zetten voor de doelstellingen van het Stedelijk Kompas.
Flevoland heeft ook een financieel overzicht 2007 opgenomen conform de twaalf OGGZ-bouw-
stenen.
Huidige en geraamde kosten
Maak een overzicht van alle huidige financiële middelen en alle benodigde financiële middelen ten
behoeve van de uitvoering van het Stedelijk Kompas in de komende zeven jaar: Doe dat vooral op
basis van het aantal huidige plaatsen (zowel AWBZ-capaciteit als MO-capaciteit) als het aantal extra
benodigde plaatsen AWBZ en MO.
33

35. Aanbodonderdelen Huidig 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
(OGGZ-bouwstenen) 2007
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Andere bouwsteen
Extra investering SK
Verdeling van de kosten
Op basis van de raming door de G4 over de zorgbehoefte van de doelgroep is toen dekking voor het
Plan gezocht voor 2/3 in financiering vanuit de AWBZ en voor 1/3 in gemeentelijke financiering. Deze
verhouding is een aanname, gebaseerd op de gewenste werkverdeling tussen AWBZ en gemeente,
namelijk: gemeente toeleiding, kortdurende zorg en regie, en de AWBZ langdurige zorg. Deze
verhouding zal door het per 1 januari 2008 schrappen van de psychosociale grondslag voor de func-
tie Ondersteunende Begeleiding Algemeen uit de AWBZ anders worden. Na 2008 als overgangsjaar
zullen de centrumgemeenten vanaf 2009 gecompenseerd worden en daardoor een groter deel van de
ondersteunende begeleiding kunnen financieren. Daarnaast hangt de verhouding AWBZ- en centrum-
gemeentelijke middelen ook af van de lokale situatie. Er zijn regio’s waar naar verhouding opvangin-
stellingen al veel AWBZ-financiering kennen. Tenslotte zal door de overheveling van de geneeskundige
GGZ van de AWBZ naar de Zorgverzekeringswet (per 1 januari 2008) ook de zorgverzekeraars een rol
gaan spelen bij de zorg voor daklozen. Geneeskundige GGZ is gericht op herstel of voorkoming van
verergering van een psychische stoornis. Dus: alle ambulante zorg en de eerste 365 dagen met verblijf.
Centrumgemeente Zorgkantoor Zorgverzekeraar
Preventie Langdurige zorg en verblijf. Geneeskundige GGz is gericht
Toeleiding/toegang op herstel of voorkoming van
Opvang Alle extramurale niet-genees- verergering van een psychi-
Kortdurende hulp kundige ggz: persoonlijke sche stoornis.
Activering verzorging en/of ondersteu-
Inkomen nende begeleiding. Alle ambulante zorg (inclusief
Schuldhulpverlening 8 zittingen EPZ = eerstelijns
Collectieve ziektekosten- Extramurale zorg: persoon- psychologische zorg).
verzekering lijke verzorging en verpleging,
Huisvesting (in samenwerking ondersteunende begeleiding De eerste 365 dagen met
met corporaties) op basis van een verstande- verblijf.
lijke beperking.
Alle intramurale geneeskun-
dige GGz na het eerste jaar.
Alle intramurale niet-genees-
kundige GGz: persoonlijke
verzorging en ondersteunen-
de begeleiding in combinatie
met verblijf.
Niet-geneeskundige activeren-
de begeleiding op psychiatri-
sche grondslag.
34

36. Een van de voorwaarden voor ophoging van het uitgavenniveau van Rijkszijde (AWBZ) is dat de cen-
trumgemeenten gedurende de planperiode minimaal hun huidige uitgavenniveau maatschappelijke
opvang en verslavingsbeleid voor deze doelgroep zullen handhaven29. Hiervoor wordt de basisinzet
bepaald op het volume van het jaar voorafgaand aan het Stedelijk Kompas.
De centrumgemeente kan voor de financiering van het Stedelijk Kompas ook een beroep doen op de
regiogemeenten, vooral daar waar het gaat om:
• Preventie van dakloosheid (bijvoorbeeld faciliteren van lokale zorgnetwerken, collectieve GGZ-pre-
ventie, schuldhulpverlening)
• Nazorg (faciliteren van beschikbaar stellen van woningen voor ex-daklozen)
Zorgkantoor
Het zorgkantoor draagt zorg voor de AWBZ zorg in de hoeveelheden en specificaties die het met de
stad is overeengekomen, daartoe in staat gesteld door het Rijk. Indicatiestelling vindt uniform plaats
(CIZ protocol Opvang) en passend binnen de AWBZ-aanspraken. AWBZ-zorg kan alleen op CIZ indicatie
geleverd worden; mogelijkheid van zorglevering is vooral daarvan afhankelijk.
Als het Stedelijk Kompas gehonoreerd wordt zijn er in feite twee soorten AWBZ:
• Oude AWBZ, geheel geregeld vanuit Zorgkantoor (het huidige volume);
• Nieuwe SK-AWBZ: geoormerkt voor het volume van de regio. Het Zorgkantoor koopt de AWBZ-zorg
voor het Stedelijk Kompas in waarvan de gemeente heeft bepaald dat die nodig is voor de uitvoe-
ring van het Stedelijk Kompas (gemeentelijke regie) op basis van indicatiestelling en passend binnen
de AWBZ-aanspraken.
Overzicht financiële stromen in de maatschappelijke opvang
Het geheel van activiteiten ten behoeve van het voorkomen en aanpakken van dakloosheid wordt
betaald vanuit verschillende financieringsbronnen:
Gemeente
• Specifieke uitkering MO/VB/OGGZ (of Brede doeluitkering Sociaal, Integratie en Veiligheid)
• WCPV: collectieve preventie (GGD)
• WWB: bijzondere bijstand
• Gemeentefonds: middelen ten behoeve van schuldsanering
Zorgkantoor
• AWBZ zorg (op individuele indicatie), zowel extra- als intramuraal
• Subsidie inloophuizen psychiatrie
Cliënten
• Eigen bijdragen
Provincie
• Wet op de Jeugdzorg: ambulante en intramurale zorg voor minderjarigen en meerderjarigen met
verlengde jeugdzorg. De provincie kan bijvoorbeeld crisisbedden in opvanginstellingen inkopen.
Opvanginstellingen kunnen ook een toelating aanvragen als jeugdzorgaanbieder.
Zorgverzekeraars
• Geneeskundige behandeling in het kader van zowel de somatische als de geestelijke gezondheids-
zorg
29 Complicerende factor bij deze eis is de ophanden zijnde herverdeling van het budget maatschappelijke opvang en verslavingsbeleid.
Hiertoe zijn in 2007 twee onderzoeken geweest, van RvB en IOO (april 2007) en van de Raad voor de financiële verhoudingen (mei
2007). Besluitvorming is uitgesteld.
35

37. Woningcorporaties
• Investeringen in leefbaarheid, wijkbeheer, terugdringen overlast
• Investeringen in het voorkomen huisuitzetting (inclusief financieren van zorgbemiddeling en bege-
leiding voor specifieke cliënten)
Fondsen
Investeringen in vooral materiële onderdelen van (nieuwe) projecten
Tenslotte
Het beleidsveld van de maatschappelijke opvang is volop in beweging. Ook qua financieringssystema-
tiek. Hierdoor is er op dit moment (november 2007) nog onduidelijkheid over:
• De oormerking van de extra AWBZ-middelen voor de uitvoering van het Stedelijk Kompas;
• De consequenties van de herverdeling van het budget maatschappelijke opvang;
• De consequenties op termijn van de overheveling van de geneeskundige ggz naar de zorgverzeke-
ringswet voor de niet-geneeskundige activerende begeleiding (AB). In 2008 blijft de vergoeding van
de niet geneeskundige activerende begeleiding bij een psychische stoornis in de AWBZ mogelijk.
In 2008 zal dan worden bezien hoe voor de langere termijn moet worden omgegaan met de niet
geneeskundige activerende begeleiding (bij een psychische stoornis), dit in het kader van de AWBZ-
brede beleidsontwikkeling rond activerende en ondersteunende begeleiding.
Wel is er begin november 2007 duidelijkheid gekomen over de consequenties van het schrappen van
de psychosociale grondslag voor OB-algemeen. Zie hiervoor bijlage 2.
36

38. Bijlage 1
oVerzicht g4-instrumenten
1 Model Aanmeldings- en DiagnoseFormulier (ADF) voor MO en AWBZ.
2 Modelprocedure persoonsgerichte benadering (w.o. cliëntmanager)
3 Modelconvenant gegevensuitwisseling i.v.m. privacywetgeving
4 Model individueel trajectplan
5 Richtingwijzer hantering BOPZ
6 Modelaanpak effectuering levering zorg
7 Modelaanpak onverzekerdheid en budgetbeheer
8 Modelaanpak effectuering levering specifieke woonvoorzieningen
9 Modelprotocol preventie huisuitzettingen (huurschuld en overlast)
10 Modelaanpak schuldhulpverlening
11 Regeling dagloonprojecten WWB
12 Modelprocedure aansluiting nazorg bij ontslag uit detentie
13 Aanpak realisatie voorzieningen duurzaam verblijf
37

39. Bijlage 2
informatiebericht Vng oVer schrappen aWbz-gronDslag psychosociaal ob-algemeen
Maatregel
• Eén van de AWBZ-maatregelen, zoals aangekondigd in de VWS-begroting 2008 is het per 1-1-2008
schrappen van de psychosociale grondslag voor de functie ondersteunende begeleiding algemeen
(OB-algemeen). De bestaande indicaties blijven geldig tot uiterlijk 1-1-2009, tenzij ze eerder aflo-
pen.
• Bij nieuwe vragers met psychosociale problemen wordt OB-algemeen niet meer uit de AWBZ toege-
kend; hetzelfde geldt voor mensen voor wie de bestaande indicatie voor de functie OB-algemeen op
de grondslag psychosociaal in de loop van 2008 afloopt.
Gevolgen
• Het gevolg van de maatregel is dat mensen met psychosociale problemen vaker een beroep zullen
doen op door gemeenten gefinancierde voorzieningen, zowel kwantitatief als kwalitatief.
Het overwegende deel van deze mensen behoort tot de doelgroep van instellingen voor maatschap-
pelijke opvang en vrouwenopvang. De begeleiding vindt niet alleen plaats in de opvanginstellingen
zelf, maar ook in voor- en natrajecten buiten de opvang(instellingen).
Ook zijn er andere instellingen die deze begeleiding op psychosociale grondslag bieden.
• Voor de gevolgen van deze maatregel worden gemeenten gecompenseerd door het volledig te
besparen bedrag (voor alle doelgroepen) in 2009 over te hevelen naar gemeenten.
• Om te komen tot een zorgvuldige overgang heeft de staatssecretaris van VWS besloten dat in 2008
de zorgkantoren ook voor de nieuwe instroom de inkoop blijven verzorgen en daarbij inzetten op
continuïteit van productieafspraken met instellingen, zodat met hetzelfde budget als in 2007 mini-
maal een gelijk aantal uren begeleiding mogelijk is in 2008.
• Daarnaast werken gemeenten en zorgkantoren aan plannen “stedelijk kompas”; de centrum-ge-
meente neemt hierbij het voortouw (procesregie).
38

40. • Partijen werken het zorginkooptraject 2008 verder uit. Uitgangspunt is dat zorgkantoren in 2008
met instellingen dezelfde productieafspraak maken als in 2007 (huidig PxQ-budget). De instellingen
moeten binnen het toegekende budget blijven.
• Partijen werken uit dat er een aparte registratie plaatsvindt van:
1) cliënten met een bestaande zorgindicatie in 2008 voor OB-algemeen met grondslag psychosociaal
binnen de AWBZ, en
2) cliënten zonder die indicatie, maar waarvoor begeleiding wordt afgesproken. Partijen werken dit
nader uit.
• VWS en Zorgverzekeraars Nederland werken voor 2008 een regeling uit voor de financiering van de
begeleiding aan deze tweede groep.
39

41. Oktober 2007
Tekst:
Daan Heineke (MOVISIE)
Ronald Bosker (Gemeente Rotterdam)
Anna van Deth (MOVISIE)

42. 2007/12-123