1. AP Reviewer III
Ang Republic ng Rome at ang Imperyong Roman
Kabihasnang Rome – Lungsod ng Rome ay nasa gitna ng Italy
– Ang Rome ay naging landas upang mapalaganap ang kabihasnang “Hellenic” sa Silangan
– Ang Italy ay nasa tangway sa timog Europa na nakausli sa Mediterranean Sea
– Sentro ang lokasyon ng Rome at nasa daluyang pa ng Tiber River
– Sa pamamagitan ng Tiber River, may rutang pandagat ang Rome kung kaya madali itong makipagkalakalan
– itinatag sa kalagitnaan ng ikawalong siglo B.C.E. ng isang sangay ng mga Indo – Europeo
– Indo Europeo = ay ang mga Latin at ang lugar na napili nila any ang Palatine, isa sa mga pitong burol
malapit sa Tiber River
– Ang mga Latin ay natalo ng mga Etruscan, ang kalapit na tribu sa hilagang Rome
– Pinag –isa ng mga Latin ang mag lungsod –estado sa pamamagitan ng isang pederasyon na tinatawag
na “Liga ng Latin”
– Sa mga Latin nagumpisa ang labanan ng mga gladiator
– Dinala ng mag Etruscan sa Rome ang mga kaugalian nila sa pulitika
a. Senate – isang lupon na tagapayo sa hari
– binubuo ng mga patrician o mahahalagang tao sa lipunan
b. plebian – binubuo ng mag pangkaraniwang tao tulad ng mga magsasaka at
mangangalakal
**ANG LIMANG ILOG NG ROME: **
a. Arno
b. Po
c. Tiber – dito umusbong ang kabihasnang Rome
d. Liris
e. Volturnus
* Latin = sinaunang tao; nagtatag ng iba’t ibang lungsod estado
* Pamilya = sentro ng sinaunang lipunan. sa Rome
Romans – nagrebelyon laban sa dayuhang Etruscan
- Nagtatag sila ng isang Republic kung saan ang mga mamamayan any humihirang ng kanilang mga
kinatawan sa pamahalaan
- Nawala ang pusisyon ng hari noong itinatag na ang Republic.
- Dalawang consul ang pinili mula sa mga patrician na may tungkuling pamunuan ang pamahalaan
- Ang tungkulin ng dalawang consul ay pangunahan ang hukbo, ingatan ang salapi ng pamahalaan
at tumayo bilang kahuli –hulihang hukom.
- Sa ilalim ng Republic , naging mas makapangyarihan at sakop nito at sakop ang ugnayang panlabas o foreign
affairs - tumutukoy ito sa Senate
- Republic, ang senate ay binubuo ng 300 na Kasapi na pinili ng mga consul.
Veto - ang tawag sa kapangyarihan ng senate na ipawalang bisa ang anumang batas
* Ang kapakanan ng mga karaniwang tao a isinaalang –alang din sa ilalim ng Republic
* Isang assembly ang nilikha upang kumatawan sa karaniwang tao
* Ang tanggapan ng tribune ay nilikha upang pangalagaan ang karapatan ng mga plebian laban sa mga mapang – abusong
opisyal.
* Pagbuo ng Twelve Tables – kalipunan ng mga batas
- inilalagay sa mga pampublikong lugar upang mabasa at malaman ng lahat
Latin League
= binuo ng Rome at ng iba pang tribong Latin
= Isang alyansa laban sa iba pang mga tribu sa rehiyon
= Ang dalawang layunin ng Rome sa Pagbuo dito:
a. ipagtanggol ang estado nito
b. makakuha ng karagdagang lupa na maaring sakahin
* Napigilan ang inaasahang paglawak ng kapangyarihan ng Rome dulot ng pagsasalakay at pagsunog ng Rome sa mga *
* Gaul noong 390 B.C.E
* Ang isa pang hadlang ay ang pagtiwalag ng mga Latin sa alyansa nila ng Rome

2. * Ang huling balakid sa pagtatatag ng Rome ng monopolyo ng kapangyarihan sa Italy ay ang mga kolonyang Greek sa timog
* Ang mga Greek ay natatakot sa tumitinding kapangyarihan ng Rome
* Humingi ng tulong ang mga Greek kay Pyrrhus mula sa hilagang Greece at kamag –anak ni Alexander the grea
Magna Graecia o Great Greece – lugar kung saan naninirahan ang mga Griyego sa Rome
Pyrrhus
= Tinalo ang Rome
= 25 000 na sundalo at 20 na elepante
= Tumangi ang Senate sa alok niyang kapayapaan
= 270 BCE = naging pangunahing lungsod ang Rome sa gitna at timog Italy
Carthage = kalaban ng Rome sa pagiging makapangyarihan sa Mediterranean
= tinatag ng mga Phoenician noong 814 BCE
Digmaang Punic = labanan sa pagitan ng Rome at Carthage
a. Unang Digmaang Punic = nanalo ang Rome
b. Ikalawang Digmaang Punic = Hannibal at Scipio Africanus
c. Ikatlong Digmaang Punic = sinunog ng Rome ang lungsod ng Carthage at kinuha ang lahat ng pag aari
sa Hilagang Africa
133 BCE = napasakamay ng Rome ang iba pang lupain
100 BCE = lahat ng baybayin ng Mediterranean Sea ay nakuha na ng Rome kaya tinawag ng Rome and sea na ito na Mare
Nostrum o Aming Dagat
**Mga pagbabago dulot ng paglawak ng kapangyarihan Roman**
Senate = dinagdagan ang kanilang kapangyarihan
Assembly = tagpagtibay ng mga nais ng mga Senate
War Booty = yumayaman ang Rome
* Nasira ang timog Italy dahil sa pamiminsala ng hukbo ni Hannibal
Tiberius at Gaius Gracchus = tinuring na ang lumalaking gap sa pagitan ng mayaman at mahirap ay isang panganib sa Republic
133 BCE = nagpanukla ng batas sa pagsasaka si Tiberius
Gaius Gracchus = Ipinagpatuloy ang sinimulan na gawain ng kanyang Kapatid na si Tiberius
Sulla = naging diktador at sa kanyang pamumuno nanumbalik ang kaayusan
= ginawa niyang 600 ang senate at tinangal ang karapatan ng Assembly
Julius Caesar, Pompey at Crassus = binuo ang unang triumvirate na isang union na mangangasiwa ng pamahalaan
Julius Caesar = isang gobernador ng Gaul kung saan napalawak niya ang hangganan ng Rome hanggang France
= binawasan ang kapangyarihan ng senate pero dinagdagan niya ang bilang nito at binigyan niya lahat ng
Roman Citizenship ang lahat ng nakatira sa Italy
Senate at Pompey = tumakas dahil natatakot sa kapangyarihan ni Caesar
Marcus Brutus = isang kaibigan na nakisabwat sa pagpatay kay Caesar
Octavian = ginawang tagapagmana ni Caesar
= tinatawag na “Augustus” na ang ibig sabihin ay banal o hindi pangkaraniwan
= tinawag rin siyang “imperator” dahil siya ay pinuno ng hukbong Roman
= binuo ang Second Triumvirate:
a. Mark Anthony = Egypt at ang mga lugar sa silangan
b. Marcus Lepidus
c. Octavian = Rome at ang kanluran
Mark Anthony = napamahal kay Cleopatra na siyang reyna ng Egypt at binigyan pa niya ng lupa ito.
31 BCE = naglaban sa Actium sina Mark Anthony at Octavian
Pax Romana = Kapayapaang Roman
= mula 27 BCE hanggang 180 CE
= Umunlad ang kalakalan at panitikan
a. Virgil = sinulat ang Aenid , ang ulat ng paglalakbay ni Aeneas pagkatapos ng pagbagsak ng Troy
b. Horace = Metamorphoses
c. Ovid
d. Pliny = siya ang nagsulat ng Natural History , isang tangka upang pagisahin ang lahat tungkol sa kalikasan
e. Tacitus = sinulat ang History and Annals na tungkol sa imperyo sa ilalim ni Julian at Flavian Caesar
f. Livy = sinulat ang From the Founding of the City, ang kasaysayan ng Rome
** Dinastiyang Julio-Claudian**
Tiberius = nagkaroon ng ibat ibang emperador ang Rome at siya ay magaling na administrador
Caligula = inubos ang pera ng imperyo sa maluluhong kasayahan at palabas
Nero = mas malala kaysa kay Caligula

3. Claudius = nilikha ang isang burukasya na binubuo ng mga batikang administrador
**Dinastiyang Flavian**
= kilala sa pagkakaroon ng katahimikan
= “Limang Mabubuting Emperador “
1. Nerva (96 – 98 ) bagaman 16 na buwan lamang namuno, tinaguriang Era of Good Feelings ang 3
kanyang pamumuno
2. Trajan (98 -117 ) sa panahon ng kanyang pamumuno, natamo ng imperyo ang pinakamalawak
nitong hangganan – ilog Danube at Rhine, Disyerto ng Sahara at Ilog Tigris
3. Hadrian ( 117 – 138 ) sa panahon ng kanyang pamumuno, pinatibay ng mga moog ang
hangganan, at ang isa rito, ang pader ni Hadrian sa England ay nakatayo pa hanggang ngayon
4. Antonius Pius (138 – 161). Hinadlangan niya ang pagmamalupit ng mag panginoon sa kanilang
alipin. Nagbigay siya ng isang prinisipyo ng hustisya na ang isang taong nagkasala ay dapat na
ipalagay na walang sala habang hindi pa napapatunayan sa isang paglilitis at pinagbawalan niya
ang pagpapahirap sa mga Kristiyano.
5. Marcus Aurelius ( 161 – 180). Sa gitna ng kanyang kampanyang militar sa hangganan ng
Danube, sinulat ni ang Meditation na nagpapahiwatig ng kahinahunan taliwas sa karahasan ng
mga labanan. Itinuring siyang stoic emperor. Siya rin ay isang scholar
**Paghina ng imperyong Roman**
Ikalawang siglo CE = naging madalas ang pagsasalakay sa mga hangganan ng imperyo
* Wala nang tunay na kapangyarihan ang senate at ang Assembly
* Ang mapayapang pagpapalit ng emperador ay madalang
* Maraming emperador ay pinatay ng kanilang mag karibal
Diocletian at Constantine = matagumpay na pinigil ang tuluyang pagkawasak ng imperyong Roman
Diocletian = hinati ang imperyo sa dalawa noong 285 CE.
= kumuha ng emperador upang pamunuan ang kanlurang bahagi samatalang siya sa silangang bahagi
= naniniwala sa prinisipyo ng Despotism o ang kapangyarihan ng pinuno ay walang hanggan o takda
Constantine = muling pinag –isa ang imperyo at pinagpatuloy ang pamamahalang despotic
= inilipat ang kabisera ng imperyong Roman (Byzantium) at ginawang Constantinople
Theodosius I = huling emperador ng imperyong Roman
= sa kanyang pagkamatay, nahati sa kanyang dalawang anak na si Honorius at Arcadius ang imperyo.
**Pagbagsak ng Kanlurang imperyong Roman**
*Mga tribong German
*Winasak ang tatlong legion o army ng Rome
378 CE = tinalo ng hukbong Visigoth ang hukbo ni Valens, emperador ng Imperyong Roman
410 CE = pinasok ng mga Visigoth sa pangunguna ni Alaric, ang Rome
Odoacer = pinabagsak niya si Romulus Augustus para maging kauna unahang pinunong German ng Rome. Ito ay kilala bilang
pagbagsak ng Kanlurang Imperyong Roman
**Mga Pamana**
Buhay sa Loob ng Tahanan
* Mga bahay na gawa sa ladrilyo, bato at marmol
* Atrium
* Maganda ang mga bahay ng mga Romans

4. Batas
* Twelve Tables
* Plebian o patrician
Panitikan
* Mga salin ng mga tula at drama ng Greece
* Livius Andronicus = nagsalin ng odyssey sa Latin
* Marcus Plautus at Terence = mga unang manunulat ng comedy
* Lucretius at Catullus = mga iba pang manunulat
* Cicero = isang manunulat at orador na nagpahalaga sa batas
= ang batas ay hindi dapat maipluwensyahan ng kapangyarihan o sirain ng pera
Arkitektura
* Stucco = isang semento o plaster na ipinapahid na pantakip sa labas ng pader
* Concrete
* arch = natutunan sa mga Etruscan
* Basilica
* Colosseum = isang amphitheater para sa mga labanan ng mag gladiator
Libangan 4
* Pampublikong paliguan
Pananamit = gladiator
* Colosseum
a. Lalaki
* Tunic = sinusuot buong araw
Agrikultura
* Toga magsasaka lamang sa labas ng tahanan
Mga = sinusuot ang mga Romans
b.Trigo, barley, gulay at prutas
* Babae
* Stola = parangkabayo, tupa,mas mahaba
nag aalaga ng tunic ngunit baboy at baka
* Palla = kasuotang panlabas
Libangan
* Pampublikong paliguan
* Colosseum = gladiator
Agrikultura
* Mga magsasaka ang mga Romans
* Trigo, barley, gulay at prutas
* nag aalaga ng kabayo, tupa, baboy at baka
TANDAAN: Romulus at Remus = Ang magkapatid na tinutukoy sa alamat na inalagaan at pinalaki ng “She- Wolf”
na may mahalagang papel sa pagkabuo ng Kabihasnang Romano
Aralin 13: Ang Imperyong Islam
Imperyong Islam - Ang Islam ay itinatag ni Muhammad noong ika pitong siglo CE na ang ibig sabihin ay “pagpapasailalim sa
kalooban ni Allah”
– Muhammad = nakatanggap ng banal na pagbubunyag upang siya ay maging sugo ng kaisa isa at tunay
na Diyos, si Allah
– Ang tatlong Imperyong naitatag ng mga Muslim:
a. Umayyad caliphate

5. b. Abbasid caliphate
c. Ottoman caliphate
– Caliphate = sistema ng pamahalaan ng mga Muslim
– Caliph = pinunong mga caliphate na may ibig sabihin na “deputy’ o kinatawan at siya kahalili ni
Muhammad
– Koran o Qur’an = banal na aklat na naglalaman ng salita ni Allah
– Mosque/Masjid = pook sambahan ng mga Muslim
– Imam = namumuno sa dasal
– Mecca = pinakabanal na lungsod ng mga Muslim
– Kaaba = “black stone” = simbolo ng kasunduan ng diyos at sangkatauhan
– 632 CE = ang Islam ay laganap na sa halos lahat ng bahagi ng Arabia
** ANG LIMANG HALIGI NG ISLAM **
1. Shahada
- Pagpapahayag ng kanilang paniniwala
2. Salat
- Pagdarasal ng limang beses sa loob ng isang araw
- Nakaharap sa Mecca
- Biyernes = ang pinakamahalagang araw
3. Zakat
- Pagbibgay limos
- 8 pangkat na maaring bigyan ng Zakat
a. nangangailangan e. balo
b. mahihirap f. manlalakbay
c. ulila g. bagong binyag
d. matatanda h. bilanggo sa digmaan
4. Saum
- Pag- aayuno tuwing Ramadan
- Ang pag –aayuno ay ginagawa mula sa pagsikat ng araw hanggang sa paglubog nito
5. Haj
- Paglalakbay sa Mecca ng isang Muslim
- Hadji = taong nakarating sa Mecca
5
I. Umayyad Caliphate
 636 CE = sinimulan ng mga hukbong Arabo na salakayin ang Syria, Egypt,
Palestine Iraq at bahagi ng Persia
 661 CE = itinatag ang Umayyad caliphate sa kabisera ng Damascus sa Syria
 Ang mga unang hari ng Umayyad Caliphate
a. Abu Bakr ( 632 – 634 CE)
b. Omar (634 – 644 CE)
c. Uthman (644 – 656 CE)
d. Ali ( 656 – 661 CE)
 Nagsagawa ng mga hakbang upang pagtibayin ang pamamahala ng isang malawak na
imperyo:
o ipinatupad ang paggamit ng wikang Arabo, bilang pangunahing wika
o nagpagawa ng mga pera para sa imperyo
o nagpagawa ng mga gusali para sa mga Muslim
Dome of the Rock = itinayo sa lumang templo ni Solomon sa Jerusalem
Mga mosque sa Aleppo, Medina at Cordoba = mag halimbawa ng mag gusaling pinatayo ng mga Muslim
Sa pagkamatay ni Ali, nahati sa dalawa ang ummah o pamayanang Muslim
a. Shi’a = naniniwala na ang tanging may karapatan na maging caliph ay ang mga anak, inapo at kamag
–anak ni Ali
b. Sunni = naniniwala na ang pagiging caliph ay isa lamang pulitikal na pinuno at hindi dapat magmula
lamang sa kamag –anakan ni Ali
Ikawalong siglo = tinawid ng mga Muslim ang strait of Gibraltar patungong Spain
Charles Martel = pinuno ng Franks na nakatalo sa mga Muslim
Labanan sa Tours = pumigil sa pananalasa ng mga Muslim sa Europa
Reconquista = ang 500 na taong pakikipaglaban ng mga Espanol sa mga Muslim
Kaharian ng Castille = nang una sa pakikipaglaban sa mga Muslim

6. II. Abbasid Caliphate
 Baghdad = bagong kabisera ng Abbasid caliphate
 “Gintong Panahon ng Islam”
 Harun al – Rashid
 al- Mamun = nakipagugnayan kay Charlemagne
 Ika 11 na siglo = ang pagdating ng mga Seljuk Turk
 Seljuk = pinuno ng mga Turk na sumalakay sa Baghdad at inagaw ang Asia
Minor mula sa mga haring Byzantine
 Sa pagdating ng mag Mongols, ginawang sultan ang tawag sa mga Caliphs
 Seljuk Turk = mga tagapagtanggol ng banal na lungsod ng Jerusalem (dahilan ng
Crusade)
 Ika 13 siglo = pansamatalang pumalit ang mga Mongol sa mga Seljuk Turk
 Mongol = bigo sa Pagtatag ng isang permaneteng estadong Muslim
 Sharia = mga batas ng mga Muslim
III. Ottoman Caliphate
 Ika 15 siglo hanggang 1918 = pumunta sa mga Ottoman Turk ang
Imperyong Muslim
 Osman = nagtatag ng Ottoman Caliphate
 1453 = tinalo ng mga Ottoman Turk ang Imperyong Byzantine at ginawang
Istanbul ang pangalan at ginawa nila itong kabisera
 Naging pangunahing kapangyarihang militar at pandagat sa silangang
Mediterranean Sea
 Naging katunggali ng Portugal at Spain
 Algiers, Tunis at Tripoli = mga himpilan o headquarters ng mga Ottoman
sa Hilagang Africa
* Jihad = holy war o banal na digmaan
* Dar-al –Islam = house of Islam (palawakin) – Muslim
* Dar-al-Harb = house of war (depensahan) – hindi Muslim
* Panahon ng Dark Ages = naging sentro ng kaisipang intelektwal ang Islam
**Mga Pamana** 6
Agrikultura
* Proyektong pantubig
* Paggamit ng pataba o siyentipikong pamamaraan ng pagtatanim
* Pagpaparami ng kabayong Arabian
* Camel = pangunahing paraan ng paglalakbay sa desert
Industriya
* Nakasentro sa mga lungsod ng imperyo
* Ang mga lungsod ay nakatulong lamang sa isang produkto
* Paggawa ng mga ginto, pilak at tanso mula sa Imperyong Byzantine
Kalakalan
* Gumagamit ng astrolabe
* Pagbubukas ng mga ruta patungong Asya
* Paggamit ng resibo, tseke at letters of credit
* bazaar, tariff, check , traffic at caravan = mga salitang Arabic
Chemistry
* Nagsimula sa Alchemy
* Alchemy = proseso ng paggawa ng ginto gamit ang mga di mahahalagang bagay
* Pag tuklas ng paggawa ng alum, borax, nitric at sulfuric acid, carbonate of soda at cream of tartar

7. Pisika
* Alhazen = mahalagang ambag sa larangan ng optics (paano nakakakita ang tao)
Aralin 14: Kabihasnan sa Africa at mga pulo sa Pacific
Medisina
Africa
* Pagsasagawa ng pagtistis
- Huling Sinakop ng mga Kanluranin
* Al –Rhazi = sumulat ng encyclopedia sa medisina
- Tinatawag nang pagkakaiba ng smallpox sa measles agad
= nakatuklas Dark Continent dahil hindi nagalugad
* Avicenna -= pinagsama angOasis = lugar sa disyerto na kung saan may matabang lupa at tubig na kayang bumuhay ng
Maraming mga lahat ng importanteng impormasyon tungkol sa paggagamot
halaman at of Medicine”
= “Canon hayop
* Ang mga maysakit mga oasis lamang ang may mga maliliit na pamayanan sa Sahara Desert
- Tangingay ginagamot sa hospital na may paaralan para sa pag –aaral ng medisina
Kabihasnan sa Africa
Matematika Axum = matatagpuan sa kasalukuyang Ethiopia na naging sentro ng kalakalan
- at Astronomiya
* Konsepto -ng zero = tinawag nilangmatatagpuan sa silangang Africa
Ang Axum at Egypt ay numerong Arabic
* Algebra - Sa Kanlurang Africa umusbong ang imperyong Ghana, Mali at Songhai
* Geometry at trigonometry
Axum
* Kaalaman- sa astronomiya ng kalakalan noong 50 C.E. na matatagpuan sa kasalukuyang Ethiopia
Naging sentro
* Nagtayo ngmay pormal na kasunduan ng kalakalan ang mga ito sa mgaat Cairo sa Egypt
- mag observatory sa Cordova at Toledo sa Spain; Baghdad Greek
* Pinag aralan nila ang galaw ng mga bituinSeaplaneta gamit pangkalakalan
- Kinakalakal sa Mediterranean at ang mga
- Ang resulta ng malawakang kalakalan ay ang pagtanggap sa Kristiyanismo at naging opisyal na relihiyon ito
noong 395 C.E.
Trans- Sahara 7
- Kalakalan
- Elepante – sinasabing ginamit ni Hannibal sa Digmaang Punic
- Tumagal hanggang ika 16 na siglo
- Camel = ang ginagamit na transportasyon
Berber
- Nagpalaganap ng Islam sa Africa
- Mga mangangalakal mula Hilagang Africa
Griot
- Natatanging pangkat sa kanlurang Africa; sila ang nagiging Sanggunian tungkol sa kasaysayan ng lipunan
ng isang angkan
** Mga ilog ng Africa
1. Nile 3. Niger
2. Congo 4. Zambezi
I. Imperyong Ghana (400 – 1235)
- Ang unang estado na lumitaw sa Kanlurang Africa
- Ang pagkakaroon ng sapat na suplay ng pagkain ang rason kung
bakit lumaki ang populasyon dito.
- Gumamit ng sandatang yari sa bakal
- Gumamit ng mga kabayo para sa transportasyon
- Nakamit ng Imperyo ang sukdulan ng kapangyarihan noong ika 10 siglo.
- Makapangyarihan ang mga hari at itinuturing silang banal
- Mayaman sa ginto ang kaharian
II. Imperyong Mali (1235 – 1466)
- Tagapagmana ng estado ng Ghana
- Nagsimula sa estado ng Kangaba na isang outpost ng Imperyong Ghana
- Sundiata Keita – winakasan ang kapangyarihan ng Imperyong Ghana
- Ang Mali ang pinakamalaking at pinakamakapangyarihang imperyo sa
buong kanlurang bahagi ng Sudan
- Yumaman sa pamamagitan ng kalakalan
- ginto ang pangunahing kalakal
- Mansa = tawag sa mag hari ng mga Mali
- Mansa Musa = pinalawak niya pa ang imperyo
= nagpatayo ng mga mosque

8. = naging sentro ng karunungan at
pananampalataya ang Gao, Timbuctu at Djenne
- Walata, Djenne, Timbuctu at Gao = lungsod pangkalakalan
- Timbuctu = naging sentro ng kultura sa Mali
III. Imperyong Songhai ( 1468 – 1590 )
- Nakikipagkalakalan sa mga Berber sa Niger River
- Dia Kossoi = tinanggap ang Islam noong 1010
- 1325 = sinalakay ant Binihag ng mga Mali
- 1335 = lumitaw ang Sunni na binawi ang kapangyarihan Songhai sa Mali
- Sunni Ali = naging pinuno sa loob ng 35 na taon
= naging isang malaking imperyong teritoryal ang Songhai
= naghirang siya ang mga Muslim bilang mga kawani ng
pamahalaan
- Askia = isang mabuting pinuno at pinaunlad ang kaharian
** Kilwa
- isa sa pinakamatandang lungsod sa Africa
** Lungsod –Estado
- nabuo kasunod ng pag –unlad ng kalakalan
** Hausa
- Pamayanan o estado na naitatag sa dakong hilaga ng Nigeria
** Portuguese
- Unang Europeo na nakipagkalakalan sa Africa
** Oba Ewedo at Oba Eware
- Ang dalawang Oba na nagpalakas ng kapangyarihan ng Benin 8
** Oba Ewedo
- Nagtatag ng kabisera ng Benin
** Oba Eware
- nagpalakas ng hukbong militar
IV. Kaharian ng Zimbabwe
- Naitatag bunga ng masiglang pakikipagkalakalan sa mga Portuges
simula noong 1450.
- nagsimula sa angkan ng mga marunong gumawa ng bakal
- Shona = pangkat na mula sa Bantu na tumawid sa Ilog Zambesi
- pinamumunuan ng hari at tinuturing silang banal
- nakatira ang mga hari sa templo na yari sa bato kasama ang asawa,
tagapag payo at mga pinuno ng pamahalaan
V. Kaharian ng Kush
- Naitatag noong 450 B.C. sa timog ng Egypt
- Hindi nagtagal ang mga Kush sa Egypt
- Naabot ang mga tao dito ang panahon ng Bakal
- Merve = sinaunang pamayanan ng Kush
VI. Kaharian ng Kanem –Bornu
- Naitatag noong 800 A.D. sa silangan ng Lake Chad
- Haring Saif = unang hari ng Kanem –Bornu
- Masigla ang kalakalan
- 1400 = sinalakay ng mag dayuhan ang Kanem –Bornu
- Haring Idris Alooma = tinaguyod niya ang Islam
- Nabuwag ang kaharian nang mamatay ang huling hari noong 1846.
VII. Kaharian ng Asante
- Naitatag sa pangunguna ni Oser Tutu at Okomfo Akokye
- Matagumpay na napag- isa ang maliliit na kaharian sa gubat ng
Asante noong 1670
- Naging makapangyarihan dahil sa maunlad na kalakalan
- 1896 = Sinakop ng mga Ingles ang Asante
- Hindi lubusang bumagsak ang kaharian ng Asante
- naging matatag na kaharian hanggang ngayon

9. Mga Pulo sa Pacific
- Polynesia = maraming isla
- Melanesia = black islands
- Micronesia = maliliit na isla
I. Polynesia
- matatagpuan sa gitna at timog na bahagi ng pacific ocean at silangan
ng Melanesia at Micronesia
- mas malaki sa piangsamang Micronesia at Melanesia
- Tohua = sentro ng pamayanan na nasa gilid ng bundok
- Pagsasaka at pangingisda ang pangunahing kabahayan
- mana = banal na kapangyarihan na ang ibig sabihin ay “bisa” o “lakas”
Polynesian Islands
New Zealand Samoa Tuamotu
Easter Island American Samoa Marquesas at Pitcairn
Hawaii Niue
Tuvalu Cook Islands
Wallis at Futuna French Polynesia
Tonga Austral Islands
Tokelau Society Islands
II. Micronesia 9
- Maliit na pulo at atoll
- Matatagpuan sa hilaga ng Melanesia at sa silangan ng Asya
- Pagsasaka ang pangunahing hanapbuhay
- Pangingisda ang isa pang hanapbuhay
- may kaalaman sa paggawa ng palayok
- Animismo ang sinaunang relihiyon
- pag –aalay ng unang ani
Micronesian Islands
Caroline Islands
Marianas Islands
Marshall Islands
Gilbert Islands (Kiribati)
Nauru
III. Micronesia
- Matatagpuan sa hilaga at silangang baybay- dagat ng Australia
- Maaring nasa baybaying –dagat ang sinaunang pamayanan
- Pinamumunuan sila ng mga mandirigma
- Pagsasagawa ng Blood –feuding (Solomon Islands at Vanuatu)
- Taro at Yam ang pangunahing sinasaka
- Pangingisda. Pag-aalaga ng baboy at pangangaso ng mga marsupial at ibon
- Naniniwala rin sa Animismo
- laganap din ang paniniwala sa Mana (Solomon Islands at Vanuatu)
Melanesian Islands
New Guinea
Bismarck Archipelago
Papua New Guinea
Solomon Islands
Vanuatu ( dating New Hebrides)
New Caledonia
Fiji Islands

10. Aralin 15: Ang Imperyong Byzantine
330 C.E. - Inilipat ni Constantine ang kabisera ng Imperyong Roman sa Constantinople
395 - Ginawang kabisera ulit ang Rome
Imperyong Byzantine
- Hango sa Byzantium = maliit na bayan kung saan nagsimula ang Constantinople
- Tinaguriang Bagong Rome o Imperyong Romano sa Silangan
- Emperor Justinian = naging sentro ng kultura ang Byzantine
= Lumawak ang imperyo sa hilagang Africa, Italy, at timog Spain
= ang kanyang layunin ay makuhang muli ang mga lupain ng Imeryong Roman sa
Kanlurang Europa na napasakamay ng mga tribong Germanic
= sinikap niyang itatag muli ang pagkakaisang pulitikal ng mga rehiyon sa
Mediterranean
Corpus Juris Civilis
- Lupon ng mga Batas Sibil
- Kalipunan ng lahat ng batas ng Rome sa loob ng isang milenyo
- Tinipong ng mga hukom at abogado sa utos ni Justinian
- Dito nag –uugat na law code ng maraming bansa sa Europa at Latin America
- Tinatawag ring Justinian’s Code
- Binubuo ng tatlong bahagi:
a. Codex = buod ng lahat ng batas mula sa unang panahon at nakaayos ayon sa paksa
b. Digest = buod ng mga opinion ng mga hukom at abogado tungkol sa batas
c. Institutes = mga prinisipyo kung saan nakabatay ang mga opinion
Theodora
- Asawa at tagapagpayo ni Justinian
1
- Hindi nagmula sa marangyang uri 0
- Anak ng nagtatrabaho sa circus
- Siya ay dating actress bago maging emperatriz
Hagia Sophia
- Simbahang pinatayo ni Justinian
- Nangangahulugang Church of Holy Wisdom o Banal na Karunungan
- Pinagsama ang lahat ng magaling sa klasikal at kristiyanong sining
- Makikita sa labas ang malalaki at matitibay na pader at dambuhalang dome
- ang loob nito ay napupuno ng mga larawan ni Jesus at mga santo.
** Latin = ang ginagamit na wika sa pagmisa o sa mga pagdiriwang sa simbahan
** Greek = ang gamit naman ng mga Byzantine sa pagmisa o sa mga pagdiriwang sa simbahan
** Ang mga Pari at may balbas at pwedeng mag –asawa = Byzantine
** Walang balbas ang mga pari at hindi pwedeng mag –asawa = Rome
** Papa = Rome
** Patriarch = Byzantine
Leo III
- Pinasira lahat ng icon sa mga simbahan at sa mag monasteryo
- Ginawang excommunicated o excommulgado ng Papa ng Rome
- may nais na bawasan ang kapangyarihan ng mag monghe at alisin ang mag estatwa ay lumikha ng isang
maiinit na sigalot sa pagitan ng Simbahan at ng estado
- Iconoclastic Controversy
Emperor Michael III

11. - Tinanggap ang pagkatalo subalit nanatiling hati ang dalawang simbahan
- Nabuo kasunod ng pag –unlad ng kalakalan
1054 - Ganap na hiwalay ang Simbahang Roman sa Simbahang Byzantine
Simbahang Eastern Orthodox
- Tawag sa simbahan ng Imperyong Byzantine
** Emperador ang tawag sa pinuno ng pamahalaan
** Ang mga akda ng mga iskolar ng Byzantine ay nakatulong na magbigay ng inspirasyon sa mga
iskolar na Muslim
** Ang mga Byzantine Mosaic ay gumagamit ng matitingkad at magagandang Kulay.
** Ang Mosaic ay ang pagdidikit ng maliliit ng pira- pirasong bato o bubog upang makabuo ng disenyo
** Bantog rin ang kabihasnang Byzantine dahil sa sining ng enameling o ang paglalagay ng isang glass – like
substance sa ibabaw o labas ng isang metal o luwad.
** Ang mamahaling telang gawa sa Imperyong Byzantine tulad ng seda, linen, bulak at lana ay kilala at
hinahanap ng maraming mamimili.